| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
පදභාජනීයවණ්‌ණනා
Padabhājanīyavaṇṇanā
92. ‘‘අභිනවනිවිට්‌ඨො එකකුටිකාදිගාමො යාව මනුස්‌සා පවිසිත්‌වා වාසං න කප්‌පෙන්‌ති, තාව ගාමසඞ්‌ඛ්‍යං න ගච්‌ඡතී’’ති වදන්‌ති, තස්‌මා තත්‌ථ ගාමප්‌පවෙසනාපුච්‌ඡාදිකිච්‌චම්‌පි නත්‌ථි. යක්‌ඛපරිග්‌ගහභූතොති සඋපද්‌දවවසෙන වුත්‌තං, යක්‌ඛනගරාදිං වා සඞ්‌ගණ්‌හාති. යක්‌ඛනගරම්‌පි ආපණාදීසු දිස්‌සමානෙසු ගාමසඞ්‌ඛ්‍යං ගච්‌ඡති, අදිස්‌සමානෙසු න ගච්‌ඡති, තස්‌මා යක්‌ඛනගරම්‌පි පවිසන්‌තෙන ආපණාදීසු දිස්‌සමානෙසු සබ්‌බං ගාමප්‌පවෙසනවත්‌තං කාතබ්‌බං, අදිස්‌සමානෙසු න කාතබ්‌බන්‌ති වදන්‌ති. පුනපි ආගන්‌තුකාමාති ඉමිනා තෙසං තත්‌ථ සාපෙක්‌ඛභාවං දස්‌සෙති. යතො පන නිරපෙක්‌ඛාව හුත්‌වා පක්‌කමන්‌ති, සො ගාමසඞ්‌ඛ්‍යං න ගච්‌ඡති, තස්‌මා තත්‌ථ ගාමප්‌පවෙසනාපුච්‌ඡාදිකිච්‌චම්‌පි නත්‌ථි.
92. ‘‘Abhinavaniviṭṭho ekakuṭikādigāmo yāva manussā pavisitvā vāsaṃ na kappenti, tāva gāmasaṅkhyaṃ na gacchatī’’ti vadanti, tasmā tattha gāmappavesanāpucchādikiccampi natthi. Yakkhapariggahabhūtoti saupaddavavasena vuttaṃ, yakkhanagarādiṃ vā saṅgaṇhāti. Yakkhanagarampi āpaṇādīsu dissamānesu gāmasaṅkhyaṃ gacchati, adissamānesu na gacchati, tasmā yakkhanagarampi pavisantena āpaṇādīsu dissamānesu sabbaṃ gāmappavesanavattaṃ kātabbaṃ, adissamānesu na kātabbanti vadanti. Punapi āgantukāmāti iminā tesaṃ tattha sāpekkhabhāvaṃ dasseti. Yato pana nirapekkhāva hutvā pakkamanti, so gāmasaṅkhyaṃ na gacchati, tasmā tattha gāmappavesanāpucchādikiccampi natthi.
