Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
4. පදසොධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
44. චතුත්ථසික්ඛාපදෙ – අප්පතිස්සාති අප්පතිස්සවා. උපාසකාති වුත්තෙ වචනම්පි න සොතුකාමා; අනාදරාති අත්ථො. අප්පතිස්සයා වා අනීචවුත්තිනොති අත්ථො. අසභාගවුත්තිකාති විසභාගජීවිකා, යථා භික්ඛූසු වත්තිතබ්බං; එවං අප්පවත්තවුත්තිනොති අත්ථො.
44. Catutthasikkhāpade – appatissāti appatissavā. Upāsakāti vutte vacanampi na sotukāmā; anādarāti attho. Appatissayā vā anīcavuttinoti attho. Asabhāgavuttikāti visabhāgajīvikā, yathā bhikkhūsu vattitabbaṃ; evaṃ appavattavuttinoti attho.
45. පදසො ධම්මං වාචෙය්යාති එකතො පදං පදං ධම්මං වාචෙය්ය; කොට්ඨාසං කොට්ඨාසං වාචෙය්යාති අත්ථො. යස්මා පන තං කොට්ඨාසනාමකං පදං චතුබ්බිධං හොති, තස්මා තං දස්සෙතුං ‘‘පදං අනුපදං අන්වක්ඛරං අනුබ්යඤ්ජන’’න්ති පදභාජනං වුත්තං. තත්ථ පදන්ති එකො ගාථාපාදො අධිප්පෙතො. අනුපදන්ති දුතියපාදො. අන්වක්ඛරන්ති එකෙකමක්ඛරං. අනුබ්යඤ්ජනන්ති පුරිමබ්යඤ්ජනෙන සදිසං පච්ඡාබ්යඤ්ජනං. යං කිඤ්චි වා එකමක්ඛරං අන්වක්ඛරං, අක්ඛරසමූහො අනුබ්යඤ්ජනං, අක්ඛරානුබ්යඤ්ජනසමූහො පදං. පඨමපදං පදමෙව, දුතියං අනුපදන්ති එවමෙත්ථ නානාකරණං වෙදිතබ්බං.
45.Padaso dhammaṃ vāceyyāti ekato padaṃ padaṃ dhammaṃ vāceyya; koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ vāceyyāti attho. Yasmā pana taṃ koṭṭhāsanāmakaṃ padaṃ catubbidhaṃ hoti, tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘padaṃ anupadaṃ anvakkharaṃ anubyañjana’’nti padabhājanaṃ vuttaṃ. Tattha padanti eko gāthāpādo adhippeto. Anupadanti dutiyapādo. Anvakkharanti ekekamakkharaṃ. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjanaṃ. Yaṃ kiñci vā ekamakkharaṃ anvakkharaṃ, akkharasamūho anubyañjanaṃ, akkharānubyañjanasamūho padaṃ. Paṭhamapadaṃ padameva, dutiyaṃ anupadanti evamettha nānākaraṇaṃ veditabbaṃ.
