Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā |
పదభాజనీయవణ్ణనా
Padabhājanīyavaṇṇanā
యో వియ దిస్సతీతి యాదిసో, యం-సద్దత్థే యథా-సద్దో వత్తతీతి ఆహ ‘‘యేన వా తేన వా యుత్తో’’తి. యేన తేనాతి హి పదద్వయేన అనియమతో యం-సద్దత్థోవ దస్సితో. వాసధురయుత్తోతి విపస్సనాధురయుత్తో. యా జాతి అస్సాతి యంజాతి, పుగ్గలో, సోవ యంజచ్చో సకత్థే యపచ్చయం కత్వా. గోత్తవసేన యేన వా తేన వా గోత్తేన యథాగోత్తో వా తథాగోత్తో వా హోతూతి సమ్బన్ధో. సీలేసూతి పకతీసు. అథ ఖోతి ఇదం కిన్తూతి ఇమస్మిం అత్థే. కిం వుత్తం హోతీతి అత్థో. ఇమస్మిం అత్థేతి ఇమస్మిం పారాజికవిసయే. ఏసోతి యథావుత్తేహి పకారేహి యుత్తో. అరియాయాతి ‘‘ఉద్దిస్స అరియా తిట్ఠన్తి, ఏసా అరియానం యాచనా’’తి ఏవం వుత్తాయ, న, ‘‘దేహి మే’’తి కపణాయ. లిఙ్గసమ్పటిచ్ఛనేనాతి ‘‘భిక్ఖం చరిస్సామీ’’తి చిత్తాభావేపి భిక్ఖాహారనిస్సితపబ్బజ్జాలిఙ్గస్స సమ్పటిచ్ఛనేన. కాజభత్తన్తి కాజేహి ఆనీతభత్తం. అధమ్మికాయాతి అధిసీలసిక్ఖాదిభిక్ఖుగుణాభావతో వుత్తం, తేనాహ ‘‘అభూతాయా’’తి. ‘‘మయం భిక్ఖూ’’తి వదన్తా పటిఞ్ఞామత్తేనేవ భిక్ఖూ, న అత్థతోతి అత్థో. ఇదఞ్చ ‘‘మయం భిక్ఖూ’’తి పటిజాననస్సాపి సమ్భవతో వుత్తం. ‘‘మయం భిక్ఖూ’’తి అప్పటిజానన్తాపి హి భిక్ఖువోహారనిమిత్తస్స లిఙ్గస్స గహణేన చేవ భిక్ఖూనం దిన్నపచ్చయభాగగ్గహణాదినా చ భిక్ఖుపటిఞ్ఞా ఏవ నామ హోన్తి. తథా హి వుత్తం పుగ్గలపఞ్ఞత్తిఅట్ఠకథాయం –
Yo viya dissatīti yādiso, yaṃ-saddatthe yathā-saddo vattatīti āha ‘‘yena vā tena vā yutto’’ti. Yena tenāti hi padadvayena aniyamato yaṃ-saddatthova dassito. Vāsadhurayuttoti vipassanādhurayutto. Yā jāti assāti yaṃjāti, puggalo, sova yaṃjacco sakatthe yapaccayaṃ katvā. Gottavasena yena vā tena vā gottena yathāgotto vā tathāgotto vā hotūti sambandho. Sīlesūti pakatīsu. Atha khoti idaṃ kintūti imasmiṃ atthe. Kiṃ vuttaṃ hotīti attho. Imasmiṃ attheti imasmiṃ pārājikavisaye. Esoti yathāvuttehi pakārehi yutto. Ariyāyāti ‘‘uddissa ariyā tiṭṭhanti, esā ariyānaṃ yācanā’’ti evaṃ vuttāya, na, ‘‘dehi me’’ti kapaṇāya. Liṅgasampaṭicchanenāti ‘‘bhikkhaṃ carissāmī’’ti cittābhāvepi bhikkhāhāranissitapabbajjāliṅgassa sampaṭicchanena. Kājabhattanti kājehi ānītabhattaṃ. Adhammikāyāti adhisīlasikkhādibhikkhuguṇābhāvato vuttaṃ, tenāha ‘‘abhūtāyā’’ti. ‘‘Mayaṃ bhikkhū’’ti vadantā paṭiññāmatteneva bhikkhū, na atthatoti attho. Idañca ‘‘mayaṃ bhikkhū’’ti paṭijānanassāpi sambhavato vuttaṃ. ‘‘Mayaṃ bhikkhū’’ti appaṭijānantāpi hi bhikkhuvohāranimittassa liṅgassa gahaṇena ceva bhikkhūnaṃ dinnapaccayabhāgaggahaṇādinā ca bhikkhupaṭiññā eva nāma honti. Tathā hi vuttaṃ puggalapaññattiaṭṭhakathāyaṃ –
‘‘‘అబ్రహ్మచారీ బ్రహ్మచారిపటిఞ్ఞో’తి అఞ్ఞే బ్రహ్మచారినో సునివత్థే సుపారుతే సుమ్భకపత్తధరే గామనిగమజనపదరాజధానీసు పిణ్డాయ చరిత్వా జీవికం కప్పేన్తే దిస్వా సయమ్పి తాదిసేన ఆకారేన తథా పటిపజ్జనతో ‘అహం బ్రహ్మచారీ’తి పటిఞ్ఞం దేన్తో వియ హోతి. ‘అహం భిక్ఖూ’తి వత్వా ఉపోసథగ్గాదీని పవిసన్తో పన బ్రహ్మచారిపటిఞ్ఞో హోతియేవ, తథా సఙ్ఘికం లాభం గణ్హన్తో’’తి (పు॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౯౧).
‘‘‘Abrahmacārī brahmacāripaṭiñño’ti aññe brahmacārino sunivatthe supārute sumbhakapattadhare gāmanigamajanapadarājadhānīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā sayampi tādisena ākārena tathā paṭipajjanato ‘ahaṃ brahmacārī’ti paṭiññaṃ dento viya hoti. ‘Ahaṃ bhikkhū’ti vatvā uposathaggādīni pavisanto pana brahmacāripaṭiñño hotiyeva, tathā saṅghikaṃ lābhaṃ gaṇhanto’’ti (pu. pa. aṭṭha. 91).
తస్మా ఏవరూపేహి పటిఞ్ఞాయ భిక్ఖూహి గోత్రభుపరియోసానేహి సద్ధిం సమ్భోగపరిభోగో న వట్టతి, అలజ్జీపరిభోగోవ హోతి. సఞ్చిచ్చ ఆపత్తిఆపజ్జనాదిఅలజ్జీలక్ఖణం పన ఉక్కట్ఠానం భిక్ఖూనం వసేన వుత్తం సామణేరాదీనమ్పి అలజ్జీవోహారదస్సనతో. ‘‘అలజ్జీసామణేరేహి హత్థకమ్మమ్పి న కారేతబ్బ’’న్తి హి వుత్తం. యథావిహితపటిపత్తియం అతిట్ఠనఞ్హి సబ్బసాధారణం అలజ్జీలక్ఖణం. దుస్సీలా లిఙ్గగ్గహణతో పట్ఠాయ యథావిహితపటిపత్తియా అభావతో ఏకన్తా లజ్జినోవ మహాసఙ్ఘికాదినికాయన్తరికా వియ, లిఙ్గత్థేనకాదయో వియ, చ. యావ ౧౧ చ తేసం భిక్ఖుపటిఞ్ఞా అనువత్తతి, తావ భిక్ఖు ఏవ, తేహి చ పరిభోగో అలజ్జిపఅభోగోవ, తేసఞ్చ భిక్ఖుసఙ్ఘసఞ్ఞాయ దిన్నం సఙ్ఘే దిన్నం నామ హోతి. వుత్తఞ్హి భగవతా –
