Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
පදභාජනීයවණ්ණනා
Padabhājanīyavaṇṇanā
සික්ඛාපදවිභඞ්ගෙ පන කිඤ්චාපි යො පනාති අනවසෙසපරියාදානපදං, තථාපි භික්ඛූති ඉමිනා පරපදෙන සමානාධිකරණත්තා තදනුරූපානෙවස්ස විභඞ්ගපදානි වුත්තානි. භික්ඛුනිබ්බචනපදානි තීණි කිඤ්චාපි සභික්ඛුභාවස්ස, අභික්ඛුභාවස්ස චාති යස්ස කස්සචි පබ්බජිතස්ස සාධාරණානි, තථාපි ‘‘අසුද්ධො හොති පුග්ගලො අඤ්ඤතරං පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නො, තඤ්චෙ සුද්ධදිට්ඨි සමානො අනොකාසං කාරාපෙත්වා චාවනාධිප්පායො වදෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසෙන දුක්කටස්සා’’ති එවමාදිසුත්තං නිබ්බචනත්ථයුත්තොව පුග්ගලො ‘‘ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසෙන දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 389) එත්ථ වත්ථු, න ඉතරො ගිහිභූතොති දස්සනත්ථං වුත්තං. සබ්බස්සපි විනයපිටකස්ස සාධාරණං භික්ඛුලක්ඛණං වත්ථුඤ්හි භගවා ආරභි. යො පන සුද්ධො එව සමානො කෙනචි කාරණෙන ගිහිලිඞ්ගෙ ඨිතො, සො අත්තනො සභික්ඛුභාවත්තා එව වත්ථු හොති, අසුද්ධොපි භික්ඛුලිඞ්ගෙ ඨිතත්තාති අයමත්ථො දස්සිතො හොති. අසුද්ධොපි ඤාතකෙහි, පච්චත්ථිකෙහි වා රාජභයාදිකාරණෙන වා කාසාවෙසු සඋස්සාහොව අපනීතකාසාවො වත්ථු එව පුන කාසාවග්ගහණෙන ථෙය්යසංවාසකභාවානුපගමනතො, භික්ඛුනිබ්බචනත්ථෙ අනික්ඛිත්තධුරත්තාති වුත්තං හොති. යො පන ලිඞ්ගත්ථෙනකො භික්ඛුනිබ්බචනත්ථං සයඤ්ච අජ්ඣුපගතො, සංවාසං ථෙනෙන්තො, තඤ්චෙ සුද්ධදිට්ඨි සමානො අනොකාසං කාරාපෙත්වා චාවනාධිප්පායො වදෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසෙන දුක්කටස්සාති අයම්පි අත්ථො දස්සිතො හොති.
Sikkhāpadavibhaṅge pana kiñcāpi yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ, tathāpi bhikkhūti iminā parapadena samānādhikaraṇattā tadanurūpānevassa vibhaṅgapadāni vuttāni. Bhikkhunibbacanapadāni tīṇi kiñcāpi sabhikkhubhāvassa, abhikkhubhāvassa cāti yassa kassaci pabbajitassa sādhāraṇāni, tathāpi ‘‘asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā cāvanādhippāyo vadeti, āpatti saṅghādisesena dukkaṭassā’’ti evamādisuttaṃ nibbacanatthayuttova puggalo ‘‘āpatti saṅghādisesena dukkaṭassā’’ti (pārā. 389) ettha vatthu, na itaro gihibhūtoti dassanatthaṃ vuttaṃ. Sabbassapi vinayapiṭakassa sādhāraṇaṃ bhikkhulakkhaṇaṃ vatthuñhi bhagavā ārabhi. Yo pana suddho eva samāno kenaci kāraṇena gihiliṅge ṭhito, so attano sabhikkhubhāvattā eva vatthu hoti, asuddhopi bhikkhuliṅge ṭhitattāti ayamattho dassito hoti. Asuddhopi ñātakehi, paccatthikehi vā rājabhayādikāraṇena vā kāsāvesu saussāhova apanītakāsāvo vatthu eva puna kāsāvaggahaṇena theyyasaṃvāsakabhāvānupagamanato, bhikkhunibbacanatthe anikkhittadhurattāti vuttaṃ hoti. Yo pana liṅgatthenako bhikkhunibbacanatthaṃ sayañca ajjhupagato, saṃvāsaṃ thenento, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā cāvanādhippāyo vadeti, āpatti saṅghādisesena dukkaṭassāti ayampi attho dassito hoti.