නනු ච ‘‘ගාමා වා අරඤ්‌ඤා වා’’ති එත්‌තකමෙව මාතිකායං වුත්‌තං, තස්‌මා ගාමලක්‌ඛණං දස්‌සෙත්‌වා අරඤ්‌ඤමෙව දස්‌සෙතබ්‌බං සියා, ගාමූපචාරො නාමාතිආදි පන කස්‌මා වුත්‌තන්‌ති ආහ – ‘‘ගාමූපචාරොතිආදි අරඤ්‌ඤපරිච්‌ඡෙදදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌ත’’න්‌ති. ගාමූපචාරෙ හි දස්‌සිතෙ ඨපෙත්‌වා ගාමඤ්‌ච ගාමූපචාරඤ්‌ච අවසෙසං අරඤ්‌ඤං නාමාති අරඤ්‌ඤපරිච්‌ඡෙදො සක්‌කා දස්‌සෙතුං, ඉදඤ්‌ච ගාමගාමූපචාරෙ අසඞ්‌කරතො දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. මාතිකායං පන ගාමග්‌ගහණෙනෙව ගාමූපචාරොපි සඞ්‌ගහිතොති දට්‌ඨබ්‌බං. ගාමූපචාරො හි ලොකෙ ගාමසඞ්‌ඛ්‍යමෙව ගච්‌ඡති. එවඤ්‌ච කත්‌වා මාතිකාය අනවසෙසඅවහරණට්‌ඨානපරිග්‌ගහො සිද්‌ධො හොති. ඉන්‌දඛීලෙති උම්‌මාරෙ. අරඤ්‌ඤසඞ්‌ඛෙපං ගච්‌ඡතීති ‘‘නික්‌ඛමිත්‌වා බහි ඉන්‌දඛීලා සබ්‌බමෙතං අරඤ්‌ඤ’’න්‌ති (විභ. 529) අභිධම්‌මෙ වුත්‌තත්‌තා. වෙමජ්‌ඣමෙව ඉන්‌දඛීලොති වුච්‌චතීති ඉන්‌දඛීලට්‌ඨානියත්‌තා අසතිපි ඉන්‌දඛීලෙ වෙමජ්‌ඣමෙව තථා වුච්‌චති. යත්‌ථ පන ද්‌වාරබාහාපි නත්‌ථි, තත්‌ථ උභොසු පස්‌සෙසු වතියා වා පාකාරස්‌ස වා කොටිවෙමජ්‌ඣමෙව ඉන්‌දඛීලට්‌ඨානියත්‌තා ‘‘ඉන්‌දඛීලො’’ති ගහෙතබ්‌බං. උඩ්‌ඩාපෙන්‌තොති පලාපෙන්‌තො. ලුඨිත්‌වාති පරිවත්‌තෙත්‌වා.
Nanu ca ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti ettakameva mātikāyaṃ vuttaṃ, tasmā gāmalakkhaṇaṃ dassetvā araññameva dassetabbaṃ siyā, gāmūpacāro nāmātiādi pana kasmā vuttanti āha – ‘‘gāmūpacārotiādi araññaparicchedadassanatthaṃ vutta’’nti. Gāmūpacāre hi dassite ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ araññaṃ nāmāti araññaparicchedo sakkā dassetuṃ, idañca gāmagāmūpacāre asaṅkarato dassetuṃ vuttaṃ. Mātikāyaṃ pana gāmaggahaṇeneva gāmūpacāropi saṅgahitoti daṭṭhabbaṃ. Gāmūpacāro hi loke gāmasaṅkhyameva gacchati. Evañca katvā mātikāya anavasesaavaharaṇaṭṭhānapariggaho siddho hoti. Indakhīleti ummāre. Araññasaṅkhepaṃ gacchatīti ‘‘nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) abhidhamme vuttattā. Vemajjhameva indakhīloti vuccatīti indakhīlaṭṭhāniyattā asatipi indakhīle vemajjhameva tathā vuccati. Yattha pana dvārabāhāpi natthi, tattha ubhosu passesu vatiyā vā pākārassa vā koṭivemajjhameva indakhīlaṭṭhāniyattā ‘‘indakhīlo’’ti gahetabbaṃ. Uḍḍāpentoti palāpento. Luṭhitvāti parivattetvā.
මජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌සාති ථාමමජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌ස. ඉමිනා පන වචනෙන සුප්‌පමුසලපාතොපි බලදස්‌සනවසෙනෙව කතොති දට්‌ඨබ්‌බං. කුරුන්‌දට්‌ඨකථායං මහාපච්‌චරියඤ්‌ච ඝරූපචාරො ගාමොති අධිප්‌පායෙන ‘‘ඝරූපචාරෙ ඨිතස්‌ස ලෙඩ්‌ඩුපාතො ගාමූපචාරො’’ති වුත්‌තං. ද්‌වාරෙති නිබ්‌බකොසස්‌ස උදකපතනට්‌ඨානතො අබ්‌භන්‌තරං සන්‌ධාය වුත්‌තං. අන්‌තොගෙහෙති ච පමුඛස්‌ස අබ්‌භන්‌තරමෙව සන්‌ධාය වුත්‌තං. කතපරික්‌ඛෙපොති ඉමිනාව ඝරස්‌ස සමන්‌තතො තත්‌තකො පරිච්‌ඡෙදො ඝරූපචාරො නාමාති වුත්‌තං හොති. යස්‌ස පන ඝරස්‌ස සමන්‌තතො ගොරූපානං පවෙසනනිවාරණත්‌ථං පාකාරවතිආදීහි පරික්‌ඛෙපො කතො හොති, තත්‌ථ සොව පරික්‌ඛෙපො ඝරූපචාරො, සුප්‌පපාතාදිපරිච්‌ඡෙදො පන අපරික්‌ඛිත්‌තඝරං සන්‌ධාය වුත්‌තොති දට්‌ඨබ්‌බං . ඉදමෙත්‌ථ පමාණන්‌ති විකාලගාමප්‌පවෙසනාදීසු ගාමගාමූපචාරානං අසඞ්‌කරතො විනිච්‌ඡයස්‌ස වෙදිතබ්‌බත්‌තා. කුරුන්‌දීආදීසු වුත්‌තනයෙන හි ඝරූපචාරස්‌ස ගාමොති ආපන්‌නත්‌තා ඝරඝරූපචාරගාමගාමූපචාරානං සඞ්‌කරො සියා. එවං සබ්‌බත්‌ථාති ඉමිනා ඉතො පුබ්‌බෙපි පච්‌ඡිමස්‌සෙව වාදස්‌ස පමාණභාවං දස්‌සෙති . කෙචි පන ‘‘ඉතො පට්‌ඨාය වක්‌ඛමානවාදං සන්‌ධාය වුත්‌ත’’න්‌ති වදන්‌ති, තං න ගහෙතබ්‌බං.
Majjhimassa purisassāti thāmamajjhimassa purisassa. Iminā pana vacanena suppamusalapātopi baladassanavaseneva katoti daṭṭhabbaṃ. Kurundaṭṭhakathāyaṃ mahāpaccariyañca gharūpacāro gāmoti adhippāyena ‘‘gharūpacāre ṭhitassa leḍḍupāto gāmūpacāro’’ti vuttaṃ. Dvāreti nibbakosassa udakapatanaṭṭhānato abbhantaraṃ sandhāya vuttaṃ. Antogeheti ca pamukhassa abbhantarameva sandhāya vuttaṃ. Kataparikkhepoti imināva gharassa samantato tattako paricchedo gharūpacāro nāmāti vuttaṃ hoti. Yassa pana gharassa samantato gorūpānaṃ pavesananivāraṇatthaṃ pākāravatiādīhi parikkhepo kato hoti, tattha sova parikkhepo gharūpacāro, suppapātādiparicchedo pana aparikkhittagharaṃ sandhāya vuttoti daṭṭhabbaṃ . Idamettha pamāṇanti vikālagāmappavesanādīsu gāmagāmūpacārānaṃ asaṅkarato vinicchayassa veditabbattā. Kurundīādīsu vuttanayena hi gharūpacārassa gāmoti āpannattā gharagharūpacāragāmagāmūpacārānaṃ saṅkaro siyā. Evaṃ sabbatthāti iminā ito pubbepi pacchimasseva vādassa pamāṇabhāvaṃ dasseti . Keci pana ‘‘ito paṭṭhāya vakkhamānavādaṃ sandhāya vutta’’nti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ.