Tasmā evarūpehi paṭiññāya bhikkhūhi gotrabhupariyosānehi saddhiṃ sambhogaparibhogo na vaṭṭati, alajjīparibhogova hoti. Sañcicca āpattiāpajjanādialajjīlakkhaṇaṃ pana ukkaṭṭhānaṃ bhikkhūnaṃ vasena vuttaṃ sāmaṇerādīnampi alajjīvohāradassanato. ‘‘Alajjīsāmaṇerehi hatthakammampi na kāretabba’’nti hi vuttaṃ. Yathāvihitapaṭipattiyaṃ atiṭṭhanañhi sabbasādhāraṇaṃ alajjīlakkhaṇaṃ. Dussīlā liṅgaggahaṇato paṭṭhāya yathāvihitapaṭipattiyā abhāvato ekantā lajjinova mahāsaṅghikādinikāyantarikā viya, liṅgatthenakādayo viya, ca. Yāva 11 ca tesaṃ bhikkhupaṭiññā anuvattati, tāva bhikkhu eva, tehi ca paribhogo alajjipaabhogova, tesañca bhikkhusaṅghasaññāya dinnaṃ saṅghe dinnaṃ nāma hoti. Vuttañhi bhagavatā –
‘‘భవిస్సన్తి ఖో పనానన్ద, అనాగతమద్ధానం గోత్రభునో కాసావకణ్ఠా దుస్సీలా పాపధమ్మా, తేసు దుస్సీలేసు సఙ్ఘం ఉద్దిస్స దానం దస్సన్తి, తదాపాహం, ఆనన్ద, సఙ్ఘగతం దక్ఖిణం అసఙ్ఖ్యేయ్యం అప్పమేయ్యం వదామీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౩౮౦).
‘‘Bhavissanti kho panānanda, anāgatamaddhānaṃ gotrabhuno kāsāvakaṇṭhā dussīlā pāpadhammā, tesu dussīlesu saṅghaṃ uddissa dānaṃ dassanti, tadāpāhaṃ, ānanda, saṅghagataṃ dakkhiṇaṃ asaṅkhyeyyaṃ appameyyaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 3.380).
భగవతో సఙ్ఘం ఉద్దిస్స దిన్నత్తా దక్ఖిణా అసఙ్ఖ్యేయ్యా అప్పమేయ్యా జాతా. దుస్సీలానం దిన్నత్తా నాతి చే? న, తేసు సఙ్ఘం ఉద్దిస్సాతి గోత్రభూనం పటిగ్గాహకత్తేన పరామట్ఠత్తా, ఇతరథా ‘‘యేసు కేసుచి గహట్ఠేసు వా పబ్బజితేసు వా సఙ్ఘం ఉద్దిస్సా’’తి వత్తబ్బతాపసఙ్గతో, తథా చ ‘‘తదాపాహం, ఆనన్దా’’తి హేట్ఠిమకోటిదస్సనస్స పయోజనం న సియా. తస్మా గోత్రభూనమ్పి అభావే సఙ్ఘం ఉద్దిస్స దానం నత్థి, హేట్ఠిమకోటియా తేసుపి దిన్నా సఙ్ఘగతా దక్ఖిణా అసఙ్ఖ్యేయ్యా, న తతో పరం సిజ్ఝతీతి తేపి పటిఞ్ఞాయ భిక్ఖు ఏవాతి గహేతబ్బం.
Bhagavato saṅghaṃ uddissa dinnattā dakkhiṇā asaṅkhyeyyā appameyyā jātā. Dussīlānaṃ dinnattā nāti ce? Na, tesu saṅghaṃ uddissāti gotrabhūnaṃ paṭiggāhakattena parāmaṭṭhattā, itarathā ‘‘yesu kesuci gahaṭṭhesu vā pabbajitesu vā saṅghaṃ uddissā’’ti vattabbatāpasaṅgato, tathā ca ‘‘tadāpāhaṃ, ānandā’’ti heṭṭhimakoṭidassanassa payojanaṃ na siyā. Tasmā gotrabhūnampi abhāve saṅghaṃ uddissa dānaṃ natthi, heṭṭhimakoṭiyā tesupi dinnā saṅghagatā dakkhiṇā asaṅkhyeyyā, na tato paraṃ sijjhatīti tepi paṭiññāya bhikkhu evāti gahetabbaṃ.
