| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಅಭಿನವ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
೪. ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ಪದಸೋ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕತೋ ಪದಂ ಪದಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇಯ್ಯ, ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ವಾಚೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಧಮ್ಮಂಯೇವ ಪದಸೋ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಙ್ಗೀತಿತ್ತಯಂ ಅನಾರುಳ್ಹಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೫) ಸೀಲೂಪದೇಸ ಧುತಙ್ಗಪಞ್ಹಆರಮ್ಮಣಕಥಾ ಬುದ್ಧಿಕದಣ್ಡಕಞ್ಞಾಣವತ್ಥುಅಸುಭಕಥಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಮೇಣ್ಡಕಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇಸು ಥೇರಸ್ಸ ಸಕಪ್ಪಟಿಭಾನೇ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಯಂ ರಞ್ಞೋ ಸಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಆಪತ್ತಿ। ವಣ್ಣಪಿಟಕಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಪಿಟಕರಟ್ಠಪಾಲಗಜ್ಜಿತಆಳವಕಗಜ್ಜಿತಗೂಳ್ಹಮಗ್ಗಗೂಳ್ಹವೇಸ್ಸನ್ತರಗೂಳ್ಹವಿನಯವೇದಲ್ಲಪಿಟಕಾದೀನಿ ಪನ ಅಬುದ್ಧವಚನಾನಿಯೇವ।
Padaso dhammaṃ vāceyyāti ekato padaṃ padaṃ dhammaṃ vāceyya, koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ vāceyyāti attho. Yasmā na kevalaṃ tisso saṅgītiyo āruḷhadhammaṃyeva padaso vācentassa āpatti, tasmā ‘‘saṅgītittayaṃ anāruḷhampī’’tiādi vuttaṃ. Ādi-saddena (pāci. aṭṭha. 45) sīlūpadesa dhutaṅgapañhaārammaṇakathā buddhikadaṇḍakaññāṇavatthuasubhakathādīnaṃ gahaṇaṃ. Meṇḍakamilindapañhesu therassa sakappaṭibhāne anāpatti. Yaṃ rañño saññāpanatthaṃ āharitvā vuttaṃ, tattha āpatti. Vaṇṇapiṭakaaṅgulimālapiṭakaraṭṭhapālagajjitaāḷavakagajjitagūḷhamaggagūḷhavessantaragūḷhavinayavedallapiṭakādīni pana abuddhavacanāniyeva.
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಪದಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪದಾನುಪದಅನ್ವಕ್ಖರಾನುಬ್ಯಞ್ಜನೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪದನ್ತಿ ಏಕೋ ಗಾಥಾಪಾದೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಅನುಪದನ್ತಿ ದುತಿಯಪಾದೋ। ಅನ್ವಕ್ಖರನ್ತಿ ಏಕೇಕಂ ಅಕ್ಖರಂ। ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಪುರಿಮಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಸದಿಸಂ ಪಚ್ಛಾಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಾ ಏಕಂ ಅಕ್ಖರಂ ಅನ್ವಕ್ಖರಂ। ಅಕ್ಖರಸಮೂಹೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ಅಕ್ಖರಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮೂಹೋ ಪದಂ। ಪಠಮಂ ಪದಂ ಪದಮೇವ, ದುತಿಯಂ ಅನುಪದನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಾನಾಕರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತೇಸು ಪದಾದೀಸು ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಭಿಕ್ಖುಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುನಿಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಪದಾದಿಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Yasmā pana taṃ padaṃ catubbidhaṃ hoti, tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘padānupadaanvakkharānubyañjanesū’’ti vuttaṃ. Tattha padanti eko gāthāpādo adhippeto. Anupadanti dutiyapādo. Anvakkharanti ekekaṃ akkharaṃ. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjanaṃ. Yaṃ kiñci vā ekaṃ akkharaṃ anvakkharaṃ. Akkharasamūho anubyañjanaṃ. Akkharānubyañjanasamūho padaṃ. Paṭhamaṃ padaṃ padameva, dutiyaṃ anupadanti evamettha nānākaraṇaṃ veditabbaṃ. Etesu padādīsu yaṃ kañci koṭṭhāsaṃ bhikkhuñca bhikkhuniñca ṭhapetvā avasesapuggalehi saddhiṃ ekato bhaṇantassa padādigaṇanāya pācittiyanti sambandho.
