| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
๔. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
๔๕. จตุเตฺถ เอกโตติ อนุปสมฺปเนฺนน สทฺธิํฯ ปุริมพฺยญฺชเนน สทิสํ ปจฺฉาพฺยญฺชนนฺติ ‘‘รูปํ อนิจฺจ’’นฺติ เอตฺถ อนิจฺจ-สเทฺทน สทิสํ ‘‘เวทนา อนิจฺจา’’ติ เอตฺถ อนิจฺจ-สทฺทํ วทติฯ อกฺขรสมูโหติ อวิภตฺติโก อกฺขรสมูโหฯ อกฺขรานุพฺยญฺชนสมูโห ปทนฺติ วิภตฺติอนฺตํ ปทมาหฯ วิภตฺติอนฺตเมว ปทํ คเหตฺวา ‘‘ปฐมปทํ ปทเมว, ทุติยํ อนุปท’’นฺติ วุตฺตํฯ
45. Catutthe ekatoti anupasampannena saddhiṃ. Purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjananti ‘‘rūpaṃ anicca’’nti ettha anicca-saddena sadisaṃ ‘‘vedanā aniccā’’ti ettha anicca-saddaṃ vadati. Akkharasamūhoti avibhattiko akkharasamūho. Akkharānubyañjanasamūho padanti vibhattiantaṃ padamāha. Vibhattiantameva padaṃ gahetvā ‘‘paṭhamapadaṃ padameva, dutiyaṃ anupada’’nti vuttaṃ.
เอกํ ปทนฺติ คาถาปทํ สนฺธาย วทติฯ ปทคณนายาติ คาถาปทคณนายฯ อปาปุณิตฺวาติ สทฺธิํ อกเถตฺวาฯ รุนฺติ โอปาเตตีติ เอตฺถ อนุนาสิโก อาคมวเสน วุโตฺต, สํโยคปุพฺพสฺส รสฺสตฺตํ กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เตนาห ‘‘รู-การมตฺตเมวา’’ติฯ เอตฺถ จ ‘‘รูปํ อนิจฺจนฺติ ภณ สามเณรา’’ติ วุจฺจมาโน สเจ รู-การํ อวตฺวา รุ-อิติ รสฺสํ กตฺวา วทติ, อญฺญํ ภณิตํ นาม โหติ, ตสฺมา อนาปตฺติฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘เวทนา อนิจฺจา’’ติ เอตฺถาปิ อนิจฺจ-สทฺทมเตฺตเนว อาปตฺติ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ เอส นโยติ เอกเมวกฺขรํ วตฺวา ฐานํฯ ‘‘มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา’’ติ วุจฺจมาโน หิ ม-การมตฺตเมว วตฺวา ติฎฺฐติฯ ‘‘เอวํ เม สุต’’นฺติอาทิสุตฺตํ ภณาปิยมาโน เอ-การํ วตฺวา ติฎฺฐติ เจ, อนฺวกฺขเรน ปาจิตฺติยํ, อปริปุณฺณปทํ วตฺวา ฐิเต อนุพฺยญฺชเนนฯ ปเทสุ เอกํ ปฐมปทํ วิรชฺฌติ, ทุติเยน อนุปเทน ปาจิตฺติยํฯ
Ekaṃ padanti gāthāpadaṃ sandhāya vadati. Padagaṇanāyāti gāthāpadagaṇanāya. Apāpuṇitvāti saddhiṃ akathetvā. Runti opātetīti ettha anunāsiko āgamavasena vutto, saṃyogapubbassa rassattaṃ katanti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘rū-kāramattamevā’’ti. Ettha ca ‘‘rūpaṃ aniccanti bhaṇa sāmaṇerā’’ti vuccamāno sace rū-kāraṃ avatvā ru-iti rassaṃ katvā vadati, aññaṃ bhaṇitaṃ nāma hoti, tasmā anāpatti. Evañca katvā ‘‘vedanā aniccā’’ti etthāpi anicca-saddamatteneva āpatti hotīti veditabbaṃ. Esa nayoti ekamevakkharaṃ vatvā ṭhānaṃ. ‘‘Manopubbaṅgamā dhammā’’ti vuccamāno hi ma-kāramattameva vatvā tiṭṭhati. ‘‘Evaṃ me suta’’ntiādisuttaṃ bhaṇāpiyamāno e-kāraṃ vatvā tiṭṭhati ce, anvakkharena pācittiyaṃ, aparipuṇṇapadaṃ vatvā ṭhite anubyañjanena. Padesu ekaṃ paṭhamapadaṃ virajjhati, dutiyena anupadena pācittiyaṃ.