బ్రహ్మఘోసన్తి ఉత్తమఘోసం, బ్రహ్మునో ఘోససదిసం వా ఘోసం. ఏహి భిక్ఖూతి ‘‘భిక్ఖూ’’తిసమ్బోధనం. సంసారే భయఇక్ఖక తస్స భయస్స సబ్బసో వినాసనత్థం తిసరణం, సాసనం వా ఏహి మనసా ‘‘తాణం లేణ’’న్తి పవిస ఉపగచ్ఛ. ఉపగన్త్వాపి చర బ్రహ్మచరియన్తి సాసనబ్రహ్మచరియం మగ్గబ్రహ్మచరియఞ్చ చరస్సు. భణ్డూతి ముణ్డితకేసో. వాసీతి దన్తకట్ఠాదిచ్ఛేదనవాసి. బన్ధనన్తి కాయబన్ధనం. యుత్తో యోగో సమాధిపఞ్ఞావసేన సో యుత్తయోగో, తస్స అట్ఠేతే పరిక్ఖారాతి సేసో. సరీరే పటిముక్కేహియేవ ఉపలక్ఖితోతి సేసో. ‘‘తీణి సతానీ’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధసుఖత్థం ‘‘తీణి సత’’న్తి వుత్తం.
Brahmaghosanti uttamaghosaṃ, brahmuno ghosasadisaṃ vā ghosaṃ. Ehi bhikkhūti ‘‘bhikkhū’’tisambodhanaṃ. Saṃsāre bhayaikkhaka tassa bhayassa sabbaso vināsanatthaṃ tisaraṇaṃ, sāsanaṃ vā ehi manasā ‘‘tāṇaṃ leṇa’’nti pavisa upagaccha. Upagantvāpi cara brahmacariyanti sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca carassu. Bhaṇḍūti muṇḍitakeso. Vāsīti dantakaṭṭhādicchedanavāsi. Bandhananti kāyabandhanaṃ. Yutto yogo samādhipaññāvasena so yuttayogo, tassa aṭṭhete parikkhārāti seso. Sarīre paṭimukkehiyeva upalakkhitoti seso. ‘‘Tīṇi satānī’’ti vattabbe gāthābandhasukhatthaṃ ‘‘tīṇi sata’’nti vuttaṃ.
తస్మాతి భగవా హేట్ఠా వుత్తం పరామసతి. హేట్ఠా హి ‘‘అహం ఖో పన, కస్సప, జానఞ్ఞేవ వదామి ‘జానామీ’తి, పస్సఞ్ఞేవ వదామి ‘పస్సామీ’’’తి (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౪) వుత్తం, తం పరామసతి, యస్మా అహం జానం వదామి, తస్మాతి అత్థో. ఇహాతి ఇమస్మిం సాసనే. తిబ్బన్తి మహన్తం. పచ్చుపట్ఠితం భవిస్సతీతి థేరాదిఉపసఙ్కమనతో పురేతరమేవ తేసు యంనూన మే హిరోత్తప్పం ఉపట్ఠితం భవిస్సతీతి అత్థో. కుసలూపసంహితన్తి అనవజ్జధమ్మనిస్సితం. అట్ఠిం కత్వాతి అత్తానం తేన ధమ్మేన అట్ఠికం కత్వా, తం వా ధమ్మం ‘‘ఏస మే అత్థో’’తి అత్థం కత్వా. ఓహితసోతోతి ధమ్మే నిహితసోతో. ఏవఞ్హి తే, కస్సప, సిక్ఖితబ్బన్తి ఞాణసోతఞ్చ పసాదసోతఞ్చ ఓదహిత్వా ‘‘ధమ్మం సక్కచ్చమేవ సుణిస్సామీ’’తి ఏవమేవ తయా సిక్ఖితబ్బం. సాతసహగతా చ మే కాయగతాసతీతి అసుభేసు చేవ ఆనాపానే చ పఠమజ్ఝానవసేన సుఖసమ్పయుత్తకాయగతాసతి. యం పనేతస్స ఓవాదస్స సక్కచ్చపటిగ్గహణం, అయమేవ థేరస్స పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ అహోసి (సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౨.౧౫౪).