සෙසම්‌පීති ගාමූපචාරලක්‌ඛණං සන්‌ධාය වදති. තත්‍රාති තස්‌මිං ගාමූපචාරග්‌ගහණෙ. තස්‌ස ගාමපරිච්‌ඡෙදදස්‌සනත්‌ථන්‌ති තස්‌ස අපරිච්‌ඡෙදස්‌ස ගාමස්‌ස ගාමපරිච්‌ඡෙදං දස්‌සෙතුන්‌ති අත්‌ථො. යදි එවං ‘‘ගාමො නාමා’’ති පදං උද්‌ධරිත්‌වා ‘‘අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස ඝරූපචාරෙ ඨිතස්‌ස මජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌ස ලෙඩ්‌ඩුපාතො’’ති කස්‌මා න වුත්‌තන්‌ති? ‘‘ගාමො නාමාති ඉධ අවුත්‌තම්‌පි අධිකාරවසෙන ලබ්‌භතියෙවා’’ති වදන්‌ති. අපරෙ පන භණන්‌ති ‘‘ගාමූපචාරො නාමාති ඉමිනාව ගාමස්‌ස ච ගාමූපචාරස්‌ස ච සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො. කථං? ‘ගාමස්‌ස උපචාරො ගාමූපචාරො’ති එවං විග්‌ගහෙ කරියමානෙ ‘පරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස ඉන්‌දඛීලෙ ඨිතස්‌ස මජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌ස ලෙඩ්‌ඩුපාතො’ති ඉමිනා පරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස ගාමූපචාරලක්‌ඛණං දස්‌සිතං හොති, ‘ගාමසඞ්‌ඛාතො උපචාරො ගාමූපචාරො’ති එවං පන ගය්‌හමානෙ ‘අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස ඝරූපචාරෙ ඨිතස්‌ස මජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌ස ලෙඩ්‌ඩුපාතො’ති ඉමිනා අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස ගාමපරිච්‌ඡෙදො දස්‌සිතොති සක්‌කා විඤ්‌ඤාතු’’න්‌ති. ‘‘ඝරූපචාරෙ ඨිතස්‌ස මජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌ස ලෙඩ්‌ඩුපාතො’’ති ඉමිනා පරික්‌ඛිත්‌තස්‌සපි ගාමස්‌ස සචෙ ලෙඩ්‌ඩුපාතතො දූරෙ පරික්‌ඛෙපො හොති, ලෙඩ්‌ඩුපාතොයෙව ගාමපරිච්‌ඡෙදොති ගහෙතබ්‌බන්‌ති වදන්‌ති. පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනෙවාති පරික්‌ඛිත්‌තගාමෙ වුත්‌තනයෙනෙව.
Sesampīti gāmūpacāralakkhaṇaṃ sandhāya vadati. Tatrāti tasmiṃ gāmūpacāraggahaṇe. Tassa gāmaparicchedadassanatthanti tassa aparicchedassa gāmassa gāmaparicchedaṃ dassetunti attho. Yadi evaṃ ‘‘gāmo nāmā’’ti padaṃ uddharitvā ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti kasmā na vuttanti? ‘‘Gāmo nāmāti idha avuttampi adhikāravasena labbhatiyevā’’ti vadanti. Apare pana bhaṇanti ‘‘gāmūpacāro nāmāti imināva gāmassa ca gāmūpacārassa ca saṅgaho daṭṭhabbo. Kathaṃ? ‘Gāmassa upacāro gāmūpacāro’ti evaṃ viggahe kariyamāne ‘parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’ti iminā parikkhittassa gāmassa gāmūpacāralakkhaṇaṃ dassitaṃ hoti, ‘gāmasaṅkhāto upacāro gāmūpacāro’ti evaṃ pana gayhamāne ‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’ti iminā aparikkhittassa gāmassa gāmaparicchedo dassitoti sakkā viññātu’’nti. ‘‘Gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti iminā parikkhittassapi gāmassa sace leḍḍupātato dūre parikkhepo hoti, leḍḍupātoyeva gāmaparicchedoti gahetabbanti vadanti. Pubbe vuttanayenevāti parikkhittagāme vuttanayeneva.
