| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ปทภาชนียวณฺณนา
Padabhājanīyavaṇṇanā
๑๙๙. อสุภชฺฌานาทีนีติ อาทิ-สเทฺทน กายคตาสติชฺฌานญฺจ กสิณชฺฌานญฺจ สงฺคณฺหาติฯ เตน ‘‘กายคตาสติชฺฌานํ ปถวีกสิณชฺฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติอาทิํ วทโนฺตปิ ปาราชิโกว โหตีติ เวทิตพฺพํฯ วิโมโกฺขติ เอตฺถ วิ-สโทฺท วิเสสโตฺถ วิวิธโตฺถ วาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สุฎฺฐุ มุโตฺต’’ติอาทิฯ วิโมโกฺขติ จตฺตาโร อริยมคฺคาฯ ตสฺส สคุณโต สุญฺญตาทินามลาภํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘โส ปนาย’’ นฺติอาทิฯ มโคฺค หิ นาม ปญฺจหิ การเณหิ นามํ ลภติ สรเสน วา ปจฺจนีเกน วา สคุเณน วา อารมฺมเณน วา อาคมเนน วาฯ สเจ หิ สงฺขารุเปกฺขา อนิจฺจโต สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา วุฎฺฐาติ, อนิมิตฺตวิโมเกฺขน วิมุจฺจติ, สเจ ทุกฺขโต สมฺมสิตฺวา วุฎฺฐาติ, อปฺปณิหิตวิโมเกฺขน วิมุจฺจติ, สเจ อนตฺตโต สมฺมสิตฺวา วุฎฺฐาติ, สุญฺญตวิโมเกฺขน วิมุจฺจติ, อิทํ สรสโต นามํ นามฯ ยสฺมา ปเนส อนิจฺจานุปสฺสนาย สงฺขารานํ ฆนวินิโพฺภคํ กตฺวา นิจฺจนิมิตฺตธุวนิมิตฺตสสฺสตนิมิตฺตานิ ปชหโนฺต อาคโต, ตสฺมา อนิมิโตฺตฯ ทุกฺขานุปสฺสนาย ปน สุขสญฺญํ ปหาย ปณิธิํ ปตฺถนํ สุกฺขาเปตฺวา อาคตตฺตา อปฺปณิหิโตฯ อนตฺตานุปสฺสนาย อตฺตสตฺตปุคฺคลสญฺญํ ปหาย สงฺขารานํ สุญฺญโต ทิฎฺฐตฺตา สุญฺญโตติ อิทํ ปจฺจนีกโต นามํ นามฯ
199.Asubhajjhānādīnīti ādi-saddena kāyagatāsatijjhānañca kasiṇajjhānañca saṅgaṇhāti. Tena ‘‘kāyagatāsatijjhānaṃ pathavīkasiṇajjhānaṃ samāpajji’’ntiādiṃ vadantopi pārājikova hotīti veditabbaṃ. Vimokkhoti ettha vi-saddo visesattho vividhattho vāti dassento āha ‘‘suṭṭhu mutto’’tiādi. Vimokkhoti cattāro ariyamaggā. Tassa saguṇato suññatādināmalābhaṃ dassento āha ‘‘so panāya’’ ntiādi. Maggo hi nāma pañcahi kāraṇehi nāmaṃ labhati sarasena vā paccanīkena vā saguṇena vā ārammaṇena vā āgamanena vā. Sace hi saṅkhārupekkhā aniccato saṅkhāre sammasitvā vuṭṭhāti, animittavimokkhena vimuccati, sace dukkhato sammasitvā vuṭṭhāti, appaṇihitavimokkhena vimuccati, sace anattato sammasitvā vuṭṭhāti, suññatavimokkhena vimuccati, idaṃ sarasato nāmaṃ nāma. Yasmā panesa aniccānupassanāya saṅkhārānaṃ ghanavinibbhogaṃ katvā niccanimittadhuvanimittasassatanimittāni pajahanto āgato, tasmā animitto. Dukkhānupassanāya pana sukhasaññaṃ pahāya paṇidhiṃ patthanaṃ sukkhāpetvā āgatattā appaṇihito. Anattānupassanāya attasattapuggalasaññaṃ pahāya saṅkhārānaṃ suññato diṭṭhattā suññatoti idaṃ paccanīkato nāmaṃ nāma.
