| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
පදභාජනීයවණ්‌ණනා
Padabhājanīyavaṇṇanā
199. එවන්‌ති ච පඨමජ්‌ඣානාදිපරාමසනං පඨමජ්‌ඣානං ජානාමි දුතියාදිඣානන්‌ති. අසුභජ්‌ඣානාදීනීති ආදි-සද්‌දෙන කායගතාසතිජ්‌ඣානං කසිණජ්‌ඣානං කසිණමූලකානි ආරුප්‌පජ්‌ඣානානි ච සඞ්‌ගණ්‌හාති. විමොක්‌ඛොති චතුබ්‌බිධො මග්‌ගො, තස්‌ස සගුණතො සුඤ්‌ඤතාදිනාමං දස්‌සෙන්‌තො ආහ සො පනායන්‌තිආදි. මග්‌ගො හි නාම පඤ්‌චහි කාරණෙහි නාමං ලභති සරසෙන වා පච්‌චනීකෙන වා සගුණෙන වා ආරම්‌මණෙන වා ආගමනෙන වා. සචෙ හි සඞ්‌ඛාරුපෙක්‌ඛා අනිච්‌චතො සඞ්‌ඛාරෙ සම්‌මසිත්‌වා වුට්‌ඨාති, මග්‌ගො අනිමිත්‌තවිමොක්‌ඛෙන විමුච්‌චති. සචෙ දුක්‌ඛතො සම්‌මසිත්‌වා වුට්‌ඨාති, අප්‌පණිහිතවිමොක්‌ඛෙන විමුච්‌චති. සචෙ අනත්‌තතො සම්‌මසිත්‌වා වුට්‌ඨාති, සුඤ්‌ඤතවිමොක්‌ඛෙන විමුච්‌චති, ඉදං සරසතො නාමං නාම. යස්‌මා පනෙස සඞ්‌ඛාරෙසු අනිච්‌චානුපස්‌සනාය නිච්‌චනිමිත්‌තං පජහන්‌තො ආගතො, තස්‌මා අනිමිත්‌තො. දුක්‌ඛානුපස්‌සනාය සුඛසඤ්‌ඤං පණිධිං පත්‌ථනං පහාය ආගතත්‌තා අප්‌පණිහිතො. අනත්‌තානුපස්‌සනාය අත්‌තසඤ්‌ඤං පහාය අත්‌තසුඤ්‌ඤතාදස්‌සනවසෙන සුඤ්‌ඤතා හොති, ඉදං පච්‌චනීකතො නාමං නාම. රාගාදීහි පනෙස සුඤ්‌ඤතත්‌තා සුඤ්‌ඤතො, රූපනිමිත්‌තාදීනං, රාගනිමිත්‌තාදීනං එව වා අභාවෙන අනිමිත්‌තො, රාගපණිධිආදීනං අභාවතො අප්‌පණිහිතොති වුච්‌චති, ඉදං අස්‌ස සගුණතො නාමං. රාගාදිසුඤ්‌ඤං අනිමිත්‌තං අප්‌පණිහිතඤ්‌ච නිබ්‌බානං ආරම්‌මණං කරොතීති සුඤ්‌ඤතො අනිමිත්‌තො අප්‌පණිහිතොති වුච්‌චති, ඉදමස්‌ස ආරම්‌මණතො නාමං. ආගමනං පන දුවිධං විපස්‌සනාගමනං මග්‌ගාගමනඤ්‌ච. තත්‌ථ මග්‌ගෙ විපස්‌සනාගමනමෙව, ඵලෙ පන මග්‌ගානන්‌තරෙ මග්‌ගාගමනං, ඵලසමාපත්‌තියං විපස්‌සනාගමනම්‌පි. අනත්‌තානුපස්‌සනාවසෙන මග්‌ගො සුඤ්‌ඤතො අනිච්‌චදුක්‌ඛානුපස්‌සනාහි අනිමිත්‌තො අප්‌පණිහිතොති එවං විපස්‌සනා අත්‌තනො නාමං මග්‌ගස්‌ස දෙති, මග්‌ගො ඵලස්‌සාති ඉදං ආගමනතො නාමං.