ಏತ್ಥ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೫) ತಾವ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧, ೨) ಏಕಮೇಕಂ ಪದಂ ಸಾಮಣೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಆರಭಿತ್ವಾ ಏಕತೋಯೇವ ನಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಪದಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ಥೇರೇನ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಂ ಪದಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ‘‘ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ ವಚನಕಾಲೇ ಪತ್ತೇನ ಸಾಮಣೇರೇನ ಏಕತೋ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪದಗಣನಾಯ। ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫೩, ೩೫೬) ವಚನಕಾಲೇ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ರೂ’’ ಕಾರಮತ್ತಮೇವ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ವಕ್ಖರಗಣನಾಯ। ಏಸ ನಯೋ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಪಿ। ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನಿಚ್ಚಂ, ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫೩, ೩೫೬) ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ವಾಚಯಮಾನೋ ಥೇರೇನ ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಸಾಮಣೇರೋ ಸೀಘಪಞ್ಞತಾಯ ‘‘ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಅನಿಚ್ಚಪದಂ ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅನಿಚ್ಚಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಭಣನ್ತೋ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇತಿ, ಏವಂ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಗಣನಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Ettha gāthābandhesu (pāci. aṭṭha. 45) tāva ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) ekamekaṃ padaṃ sāmaṇerena saddhiṃ ekato ārabhitvā ekatoyeva niṭṭhāpentassa padagaṇanāya pācittiyaṃ. Therena ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti vutte taṃ padaṃ apāpuṇitvā ‘‘manoseṭṭhā manomayā’’ti vacanakāle pattena sāmaṇerena ekato bhaṇantassa anupadagaṇanāya. ‘‘Rūpaṃ anicca’’ntiādi (ma. ni. 1.353, 356) vacanakāle tena saddhiṃ ‘‘rū’’ kāramattameva vācentassa anvakkharagaṇanāya. Esa nayo gāthābandhepi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, vedanā aniccā’’ti (ma. ni. 1.353, 356) imaṃ suttaṃ vācayamāno therena ‘‘rūpaṃ anicca’’nti vuccamāne sāmaṇero sīghapaññatāya ‘‘vedanā aniccā’’ti imaṃ aniccapadaṃ therassa ‘‘rūpaṃ anicca’’nti etena aniccapadena saddhiṃ ekato bhaṇanto vācaṃ nicchāreti, evaṃ vācentassa anubyañjanagaṇanāya pācittiyanti veditabbaṃ.
ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಿವೇಮತಿಕಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಞ್ಞೀನಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇ ಏಕತೋ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಸಜ್ಝಾಯಕರಣೇ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ತತ್ರಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತಿ। ಆಚರಿಯೋ ‘‘ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ವದತಿ, ಆಚರಿಯಸ್ಸೇವ ಆಪತ್ತಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ। ದ್ವೇಪಿ ಠಿತಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಏಸೇವ ನಯೋ। ದಹರಭಿಕ್ಖು ನಿಸಿನ್ನೋ, ಸಾಮಣೇರೋ ಠಿತೋ, ‘‘ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತೋ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ದಹರೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಇತರೋ ನಿಸೀದತಿ, ‘‘ಠಿತಸ್ಸ ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ಭಣತೋಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ಬಹೂನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರೇ ಏಕೋ ಸಾಮಣೇರೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಪದಸೋ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಕಾ ಆಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ಸಾಮಣೇರೋ ಉಪಚಾರಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಯೇಸಂ ವಾಚೇತಿ, ತೇಸು ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಏಕೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಪಲಾಯನಕಗನ್ಥಂ ನಾಮ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಪತ್ತಿ।
Tikapācittiyanti anupasampanne anupasampannasaññivematikaupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Anupasampannena saddhiṃ ekato uddesaggahaṇe ekato bhaṇantassa anāpattīti sambandho. Esa nayo ‘‘sajjhāyakaraṇe, tassa santike uddesaggahaṇe’’ti etthāpi. Tatrāyaṃ vinicchayo – upasampanno ca anupasampanno ca nisīditvā uddisāpenti. Ācariyo ‘‘nisinnānaṃ bhaṇāmī’’ti tehi saddhiṃ ekato vadati, ācariyasseva āpatti. Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpatti. Dvepi ṭhitā gaṇhanti, eseva nayo. Daharabhikkhu nisinno, sāmaṇero ṭhito, ‘‘nisinnassa bhaṇāmī’’ti bhaṇato anāpatti. Sace daharo tiṭṭhati, itaro nisīdati, ‘‘ṭhitassa bhaṇāmī’’ti bhaṇatopi anāpatti. Sace bahūnaṃ bhikkhūnaṃ antare eko sāmaṇero nisinno hoti, tasmiṃ nisinne padaso dhammaṃ vācentassa acittakā āpatti. Sace sāmaṇero upacāraṃ muñcitvā ṭhito vā nisinno vā hoti, yesaṃ vāceti, tesu apariyāpannattā ekena disābhāgena palāyanakaganthaṃ nāma gaṇhātīti saṅkhaṃ gacchati, tasmā anāpatti.
ಸಜ್ಝಾಯಕರಣೇತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಸಜ್ಝಾಯಕರಣೇ। ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇತಿ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಉದ್ದೇಸಗ್ಗಹಣೇ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಗುಣಗನ್ಥಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಚೇ ಏಕಗಾಥಾಯ ಏಕೋ ಪಾದೋ ನಾಗಚ್ಛತಿ, ಅವಸೇಸಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಗುಣಗನ್ಥೋ ನಾಮ। ಏತೇನ ನಯೇನ ಸುತ್ತೇಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಂ ಭಣನ್ತಸ್ಸ। ಓಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಪರಿಸಾಮಜ್ಝೇ ಸುತ್ತಂ ಉಚ್ಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಚ।
Sajjhāyakaraṇeti anupasampannena saddhiṃ ekato sajjhāyakaraṇe. Tassa santike uddesaggahaṇeti anupasampannassa santike uddesaggahaṇe. Yebhuyyena paguṇaganthaṃ bhaṇantassāti sace ekagāthāya eko pādo nāgacchati, avasesā āgacchanti, ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho nāma. Etena nayena suttepi veditabbo, taṃ bhaṇantassa. Osārentassa cāti parisāmajjhe suttaṃ uccārentassa ca.
ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