සඞ්‌කරීයතීති මිස්‌සීයති. එත්‌ථාති ඝරඝරූපචාරගාමගාමූපචාරෙසු. ‘‘විකාලෙ ගාමප්‌පවෙසනෙ පරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස පරික්‌ඛෙපං අතික්‌කමන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌ස, අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස උපචාරං ඔක්‌කමන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌සා’’ති (පාචි. 513) වුත්‌තත්‌තා ගාමගාමූපචාරානං අසඞ්‌කරතා ඉච්‌ඡිතබ්‌බාති ආහ – ‘‘අසඞ්‌කරතො චෙත්‌ථ විනිච්‌ඡයො වෙදිතබ්‌බො විකාලෙ ගාමප්‌පවෙසනාදීසූ’’ති. එත්‌ථ ච ‘‘පරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස පරික්‌ඛෙපං, අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස පරික්‌ඛෙපාරහට්‌ඨානං අතික්‌කමන්‌තස්‌ස විකාලගාමප්‌පවෙසනාපත්‌ති හොතී’’ති කෙචි වදන්‌ති, තං න ගහෙතබ්‌බං පදභාජනියං පන ‘‘පරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස පරික්‌ඛෙපං අතික්‌කමන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌ස, අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස උපචාරං ඔක්‌කමන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌සා’’ති (පාචි. 513) වුත්‌තත්‌තා. අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස ඝරූපචාරතො පට්‌ඨාය දුතියලෙඩ්‌ඩුපාතසඞ්‌ඛාතස්‌ස ගාමූපචාරස්‌ස ඔක්‌කමනෙ ආපත්‌ති වෙදිතබ්‌බා. තෙනෙව විකාලගාමප්‌පවෙසනසික්‌ඛාපදට්‌ඨකථායං (පාචි. අට්‌ඨ. 512) ‘‘අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස උපචාරො අදින්‌නාදානෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො’’ති වුත්‌තං. මාතිකාට්‌ඨකථායම්‌පි (කඞ්‌ඛා. අට්‌ඨ. දුතියපාරාජිකවණ්‌ණනා) වුත්‌තං ‘‘ය්‌වායං අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස උපචාරො දස්‌සිතො, තස්‌ස වසෙන විකාලගාමප්‌පවෙසනාදීසු ආපත්‌ති පරිච්‌ඡින්‌දිතබ්‌බා’’ති. යදි එවං ‘‘විකාලෙ ගාමං පවිසෙය්‍යා’’ති ඉමිනා විරුජ්‌ඣතීති? න විරුජ්‌ඣති ගාමූපචාරස්‌සපි ගාමග්‌ගහණෙන ගහිතත්‌තා. තස්‌මා පරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස පරික්‌ඛෙපං අතික්‌කමන්‌තස්‌ස, අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස උපචාරං ඔක්‌කමන්‌තස්‌ස විකාලගාමප්‌පවෙසනාපත්‌ති හොතීති නිට්‌ඨමෙත්‌ථ ගන්‌තබ්‌බං. විකාලෙ ගාමප්‌පවෙසනාදීසූති ආදි-සද්‌දෙන ඝරඝරූපචාරාදීසු ඨිතානං උප්‌පන්‌නලාභභාජනාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති.
Saṅkarīyatīti missīyati. Etthāti gharagharūpacāragāmagāmūpacāresu. ‘‘Vikāle gāmappavesane parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassa, aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassa āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 513) vuttattā gāmagāmūpacārānaṃ asaṅkaratā icchitabbāti āha – ‘‘asaṅkarato cettha vinicchayo veditabbo vikāle gāmappavesanādīsū’’ti. Ettha ca ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānaṃ atikkamantassa vikālagāmappavesanāpatti hotī’’ti keci vadanti, taṃ na gahetabbaṃ padabhājaniyaṃ pana ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassa, aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassa āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 513) vuttattā. Aparikkhittassa gāmassa gharūpacārato paṭṭhāya dutiyaleḍḍupātasaṅkhātassa gāmūpacārassa okkamane āpatti veditabbā. Teneva vikālagāmappavesanasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 512) ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāro adinnādāne vuttanayeneva veditabbo’’ti vuttaṃ. Mātikāṭṭhakathāyampi (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘yvāyaṃ aparikkhittassa gāmassa upacāro dassito, tassa vasena vikālagāmappavesanādīsu āpatti paricchinditabbā’’ti. Yadi evaṃ ‘‘vikāle gāmaṃ paviseyyā’’ti iminā virujjhatīti? Na virujjhati gāmūpacārassapi gāmaggahaṇena gahitattā. Tasmā parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa, aparikkhittassa upacāraṃ okkamantassa vikālagāmappavesanāpatti hotīti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Vikāle gāmappavesanādīsūti ādi-saddena gharagharūpacārādīsu ṭhitānaṃ uppannalābhabhājanādiṃ saṅgaṇhāti.