199.Evanti ca paṭhamajjhānādiparāmasanaṃ paṭhamajjhānaṃ jānāmi dutiyādijhānanti. Asubhajjhānādīnīti ādi-saddena kāyagatāsatijjhānaṃ kasiṇajjhānaṃ kasiṇamūlakāni āruppajjhānāni ca saṅgaṇhāti. Vimokkhoti catubbidho maggo, tassa saguṇato suññatādināmaṃ dassento āha so panāyantiādi. Maggo hi nāma pañcahi kāraṇehi nāmaṃ labhati sarasena vā paccanīkena vā saguṇena vā ārammaṇena vā āgamanena vā. Sace hi saṅkhārupekkhā aniccato saṅkhāre sammasitvā vuṭṭhāti, maggo animittavimokkhena vimuccati. Sace dukkhato sammasitvā vuṭṭhāti, appaṇihitavimokkhena vimuccati. Sace anattato sammasitvā vuṭṭhāti, suññatavimokkhena vimuccati, idaṃ sarasato nāmaṃ nāma. Yasmā panesa saṅkhāresu aniccānupassanāya niccanimittaṃ pajahanto āgato, tasmā animitto. Dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ paṇidhiṃ patthanaṃ pahāya āgatattā appaṇihito. Anattānupassanāya attasaññaṃ pahāya attasuññatādassanavasena suññatā hoti, idaṃ paccanīkato nāmaṃ nāma. Rāgādīhi panesa suññatattā suññato, rūpanimittādīnaṃ, rāganimittādīnaṃ eva vā abhāvena animitto, rāgapaṇidhiādīnaṃ abhāvato appaṇihitoti vuccati, idaṃ assa saguṇato nāmaṃ. Rāgādisuññaṃ animittaṃ appaṇihitañca nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti suññato animitto appaṇihitoti vuccati, idamassa ārammaṇato nāmaṃ. Āgamanaṃ pana duvidhaṃ vipassanāgamanaṃ maggāgamanañca. Tattha magge vipassanāgamanameva, phale pana maggānantare maggāgamanaṃ, phalasamāpattiyaṃ vipassanāgamanampi. Anattānupassanāvasena maggo suññato aniccadukkhānupassanāhi animitto appaṇihitoti evaṃ vipassanā attano nāmaṃ maggassa deti, maggo phalassāti idaṃ āgamanato nāmaṃ.
සුඤ්‌ඤත්‌තාති විවිත්‌තත්‌තා. රාගාදයොව පතිට්‌ඨානට්‌ඨෙන පණිධීති ආහ ‘‘රාගදොසමොහපණිධීන’’න්‌ති. ඉමිස්‌සා විජ්‌ජායාති දිබ්‌බචක්‌ඛුවිජ්‌ජායාතිආදිනා එකෙකවිජ්‌ජං සන්‌ධාය වදන්‌ති. එවං එකිස්‌සාපි නාමං අග්‌ගහෙත්‌වාපි තා එව සන්‌ධාය ‘‘විජ්‌ජානං ලාභිම්‌හී’’ති භණන්‌තොපි පාරාජිකො හොතීති සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථායං අධිප්‌පායො. වත්‌ථුවිජ්‌ජාදීනි පන සන්‌ධාය වදන්‌තො න හොති. එකෙකකොට්‌ඨාසවසෙනාති මහාඅට්‌ඨකථායං වුත්‌තනයෙන ලොකුත්‌තරවිසෙසං අකත්‌වා කෙවලං ‘‘සතිපට්‌ඨානානං ලාභී’’ති එකෙකකොට්‌ඨාසවසෙනාති අධිප්‌පායො. තත්‌ථාති තෙසු කොට්‌ඨාසෙසු. කිලෙසානං පහානං නාම අභාවමත්‌තම්‌පි ලොකුත්‌තරකිච්‌චත්‌තා ලොකුත්‌තරන්‌ති සමත්‌ථෙතුං තං පනාතිආදි වුත්‌තං. රාගා චිත්‌තං විනීවරණතාති රාගතො චිත්‌තස්‌ස විනීවරණතා, තතො රාගතො විමුත්‌තත්‌තා එව වීතරාගනීවරණතාති අත්‌ථො, යා ච පඤ්‌ච විජ්‌ජාති යොජෙතබ්‌බං. න ආගතාති ඉධ පදභාජනෙ ‘‘ඤාණන්‌ති තිස්‌සො විජ්‌ජා’’ති (පාරා. 199) වුත්‌තත්‌තා සෙසා පඤ්‌ච විජ්‌ජා න ආගතාති අත්‌ථො. නිබ්‌බත්‌තිතලොකුත්‌තරත්‌තාති ලොකියධම්‌මසාධාරණසඞ්‌ඛතස්‌සාපි අභාවා ලොකියෙහි සබ්‌බථා අසම්‌මිස්‌සලොකුත්‌තරත්‌තා. අඤ්‌ඤන්‌ති සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථාදිං වදන්‌ති, තම්‌පි තත්‌ථෙව පටික්‌ඛිත්‌තන්‌ති සම්‌බන්‌ධො.