ඉදානි පදං නාම එකතො පට්ඨපෙත්වා එකතො ඔසාපෙන්තීති ගාථාබන්ධං ධම්මං වාචෙන්තො ‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා’’ති එකමෙකං පදං සාමණෙරෙන සද්ධිං එකතො ආරභිත්වා එකතොයෙව නිට්ඨාපෙති. එවං වාචෙන්තස්ස පදගණනාය පාචිත්තියා වෙදිතබ්බා. අනුපදං නාම පාටෙක්කං පට්ඨපෙත්වා එකතො ඔසාපෙන්තීති ථෙරෙන ‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා’’ති වුත්තෙ සාමණෙරො තං පදං අපාපුණිත්වා ‘‘මනොසෙට්ඨා මනොමයා’’ති දුතියපදං එකතො භණති, ඉමෙ පාටෙක්කං පට්ඨපෙත්වා එකතො ඔසාපෙන්ති නාම. එවං වාචෙන්තස්සාපි අනුපදගණනාය පාචිත්තියා. අන්වක්ඛරං නාම රූපං අනිච්චන්ති වුච්චමානො ‘‘රූ’’ති ඔපාතෙතීති ‘‘රූපං අනිච්චන්ති භණ සාමණෙරා’’ති වුච්චමානො රූකාරමත්තමෙව එකතො වත්වා තිට්ඨති. එවං වාචෙන්තස්සාපි අන්වක්ඛරගණනාය පාචිත්තියා. ගාථාබන්ධෙපි ච එස නයො ලබ්භතියෙව. අනුබ්යඤ්ජනං නාම රූපං අනිච්චන්ති වුච්චමානො වෙදනා අනිච්චාති සද්දං නිච්ඡාරෙතීති ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං, වෙදනා අනිච්චා’’ති ඉමං සුත්තං වාචයමානො ථෙරෙන ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්ති වුච්චමානො සාමණෙරො සීඝපඤ්ඤතාය ‘‘වෙදනා අනිච්චා’’ති ඉමං අනිච්චපදං ථෙරස්ස ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්ති එතෙන අනිච්චපදෙන සද්ධිං එකතො භණන්තො වාචං නිච්ඡාරෙති. එවං වාචෙන්තස්සාපි අනුබ්යඤ්ජනගණනාය පාචිත්තියා. අයං පනෙත්ථ සඞ්ඛෙපො – ඉමෙසු පදාදීසු යං යං එකතො භණති තෙන තෙන ආපත්තිං ආපජ්ජතීති.
Idāni padaṃ nāma ekato paṭṭhapetvā ekato osāpentīti gāthābandhaṃ dhammaṃ vācento ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti ekamekaṃ padaṃ sāmaṇerena saddhiṃ ekato ārabhitvā ekatoyeva niṭṭhāpeti. Evaṃ vācentassa padagaṇanāya pācittiyā veditabbā. Anupadaṃ nāma pāṭekkaṃ paṭṭhapetvā ekato osāpentīti therena ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti vutte sāmaṇero taṃ padaṃ apāpuṇitvā ‘‘manoseṭṭhā manomayā’’ti dutiyapadaṃ ekato bhaṇati, ime pāṭekkaṃ paṭṭhapetvā ekato osāpenti nāma. Evaṃ vācentassāpi anupadagaṇanāya pācittiyā. Anvakkharaṃ nāma rūpaṃ aniccantivuccamāno ‘‘rū’’ti opātetīti ‘‘rūpaṃ aniccanti bhaṇa sāmaṇerā’’ti vuccamāno rūkāramattameva ekato vatvā tiṭṭhati. Evaṃ vācentassāpi anvakkharagaṇanāya pācittiyā. Gāthābandhepi ca esa nayo labbhatiyeva. Anubyañjanaṃ nāma rūpaṃ aniccanti vuccamāno vedanā aniccāti saddaṃ nicchāretīti ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, vedanā aniccā’’ti imaṃ suttaṃ vācayamāno therena ‘‘rūpaṃ anicca’’nti vuccamāno sāmaṇero sīghapaññatāya ‘‘vedanā aniccā’’ti imaṃ aniccapadaṃ therassa ‘‘rūpaṃ anicca’’nti etena aniccapadena saddhiṃ ekato bhaṇanto vācaṃ nicchāreti. Evaṃ vācentassāpi anubyañjanagaṇanāya pācittiyā. Ayaṃ panettha saṅkhepo – imesu padādīsu yaṃ yaṃ ekato bhaṇati tena tena āpattiṃ āpajjatīti.
බුද්ධභාසිතොති සකලං විනයපිටකං අභිධම්මපිටකං ධම්මපදං චරියාපිටකං උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං සුත්තනිපාතො විමානවත්ථු පෙතවත්ථු බ්රහ්මජාලාදීනි ච සුත්තානි. සාවකභාසිතොති චතුපරිසපරියාපන්නෙහි සාවකෙහි භාසිතො අනඞ්ගණසම්මාදිට්ඨිඅනුමානසුත්තචුළවෙදල්ලමහාවෙදල්ලාදිකො. ඉසිභාසිතොති බාහිරපරිබ්බාජකෙහි භාසිතො සකලො පරිබ්බාජකවග්ගො, බාවරියස්ස අන්තෙවාසිකානං සොළසන්නං බ්රාහ්මණානං පුච්ඡාති එවමාදි. දෙවතාභාසිතොති දෙවතාහි භාසිතො; සො දෙවතාසංයුත්තදෙවපුත්තසංයුත්තමාරසංයුත්තබ්රහ්මසංයුත්තසක්කසංයුත්තාදිවසෙන වෙදිතබ්බො.