‘‘සමඤ්ඤාය භික්ඛු පටිඤ්ඤාය භික්ඛූ’’ති වචනද්වයං යථාවුත්තඤ්ච අත්ථං උපබ්රූහෙති, අන්තරා උප්පන්නාය නියතාය මිච්ඡාදිට්ඨියා උපච්ඡින්නකුසලමූලො කෙවලාය සමඤ්ඤාය, පටිඤ්ඤාය ච ‘‘භික්ඛූ’’ති වුච්චති, න පරමත්ථතොති ඉමං අතිරෙකත්ථං දීපෙති. කිං වුත්තං හොති? ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යං එවං මහාසාවජ්ජං යථයිදං, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාදිට්ඨි. මිච්ඡාදිට්ඨිපරමානි, භික්ඛවෙ, මහාවජ්ජානී’’ති ආහච්චභාසිතං සඞ්ගීතිත්තයාරුළ්හං සුත්තං, අට්ඨකථායම්පිස්ස ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨිපරමා එතෙසන්ති මිච්ඡාදිට්ඨිපරමානී’’ති (අ. නි. 1.310) වුත්තං. පඤ්ච ආනන්තරියකම්මානි මහාසාවජ්ජානි, මිච්ඡාදිට්ඨි පන මහාසාවජ්ජතරාති අධිප්පායොති. කස්මා? තෙසඤ්හි පරිච්ඡෙදො අත්ථි, සබ්බබලවම්පි කප්පට්ඨිතිකමෙව හොති, නියතමිච්ඡාදිට්ඨියා පන පරිච්ඡෙදො නත්ථි, තාය සමන්නාගතස්ස භවතො වුට්ඨානං නත්ථි, තස්මා ‘‘ඉමස්ස භික්ඛුකරණා කුසලා ධම්මා සංවිජ්ජන්තී’’ති වා ‘‘සුද්ධොවාය’’න්ති වා න සක්කා වත්තුං. ‘‘දිට්ඨිවිපත්තිපච්චයා ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජතී’’ති වුත්තත්තා න සක්කා ‘‘අසුද්ධො’’ති වා ‘‘අඤ්ඤතරං පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නො’’ති වා වත්තුං. එස හි උභොපි පක්ඛෙ න භජති, තෙන වුත්තං ‘‘සමඤ්ඤාය, පටිඤ්ඤාය ච භික්ඛු, න පරමත්ථතො’’ති.
‘‘Samaññāya bhikkhu paṭiññāya bhikkhū’’ti vacanadvayaṃ yathāvuttañca atthaṃ upabrūheti, antarā uppannāya niyatāya micchādiṭṭhiyā upacchinnakusalamūlo kevalāya samaññāya, paṭiññāya ca ‘‘bhikkhū’’ti vuccati, na paramatthatoti imaṃ atirekatthaṃ dīpeti. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjaṃ yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, mahāvajjānī’’ti āhaccabhāsitaṃ saṅgītittayāruḷhaṃ suttaṃ, aṭṭhakathāyampissa ‘‘micchādiṭṭhiparamā etesanti micchādiṭṭhiparamānī’’ti (a. ni. 1.310) vuttaṃ. Pañca ānantariyakammāni mahāsāvajjāni, micchādiṭṭhi pana mahāsāvajjatarāti adhippāyoti. Kasmā? Tesañhi paricchedo atthi, sabbabalavampi kappaṭṭhitikameva hoti, niyatamicchādiṭṭhiyā pana paricchedo natthi, tāya samannāgatassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthi, tasmā ‘‘imassa bhikkhukaraṇā kusalā dhammā saṃvijjantī’’ti vā ‘‘suddhovāya’’nti vā na sakkā vattuṃ. ‘‘Diṭṭhivipattipaccayā dve āpattiyo āpajjatī’’ti vuttattā na sakkā ‘‘asuddho’’ti vā ‘‘aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno’’ti vā vattuṃ. Esa hi ubhopi pakkhe na bhajati, tena vuttaṃ ‘‘samaññāya, paṭiññāya ca bhikkhu, na paramatthato’’ti.
කිමත්ථං පනෙවං මහාසාවජ්ජාය නියතමිච්ඡාදිට්ඨියා පාරාජිකං භගවා න පඤ්ඤපෙසීති? දුබ්බිජානත්තා. පකතියාපෙසා දිට්ඨි නාම ‘‘සම්මා’’ති වා ‘‘මිච්ඡා’’ති වා දුවිඤ්ඤෙය්යා, පගෙව ‘‘නියතා’’ති වා ‘‘අනියතා’’ති වාති. තත්ථ පාරාජිකාපත්තියා පඤ්ඤත්තාය භික්ඛූ අඤ්ඤමඤ්ඤං අසමදිට්ඨිකං පාරාජිකං මඤ්ඤමානා උපොසථාදීනි අකත්වා අචිරෙනෙව සාසනං විනාසෙය්යුං, සයඤ්ච අපුඤ්ඤං පසවෙය්යුං සුද්ධෙසුපි භික්ඛූසු විප්පටිපත්තියා පටිපජ්ජනෙන. තස්මා උපායකුසලතාය පාරාජිකං අපඤ්ඤාපෙත්වා තස්ස උක්ඛෙපනීයකම්මං, සම්මාවත්තඤ්ච පඤ්ඤාපෙත්වා තං සඞ්ඝෙන අසම්භොගං, අසංවාසඤ්ච අකාසි. භගවා හි තස්ස චෙ එසා දිට්ඨි අනියතා, සම්මාවත්තං පූරෙත්වා ඔසාරණං ලභිත්වා පකතත්තො භවෙය්ය. නියතා චෙ, අට්ඨානමෙතං අනවකාසො, යං සො නියතමිච්ඡාදිට්ඨිකො සම්මාවත්තං පූරෙත්වා ඔසාරණං ලභිත්වා පකතත්තො භවෙය්ය. කෙවලං ‘‘සමඤ්ඤායභික්ඛු පටිඤ්ඤායභික්ඛූ’’ති නාමමත්තධාරකො හුත්වා පරං මරණා අරිට්ඨො විය සංසාරඛාණුකොව භවිස්සතීති ඉමං නයං අද්දස.