නික්‌ඛමිත්‌වා බහි ඉන්‌දඛීලාති ඉන්‌දඛීලතො බහි නික්‌ඛමිත්‌වාති අත්‌ථො. එත්‌ථ ච විනයපරියායෙන තාව ‘‘ඨපෙත්‌වා ගාමඤ්‌ච ගාමූපචාරඤ්‌ච අවසෙසං අරඤ්‌ඤ’’න්‌ති (පාරා. 92) ආගතං, සුත්‌තන්‌තපරියායෙන ආරඤ්‌ඤිකං භික්‌ඛුං සන්‌ධාය ‘‘ආරඤ්‌ඤකං නාම සෙනාසනං පඤ්‌චධනුසතිකං පච්‌ඡිම’’න්‌ති (පාරා. 654) ආගතං. විනයසුත්‌තන්‌තා උභොපි පරියායදෙසනා නාම, අභිධම්‌මො පන නිප්‌පරියායදෙසනා. නිප්‌පරියායතො ච ගාමවිනිමුත්‌තං ඨානං අරඤ්‌ඤමෙව හොතීති අභිධම්‌මපරියායෙන අරඤ්‌ඤං දස්‌සෙතුං ‘‘නික්‌ඛමිත්‌වා බහි ඉන්‌දඛීලා’’ති (විභ. 529) වුත්‌තං. ‘‘ආචරියධනු නාම පකතිහත්‌ථෙන නවවිදත්‌ථිප්‌පමාණං, ජියාය පන ආරොපිතාය චතුහත්‌ථප්‌පමාණ’’න්‌ති වදන්‌ති. ලෙසොකාසනිසෙධනත්‌ථන්‌ති ‘‘මයා නෙව ගාමෙ, න අරඤ්‌ඤෙ හටං, ඝරෙ වා ඝරූපචාරෙසු වා ගාමූපචාරෙසු වා අඤ්‌ඤතරස්‌මි’’න්‌ති වත්‌තුං මා ලභතූති වුත්‌තං හොති.
Nikkhamitvā bahi indakhīlāti indakhīlato bahi nikkhamitvāti attho. Ettha ca vinayapariyāyena tāva ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ arañña’’nti (pārā. 92) āgataṃ, suttantapariyāyena āraññikaṃ bhikkhuṃ sandhāya ‘‘āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) āgataṃ. Vinayasuttantā ubhopi pariyāyadesanā nāma, abhidhammo pana nippariyāyadesanā. Nippariyāyato ca gāmavinimuttaṃ ṭhānaṃ araññameva hotīti abhidhammapariyāyena araññaṃ dassetuṃ ‘‘nikkhamitvā bahi indakhīlā’’ti (vibha. 529) vuttaṃ. ‘‘Ācariyadhanu nāma pakatihatthena navavidatthippamāṇaṃ, jiyāya pana āropitāya catuhatthappamāṇa’’nti vadanti. Lesokāsanisedhanatthanti ‘‘mayā neva gāme, na araññe haṭaṃ, ghare vā gharūpacāresu vā gāmūpacāresu vā aññatarasmi’’nti vattuṃ mā labhatūti vuttaṃ hoti.
කප්‌පියන්‌ති අනුරූපවසෙන වුත්‌තං. අකප්‌පියම්‌පි පන අප්‌පටිග්‌ගහිතඤ්‌චෙ, අදින්‌නසඞ්‌ඛ්‍යමෙව ගච්‌ඡති. පරිච්‌චාගාදිම්‌හි අකතෙ ‘‘ඉදං මය්‌හං සන්‌තක’’න්‌ති අවිදිතම්‌පි පරපරිග්‌ගහිතමෙව මාතාපිතූනං අච්‌චයෙන මන්‌දානං උත්‌තානසෙය්‍යකානං දාරකානං සන්‌තකමිව.
