| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-අභිනව-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
4. පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
පදසො ධම්‌මං වාචෙය්‍යාති එකතො පදං පදං ධම්‌මං වාචෙය්‍ය, කොට්‌ඨාසං කොට්‌ඨාසං වාචෙය්‍යාති අත්‌ථො. යස්‌මා න කෙවලං තිස්‌සො සඞ්‌ගීතියො ආරුළ්‌හධම්‌මංයෙව පදසො වාචෙන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති, තස්‌මා ‘‘සඞ්‌ගීතිත්‌තයං අනාරුළ්‌හම්‌පී’’තිආදි වුත්‌තං. ආදි-සද්‌දෙන (පාචි. අට්‌ඨ. 45) සීලූපදෙස ධුතඞ්‌ගපඤ්‌හආරම්‌මණකථා බුද්‌ධිකදණ්‌ඩකඤ්‌ඤාණවත්‌ථුඅසුභකථාදීනං ගහණං. මෙණ්‌ඩකමිලින්‌දපඤ්‌හෙසු ථෙරස්‌ස සකප්‌පටිභානෙ අනාපත්‌ති. යං රඤ්‌ඤො සඤ්‌ඤාපනත්‌ථං ආහරිත්‌වා වුත්‌තං, තත්‌ථ ආපත්‌ති. වණ්‌ණපිටකඅඞ්‌ගුලිමාලපිටකරට්‌ඨපාලගජ්‌ජිතආළවකගජ්‌ජිතගූළ්‌හමග්‌ගගූළ්‌හවෙස්‌සන්‌තරගූළ්‌හවිනයවෙදල්‌ලපිටකාදීනි පන අබුද්‌ධවචනානියෙව.
Padaso dhammaṃ vāceyyāti ekato padaṃ padaṃ dhammaṃ vāceyya, koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ vāceyyāti attho. Yasmā na kevalaṃ tisso saṅgītiyo āruḷhadhammaṃyeva padaso vācentassa āpatti, tasmā ‘‘saṅgītittayaṃ anāruḷhampī’’tiādi vuttaṃ. Ādi-saddena (pāci. aṭṭha. 45) sīlūpadesa dhutaṅgapañhaārammaṇakathā buddhikadaṇḍakaññāṇavatthuasubhakathādīnaṃ gahaṇaṃ. Meṇḍakamilindapañhesu therassa sakappaṭibhāne anāpatti. Yaṃ rañño saññāpanatthaṃ āharitvā vuttaṃ, tattha āpatti. Vaṇṇapiṭakaaṅgulimālapiṭakaraṭṭhapālagajjitaāḷavakagajjitagūḷhamaggagūḷhavessantaragūḷhavinayavedallapiṭakādīni pana abuddhavacanāniyeva.
යස්‌මා පන තං පදං චතුබ්‌බිධං හොති, තස්‌මා තං දස්‌සෙතුං ‘‘පදානුපදඅන්‌වක්‌ඛරානුබ්‍යඤ්‌ජනෙසූ’’ති වුත්‌තං. තත්‌ථ පදන්‌ති එකො ගාථාපාදො අධිප්‌පෙතො. අනුපදන්‌ති දුතියපාදො. අන්‌වක්‌ඛරන්‌ති එකෙකං අක්‌ඛරං. අනුබ්‍යඤ්‌ජනන්‌ති පුරිමබ්‍යඤ්‌ජනෙන සදිසං පච්‌ඡාබ්‍යඤ්‌ජනං. යං කිඤ්‌චි වා එකං අක්‌ඛරං අන්‌වක්‌ඛරං. අක්‌ඛරසමූහො අනුබ්‍යඤ්‌ජනං. අක්‌ඛරානුබ්‍යඤ්‌ජනසමූහො පදං. පඨමං පදං පදමෙව, දුතියං අනුපදන්‌ති එවමෙත්‌ථ නානාකරණං වෙදිතබ්‌බං. එතෙසු පදාදීසු යං කඤ්‌චි කොට්‌ඨාසං භික්‌ඛුඤ්‌ච භික්‌ඛුනිඤ්‌ච ඨපෙත්‌වා අවසෙසපුග්‌ගලෙහි සද්‌ධිං එකතො භණන්‌තස්‌ස පදාදිගණනාය පාචිත්‌තියන්‌ති සම්‌බන්‌ධො.