Kimatthaṃ panevaṃ mahāsāvajjāya niyatamicchādiṭṭhiyā pārājikaṃ bhagavā na paññapesīti? Dubbijānattā. Pakatiyāpesā diṭṭhi nāma ‘‘sammā’’ti vā ‘‘micchā’’ti vā duviññeyyā, pageva ‘‘niyatā’’ti vā ‘‘aniyatā’’ti vāti. Tattha pārājikāpattiyā paññattāya bhikkhū aññamaññaṃ asamadiṭṭhikaṃ pārājikaṃ maññamānā uposathādīni akatvā acireneva sāsanaṃ vināseyyuṃ, sayañca apuññaṃ pasaveyyuṃ suddhesupi bhikkhūsu vippaṭipattiyā paṭipajjanena. Tasmā upāyakusalatāya pārājikaṃ apaññāpetvā tassa ukkhepanīyakammaṃ, sammāvattañca paññāpetvā taṃ saṅghena asambhogaṃ, asaṃvāsañca akāsi. Bhagavā hi tassa ce esā diṭṭhi aniyatā, sammāvattaṃ pūretvā osāraṇaṃ labhitvā pakatatto bhaveyya. Niyatā ce, aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ so niyatamicchādiṭṭhiko sammāvattaṃ pūretvā osāraṇaṃ labhitvā pakatatto bhaveyya. Kevalaṃ ‘‘samaññāyabhikkhu paṭiññāyabhikkhū’’ti nāmamattadhārako hutvā paraṃ maraṇā ariṭṭho viya saṃsārakhāṇukova bhavissatīti imaṃ nayaṃ addasa.
අට්ඨසු උපසම්පදාසු තිස්සොවෙත්ථ වුත්තා, න ඉතරා පාටිපුග්ගලත්තා, භික්ඛූනං අසන්තකත්තා ච. තත්ථ හි ඔවාදපටිග්ගහණපඤ්හබ්යාකරණූපසම්පදා ද්වින්නං ථෙරානං එව, සෙසා තිස්සො භික්ඛුනීනං සන්තකාති ඉධ නාධිප්පෙතා, තිස්සන්නම්පි උපසම්පදානං මජ්ඣෙ ‘‘භද්රො භික්ඛූ’’තිආදීනි චත්තාරි පදානි වුත්තානි තිස්සන්නං සාධාරණත්තා. එහිභික්ඛුභාවෙන වා සරණගමනඤත්තිචතුත්ථෙන වා උපසම්පන්නො හි භද්රො ච සාරො ච සෙක්ඛො ච අසෙක්ඛො ච හොති, උපසම්පදවචනං පන නෙසං සාවකභාවදීපනත්ථං. ඉමෙ එව හි ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති, න සම්මාසම්බුද්ධා, පච්චෙකබුද්ධා ච.
Aṭṭhasu upasampadāsu tissovettha vuttā, na itarā pāṭipuggalattā, bhikkhūnaṃ asantakattā ca. Tattha hi ovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇūpasampadā dvinnaṃ therānaṃ eva, sesā tisso bhikkhunīnaṃ santakāti idha nādhippetā, tissannampi upasampadānaṃ majjhe ‘‘bhadro bhikkhū’’tiādīni cattāri padāni vuttāni tissannaṃ sādhāraṇattā. Ehibhikkhubhāvena vā saraṇagamanañatticatutthena vā upasampanno hi bhadro ca sāro ca sekkho ca asekkho ca hoti, upasampadavacanaṃ pana nesaṃ sāvakabhāvadīpanatthaṃ. Ime eva hi āpattiṃ āpajjanti, na sammāsambuddhā, paccekabuddhā ca.
අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතොති එත්ථ ච ආපත්තිං ආපජ්ජිතුං භබ්බා ඤත්තිචතුත්ථෙනෙව කම්මෙන උපසම්පන්නා. න හි අඤ්ඤෙ එහිභික්ඛුසරණගමනඔවාදපටිග්ගහණපඤ්හබ්යාකරණාහි උපසම්පන්නා ආපත්තිං ආපජ්ජිතුං භබ්බා, තෙනෙතෙ පටික්ඛිපිත්වා ‘‘අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො භික්ඛූ’’ති අන්තිමොව වුත්තොති කිර ධම්මසිරිත්ථෙරො, තං අයුත්තං. ‘‘ද්වෙ පුග්ගලා අභබ්බා ආපත්තිං ආපජ්ජිතුං බුද්ධා ච පච්චෙකබුද්ධා චා’’ති (පරි. 322) එත්තකමෙව වුත්තන්ති. අඤ්ඤථා එහිභික්ඛුආදයොපි වත්තබ්බා සියුං. කිඤ්ච භිය්යො ‘‘ද්වෙ පුග්ගලා භබ්බා ආපත්තිං ආපජ්ජිතුං භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො චා’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තත්තා ච, අපිච ආපත්තිභයට්ඨානදස්සනතො ච. කථං? ආයස්මා සාරිපුත්තො ආවසථපිණ්ඩං කුක්කුච්චායන්තො න පටිග්ගහෙසි, චීවරවිප්පවාසභයා ච සබ්බං තිචීවරං ගහෙත්වා නදිං තරන්තො මනං වුළ්හො අහොසි මහාකස්සපො. කිඤ්ච සරණගමනූපසම්පදාය උපසම්පන්නෙ ආරබ්භ සද්ධිවිහාරිකවත්තාදීනි අසම්මාවත්තන්තානං නෙසං දුක්කටානි ච පඤ්ඤත්තානි දිස්සන්ති, තස්මා දුබ්බිචාරිතමෙතං. අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො භික්ඛූති පටික්ඛිත්තාය සරණගමනූපසම්පදාය අනුඤ්ඤාතප්පසඞ්ගභයාති උපතිස්සත්ථෙරො, ආපත්තියා භබ්බතං සන්ධාය තස්මිම්පි වුත්තෙ පුබ්බෙ පටික්ඛිත්තාපි සා පුන එවං වදන්තෙන අනුඤ්ඤාතාති භික්ඛූනං මිච්ඡාගාහො වා විමති වා උප්පජ්ජති , තස්මා න වුත්තාති වුත්තං හොති, තං ‘‘භික්ඛුනී නාම උභතොසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නා’’ති (පාචි. 161) ඉමිනා සමෙති. ඉදඤ්හි සාකියාදීනං අනුඤ්ඤාතඋපසම්පදාය අනුප්පබන්ධභයා වුත්තං.
Ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetoti ettha ca āpattiṃ āpajjituṃ bhabbā ñatticatuttheneva kammena upasampannā. Na hi aññe ehibhikkhusaraṇagamanaovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇāhi upasampannā āpattiṃ āpajjituṃ bhabbā, tenete paṭikkhipitvā ‘‘ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti antimova vuttoti kira dhammasiritthero, taṃ ayuttaṃ. ‘‘Dve puggalā abhabbā āpattiṃ āpajjituṃ buddhā ca paccekabuddhā cā’’ti (pari. 322) ettakameva vuttanti. Aññathā ehibhikkhuādayopi vattabbā siyuṃ. Kiñca bhiyyo ‘‘dve puggalā bhabbā āpattiṃ āpajjituṃ bhikkhū ca bhikkhuniyo cā’’ti sāmaññena vuttattā ca, apica āpattibhayaṭṭhānadassanato ca. Kathaṃ? Āyasmā sāriputto āvasathapiṇḍaṃ kukkuccāyanto na paṭiggahesi, cīvaravippavāsabhayā ca sabbaṃ ticīvaraṃ gahetvā nadiṃ taranto manaṃ vuḷho ahosi mahākassapo. Kiñca saraṇagamanūpasampadāya upasampanne ārabbha saddhivihārikavattādīni asammāvattantānaṃ nesaṃ dukkaṭāni ca paññattāni dissanti, tasmā dubbicāritametaṃ. Ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti paṭikkhittāya saraṇagamanūpasampadāya anuññātappasaṅgabhayāti upatissatthero, āpattiyā bhabbataṃ sandhāya tasmimpi vutte pubbe paṭikkhittāpi sā puna evaṃ vadantena anuññātāti bhikkhūnaṃ micchāgāho vā vimati vā uppajjati , tasmā na vuttāti vuttaṃ hoti, taṃ ‘‘bhikkhunī nāma ubhatosaṅghe upasampannā’’ti (pāci. 161) iminā sameti. Idañhi sākiyādīnaṃ anuññātaupasampadāya anuppabandhabhayā vuttaṃ.
අයං පනෙත්ථ අම්හාකං ඛන්ති – භික්ඛු-පදනිද්දෙසත්තා යත්තකානි තෙන පදෙන සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති, යෙ ච විනයපිටකෙ තත්ථ තත්ථ සන්දිස්සන්ති සයං ආපත්තාපජ්ජනට්ඨෙන වා දුට්ඨුල්ලාරොචනපටිච්ඡාදනාදීසු පරෙසං ආපත්තිකරණට්ඨෙන වා, තෙ සබ්බෙපි දස්සෙත්වා ඉදානි යදිදං තස්ස භික්ඛු-පදස්ස විසෙසනත්ථං වුත්තං පරපදං ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති, තස්ස වසෙන ඉදං වුත්තං ‘‘අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො භික්ඛූ’’ති. සො එව හි කම්මවාචානන්තරමෙව සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො හොති තතො පට්ඨාය සඋද්දෙසසික්ඛාපදානං උප්පත්තිදස්සනතො, තස්සෙව ච සික්ඛාපච්චක්ඛානං දිස්සති, නෙතරස්ස. තස්සෙව ච සික්ඛාපච්චක්ඛානං සම්භවති ‘‘උල්ලුම්පතු මං, භන්තෙ, සඞ්ඝො අනුකම්පං උපාදායා’’ති (මහාව. 71, 126) වත්වා සමාදින්නත්තා, තස්සෙව ච උපසම්පන්නසමනන්තරමෙව අකරණීයනිස්සයාචික්ඛනදස්සනතො, විනයං පාතිමොක්ඛං උද්දෙසං පච්චක්ඛාමීතිආදිසික්ඛාපච්චක්ඛානලක්ඛණපාරිපූරිතො චාති සික්ඛාපච්චක්ඛානං උපාදාය සො එව ඉධාධිප්පෙතොති වුත්තං හොති.
Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – bhikkhu-padaniddesattā yattakāni tena padena saṅgahaṃ gacchanti, ye ca vinayapiṭake tattha tattha sandissanti sayaṃ āpattāpajjanaṭṭhena vā duṭṭhullārocanapaṭicchādanādīsu paresaṃ āpattikaraṇaṭṭhena vā, te sabbepi dassetvā idāni yadidaṃ tassa bhikkhu-padassa visesanatthaṃ vuttaṃ parapadaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti, tassa vasena idaṃ vuttaṃ ‘‘ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti. So eva hi kammavācānantarameva sikkhāsājīvasamāpanno hoti tato paṭṭhāya sauddesasikkhāpadānaṃ uppattidassanato, tasseva ca sikkhāpaccakkhānaṃ dissati, netarassa. Tasseva ca sikkhāpaccakkhānaṃ sambhavati ‘‘ullumpatu maṃ, bhante, saṅgho anukampaṃ upādāyā’’ti (mahāva. 71, 126) vatvā samādinnattā, tasseva ca upasampannasamanantarameva akaraṇīyanissayācikkhanadassanato, vinayaṃ pātimokkhaṃ uddesaṃ paccakkhāmītiādisikkhāpaccakkhānalakkhaṇapāripūrito cāti sikkhāpaccakkhānaṃ upādāya so eva idhādhippetoti vuttaṃ hoti.
යස්මා පනස්ස සික්ඛාපච්චක්ඛානං සබ්බථා යුජ්ජති, තස්මා ‘‘සික්ඛං පච්චක්ඛාය තං තං වත්ථුං වීතික්කමන්තස්ස තතො තතො ආපත්තිතො අනාපත්ති, ඉතරස්ස ආපත්තී’’ති වත්තුං යුජ්ජති, තස්මා ‘‘යත්ථ යත්ථ සාවජ්ජපඤ්ඤත්ති, අනවජ්ජපඤ්ඤත්ති වා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො භික්ඛූති වුච්චති, තත්ථ තත්ථ තදජ්ඣාචාරත්ථෙනායමෙව ඤත්තිචතුත්ථෙන උපසම්පන්නො අධිප්පෙතො නාමා’’ති වත්තුං යුජ්ජතීති වෙදිතබ්බං. එවං සන්තෙ යං වුත්තං ‘‘යාය කායචි උපසම්පදාය අයං ඉමස්මිං ‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවිත්වා පාරාජිකො හොතී’ති අත්ථෙ භික්ඛූති අධිප්පෙතො’’ති, තම්පි න වත්තබ්බමෙව. කථං හොති? විරොධදොසොපි පරිහතො හොති. කථං? සචෙ ඤත්තිචතුත්ථෙන උපසම්පන්නො එව ඉධාධිප්පෙතො ‘‘භික්ඛූ’’ති ච ‘‘උපසම්පන්නො’’ති ච, තෙන න උපසම්පන්නො අනුපසම්පන්නො නාමාති කත්වා ඤත්තිචතුත්ථකම්මතො අඤ්ඤථා උපසම්පන්නා නාම මහාකස්සපත්ථෙරාදයො ඉතරෙසං අනුපසම්පන්නට්ඨානෙ ඨත්වා සහසෙය්යපදසොධම්මාපත්තිං ජනෙය්යුං, ඔමසනාදිකාලෙ ච දුක්කටමෙව ජනෙය්යුන්ති එවමාදිකො විරොධදොසො පරිහතො හොතීති සබ්බං ආචරියො වදති. මඞ්ගුරච්ඡවි නාම සාමො.
Yasmā panassa sikkhāpaccakkhānaṃ sabbathā yujjati, tasmā ‘‘sikkhaṃ paccakkhāya taṃ taṃ vatthuṃ vītikkamantassa tato tato āpattito anāpatti, itarassa āpattī’’ti vattuṃ yujjati, tasmā ‘‘yattha yattha sāvajjapaññatti, anavajjapaññatti vā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti vuccati, tattha tattha tadajjhācāratthenāyameva ñatticatutthena upasampanno adhippeto nāmā’’ti vattuṃ yujjatīti veditabbaṃ. Evaṃ sante yaṃ vuttaṃ ‘‘yāya kāyaci upasampadāya ayaṃ imasmiṃ ‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā pārājiko hotī’ti atthe bhikkhūti adhippeto’’ti, tampi na vattabbameva. Kathaṃ hoti? Virodhadosopi parihato hoti. Kathaṃ? Sace ñatticatutthena upasampanno eva idhādhippeto ‘‘bhikkhū’’ti ca ‘‘upasampanno’’ti ca, tena na upasampanno anupasampanno nāmāti katvā ñatticatutthakammato aññathā upasampannā nāma mahākassapattherādayo itaresaṃ anupasampannaṭṭhāne ṭhatvā sahaseyyapadasodhammāpattiṃ janeyyuṃ, omasanādikāle ca dukkaṭameva janeyyunti evamādiko virodhadoso parihato hotīti sabbaṃ ācariyo vadati. Maṅguracchavi nāma sāmo.