Suññattāti vivittattā. Rāgādayova patiṭṭhānaṭṭhena paṇidhīti āha ‘‘rāgadosamohapaṇidhīna’’nti. Imissā vijjāyāti dibbacakkhuvijjāyātiādinā ekekavijjaṃ sandhāya vadanti. Evaṃ ekissāpi nāmaṃ aggahetvāpi tā eva sandhāya ‘‘vijjānaṃ lābhimhī’’ti bhaṇantopi pārājiko hotīti saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ adhippāyo. Vatthuvijjādīni pana sandhāya vadanto na hoti. Ekekakoṭṭhāsavasenāti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttanayena lokuttaravisesaṃ akatvā kevalaṃ ‘‘satipaṭṭhānānaṃ lābhī’’ti ekekakoṭṭhāsavasenāti adhippāyo. Tatthāti tesu koṭṭhāsesu. Kilesānaṃ pahānaṃ nāma abhāvamattampi lokuttarakiccattā lokuttaranti samatthetuṃ taṃ panātiādi vuttaṃ. Rāgā cittaṃ vinīvaraṇatāti rāgato cittassa vinīvaraṇatā, tato rāgato vimuttattā eva vītarāganīvaraṇatāti attho, yā ca pañca vijjāti yojetabbaṃ. Na āgatāti idha padabhājane ‘‘ñāṇanti tisso vijjā’’ti (pārā. 199) vuttattā sesā pañca vijjā na āgatāti attho. Nibbattitalokuttarattāti lokiyadhammasādhāraṇasaṅkhatassāpi abhāvā lokiyehi sabbathā asammissalokuttarattā. Aññanti saṅkhepaṭṭhakathādiṃ vadanti, tampi tattheva paṭikkhittanti sambandho.
200. පුන ආනෙත්‌වා පඨමජ්‌ඣානාදීහි න යොජිතන්‌ති එත්‌ථ ‘‘පඨමජ්‌ඣානෙනාති පාඨො’’ති කෙචි වදන්‌ති, තං යුත්‌තමෙව ආදි-සද්‌දෙන ගහෙතබ්‌බස්‌ස ඣානස්‌ස අභාවා. පඨමජ්‌ඣානමූලකඤ්‌හි එකමෙව ඛණ්‌ඩචක්‌කං. කත්‌තුසාධනොපි භණිත-සද්‌දො හොතීති ආහ අථ වාතිආදි. යෙන චිත්‌තෙන මුසා භණති, තෙනෙව චිත්‌තෙන න සක්‌කා ‘‘මුසා භණාමී’’ති ජානිතුං, අන්‌තරන්‌තරා පන අඤ්‌ඤාහි මනොද්‌වාරවීථීහි ‘‘මුසා භණාමී’’ති ජානාතීති වුත්‌තං ‘‘භණන්‌තස්‌ස හොති මුසා භණාමී’’ති. අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො දස්‌සිතොති තීහි අඞ්‌ගෙහි සමන්‌නාගතො මුසාවාදොති අයමත්‌ථො දස්‌සිතො. දවාති සහසා. රවාති අඤ්‌ඤං වත්‌තුකාමස්‌ස ඛලිත්‌වා අඤ්‌ඤභණනං. තං ජානාතීති තංඤාණං, තස්‌ස භාවො තංඤාණතා, ඤාණස්‌ස විසයවිසයීභාවෙන අත්‌තසංවෙදනන්‌ති අත්‌ථො. ඤාණසමොධානන්‌ති බහූනං ඤාණානං එකස්‌මිං ඛණෙ සමොධානං, සහුප්‌පත්‌තීති අත්‌ථො. යෙන චිත්‌තෙන ‘‘මුසා භණිස්‌ස’’න්‌ති ජානාතීති ඉදං පුබ්‌බභාගචෙතනඤ්‌ච සන්‌නිට්‌ඨානචෙතනඤ්‌ච එකතො කත්‌වා වුත්‌තං. යෙන චිත්‌තෙන පුබ්‌බභාගචෙතනාභූතෙන සන්‌නිට්‌ඨානචෙතනාභූතෙන ච විසංවාදිතබ්‌බසත්‌තසඞ්‌ඛාරෙ ජානාති, යෙන චිත්‌තෙන මුසා භණිස්‌සන්‌ති අත්‌ථො. තෙනෙව…පෙ.… පරිච්‌චජිතබ්‌බාති තෙනෙව චිත්‌තෙන ‘‘එවං අහං මුසා භණාමී’’ති වා ‘‘භණිත’’න්‌ති වා තදෙව මුසාවාදචිත්‌තමාරම්‌මණං කත්‌වා භික්‌ඛු ජානාතීති එවං පුබ්‌බාපරසන්‌නිට්‌ඨානචෙතනාක්‌ඛණෙසු තීසු එකෙනෙව චිත්‌තෙන ඤාණවිසයඤ්‌ච ඤාණඤ්‌චාති උභයම්‌පි එකක්‌ඛණෙ පුග්‌ගලො ජානාතීති අයං තංඤාණතා පරිච්‌චජිතබ්‌බා විසයස්‌සෙව තදා පකාසනතොති අධිප්‌පායො, තෙනාහ න හීතිආදි. යදි ඤාණස්‌ස අත්‌තනො සරූපං න ඤායති, කථං පච්‌ඡිමං චිත්‌තං ජානාතීති ආහ පුරිමං පුරිමන්‌තිආදි. තත්‌ථ භණිස්‌සාමීතිආදිනා තීසු කාලෙසු උප්‌පන්‌නං පුරිමපුරිමචිත්‌තං අත්‌තානං විසයං කත්‌වා උප්‌පජ්‌ජමානස්‌ස පච්‌ඡිමස්‌ස පච්‌ඡිමස්‌ස චිත්‌තස්‌ස තථා උප්‌පත්‌තියා පච්‌චයො හොතීති අත්‌ථො. තෙනාති යෙන කාරණෙන තීසු ඛණෙසු චිත්‌තානි තදඤ්‌ඤෙහෙව චිත්‌තෙහි ජානිතබ්‌බානි, තානි ච පුරිමපුරිමචිත්‌තෙනෙව අවස්‌සං උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තෙන කාරණෙනාති අත්‌ථො. තස්‌මිං සතීති භණිස්‌සාමීති පුබ්‌බභාගෙ සති. සෙසද්‌වයන්‌ති භණාමි, භණිතන්‌ති ඉදං ද්‌වයං න හෙස්‌සතීති එතං නත්‌ථීති යොජනා හොතියෙවාති අත්‌ථො. එකං විය පකාසතීති භින්‌නක්‌ඛණානම්‌පි නිරන්‌තරුප්‌පත්‌තියා ‘‘තදෙවෙද’’න්‌ති ගහෙතබ්‌බතං සන්‌ධාය වදති.