ราคาทีหิ ปเนส สุญฺญตตฺตา สุญฺญโตฯ รูปนิมิตฺตาทีนํ ราคนิมิตฺตาทีนํเยว วา อภาเวน อนิมิโตฺตฯ ราคาทิปณิธิอาทีนํ อภาวโต อปฺปณิหิโตติ อิทมสฺส สคุณโต นามํฯ สฺวายํ สุญฺญตํ อนิมิตฺตํ อปฺปณิหิตญฺจ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กโรตีติ สุญฺญโต อนิมิโตฺต อปฺปณิหิโตติ วุจฺจติ, อิทมสฺส อารมฺมณโต นามํฯ อาคมนํ ปน ทุวิธํ วิปสฺสนาคมนํ มคฺคาคมนญฺจฯ ตตฺถ มเคฺค วิปสฺสนาคมนํ ลพฺภติ, ผเล มคฺคาคมนํฯ อนตฺตานุปสฺสนา หิ สุญฺญตา นาม, สุญฺญตวิปสฺสนาย มโคฺค สุญฺญโตฯ อนิจฺจานุปสฺสนา อนิมิตฺตา นาม, อนิมิตฺตวิปสฺสนาย มโคฺค อนิมิโตฺตฯ อิทํ ปน นามํ น อภิธมฺมปริยาเยน ลพฺภติฯ ตถา หิ ตํ สงฺขารนิมิตฺตสฺส อวิชหนโต น นิปฺปริยาเยน อนิมิตฺตํ, สุตฺตนฺตปริยาเยน ปน ลพฺภติฯ ตตฺร หิ โคตฺรภุญาณํ อนิมิตฺตํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา อนิมิตฺตนามกํ หุตฺวา สยํ อาคมนิยฎฺฐาเน ฐตฺวา มคฺคสฺส นามํ เทตีติ วทนฺติ, เตน มโคฺค อนิมิโตฺตติ วุโตฺตฯ มคฺคาคมเนน ปน ผลํ อนิมิตฺตนฺติ ยุชฺชติเยวฯ ทุกฺขานุปสฺสนา สงฺขาเรสุ ปณิธิํ สุกฺขาเปตฺวา อาคตตฺตา อปฺปณิหิตา นาม, อปฺปณิหิตวิปสฺสนาย มโคฺค อปฺปณิหิโต, อปฺปณิหิตมคฺคสฺส ผลํ อปฺปณิหิตํฯ เอวํ วิปสฺสนา อตฺตโน นามํ มคฺคสฺส เทติ, มโคฺค ผลสฺสาติ อิทํ อาคมนโต นามํฯ สุญฺญตฺตาติ วิวิตฺตตฺตาฯ น หิ มเคฺค ราคาทโย สนฺติ, อุปรูปริ อุปฺปชฺชนกราคาทีนํ การณตฺตา ราคาทโย นิมิตฺตนฺติ อาห ‘‘ราคโทสโมหนิมิเตฺตหี’’ติฯ สวิคฺคหานํ วิย อุปฎฺฐานเมฺปตฺถ นิมิตฺตนฺติ วทนฺติฯ ราคาทโยว ปวตฺติฎฺฐานเฎฺฐน ปณิธีติ อาห ‘‘ราคโทสโมหปณิธีน’’นฺติฯ
Rāgādīhi panesa suññatattā suññato. Rūpanimittādīnaṃ rāganimittādīnaṃyeva vā abhāvena animitto. Rāgādipaṇidhiādīnaṃ abhāvato appaṇihitoti idamassa saguṇato nāmaṃ. Svāyaṃ suññataṃ animittaṃ appaṇihitañca nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti suññato animitto appaṇihitoti vuccati, idamassa ārammaṇato nāmaṃ. Āgamanaṃ pana duvidhaṃ vipassanāgamanaṃ maggāgamanañca. Tattha magge vipassanāgamanaṃ labbhati, phale