อนงฺคณสุตฺตํ (ม. นิ. ๑.๕๗ อาทโย) สมฺมาทิฎฺฐิสุตฺตํ (ม. นิ. ๑.๘๙ อาทโย) มหาเวทลฺลญฺจ (ม. นิ. ๑.๔๔๙ อาทโย) ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ, อนุมานสุตฺตํ (ม. นิ. ๑.๑๘๑ อาทโย) มหาโมคฺคลฺลานเตฺถเรน, จูฬเวทลฺลสุตฺตํ (ม. นิ. ๑.๔๖๐ อาทโย) ธมฺมทินฺนาย เถริยา ภาสิตํฯ ปเจฺจกพุทฺธภาสิตมฺปิ พุทฺธภาสิเตเยว สงฺคหํ คจฺฉติฯ อฎฺฐกถานิสฺสิโตติ ปุเพฺพ มคธภาสาย วุตฺตํ ธมฺมสงฺคหารุฬฺหํ อฎฺฐกถํ สนฺธาย วทติฯ อิทานิปิ ‘‘ยถาปิ ทีปิโก นาม, นิลียิตฺวา คณฺหเต มิเค’’ติ (มิ. ป. ๖.๑.๕) เอวมาทิกํ สงฺคหารุฬฺหํ อฎฺฐกถาวจนํ คเหตพฺพนฺติ วทนฺติฯ ปาฬินิสฺสิโตติ ‘‘มกฺกฎี วชฺชิปุตฺตา จา’’ติเอวมาทินา (ปารา. ๖๖) ปาฬิยํเยว อาคโตฯ วิวฎฺฎูปนิสฺสิตนฺติ นิพฺพานุปนิสฺสิตํฯ วิวฎฺฎนิสฺสิตํ ปน สามญฺญโต คเหตพฺพนฺติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ เถรสฺสาติ นาคเสนเตฺถรสฺสฯ มคฺคกถาทีนิ ปกรณานิฯ ‘‘อกฺขเรน วาเจติ, อกฺขรกฺขเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ วตฺตเพฺพ ‘‘อกฺขราย วาเจติ, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ ปาฬิยํ วุตฺตํฯ
Anaṅgaṇasuttaṃ (ma. ni. 1.57 ādayo) sammādiṭṭhisuttaṃ (ma. ni. 1.89 ādayo) mahāvedallañca (ma. ni. 1.449 ādayo) dhammasenāpatinā bhāsitaṃ, anumānasuttaṃ (ma. ni. 1.181 ādayo) mahāmoggallānattherena, cūḷavedallasuttaṃ (ma. ni. 1.460 ādayo) dhammadinnāya theriyā bhāsitaṃ. Paccekabuddhabhāsitampi buddhabhāsiteyeva saṅgahaṃ gacchati. Aṭṭhakathānissitoti pubbe magadhabhāsāya vuttaṃ dhammasaṅgahāruḷhaṃ aṭṭhakathaṃ sandhāya vadati. Idānipi ‘‘yathāpi dīpiko nāma, nilīyitvā gaṇhate mige’’ti (mi. pa. 6.1.5) evamādikaṃ saṅgahāruḷhaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ gahetabbanti vadanti. Pāḷinissitoti ‘‘makkaṭī vajjiputtā cā’’tievamādinā (pārā. 66) pāḷiyaṃyeva āgato. Vivaṭṭūpanissitanti nibbānupanissitaṃ. Vivaṭṭanissitaṃ pana sāmaññato gahetabbanti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Therassāti nāgasenattherassa. Maggakathādīni pakaraṇāni. ‘‘Akkharena vāceti, akkharakkhare āpatti pācittiyassā’’ti vattabbe ‘‘akkharāya vāceti, akkharakkharāya āpatti pācittiyassā’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ.
๔๘. อนุปสมฺปเนฺนน สทฺธิํ คณฺหนฺตสฺส อนาปตฺตีติ อนุปสมฺปเนฺนน สห นิสีทิตฺวา อุเทฺทสํ คณฺหนฺตสฺส อนาปตฺติ วุตฺตาฯ ทหรภิกฺขุ นิสิโนฺน…เป.… ภณโต อนาปตฺตีติ เอตฺถ ทฺวีสุปิ ฐิเตสุ นิสิเนฺนสุ วา อุปสมฺปนฺนสฺส ภณามีติ ภณนฺตสฺส อนาปตฺติเยวฯ อุปจารํ มุญฺจิตฺวาติ ปริสปริยนฺตโต ทฺวาทสหตฺถํ มุญฺจิตฺวาฯ ‘‘นิสิเนฺน วาเจมี’’ติ ภณนฺตสฺสปิ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา นิสินฺนตฺตา อนาปตฺติฯ สเจ ปน ทูเร นิสินฺนมฺปิ วาเจมีติ วิสุํ สลฺลเกฺขตฺวา ภณติ, อาปตฺติเยวฯ เอโก ปาโท น อาคจฺฉตีติ ปุเพฺพ ปคุโณเยว ปจฺฉา อสรนฺตสฺส น อาคจฺฉติ, ตํ ‘‘เอวํ ภณาหี’’ติ เอกโต ภณนฺตสฺส อนาปตฺติฯ โอปาเตตีติ สทฺธิํ กเถติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อนุปสมฺปนฺนตา, วุตฺตลกฺขณธมฺมํ ปทโส วาจนตา, เอกโต ภณนญฺจาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ
48.Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpattīti anupasampannena saha nisīditvā uddesaṃ gaṇhantassa anāpatti vuttā. Daharabhikkhu nisinno…pe… bhaṇato anāpattīti ettha dvīsupi ṭhitesu nisinnesu vā upasampannassa bhaṇāmīti bhaṇantassa anāpattiyeva. Upacāraṃ muñcitvāti parisapariyantato dvādasahatthaṃ muñcitvā. ‘‘Nisinne vācemī’’ti bhaṇantassapi upacāraṃ muñcitvā nisinnattā anāpatti. Sace pana dūre nisinnampi vācemīti visuṃ sallakkhetvā bhaṇati, āpattiyeva. Eko pādo na āgacchatīti pubbe paguṇoyeva pacchā asarantassa na āgacchati, taṃ ‘‘evaṃ bhaṇāhī’’ti ekato bhaṇantassa anāpatti. Opātetīti saddhiṃ katheti. Sesamettha uttānameva. Anupasampannatā, vuttalakkhaṇadhammaṃ padaso vācanatā, ekato bhaṇanañcāti imānettha tīṇi aṅgāni.
ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑. มุสาวาทวโคฺค • 1. Musāvādavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๔. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๔. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๔. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๔. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทํ • 4. Padasodhammasikkhāpadaṃ
