| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๔๗] ๗. ปาทญฺชลิชาตกวณฺณนา
[247] 7. Pādañjalijātakavaṇṇanā
อทฺธา ปาทญฺชลี สเพฺพติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต ลาฬุทายีเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ เอกสฺมิญฺหิ ทิวเส เทฺว อคฺคสาวกา ปญฺหํ วินิจฺฉินนฺติ, ภิกฺขู ปญฺหํ สุณนฺตา เถเร ปสํสนฺติฯ ลาฬุทายีเถโร ปน ปริสนฺตเร นิสิโนฺน ‘‘เอเต อเมฺหหิ สมํ กิํ ชานนฺตี’’ติ โอฎฺฐํ ภญฺชิฯ ตํ ทิสฺวา เถรา อุฎฺฐาย ปกฺกมิํสุ, ปริสา ภิชฺชิฯ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฎฺฐาเปสุํ – ‘‘อาวุโส ลาฬุทายี, เทฺว อคฺคสาวเก ครหิตฺวา โอฎฺฐํ ภญฺชี’’ติฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว, ปุเพฺพปิ ลาฬุทายี ฐเปตฺวา โอฎฺฐภญฺชนํ ตโต อุตฺตริ อญฺญํ น ชานาตี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Addhā pādañjalī sabbeti idaṃ satthā jetavane viharanto lāḷudāyītheraṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi divase dve aggasāvakā pañhaṃ vinicchinanti, bhikkhū pañhaṃ suṇantā there pasaṃsanti. Lāḷudāyīthero pana parisantare nisinno ‘‘ete amhehi samaṃ kiṃ jānantī’’ti oṭṭhaṃ bhañji. Taṃ disvā therā uṭṭhāya pakkamiṃsu, parisā bhijji. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso lāḷudāyī, dve aggasāvake garahitvā oṭṭhaṃ bhañjī’’ti. Taṃ sutvā satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi lāḷudāyī ṭhapetvā oṭṭhabhañjanaṃ tato uttari aññaṃ na jānātī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต ตสฺส อตฺถธมฺมานุสาสโก อมโจฺจ อโหสิฯ รโญฺญ ปาทญฺชลี นาม ปุโตฺต ลาโล ทนฺธปริสกฺกโน อโหสิฯ อปรภาเค ราชา กาลมกาสิฯ อมจฺจา รโญฺญ มตกิจฺจานิ กตฺวา ‘‘ตํ รเชฺช อภิสิญฺจิสฺสามา’’ติ มนฺตยมานา ราชปุตฺตํ ปาทญฺชลิํ อาหํสุฯ โพธิสโตฺต ปน ‘‘อยํ กุมาโร ลาโล ทนฺธปริสกฺกโน, ปริคฺคเหตฺวา นํ อภิสิญฺจิสฺสามา’’ติ อาหฯ อมจฺจา วินิจฺฉยํ สเชฺชตฺวา กุมารํ สมีเป นิสีทาเปตฺวา อฑฺฑํ วินิจฺฉินนฺตา น สมฺมา วินิจฺฉินิํสุฯ เต อสฺสามิกํ สามิกํ กตฺวา กุมารํ ปุจฺฉิํสุ – ‘‘กีทิสํ, กุมาร, สุฎฺฐุ อฑฺฑํ วินิจฺฉินิมฺหา’’ติฯ โส โอฎฺฐํ ภญฺชิฯ โพธิสโตฺต ‘‘ปณฺฑิโต วต มเญฺญ กุมาโร, อสมฺมาวินิจฺฉิตภาโว เตน ญาโต ภวิสฺสตี’’ติ มญฺญมาโน ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco ahosi. Rañño pādañjalī nāma putto lālo dandhaparisakkano ahosi. Aparabhāge rājā kālamakāsi. Amaccā rañño matakiccāni katvā ‘‘taṃ rajje abhisiñcissāmā’’ti mantayamānā rājaputtaṃ pādañjaliṃ āhaṃsu. Bodhisatto pana ‘‘ayaṃ kumāro lālo dandhaparisakkano, pariggahetvā naṃ abhisiñcissāmā’’ti āha. Amaccā vinicchayaṃ sajjetvā kumāraṃ samīpe nisīdāpetvā aḍḍaṃ vinicchinantā na sammā vinicchiniṃsu. Te assāmikaṃ sāmikaṃ katvā kumāraṃ pucchiṃsu – ‘‘kīdisaṃ, kumāra, suṭṭhu aḍḍaṃ vinicchinimhā’’ti. So oṭṭhaṃ bhañji. Bodhisatto ‘‘paṇḍito vata maññe kumāro, asammāvinicchitabhāvo tena ñāto bhavissatī’’ti maññamāno paṭhamaṃ gāthamāha –
๑๙๔.