Tasmāti bhagavā heṭṭhā vuttaṃ parāmasati. Heṭṭhā hi ‘‘ahaṃ kho pana, kassapa, jānaññeva vadāmi ‘jānāmī’ti, passaññeva vadāmi ‘passāmī’’’ti (saṃ. ni. 2.154) vuttaṃ, taṃ parāmasati, yasmā ahaṃ jānaṃ vadāmi, tasmāti attho. Ihāti imasmiṃ sāsane. Tibbanti mahantaṃ. Paccupaṭṭhitaṃ bhavissatīti therādiupasaṅkamanato puretarameva tesu yaṃnūna me hirottappaṃ upaṭṭhitaṃ bhavissatīti attho. Kusalūpasaṃhitanti anavajjadhammanissitaṃ. Aṭṭhiṃ katvāti attānaṃ tena dhammena aṭṭhikaṃ katvā, taṃ vā dhammaṃ ‘‘esa me attho’’ti atthaṃ katvā. Ohitasototi dhamme nihitasoto. Evañhi te, kassapa, sikkhitabbanti ñāṇasotañca pasādasotañca odahitvā ‘‘dhammaṃ sakkaccameva suṇissāmī’’ti evameva tayā sikkhitabbaṃ. Sātasahagatā ca me kāyagatāsatīti asubhesu ceva ānāpāne ca paṭhamajjhānavasena sukhasampayuttakāyagatāsati. Yaṃ panetassa ovādassa sakkaccapaṭiggahaṇaṃ, ayameva therassa pabbajjā ca upasampadā ca ahosi (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.154).
ఉద్ధుమాతకపటిభాగారమ్మణం ఝానం ఉద్ధుమాతకసఞ్ఞా. కసిణారమ్మణం రూపావచరజ్ఝానం రూపసఞ్ఞా. ఇమేతి సఞ్ఞాసీసేన నిద్దిట్ఠా ఇమే ద్వే ఝానధమ్మా. సోపాకో చ భగవతా పుట్ఠో ‘‘రూపావచరభావేన ఏకత్థా, బ్యఞ్జనమేవ నాన’’న్తి ఆహ. ఆరద్ధచిత్తోతి ఆరాధితచిత్తో. గరుధమ్మపటిగ్గహణాదిఉపసమ్పదా ఉపరి సయమేవ ఆవి భవిస్సతి.
Uddhumātakapaṭibhāgārammaṇaṃ jhānaṃ uddhumātakasaññā. Kasiṇārammaṇaṃ rūpāvacarajjhānaṃ rūpasaññā. Imeti saññāsīsena niddiṭṭhā ime dve jhānadhammā. Sopāko ca bhagavatā puṭṭho ‘‘rūpāvacarabhāvena ekatthā, byañjanameva nāna’’nti āha. Āraddhacittoti ārādhitacitto. Garudhammapaṭiggahaṇādiupasampadā upari sayameva āvi bhavissati.