maggāgamanaṃ. Anattānupassanā hi suññatā nāma, suññatavipassanāya maggo suññato. Aniccānupassanā animittā nāma, animittavipassanāya maggo animitto. Idaṃ pana nāmaṃ na abhidhammapariyāyena labbhati. Tathā hi taṃ saṅkhāranimittassa avijahanato na nippariyāyena animittaṃ, suttantapariyāyena pana labbhati. Tatra hi gotrabhuñāṇaṃ animittaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā animittanāmakaṃ hutvā sayaṃ āgamaniyaṭṭhāne ṭhatvā maggassa nāmaṃ detīti vadanti, tena maggo animittoti vutto. Maggāgamanena pana phalaṃ animittanti yujjatiyeva. Dukkhānupassanā saṅkhāresu paṇidhiṃ sukkhāpetvā āgatattā appaṇihitā nāma, appaṇihitavipassanāya maggo appaṇihito, appaṇihitamaggassa phalaṃ appaṇihitaṃ. Evaṃ vipassanā attano nāmaṃ maggassa deti, maggo phalassāti idaṃ āgamanato nāmaṃ. Suññattāti vivittattā. Na hi magge rāgādayo santi, uparūpari uppajjanakarāgādīnaṃ kāraṇattā rāgādayo nimittanti āha ‘‘rāgadosamohanimittehī’’ti. Saviggahānaṃ viya upaṭṭhānampettha nimittanti vadanti. Rāgādayova pavattiṭṭhānaṭṭhena paṇidhīti āha ‘‘rāgadosamohapaṇidhīna’’nti.
วตฺถุวิชฺชาทิํ สนฺธาย อวจนโต ‘‘วิชฺชานํ ลาภีมฺหี’’ติ วุเตฺตปิ โหติฯ เอเกกโกฎฺฐาสวเสนาติ สติปฎฺฐานจตุกฺกาทิเอเกกโกฎฺฐาสวเสนฯ กิญฺจาปิ มหาอฎฺฐกถายมฺปิ เอเกกโกฎฺฐาสวเสเนว ทสฺสิตํ, ตตฺถ ปน ‘‘โลกุตฺตรานํ สติปฎฺฐานาน’’นฺติอาทินา ปเจฺจกํ โลกุตฺตร-สทฺทํ โยเชตฺวา เอเกกโกฎฺฐาสวเสเนว วุตฺตํ, อิธ โลกุตฺตร-สเทฺทน วินาติ อยเมตฺถ วิเสโสฯ ตตฺถาติ เตสุ โกฎฺฐาเสสุฯ
Vatthuvijjādiṃ sandhāya avacanato ‘‘vijjānaṃ lābhīmhī’’ti vuttepi hoti. Ekekakoṭṭhāsavasenāti satipaṭṭhānacatukkādiekekakoṭṭhāsavasena. Kiñcāpi mahāaṭṭhakathāyampi ekekakoṭṭhāsavaseneva dassitaṃ, tattha pana ‘‘lokuttarānaṃ satipaṭṭhānāna’’ntiādinā paccekaṃ lokuttara-saddaṃ yojetvā ekekakoṭṭhāsavaseneva vuttaṃ, idha lokuttara-saddena vināti ayamettha viseso. Tatthāti tesu koṭṭhāsesu.