Buddhabhāsitoti sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ dhammapadaṃ cariyāpiṭakaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ suttanipāto vimānavatthu petavatthu brahmajālādīni ca suttāni. Sāvakabhāsitoti catuparisapariyāpannehi sāvakehi bhāsito anaṅgaṇasammādiṭṭhianumānasuttacuḷavedallamahāvedallādiko. Isibhāsitoti bāhiraparibbājakehi bhāsito sakalo paribbājakavaggo, bāvariyassa antevāsikānaṃ soḷasannaṃ brāhmaṇānaṃ pucchāti evamādi. Devatābhāsitoti devatāhi bhāsito; so devatāsaṃyuttadevaputtasaṃyuttamārasaṃyuttabrahmasaṃyuttasakkasaṃyuttādivasena veditabbo.
අත්ථූපසඤ්හිතොති අට්ඨකථානිස්සිතො. ධම්මූපසඤ්හිතොති පාළිනිස්සිතො; උභයෙනාපි විවට්ටූපනිස්සිතමෙව වදති. කිඤ්චාපි විවට්ටූපනිස්සිතං වදති, තිස්සො සඞ්ගීතියො ආරුළ්හධම්මංයෙව පන පදසො වාචෙන්තස්ස ආපත්ති . විවට්ටූපනිස්සිතෙපි නානාභාසාවසෙන ගාථාසිලොකබන්ධාදීහි අභිසඞ්ඛතෙ අනාපත්ති. තිස්සො සඞ්ගීතියො අනාරුළ්හෙපි කුලුම්බසුත්තං රාජොවාදසුත්තං තික්ඛින්ද්රියං චතුපරිවට්ටං නන්දොපනන්දන්ති ඊදිසෙ ආපත්තියෙව. අපලාලදමනම්පි වුත්තං, මහාපච්චරියම්පන පටිසිද්ධං. මෙණ්ඩකමිලින්දපඤ්හෙසු ථෙරස්ස සකපටිභානෙ අනාපත්ති, යං රඤ්ඤො සඤ්ඤාපනත්ථං ආහරිත්වා වුත්තං, තත්ථ ආපත්ති. වණ්ණපිටකඅඞ්ගුලිමාලපිටකරට්ඨපාලගඅජතආළවකගජ්ජිතගුළ්හමග්ගගුළ්හවෙස්සන්තරගුළ්හවිනයවෙදල්ලපිටකානි පන අබුද්ධවචනානියෙවාති වුත්තං. සීලූපදෙසො නාම ධම්මසෙනාපතිනා වුත්තොති වදන්ති, තස්මිං ආපත්තියෙව. අඤ්ඤානිපි මග්ගකථාආරම්මණකථාබුද්ධිකදණ්ඩක ඤාණවත්ථුඅසුභකථාදීනි අත්ථි, තෙසු සත්තතිංස බොධිපක්ඛියධම්මා විභත්තා, ධුතඞ්ගපඤ්හෙ පටිපදා විභත්තා; තස්මා තෙසු ආපත්තීති වුත්තං. මහාපච්චරියාදීසු පන සඞ්ගීතිං අනාරුළ්හෙසු රාජොවාදතික්ඛින්ද්රියචතුපරිවට්ටනන්දොපනන්දකුලුම්බසුත්තෙසුයෙව ආපත්තීති වත්වා අවසෙසෙසු යං බුද්ධවචනතො ආහරිත්වා වුත්තං, තදෙව ආපත්තිවත්ථු හොති, න ඉතරන්ති අයමත්ථො පරිග්ගහිතො.