సబ్బన్తిమేన పరియాయేనాతి సబ్బన్తిమేన పరిచ్ఛేదేన. ఞత్తిచతుత్థా కమ్మవాచా ఉపసమ్పదాకమ్మస్స కారణత్తా ఠానం, తస్స ఠానస్స అరహం అనుచ్ఛవికన్తి వత్థుదోసాదివినిముత్తకమ్మం ‘‘ఠానారహ’’న్తి వుత్తం వత్థాదిదోసయుత్తస్స కమ్మస్స సభావతో కమ్మవాచారహత్తాభావా. అథ వా ఠానన్తి నిబ్బానప్పత్తిహేతుతో సిక్ఖత్తయసఙ్గహం సాసనం వుచ్చతి, తస్స అనుచ్ఛవికం కమ్మం ఠానారహం. యథావిహితలక్ఖణేన హి కమ్మేన ఉపసమ్పన్నోవ సకలం సాసనం సమాదాయ పరిపూరేతుమరహతి. తస్మా పరిసుద్ధకమ్మవాచాపరియోసానం సబ్బం సఙ్ఘకిచ్చం ఠానారహం నామ, తేనాహ ‘‘సత్థుసాసనారహేనా’’తి, సీలాదిసకలసాసనపరిపుణ్ణస్స అనుచ్ఛవికేనాతి అత్థో. అయం ఇమస్మిం అత్థేతి ఞత్తిచతుత్థకమ్మేన ఉపసమ్పన్నస్సేవ సబ్బసిక్ఖాపదేసు వుత్తత్తా కిఞ్చాపి ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదాదీహి ఉపసమ్పన్నానం సుద్ధసత్తానం పణ్ణత్తివజ్జసిక్ఖాపదవీతిక్కమేపి అభబ్బతా వా దోసాభావో వా సద్దతో పఞ్ఞాయతి, తథాపి అత్థతో తేసమ్పి పణ్ణత్తివజ్జేసు, లోకవజ్జేసుపి వా సురాపానాదిలహుకేసు మగ్గుప్పత్తితో పుబ్బే అసఞ్చిచ్చాదినా ఆపత్తిఆపజ్జనం సిజ్ఝతియేవ. తథా హి ‘‘ద్వే పుగ్గలా అభబ్బా ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం బుద్ధా చ పచ్చేకబుద్ధా చ. ద్వే పుగ్గలా భబ్బా ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చా’’తి (పరి॰ ౩౨౨) వుత్తం. ఞత్తిచతుత్థేన కమ్మేన ఉపసమ్పన్నోతి ఇదం పన సబ్బసిక్ఖాపదవీతిక్కమారహే సబ్బకాలికే చ భిక్ఖూ గహేత్వా యేభుయ్యవసేన వుత్తం. నిరుత్తివసేనాతి నిబ్బచనవసేన. అభిలాపవసేనాతి వోహారవసేన. గుణవసేనాతి భిక్ఖువోహారనిమిత్తానం గుణానం వసేన.
Sabbantimena pariyāyenāti sabbantimena paricchedena. Ñatticatutthā kammavācā upasampadākammassa kāraṇattā ṭhānaṃ, tassa ṭhānassa arahaṃ anucchavikanti vatthudosādivinimuttakammaṃ ‘‘ṭhānāraha’’nti vuttaṃ vatthādidosayuttassa kammassa sabhāvato kammavācārahattābhāvā. Atha vā ṭhānanti nibbānappattihetuto sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanaṃ vuccati, tassa anucchavikaṃ kammaṃ ṭhānārahaṃ. Yathāvihitalakkhaṇena hi kammena upasampannova sakalaṃ sāsanaṃ samādāya paripūretumarahati. Tasmā parisuddhakammavācāpariyosānaṃ sabbaṃ saṅghakiccaṃ ṭhānārahaṃ nāma, tenāha ‘‘satthusāsanārahenā’’ti, sīlādisakalasāsanaparipuṇṇassa anucchavikenāti attho. Ayaṃ imasmiṃ attheti ñatticatutthakammena upasampannasseva sabbasikkhāpadesu vuttattā kiñcāpi ehibhikkhūpasampadādīhi upasampannānaṃ suddhasattānaṃ paṇṇattivajjasikkhāpadavītikkamepi abhabbatā vā dosābhāvo vā saddato paññāyati, tathāpi atthato tesampi paṇṇattivajjesu, lokavajjesupi vā surāpānādilahukesu magguppattito pubbe asañciccādinā āpattiāpajjanaṃ sijjhatiyeva. Tathā hi ‘‘dve puggalā abhabbā āpattiṃ āpajjituṃ buddhā ca paccekabuddhā ca. Dve puggalā bhabbā āpattiṃ āpajjituṃ bhikkhū ca bhikkhuniyo cā’’ti (pari. 322) vuttaṃ. Ñatticatutthena kammena upasampannoti idaṃ pana sabbasikkhāpadavītikkamārahe sabbakālike ca bhikkhū gahetvā yebhuyyavasena vuttaṃ. Niruttivasenāti nibbacanavasena. Abhilāpavasenāti vohāravasena. Guṇavasenāti bhikkhuvohāranimittānaṃ guṇānaṃ vasena.