Yasmā pana taṃ padaṃ catubbidhaṃ hoti, tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘padānupadaanvakkharānubyañjanesū’’ti vuttaṃ. Tattha padanti eko gāthāpādo adhippeto. Anupadanti dutiyapādo. Anvakkharanti ekekaṃ akkharaṃ. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjanaṃ. Yaṃ kiñci vā ekaṃ akkharaṃ anvakkharaṃ. Akkharasamūho anubyañjanaṃ. Akkharānubyañjanasamūho padaṃ. Paṭhamaṃ padaṃ padameva, dutiyaṃ anupadanti evamettha nānākaraṇaṃ veditabbaṃ. Etesu padādīsu yaṃ kañci koṭṭhāsaṃ bhikkhuñca bhikkhuniñca ṭhapetvā avasesapuggalehi saddhiṃ ekato bhaṇantassa padādigaṇanāya pācittiyanti sambandho.
එත්‌ථ ගාථාබන්‌ධෙසු (පාචි. අට්‌ඨ. 45) තාව ‘‘මනොපුබ්‌බඞ්‌ගමා ධම්‌මා’’ති (ධ. ප. 1, 2) එකමෙකං පදං සාමණෙරෙන සද්‌ධිං එකතො ආරභිත්‌වා එකතොයෙව නිට්‌ඨාපෙන්‌තස්‌ස පදගණනාය පාචිත්‌තියං. ථෙරෙන ‘‘මනොපුබ්‌බඞ්‌ගමා ධම්‌මා’’ති වුත්‌තෙ තං පදං අපාපුණිත්‌වා ‘‘මනොසෙට්‌ඨා මනොමයා’’ති වචනකාලෙ පත්‌තෙන සාමණෙරෙන එකතො භණන්‌තස්‌ස අනුපදගණනාය. ‘‘රූපං අනිච්‌ච’’න්‌තිආදි (ම. නි. 1.353, 356) වචනකාලෙ තෙන සද්‌ධිං ‘‘රූ’’ කාරමත්‌තමෙව වාචෙන්‌තස්‌ස අන්‌වක්‌ඛරගණනාය. එස නයො ගාථාබන්‌ධෙපි. ‘‘රූපං, භික්‌ඛවෙ, අනිච්‌චං, වෙදනා අනිච්‌චා’’ති (ම. නි. 1.353, 356) ඉමං සුත්‌තං වාචයමානො ථෙරෙන ‘‘රූපං අනිච්‌ච’’න්‌ති වුච්‌චමානෙ සාමණෙරො සීඝපඤ්‌ඤතාය ‘‘වෙදනා අනිච්‌චා’’ති ඉමං අනිච්‌චපදං ථෙරස්‌ස ‘‘රූපං අනිච්‌ච’’න්‌ති එතෙන අනිච්‌චපදෙන සද්‌ධිං එකතො භණන්‌තො වාචං නිච්‌ඡාරෙති, එවං වාචෙන්‌තස්‌ස අනුබ්‍යඤ්‌ජනගණනාය පාචිත්‌තියන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
Ettha gāthābandhesu (pāci. aṭṭha. 45) tāva ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) ekamekaṃ padaṃ sāmaṇerena saddhiṃ ekato ārabhitvā ekatoyeva niṭṭhāpentassa padagaṇanāya pācittiyaṃ. Therena ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti vutte taṃ padaṃ apāpuṇitvā ‘‘manoseṭṭhā manomayā’’ti vacanakāle pattena sāmaṇerena ekato bhaṇantassa anupadagaṇanāya. ‘‘Rūpaṃ anicca’’ntiādi (ma. ni. 1.353, 356) vacanakāle tena saddhiṃ ‘‘rū’’ kāramattameva vācentassa anvakkharagaṇanāya. Esa nayo gāthābandhepi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, vedanā aniccā’’ti (ma. ni. 1.353, 356) imaṃ suttaṃ vācayamāno therena ‘‘rūpaṃ anicca’’nti vuccamāne sāmaṇero sīghapaññatāya ‘‘vedanā aniccā’’ti imaṃ aniccapadaṃ therassa ‘‘rūpaṃ anicca’’nti etena aniccapadena saddhiṃ ekato bhaṇanto vācaṃ nicchāreti, evaṃ vācentassa anubyañjanagaṇanāya pācittiyanti veditabbaṃ.