Atthūpasañhitoti aṭṭhakathānissito. Dhammūpasañhitoti pāḷinissito; ubhayenāpi vivaṭṭūpanissitameva vadati. Kiñcāpi vivaṭṭūpanissitaṃ vadati, tisso saṅgītiyo āruḷhadhammaṃyeva pana padaso vācentassa āpatti . Vivaṭṭūpanissitepi nānābhāsāvasena gāthāsilokabandhādīhi abhisaṅkhate anāpatti. Tisso saṅgītiyo anāruḷhepi kulumbasuttaṃ rājovādasuttaṃ tikkhindriyaṃ catuparivaṭṭaṃ nandopanandanti īdise āpattiyeva. Apalāladamanampi vuttaṃ, mahāpaccariyampana paṭisiddhaṃ. Meṇḍakamilindapañhesu therassa sakapaṭibhāne anāpatti, yaṃ rañño saññāpanatthaṃ āharitvā vuttaṃ, tattha āpatti. Vaṇṇapiṭakaaṅgulimālapiṭakaraṭṭhapālagaajataāḷavakagajjitaguḷhamaggaguḷhavessantaraguḷhavinayavedallapiṭakāni pana abuddhavacanāniyevāti vuttaṃ. Sīlūpadeso nāma dhammasenāpatinā vuttoti vadanti, tasmiṃ āpattiyeva. Aññānipi maggakathāārammaṇakathābuddhikadaṇḍaka ñāṇavatthuasubhakathādīni atthi, tesu sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā vibhattā, dhutaṅgapañhe paṭipadā vibhattā; tasmā tesu āpattīti vuttaṃ. Mahāpaccariyādīsu pana saṅgītiṃ anāruḷhesu rājovādatikkhindriyacatuparivaṭṭanandopanandakulumbasuttesuyeva āpattīti vatvā avasesesu yaṃ buddhavacanato āharitvā vuttaṃ, tadeva āpattivatthu hoti, na itaranti ayamattho pariggahito.
48. එකතො උද්දිසාපෙන්තොති අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං එකතො උද්දෙසං ගණ්හන්තොපි එකතො වදති අනාපත්තීති අත්ථො.
48.Ekato uddisāpentoti anupasampannena saddhiṃ ekato uddesaṃ gaṇhantopi ekato vadati anāpattīti attho.
තත්රායං විනිච්ඡයො – උපසම්පන්නො ච අනුපසම්පන්නො ච නිසීදිත්වා උද්දිසාපෙන්ති. ආචරියො නිසින්නානං භණාමීති තෙහි සද්ධිං එකතො වදති, ආචරියස්ස ආපත්ති. අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං ගණ්හන්තස්ස අනාපත්ති. ද්වෙපි ඨිතා ගණ්හන්ති, එසෙව නයො. දහරභික්ඛු නිසින්නො, සාමණෙරො ඨිතො, නිසින්නස්ස භණාමීති භණතො අනාපත්ති. සචෙ දහරො තිට්ඨති, ඉතරො නිසීදති, ඨිතස්ස භණාමීති භණතොපි අනාපත්ති. සචෙ බහූනං භික්ඛූනං අන්තරෙ එකො සාමණෙරො නිසින්නො හොති, තස්මිං නිසින්නෙ පදසො ධම්මං වාචෙන්තස්ස ආචරියස්ස අචිත්තකාපත්ති. සචෙ සාමණෙරො උපචාරං මුඤ්චිත්වා ඨිතො වා නිසින්නො වා හොති, යෙසං වාචෙති, තෙසු අපරියාපන්නත්තා එකෙන දිසාභාගෙන පලායනකගන්ථං නාම ගණ්හාතීති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, තස්මා අනාපත්ති. එකතො සජ්ඣායං කරොන්තොපි අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං උපසම්පන්නො එකතො සජ්ඣායං කරොන්තො තෙන සද්ධිංයෙව භණති, අනාපත්ති. අනුපසම්පන්නස්ස සන්තිකෙ උද්දෙසං ගණ්හන්තස්සපි තෙන සද්ධිං එකතො භණන්තස්ස අනාපත්ති. අයම්පි හි එකතො සජ්ඣායං කරොතිච්චෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.