යස්මා තෙ අතිමහන්තො ජාතිමදො චිත්තං පරියුට්ඨාති, තස්මා තුම්හෙහි මම සාසනෙ එවං සික්ඛිතබ්බං . ‘‘සාතසහගතා පඨමජ්ඣානසුඛසහගතා අසුභෙ ච ආනාපානෙ චා’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. උද්ධුමාතකසඤ්ඤාති උද්ධුමාතකනිමිත්තෙ පටිලද්ධපඨමජ්ඣානසඤ්ඤා. රූපසඤ්ඤාති පථවීකසිණාදිරූපාවචරජ්ඣානසඤ්ඤා. සො තං බ්යාකාසි ‘‘අවිභූතා, භන්තෙ, උද්ධුමාතකසඤ්ඤා අවඩ්ඪිතබ්බත්තා අසුභානං, විභූතා, භන්තෙ, රූපසඤ්ඤා වඩ්ඪිතබ්බත්තා කසිණාන’’න්ති. පඤ්චඋපසම්පදක්කමො මහාවග්ගා ගහිතො. ඤත්තිචතුත්ථෙනාති එත්ථ කිඤ්චාපි ඤත්ති සබ්බපඨමං වුච්චති, තිස්සන්නං පන අනුස්සාවනානං අත්ථබ්යඤ්ජනභෙදාභාවතො අත්ථබ්යඤ්ජනභින්නා ඤත්තිතාසං චතුත්ථාති කත්වා ‘‘ඤත්තිචතුත්ථ’’න්ති වුච්චති. බ්යඤ්ජනානුරූපමෙව අට්ඨකථාය ‘‘තීහි අනුස්සාවනාහි එකාය ච ඤත්තියා’’ති වුත්තං, අත්ථපවත්තික්කමෙන පදෙන පන ‘‘එකාය ඤත්තියා තීහි අනුස්සාවනාහී’’ති වත්තබ්බං. යස්මා පනෙත්ථ ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, කම්මානි (මහාව. 384), ඡ ඉමානි, භික්ඛවෙ, කම්මානි අධම්මකම්මං වග්ගකම්ම’’න්ති (මහාව. 387) වචනතො කුප්පකම්මම්පි කත්ථචි ‘‘කම්ම’’න්ති වුච්චති තස්මා ‘‘අකුප්පෙනා’’ති වුත්තං.
Yasmā te atimahanto jātimado cittaṃ pariyuṭṭhāti, tasmā tumhehi mama sāsane evaṃ sikkhitabbaṃ . ‘‘Sātasahagatā paṭhamajjhānasukhasahagatā asubhe ca ānāpāne cā’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. Uddhumātakasaññāti uddhumātakanimitte paṭiladdhapaṭhamajjhānasaññā. Rūpasaññāti pathavīkasiṇādirūpāvacarajjhānasaññā. So taṃ byākāsi ‘‘avibhūtā, bhante, uddhumātakasaññā avaḍḍhitabbattā asubhānaṃ, vibhūtā, bhante, rūpasaññā vaḍḍhitabbattā kasiṇāna’’nti. Pañcaupasampadakkamo mahāvaggā gahito. Ñatticatutthenāti ettha kiñcāpi ñatti sabbapaṭhamaṃ vuccati, tissannaṃ pana anussāvanānaṃ atthabyañjanabhedābhāvato atthabyañjanabhinnā ñattitāsaṃ catutthāti katvā ‘‘ñatticatuttha’’nti vuccati. Byañjanānurūpameva aṭṭhakathāya ‘‘tīhi anussāvanāhi ekāya ca ñattiyā’’ti vuttaṃ, atthapavattikkamena padena pana ‘‘ekāya ñattiyā tīhi anussāvanāhī’’ti vattabbaṃ. Yasmā panettha ‘‘cattārimāni, bhikkhave, kammāni (mahāva. 384), cha imāni, bhikkhave, kammāni adhammakammaṃ vaggakamma’’nti (mahāva. 387) vacanato kuppakammampi katthaci ‘‘kamma’’nti vuccati tasmā ‘‘akuppenā’’ti vuttaṃ.