194.
‘‘อทฺธา ปาทญฺชลี สเพฺพ, ปญฺญาย อติโรจติ;
‘‘Addhā pādañjalī sabbe, paññāya atirocati;
ตถา หิ โอฎฺฐํ ภญฺชติ, อุตฺตริํ นูน ปสฺสตี’’ติฯ
Tathā hi oṭṭhaṃ bhañjati, uttariṃ nūna passatī’’ti.
ตสฺสโตฺถ – เอกํเสน ปาทญฺชลิกุมาโร สเพฺพ อเมฺห ปญฺญาย อติโรจติฯ ตถา หิ โอฎฺฐํ ภญฺชติ, นูน อุตฺตริํ อญฺญํ การณํ ปสฺสตีติฯ
Tassattho – ekaṃsena pādañjalikumāro sabbe amhe paññāya atirocati. Tathā hi oṭṭhaṃ bhañjati, nūna uttariṃ aññaṃ kāraṇaṃ passatīti.
เต อปรสฺมิมฺปิ ทิวเส วินิจฺฉยํ สเชฺชตฺวา อญฺญํ อฑฺฑํ สุฎฺฐุ วินิจฺฉินิตฺวา ‘‘กีทิสํ, เทว, สุฎฺฐุ วินิจฺฉินิต’’นฺติ ปุจฺฉิํสุฯ โส ปุนปิ โอฎฺฐเมว ภญฺชิฯ อถสฺส อนฺธพาลภาวํ ญตฺวา โพธิสโตฺต ทุติยํ คาถมาห –
Te aparasmimpi divase vinicchayaṃ sajjetvā aññaṃ aḍḍaṃ suṭṭhu vinicchinitvā ‘‘kīdisaṃ, deva, suṭṭhu vinicchinita’’nti pucchiṃsu. So punapi oṭṭhameva bhañji. Athassa andhabālabhāvaṃ ñatvā bodhisatto dutiyaṃ gāthamāha –
๑๙๕.
195.
‘‘นายํ ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อตฺถานตฺถญฺจ พุชฺฌติ;
‘‘Nāyaṃ dhammaṃ adhammaṃ vā, atthānatthañca bujjhati;
อญฺญตฺร โอฎฺฐนิโพฺภคา, นายํ ชานาติ กิญฺจน’’นฺติฯ
Aññatra oṭṭhanibbhogā, nāyaṃ jānāti kiñcana’’nti.
อมจฺจา ปาทญฺชลิกุมารสฺส ลาลภาวํ ญตฺวา โพธิสตฺตํ รเชฺช อภิสิญฺจิํสุฯ
Amaccā pādañjalikumārassa lālabhāvaṃ ñatvā bodhisattaṃ rajje abhisiñciṃsu.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา ปาทญฺชลี ลาฬุทายี อโหสิ, ปณฺฑิตามโจฺจ ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā pādañjalī lāḷudāyī ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
ปาทญฺชลิชาตกวณฺณนา สตฺตมาฯ
Pādañjalijātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๔๗. ปาทญฺชลีชาตกํ • 247. Pādañjalījātakaṃ