200.Punaānetvā paṭhamajjhānādīhi na yojitanti ettha ‘‘paṭhamajjhānenāti pāṭho’’ti keci vadanti, taṃ yuttameva ādi-saddena gahetabbassa jhānassa abhāvā. Paṭhamajjhānamūlakañhi ekameva khaṇḍacakkaṃ. Kattusādhanopi bhaṇita-saddo hotīti āha atha vātiādi. Yena cittena musā bhaṇati, teneva cittena na sakkā ‘‘musā bhaṇāmī’’ti jānituṃ, antarantarā pana aññāhi manodvāravīthīhi ‘‘musā bhaṇāmī’’ti jānātīti vuttaṃ ‘‘bhaṇantassa hoti musā bhaṇāmī’’ti. Ayamettha attho dassitoti tīhi aṅgehi samannāgato musāvādoti ayamattho dassito. Davāti sahasā. Ravāti aññaṃ vattukāmassa khalitvā aññabhaṇanaṃ. Taṃ jānātīti taṃñāṇaṃ, tassa bhāvo taṃñāṇatā, ñāṇassa visayavisayībhāvena attasaṃvedananti attho. Ñāṇasamodhānanti bahūnaṃ ñāṇānaṃ ekasmiṃ khaṇe samodhānaṃ, sahuppattīti attho. Yena cittena ‘‘musā bhaṇissa’’nti jānātīti idaṃ pubbabhāgacetanañca sanniṭṭhānacetanañca ekato katvā vuttaṃ. Yena cittena pubbabhāgacetanābhūtena sanniṭṭhānacetanābhūtena ca visaṃvāditabbasattasaṅkhāre jānāti, yena cittena musā bhaṇissanti attho. Teneva…pe… pariccajitabbāti teneva cittena ‘‘evaṃ ahaṃ musā bhaṇāmī’’ti vā ‘‘bhaṇita’’nti vā tadeva musāvādacittamārammaṇaṃ katvā bhikkhu jānātīti evaṃ pubbāparasanniṭṭhānacetanākkhaṇesu tīsu ekeneva cittena ñāṇavisayañca ñāṇañcāti ubhayampi ekakkhaṇe puggalo jānātīti ayaṃ taṃñāṇatā pariccajitabbā visayasseva tadā pakāsanatoti adhippāyo, tenāha na hītiādi. Yadi ñāṇassa attano sarūpaṃ na ñāyati, kathaṃ pacchimaṃ cittaṃ jānātīti āha purimaṃ purimantiādi. Tattha bhaṇissāmītiādinā tīsu kālesu uppannaṃ purimapurimacittaṃ attānaṃ visayaṃ katvā uppajjamānassa pacchimassa pacchimassa cittassa tathā uppattiyā paccayo hotīti attho. Tenāti yena kāraṇena tīsu khaṇesu cittāni tadaññeheva cittehi jānitabbāni, tāni ca purimapurimacitteneva avassaṃ uppajjanti, tena kāraṇenāti attho. Tasmiṃ satīti bhaṇissāmīti pubbabhāge sati. Sesadvayanti bhaṇāmi, bhaṇitanti idaṃ dvayaṃ na hessatīti etaṃ natthīti yojanā hotiyevāti attho. Ekaṃ viya pakāsatīti bhinnakkhaṇānampi nirantaruppattiyā ‘‘tadeveda’’nti gahetabbataṃ sandhāya vadati.
බලවධම්‌මවිනිධානවසෙනාති බලවගාහස්‌ස විනිධානවසෙන. දුබ්‌බලදුබ්‌බලානන්‌ති දුබ්‌බලදුබ්‌බලානං ගාහානං. සකභාවපරිච්‌චජනවසෙනාති අත්‌තනො සන්‌තකභාවස්‌ස පරිච්‌චජනවසෙන.
Balavadhammavinidhānavasenāti balavagāhassa vinidhānavasena. Dubbaladubbalānanti dubbaladubbalānaṃ gāhānaṃ. Sakabhāvapariccajanavasenāti attano santakabhāvassa pariccajanavasena.
207. උත්‌තාසිතත්‌තාති භයං ජනෙත්‌වා විය පලාපිතත්‌තා. එවං පලාපිතො න පුන තං ඨානං ආගච්‌ඡතීති ආහ ‘‘පුන අනල්‌ලීයනභාවදස්‌සනවසෙනා’’ති. ඛෙට-සද්‌දං සද්‌දත්‌ථවිදූ උත්‌තාසත්‌ථෙ පඨන්‌තීති ආහ ස්‌වායමත්‌ථොතිආදි. අණු එව අණුසහගතං, අණුත්‌තෙන වා යුත්‌තන්‌ති අත්‌ථො.
207.Uttāsitattāti bhayaṃ janetvā viya palāpitattā. Evaṃ palāpito na puna taṃ ṭhānaṃ āgacchatīti āha ‘‘puna anallīyanabhāvadassanavasenā’’ti. Kheṭa-saddaṃ saddatthavidū uttāsatthe paṭhantīti āha svāyamatthotiādi. Aṇu eva aṇusahagataṃ, aṇuttena vā yuttanti attho.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 4. චතුත්‌ථපාරාජිකං • 4. Catutthapārājikaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 4. චතුත්‌ථපාරාජිකං • 4. Catutthapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā
පදභාජනීයවණ්‌ණනා • Padabhājanīyavaṇṇanā
සුද්‌ධිකවාරකථාවණ්‌ණනා • Suddhikavārakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / පදභාජනීයවණ්‌ණනා • Padabhājanīyavaṇṇanā