යස්මා අකුප්පම්පි එකච්චං න ඨානාරහං, යෙන අප්පත්තො ඔසාරණං ‘‘සොසාරිතො’’ති චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 395 ආදයො) වුච්චති, තස්මා ‘‘ඨානාරහෙනා’’ති වුත්තං. යදි එවං ‘‘ඨානාරහෙනා’’ති ඉදමෙව පදං වත්තබ්බං, න පුබ්බපදං ඉමිනා අකුප්පසිද්ධිතොති චෙ? තං න, අට්ඨානාරහෙන අකුප්පෙන උපසම්පන්නො ඉමස්මිං අත්ථෙ අනධිප්පෙතොති අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො. ද්වීහි පනෙතෙහි එකතො වුත්තෙහි අයමත්ථො පඤ්ඤායති ‘‘කෙවලං තෙන අකුප්පෙන උපසම්පන්නො අයම්පි ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො ‘භික්ඛූ’ති, ඨානාරහෙන ච උපසම්පන්නො අයම්පි ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො ‘භික්ඛූ’ති, කුප්පෙන උපසම්පන්නො නාධිප්පෙතො’’ති. තෙනායම්පි අත්ථො සාධිතො හොති ‘‘යො පන, භික්ඛු, ජානං ඌනවීසතිවස්සං පුග්ගලං උපසම්පාදෙය්ය, සො ච පුග්ගලො අනුපසම්පන්නො’’ති (පාචි. 403) වචනතො යාව න ඤායති, තාව සමඤ්ඤායභික්ඛුපටිඤ්ඤායභික්ඛුභාවං උපගතොපි න පුබ්බෙ දස්සිතසමඤ්ඤායභික්ඛුපටිඤ්ඤායභික්ඛු විය අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං උපසම්පන්නට්ඨානෙ ඨත්වා ඔමසනපාචිත්තියාදිවත්ථු හොති, කෙවලං අනුපසම්පන්නට්ඨානෙ ඨත්වා ‘‘අනුපසම්පන්නෙ උපසම්පන්නසඤ්ඤී පදසො ධම්මං වාචෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’තිආදි (පාචි. 47) ආපත්තිවත්ථුමෙව හුත්වා තිට්ඨති. අකුප්පෙන උපසම්පන්නො පන පච්ඡා පාරාජිකොපි ජාතිතො උපසම්පන්නට්ඨානෙ තිට්ඨතීති ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’තිආදිනා (මහාව. 109) නයෙන වුත්තෙසු පන වජ්ජනීයපුග්ගලෙසු කොචි පුග්ගලො ‘‘උපසම්පන්නො’’ති වුච්චති, නොපි උපසම්පන්නට්ඨානෙ තිට්ඨති, කොචි තිට්ඨතීති වෙදිතබ්බං.
Yasmā akuppampi ekaccaṃ na ṭhānārahaṃ, yena appatto osāraṇaṃ ‘‘sosārito’’ti campeyyakkhandhake (mahāva. 395 ādayo) vuccati, tasmā ‘‘ṭhānārahenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘ṭhānārahenā’’ti idameva padaṃ vattabbaṃ, na pubbapadaṃ iminā akuppasiddhitoti ce? Taṃ na, aṭṭhānārahena akuppena upasampanno imasmiṃ atthe anadhippetoti aniṭṭhappasaṅgato. Dvīhi panetehi ekato vuttehi ayamattho paññāyati ‘‘kevalaṃ tena akuppena upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto ‘bhikkhū’ti, ṭhānārahena ca upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto ‘bhikkhū’ti, kuppena upasampanno nādhippeto’’ti. Tenāyampi attho sādhito hoti ‘‘yo pana, bhikkhu, jānaṃ ūnavīsativassaṃ puggalaṃ upasampādeyya, so ca puggalo anupasampanno’’ti (pāci. 403) vacanato yāva na ñāyati, tāva samaññāyabhikkhupaṭiññāyabhikkhubhāvaṃ upagatopi na pubbe dassitasamaññāyabhikkhupaṭiññāyabhikkhu viya aññesaṃ bhikkhūnaṃ upasampannaṭṭhāne ṭhatvā omasanapācittiyādivatthu hoti, kevalaṃ anupasampannaṭṭhāne ṭhatvā ‘‘anupasampanne upasampannasaññī padaso dhammaṃ vāceti, āpatti pācittiyassā’’tiādi (pāci. 47) āpattivatthumeva hutvā tiṭṭhati. Akuppena upasampanno pana pacchā pārājikopi jātito upasampannaṭṭhāne tiṭṭhatīti ‘‘paṇḍako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo, upasampanno nāsetabbo’’tiādinā (mahāva. 109) nayena vuttesu pana vajjanīyapuggalesu koci puggalo ‘‘upasampanno’’ti vuccati, nopi upasampannaṭṭhāne tiṭṭhati, koci tiṭṭhatīti veditabbaṃ.