Kappiyanti anurūpavasena vuttaṃ. Akappiyampi pana appaṭiggahitañce, adinnasaṅkhyameva gacchati. Pariccāgādimhi akate ‘‘idaṃ mayhaṃ santaka’’nti aviditampi parapariggahitameva mātāpitūnaṃ accayena mandānaṃ uttānaseyyakānaṃ dārakānaṃ santakamiva.
යස්‌ස වසෙන පුරිසො ථෙනොති වුච්‌චති, තං ථෙය්‍යන්‌ති ආහ ‘‘අවහරණචිත්‌තස්‌සෙතං අධිවචන’’න්‌ති. සඞ්‌ඛා-සද්‌දො ඤාණකොට්‌ඨාසපඤ්‌ඤත්‌තිගණනාදීසු දිස්‌සති. ‘‘සඞ්‌ඛායෙකං පටිසෙවතී’’තිආදීසු (ම. නි. 2.168) හි ඤාණෙ දිස්‌සති. ‘‘පපඤ්‌චසඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛා සමුදාචරන්‌තී’’තිආදීසු (ම. නි. 1.204) කොට්‌ඨාසෙ. ‘‘තෙසං තෙසං ධම්‌මානං සඞ්‌ඛා සමඤ්‌ඤා’’තිආදීසු (ධ. ස. 1313) පඤ්‌ඤත්‌තියං. ‘‘න සුකරං සඞ්‌ඛාතු’’න්‌තිආදීසු (ධ. ප. 196; අප. ථෙර. 1.10.2) ගණනායං. තත්‌ථ කොට්‌ඨාසවචනං සඞ්‌ඛා-සද්‌දං සන්‌ධායාහ ‘‘සඞ්‌ඛාසඞ්‌ඛාතන්‌ති අත්‌ථතො එක’’න්‌ති. තෙනාහ ‘‘කොට්‌ඨාසස්‌සෙතං අධිවචන’’න්‌ති. පපඤ්‌චසඞ්‌ඛාති තණ්‌හාමානදිට්‌ඨිසඞ්‌ඛාතා පපඤ්‌චකොට්‌ඨාසා. ‘‘එකො චිත්‌තකොට්‌ඨාසොති යඤ්‌ච පුබ්‌බභාගෙ අවහරිස්‌සාමීති පවත්‌තං චිත්‌තං, යඤ්‌ච ගමනාදිසාධකං පරාමසනාදිසාධකං වා මජ්‌ඣෙ පවත්‌තං, යඤ්‌ච ඨානාචාවනප්‌පයොගසාධකං, තෙසු අයමෙවෙකො පච්‌ඡිමො චිත්‌තකොට්‌ඨාසො ඉධාධිප්‌පෙතො’’ති කෙචි වදන්‌ති. චූළගණ්‌ඨිපදෙ පන ‘‘ඌනමාසකමාසකඌනපඤ්‌චමාසකපඤ්‌චමාසකාවහරණචිත්‌තෙසු එකො චිත්‌තකොට්‌ඨාසො’’ති වුත්‌තං. ‘‘අනෙකප්‌පභෙදත්‌තා චිත්‌තස්‌ස එකො චිත්‌තකොට්‌ඨාසොති වුත්‌ත’’න්‌ති මහාගණ්‌ඨිපදෙ මජ්‌ඣිමගණ්‌ඨිපදෙ ච වුත්‌තං. ඉදමෙවෙත්‌ථ සුන්‌දරතරං ‘‘ථෙය්‍යචිත්‌තසඞ්‌ඛාතො එකො චිත්‌තකොට්‌ඨාසො’’ති වුත්‌තත්‌තා. ථෙය්‍යසඞ්‌ඛාතෙනාති ථෙය්‍යචිත්‌තකොට්‌ඨාසෙන කරණභූතෙන, න විස්‌සාසතාවකාලිකාදිගාහවසප්‌පවත්‌තචිත්‌තකොට්‌ඨාසෙනාති වුත්‌තං හොති.
