| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
४. पदसोधम्मसिक्खापदं
4. Padasodhammasikkhāpadaṃ
४४. चतुत्थे पटिमुखं आदरेन सुणन्तीति पतिस्सा, न पतिस्सा अप्पतिस्साति दस्सेन्तो आह ‘‘अप्पतिस्सवा’’ति।
44. Catutthe paṭimukhaṃ ādarena suṇantīti patissā, na patissā appatissāti dassento āha ‘‘appatissavā’’ti.
४५. ‘‘पदसो’’ति एत्थ सो-पच्चयो विच्छत्थवाचकोति आह ‘‘पदं पद’’न्ति। तत्थाति तेसु चतुब्बिधेसु। पदं नाम इध अत्थजोतकं वा विभत्यन्तं वा न होति, अथ खो लोकियेहि लक्खितो गाथाय चतुत्थंसो पादोव अधिप्पेतोति आह ‘‘पदन्ति एको गाथापादो’’ति। अनु पच्छा वुत्तपदत्ता दुतियपादो अनुपदं नाम। अनु सदिसं ब्यञ्जनं अनुब्यञ्जनन्ति अत्थं दस्सेति ‘‘अनुब्यञ्जन’’न्तिआदिना। ब्यञ्जनसद्दो पद-परियायो। यंकिञ्चि पदं अनुब्यञ्जनं नाम न होति, पुरिमपदेन पन सदिसं पच्छिमपदमेव अनुब्यञ्जनं नाम।
45. ‘‘Padaso’’ti ettha so-paccayo vicchatthavācakoti āha ‘‘padaṃ pada’’nti. Tatthāti tesu catubbidhesu. Padaṃ nāma idha atthajotakaṃ vā vibhatyantaṃ vā na hoti, atha kho lokiyehi lakkhito gāthāya catutthaṃso pādova adhippetoti āha ‘‘padanti eko gāthāpādo’’ti. Anu pacchā vuttapadattā dutiyapādo anupadaṃ nāma. Anu sadisaṃ byañjanaṃ anubyañjananti atthaṃ dasseti ‘‘anubyañjana’’ntiādinā. Byañjanasaddo pada-pariyāyo. Yaṃkiñci padaṃ anubyañjanaṃ nāma na hoti, purimapadena pana sadisaṃ pacchimapadameva anubyañjanaṃ nāma.
वाचेन्तो हुत्वा निट्ठापेतीति योजना। ‘‘एकमेकं पद’’न्ति पदं ‘‘निट्ठापेती’’ति पदे कारितकम्मं। ‘‘थेरेना’’ति पदं ‘‘वुत्ते’’ति पदे कत्ता, ‘‘एकतो’’ति पदे सहत्थो। सामणेरो अपापुणित्वा भणतीति सम्बन्धो। मत्तमेवाति एत्थ एवसद्दो मत्तसद्दस्स अवधारणत्थं दस्सेति, तेन पकारं पटिक्खिपति। ‘‘अनिच्च’’न्ति च ‘‘अनिच्चा’’ति च द्विन्नं पदानं सतिपि लिङ्गविसेसत्ते अनुब्यञ्जनत्ता आपत्तिमोक्खो नत्थीति आह ‘‘अनुब्यञ्जनगणनाय पाचित्तिया’’ति।
Vācento hutvā niṭṭhāpetīti yojanā. ‘‘Ekamekaṃ pada’’nti padaṃ ‘‘niṭṭhāpetī’’ti pade kāritakammaṃ. ‘‘Therenā’’ti padaṃ ‘‘vutte’’ti pade kattā, ‘‘ekato’’ti pade sahattho. Sāmaṇero apāpuṇitvā bhaṇatīti sambandho. Mattamevāti ettha evasaddo mattasaddassa avadhāraṇatthaṃ dasseti, tena pakāraṃ paṭikkhipati. ‘‘Anicca’’nti ca ‘‘aniccā’’ti ca dvinnaṃ padānaṃ satipi liṅgavisesatte anubyañjanattā āpattimokkho natthīti āha ‘‘anubyañjanagaṇanāya pācittiyā’’ti.