එත්ථ පන අත්ථි කම්මං අකුප්පං ඨානාරහං, අත්ථි ඨානාරහං නාකුප්පං, අත්ථි අකුප්පඤ්චෙව න ඨානාරහඤ්ච, අත්ථි නාකුප්පං න ච ඨානාරහන්ති ඉදං චතුක්කං වෙදිතබ්බං. තත්ථ පඨමං තාව වුත්තං, තතියචතුත්ථානි පාකටානි. දුතියං පරියායෙන භික්ඛුනිසඞ්ඝතො එකතොඋපසම්පන්නාය ලිඞ්ගපරිවත්තෙ සති ලබ්භති. තස්ස හි පුග්ගලස්ස පුබ්බෙ සික්ඛමානකාලෙ ලද්ධං ඤත්තිචතුත්ථඋපසම්පදාකම්මං කිඤ්චාපි අකුප්පඤ්චෙව ඨානාරහඤ්ච, පුරිසලිඞ්ගෙ පන පාතුභූතෙ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තංයෙව උපජ්ඣං තමෙව උපසම්පද’’න්ති (පාරා. 69) එත්ථ අපරියාපන්නත්තා තස්ස පුග්ගලස්ස කෙවලං සාමණෙරභාවාපත්තිතො කම්මං දානි කුප්පං ජාතන්ති වුච්චති. ලිඞ්ගපරිවත්තෙන චීවරස්ස අධිට්ඨානවිජහනං විය තස්ස පුග්ගලස්ස භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන කතාය උපසම්පදාය විජහනං හොතීති වෙදිතබ්බං, අඤ්ඤථා සො පුග්ගලො උපසම්පන්නො භික්ඛූති ආපජ්ජති. අථ වා ලිඞ්ගපරිවත්තෙ අසතිපිතං එකතොඋපසම්පදාකම්මං කුප්පති, යථාඨානෙ න තිට්ඨති. තස්මා න තාව සා ‘‘භික්ඛුනී’’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. යස්මා අඤ්ඤතරං පාරාජිකං ධම්මං ආපජ්ජිත්වාපි අනාපජ්ජිත්වාපි උප්පබ්බජිතුකාමතාය ගිහිලිඞ්ගං සාදියන්තියා පුනපි උපසම්පදා උභතොසඞ්ඝෙ ලබ්භති, තස්මා තෙන පරියායෙන ‘‘කුප්පතීති කුප්ප’’න්ති වුච්චති, යථාවුත්තකම්මදොසාභාවතො පන ‘‘ඨානාරහ’’න්ති. භික්ඛුනී පන ගිහිලිඞ්ගං සාදියන්තිකාලෙ න පුරිසලිඞ්ගපාතුභාවෙ සති භික්ඛූසු උපසම්පදං ලබ්භතීති සාධකං කාරණං න දිස්සති, සික්ඛං පච්චක්ඛාය උප්පබ්බජිතා චෙ, ලභතීති එකෙ, තං පනායුත්තං භික්ඛුනියා සික්ඛාපච්චක්ඛනාභාවතොති අම්හාකං ඛන්තීති ආචරියො. ‘‘යථා ‘කත්තබ්බ’න්ති වුත්තං, තථා අකතෙ කුප්පතීති කත්වා කරණං සත්ථුසාසන’’න්ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. යත්ථ යත්ථ ‘‘ගණ්ඨිපදෙ’’ති වුච්චති, තත්ථ තත්ථ ‘‘ධම්මසිරිත්ථෙරස්ස ගණ්ඨිපදෙ’’ති ගහෙතබ්බං.
Ettha pana atthi kammaṃ akuppaṃ ṭhānārahaṃ, atthi ṭhānārahaṃ nākuppaṃ, atthi akuppañceva na ṭhānārahañca, atthi nākuppaṃ na ca ṭhānārahanti idaṃ catukkaṃ veditabbaṃ. Tattha paṭhamaṃ tāva vuttaṃ, tatiyacatutthāni pākaṭāni. Dutiyaṃ pariyāyena bhikkhunisaṅghato ekatoupasampannāya liṅgaparivatte sati labbhati. Tassa hi puggalassa pubbe sikkhamānakāle laddhaṃ ñatticatutthaupasampadākammaṃ kiñcāpi akuppañceva ṭhānārahañca, purisaliṅge pana pātubhūte ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampada’’nti (pārā. 69) ettha apariyāpannattā tassa puggalassa kevalaṃ sāmaṇerabhāvāpattito kammaṃ dāni kuppaṃ jātanti vuccati. Liṅgaparivattena cīvarassa adhiṭṭhānavijahanaṃ viya tassa puggalassa bhikkhunisaṅghena katāya upasampadāya vijahanaṃ hotīti veditabbaṃ, aññathā so puggalo upasampanno bhikkhūti āpajjati. Atha vā liṅgaparivatte asatipitaṃ ekatoupasampadākammaṃ kuppati, yathāṭhāne na tiṭṭhati. Tasmā na tāva sā ‘‘bhikkhunī’’ti saṅkhyaṃ gacchati. Yasmā aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ āpajjitvāpi anāpajjitvāpi uppabbajitukāmatāya gihiliṅgaṃ sādiyantiyā punapi upasampadā ubhatosaṅghe labbhati, tasmā tena pariyāyena ‘‘kuppatīti kuppa’’nti vuccati, yathāvuttakammadosābhāvato pana ‘‘ṭhānāraha’’nti. Bhikkhunī pana gihiliṅgaṃ sādiyantikāle na purisaliṅgapātubhāve sati bhikkhūsu upasampadaṃ labbhatīti sādhakaṃ kāraṇaṃ na dissati, sikkhaṃ paccakkhāya uppabbajitā ce, labhatīti eke, taṃ panāyuttaṃ bhikkhuniyā sikkhāpaccakkhanābhāvatoti amhākaṃ khantīti ācariyo. ‘‘Yathā ‘kattabba’nti vuttaṃ, tathā akate kuppatīti katvā karaṇaṃ satthusāsana’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ. Yattha yattha ‘‘gaṇṭhipade’’ti vuccati, tattha tattha ‘‘dhammasirittherassa gaṇṭhipade’’ti gahetabbaṃ.