තිකපාචිත්‌තියන්‌ති අනුපසම්‌පන්‌නෙ අනුපසම්‌පන්‌නසඤ්‌ඤිවෙමතිකඋපසම්‌පන්‌නසඤ්‌ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්‌තියානි. අනුපසම්‌පන්‌නෙන සද්‌ධිං එකතො උද්‌දෙසග්‌ගහණෙ එකතො භණන්‌තස්‌ස අනාපත්‌තීති සම්‌බන්‌ධො. එස නයො ‘‘සජ්‌ඣායකරණෙ, තස්‌ස සන්‌තිකෙ උද්‌දෙසග්‌ගහණෙ’’ති එත්‌ථාපි. තත්‍රායං විනිච්‌ඡයො – උපසම්‌පන්‌නො ච අනුපසම්‌පන්‌නො ච නිසීදිත්‌වා උද්‌දිසාපෙන්‌ති. ආචරියො ‘‘නිසින්‌නානං භණාමී’’ති තෙහි සද්‌ධිං එකතො වදති, ආචරියස්‌සෙව ආපත්‌ති. අනුපසම්‌පන්‌නෙන සද්‌ධිං ගණ්‌හන්‌තස්‌ස අනාපත්‌ති. ද්‌වෙපි ඨිතා ගණ්‌හන්‌ති, එසෙව නයො. දහරභික්‌ඛු නිසින්‌නො, සාමණෙරො ඨිතො, ‘‘නිසින්‌නස්‌ස භණාමී’’ති භණතො අනාපත්‌ති. සචෙ දහරො තිට්‌ඨති, ඉතරො නිසීදති, ‘‘ඨිතස්‌ස භණාමී’’ති භණතොපි අනාපත්‌ති. සචෙ බහූනං භික්‌ඛූනං අන්‌තරෙ එකො සාමණෙරො නිසින්‌නො හොති, තස්‌මිං නිසින්‌නෙ පදසො ධම්‌මං වාචෙන්‌තස්‌ස අචිත්‌තකා ආපත්‌ති. සචෙ සාමණෙරො උපචාරං මුඤ්‌චිත්‌වා ඨිතො වා නිසින්‌නො වා හොති, යෙසං වාචෙති, තෙසු අපරියාපන්‌නත්‌තා එකෙන දිසාභාගෙන පලායනකගන්‌ථං නාම ගණ්‌හාතීති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, තස්‌මා අනාපත්‌ති.
Tikapācittiyanti anupasampanne anupasampannasaññivematikaupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Anupasampannena saddhiṃ ekato uddesaggahaṇe ekato bhaṇantassa anāpattīti sambandho. Esa nayo ‘‘sajjhāyakaraṇe, tassa santike uddesaggahaṇe’’ti etthāpi. Tatrāyaṃ vinicchayo – upasampanno ca anupasampanno ca nisīditvā uddisāpenti. Ācariyo ‘‘nisinnānaṃ bhaṇāmī’’ti tehi saddhiṃ ekato vadati, ācariyasseva āpatti. Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpatti. Dvepi ṭhitā gaṇhanti, eseva nayo. Daharabhikkhu nisinno, sāmaṇero ṭhito, ‘‘nisinnassa bhaṇāmī’’ti bhaṇato anāpatti. Sace daharo tiṭṭhati, itaro nisīdati, ‘‘ṭhitassa bhaṇāmī’’ti bhaṇatopi anāpatti. Sace bahūnaṃ bhikkhūnaṃ antare eko sāmaṇero nisinno hoti, tasmiṃ nisinne padaso dhammaṃ vācentassa acittakā āpatti. Sace sāmaṇero upacāraṃ muñcitvā ṭhito vā nisinno vā hoti, yesaṃ vāceti, tesu apariyāpannattā ekena disābhāgena palāyanakaganthaṃ nāma gaṇhātīti saṅkhaṃ gacchati, tasmā anāpatti.
සජ්‌ඣායකරණෙති අනුපසම්‌පන්‌නෙන සද්‌ධිං එකතො සජ්‌ඣායකරණෙ. තස්‌ස සන්‌තිකෙ උද්‌දෙසග්‌ගහණෙති අනුපසම්‌පන්‌නස්‌ස සන්‌තිකෙ උද්‌දෙසග්‌ගහණෙ. යෙභුය්‍යෙන පගුණගන්‌ථං භණන්‌තස්‌සාති සචෙ එකගාථාය එකො පාදො නාගච්‌ඡති, අවසෙසා ආගච්‌ඡන්‌ති, අයං යෙභුය්‍යෙන පගුණගන්‌ථො නාම. එතෙන නයෙන සුත්‌තෙපි වෙදිතබ්‌බො, තං භණන්‌තස්‌ස. ඔසාරෙන්‌තස්‌ස චාති පරිසාමජ්‌ඣෙ සුත්‌තං උච්‌චාරෙන්‌තස්‌ස ච.
Sajjhāyakaraṇeti anupasampannena saddhiṃ ekato sajjhāyakaraṇe. Tassa santike uddesaggahaṇeti anupasampannassa santike uddesaggahaṇe. Yebhuyyena paguṇaganthaṃ bhaṇantassāti sace ekagāthāya eko pādo nāgacchati, avasesā āgacchanti, ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho nāma. Etena nayena suttepi veditabbo, taṃ bhaṇantassa. Osārentassa cāti parisāmajjhe suttaṃ uccārentassa ca.
පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