Tatrāyaṃ vinicchayo – upasampanno ca anupasampanno ca nisīditvā uddisāpenti. Ācariyo nisinnānaṃ bhaṇāmīti tehi saddhiṃ ekato vadati, ācariyassa āpatti. Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpatti. Dvepi ṭhitā gaṇhanti, eseva nayo. Daharabhikkhu nisinno, sāmaṇero ṭhito, nisinnassa bhaṇāmīti bhaṇato anāpatti. Sace daharo tiṭṭhati, itaro nisīdati, ṭhitassa bhaṇāmīti bhaṇatopi anāpatti. Sace bahūnaṃ bhikkhūnaṃ antare eko sāmaṇero nisinno hoti, tasmiṃ nisinne padaso dhammaṃ vācentassa ācariyassa acittakāpatti. Sace sāmaṇero upacāraṃ muñcitvā ṭhito vā nisinno vā hoti, yesaṃ vāceti, tesu apariyāpannattā ekena disābhāgena palāyanakaganthaṃ nāma gaṇhātīti saṅkhyaṃ gacchati, tasmā anāpatti. Ekato sajjhāyaṃ karontopi anupasampannena saddhiṃ upasampanno ekato sajjhāyaṃ karonto tena saddhiṃyeva bhaṇati, anāpatti. Anupasampannassa santike uddesaṃ gaṇhantassapi tena saddhiṃ ekato bhaṇantassa anāpatti. Ayampi hi ekato sajjhāyaṃ karoticceva saṅkhyaṃ gacchati.
යෙභුය්යෙන පගුණං ගන්ථං භණන්තං ඔපාතෙතීති සචෙ එකගාථාය එකො පාදො න ආගච්ඡති, සෙසං ආගච්ඡති, අයං යෙභුය්යෙන පගුණගන්ථො නාම. එතෙන නයෙන සුත්තෙපි වෙදිතබ්බො. තං ඔපාතෙන්තස්ස එවං භණාහීති එකතොපි භණන්තස්ස අනාපත්ති. ඔසාරෙන්තං ඔපාතෙතීති සුත්තං උච්චාරෙන්තං පරිසමජ්ඣෙ පරිසඞ්කමානං එවං වදෙහීති තෙන සද්ධිං එකතොපි වදන්තස්ස අනාපත්ති. යං පන මහාපච්චරියාදීසු ‘‘මයා සද්ධිං මා වදා’’ති වුත්තො යදි වදති, ‘‘අනාපත්තී’’ති වුත්තං, තං මහාඅට්ඨකථායං නත්ථි, නත්ථිභාවොයෙව චස්ස යුත්තො. කස්මා? කිරියසමුට්ඨානත්තා. ඉතරථා හි කිරියාකිරියං භවෙය්ය. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.
Yebhuyyena paguṇaṃ ganthaṃ bhaṇantaṃ opātetīti sace ekagāthāya eko pādo na āgacchati, sesaṃ āgacchati, ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho nāma. Etena nayena suttepi veditabbo. Taṃ opātentassa evaṃ bhaṇāhīti ekatopi bhaṇantassa anāpatti. Osārentaṃ opātetīti suttaṃ uccārentaṃ parisamajjhe parisaṅkamānaṃ evaṃ vadehīti tena saddhiṃ ekatopi vadantassa anāpatti. Yaṃ pana mahāpaccariyādīsu ‘‘mayā saddhiṃ mā vadā’’ti vutto yadi vadati, ‘‘anāpattī’’ti vuttaṃ, taṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ natthi, natthibhāvoyeva cassa yutto. Kasmā? Kiriyasamuṭṭhānattā. Itarathā hi kiriyākiriyaṃ bhaveyya. Sesaṃ uttānatthameva.
පදසොධම්මසමුට්ඨානං – වාචතො ච වාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.
Padasodhammasamuṭṭhānaṃ – vācato ca vācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
පදසොධම්මසික්ඛාපදං චතුත්ථං.
Padasodhammasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 1. මුසාවාදවග්ගො • 1. Musāvādavaggo
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / 4. පදසොධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / 4. පදසොධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / 4. පදසොධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 4. පදසොධම්මසික්ඛාපදං • 4. Padasodhammasikkhāpadaṃ