ब्रह्मजालादीनीति एत्थ आदिसद्देन सामञ्ञफलसुत्तादीनि दीघसुत्तानि (दी॰ नि॰ १.१५० आदयो) सङ्गहितानि। चसद्देन ओघतरणसुत्तादीनि संयुत्तसुत्तानि (सं॰ नि॰ १.१) च चित्तपरियादानसुत्तादीनि अङ्गुत्तरसुत्तानि (अ॰ नि॰ १.२ आदयो) च सङ्गहितानि। सोति देवताभासितो वेदितब्बोति योजना।
Brahmajālādīnīti ettha ādisaddena sāmaññaphalasuttādīni dīghasuttāni (dī. ni. 1.150 ādayo) saṅgahitāni. Casaddena oghataraṇasuttādīni saṃyuttasuttāni (saṃ. ni. 1.1) ca cittapariyādānasuttādīni aṅguttarasuttāni (a. ni. 1.2 ādayo) ca saṅgahitāni. Soti devatābhāsito veditabboti yojanā.
किञ्चापि वदतीति सम्बन्धो। एत्थ च किञ्चापिसद्दो गरहत्थवाचको, पनसद्दो अनुग्गहत्थवाचको। मेण्डकमिलिन्दपञ्हेसूति मेण्डकपञ्हे च मिलिन्दपञ्हे च। यन्ति सुत्तं वुत्तन्ति सम्बन्धो। आरम्मणकथा बुद्धिककथा दण्डककथा ञाणवत्थुकथाति योजेतब्बं पेय्यालवसेन वुत्तत्ता। इमायो पकरणानि नामाति वदन्ति। महापच्चरियादीसु वत्वा परिग्गहितोति योजना। यन्ति सुत्तं।
Kiñcāpi vadatīti sambandho. Ettha ca kiñcāpisaddo garahatthavācako, panasaddo anuggahatthavācako. Meṇḍakamilindapañhesūti meṇḍakapañhe ca milindapañhe ca. Yanti suttaṃ vuttanti sambandho. Ārammaṇakathā buddhikakathā daṇḍakakathā ñāṇavatthukathāti yojetabbaṃ peyyālavasena vuttattā. Imāyo pakaraṇāni nāmāti vadanti. Mahāpaccariyādīsu vatvā pariggahitoti yojanā. Yanti suttaṃ.
४८. तत्राति ‘‘एकतो उद्दिसापेन्तो’’ति वचने। उद्दिसापेन्तीति आचरियं देसापेन्ति बहुकत्तारमपेक्खिय बहुवचनवसेन वुत्तं। तेहीति उपसम्पन्नानुपसम्पन्नेहि। द्वेपीति उपसम्पन्नो च अनुपसम्पन्नो च।
48.Tatrāti ‘‘ekato uddisāpento’’ti vacane. Uddisāpentīti ācariyaṃ desāpenti bahukattāramapekkhiya bahuvacanavasena vuttaṃ. Tehīti upasampannānupasampannehi. Dvepīti upasampanno ca anupasampanno ca.
उपचारन्ति द्वादसहत्थूपचारं। येसन्ति भिक्खूनं। पलायनकगन्थन्ति परिवज्जेत्वा गच्छन्तं पकरणं। सामणेरो गण्हातीति योजना।
Upacāranti dvādasahatthūpacāraṃ. Yesanti bhikkhūnaṃ. Palāyanakaganthanti parivajjetvā gacchantaṃ pakaraṇaṃ. Sāmaṇero gaṇhātīti yojanā.
ओपातेतीति अवपातेति, गळितापेतीति अत्थो। सुत्तेपीति वेय्याकरणसुत्तेपि। तन्ति येभुय्येन पगुणगन्थं। परिसङ्कमानन्ति सारज्जमानं। यं पन वचनं वुत्तन्ति सम्बन्धो। किरियसमुट्ठानत्ताति इमस्स सिक्खापदस्स किरियसमुट्ठानत्ताति। चतुत्थं।
Opātetīti avapāteti, gaḷitāpetīti attho. Suttepīti veyyākaraṇasuttepi. Tanti yebhuyyena paguṇaganthaṃ. Parisaṅkamānanti sārajjamānaṃ. Yaṃ pana vacanaṃ vuttanti sambandho. Kiriyasamuṭṭhānattāti imassa sikkhāpadassa kiriyasamuṭṭhānattāti. Catutthaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. मुसावादवग्गो • 1. Musāvādavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