นนุ จ ‘‘กิเลสปฺปหานเมวา’’ติ กสฺมา วุตฺตํฯ น หิ กิเลสานํ ปหานมตฺตํ อุตฺตริมนุสฺสธโมฺม โหตีติ โย วเทยฺย, ตํ สนฺธาย กิเลสปฺปหานสฺส มคฺคกิจฺจตฺตา กิจฺจวเสน มโคฺค ทีปิโตติ ทเสฺสตุํ ‘‘ตํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กามราคํ สนฺธาย ‘‘ตติยมเคฺคน หิ ราคโทสานํ ปหาน’’นฺติ วุตฺตํ, น ปน รูปราคอรูปราเค สนฺธายฯ น หิ เต เตน ปหียนฺติ จตุตฺถมเคฺคน ปหาตพฺพตฺตาฯ
Nanu ca ‘‘kilesappahānamevā’’ti kasmā vuttaṃ. Na hi kilesānaṃ pahānamattaṃ uttarimanussadhammo hotīti yo vadeyya, taṃ sandhāya kilesappahānassa maggakiccattā kiccavasena maggo dīpitoti dassetuṃ ‘‘taṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Kāmarāgaṃ sandhāya ‘‘tatiyamaggena hi rāgadosānaṃ pahāna’’nti vuttaṃ, na pana rūparāgaarūparāge sandhāya. Na hi te tena pahīyanti catutthamaggena pahātabbattā.
ราคา จิตฺตํ วินีวรณตาติ ราคา จิตฺตสฺส วินีวรณตาติ วุตฺตํ โหติฯ ราคา วิมุตฺตสฺส จิตฺตสฺส ตเสฺสว ราคนีวรณสฺส อภาเวน วิคตนีวรณตฺตา วินีวรณตาติ อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ
Rāgācittaṃ vinīvaraṇatāti rāgā cittassa vinīvaraṇatāti vuttaṃ hoti. Rāgā vimuttassa cittassa tasseva rāganīvaraṇassa abhāvena vigatanīvaraṇattā vinīvaraṇatāti attho veditabbo. Esa nayo sesesupi.
ยา จ ปญฺจ วิชฺชาติ โยเชตพฺพํฯ นิพฺพฎฺฎิตโลกุตฺตรตฺตาติ วิสุํเยว โลกโต อปคตโลกุตฺตรตฺตาฯ ยถา วินา โลกุตฺตร-สเทฺทน ‘‘สติปฎฺฐานาทีนํ ลาภีมฺหี’’ติ วุเตฺตปิ ปาราชิกํ โหติ, เอวมิธาปิ ‘‘อตฺถปฎิสมฺภิทาย ลาภีมฺหีติ วุเตฺตปิ โหติเยวา’’ติ วตฺตุํ ยุชฺชติฯ กิญฺจาปิ ยุชฺชติ, อถ โข มหาอฎฺฐกถายํ วิภาเคน วุตฺตตฺตา น สกฺกา เอวมิทํ วตฺตุนฺติ ทเสฺสตุํ ‘‘มหาอฎฺฐกถายํ ปน…เป.… น สกฺกา อญฺญํ ปมาณํ กาตุ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตมฺปิ ตเตฺถว ปฎิกฺขิตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ
Yā ca pañca vijjāti yojetabbaṃ. Nibbaṭṭitalokuttarattāti visuṃyeva lokato apagatalokuttarattā. Yathā vinā lokuttara-saddena ‘‘satipaṭṭhānādīnaṃ lābhīmhī’’ti vuttepi pārājikaṃ hoti, evamidhāpi ‘‘atthapaṭisambhidāya lābhīmhīti vuttepi hotiyevā’’ti vattuṃ yujjati. Kiñcāpi yujjati, atha kho mahāaṭṭhakathāyaṃ vibhāgena vuttattā na sakkā evamidaṃ vattunti dassetuṃ ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ pana…pe… na sakkā aññaṃ pamāṇaṃ kātu’’nti vuttaṃ. Tampi tattheva paṭikkhittanti sambandho.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๔. จตุตฺถปาราชิกํ • 4. Catutthapārājikaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๔. จตุตฺถปาราชิกํ • 4. Catutthapārājikaṃ
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ปทภาชนียวณฺณนา • Padabhājanīyavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ปทภาชนียวณฺณนา • Padabhājanīyavaṇṇanā