Yassa vasena puriso thenoti vuccati, taṃ theyyanti āha ‘‘avaharaṇacittassetaṃ adhivacana’’nti. Saṅkhā-saddo ñāṇakoṭṭhāsapaññattigaṇanādīsu dissati. ‘‘Saṅkhāyekaṃ paṭisevatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.168) hi ñāṇe dissati. ‘‘Papañcasaññāsaṅkhā samudācarantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.204) koṭṭhāse. ‘‘Tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ saṅkhā samaññā’’tiādīsu (dha. sa. 1313) paññattiyaṃ. ‘‘Na sukaraṃ saṅkhātu’’ntiādīsu (dha. pa. 196; apa. thera. 1.10.2) gaṇanāyaṃ. Tattha koṭṭhāsavacanaṃ saṅkhā-saddaṃ sandhāyāha ‘‘saṅkhāsaṅkhātanti atthato eka’’nti. Tenāha ‘‘koṭṭhāsassetaṃ adhivacana’’nti. Papañcasaṅkhāti taṇhāmānadiṭṭhisaṅkhātā papañcakoṭṭhāsā. ‘‘Eko cittakoṭṭhāsoti yañca pubbabhāge avaharissāmīti pavattaṃ cittaṃ, yañca gamanādisādhakaṃ parāmasanādisādhakaṃ vā majjhe pavattaṃ, yañca ṭhānācāvanappayogasādhakaṃ, tesu ayameveko pacchimo cittakoṭṭhāso idhādhippeto’’ti keci vadanti. Cūḷagaṇṭhipade pana ‘‘ūnamāsakamāsakaūnapañcamāsakapañcamāsakāvaharaṇacittesu eko cittakoṭṭhāso’’ti vuttaṃ. ‘‘Anekappabhedattā cittassa eko cittakoṭṭhāsoti vutta’’nti mahāgaṇṭhipade majjhimagaṇṭhipade ca vuttaṃ. Idamevettha sundarataraṃ ‘‘theyyacittasaṅkhāto eko cittakoṭṭhāso’’ti vuttattā. Theyyasaṅkhātenāti theyyacittakoṭṭhāsena karaṇabhūtena, na vissāsatāvakālikādigāhavasappavattacittakoṭṭhāsenāti vuttaṃ hoti.
අභියොගවසෙනාති අඩ්‌ඩකරණවසෙන. අභියුඤ්‌ජතීති චොදෙති, අඩ්‌ඩං කරොතීති අත්‌ථො. පරිකප්‌පිතට්‌ඨානන්‌ති ඔකාසපරිකප්‌පනවසෙන පරිකප්‌පිතප්‌පදෙසං. සුඞ්‌කඝාතන්‌ති එත්‌ථ රාජූනං දෙය්‍යභාගස්‌ස එතං අධිවචනං සුඞ්‌කොති, සො එත්‌ථ හඤ්‌ඤති අදත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තෙහීති සුඞ්‌කඝාතො. ‘‘එත්‌ථ පවිට්‌ඨෙහි සුඞ්‌කො දාතබ්‌බො’’ති රුක්‌ඛපබ්‌බතාදිසඤ්‌ඤාණෙන නියමිතප්‌පදෙසස්‌සෙතං අධිවචනං.
Abhiyogavasenāti aḍḍakaraṇavasena. Abhiyuñjatīti codeti, aḍḍaṃ karotīti attho. Parikappitaṭṭhānanti okāsaparikappanavasena parikappitappadesaṃ. Suṅkaghātanti ettha rājūnaṃ deyyabhāgassa etaṃ adhivacanaṃ suṅkoti, so ettha haññati adatvā gacchantehīti suṅkaghāto. ‘‘Ettha paviṭṭhehi suṅko dātabbo’’ti rukkhapabbatādisaññāṇena niyamitappadesassetaṃ adhivacanaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / පදභාජනීයවණ්‌ණනා • Padabhājanīyavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / පදභාජනීයවණ්‌ණනා • Padabhājanīyavaṇṇanā
