| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
4. පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
45. චතුත්‌ථෙ එකතොති අනුපසම්‌පන්‌නෙන සද්‌ධිං. පුරිමබ්‍යඤ්‌ජනෙන සදිසං පච්‌ඡාබ්‍යඤ්‌ජනන්‌ති ‘‘රූපං අනිච්‌ච’’න්‌ති එත්‌ථ අනිච්‌ච-සද්‌දෙන සදිසං ‘‘වෙදනා අනිච්‌චා’’ති එත්‌ථ අනිච්‌ච-සද්‌දං වදති. අක්‌ඛරසමූහොති අවිභත්‌තිකො අක්‌ඛරසමූහො. අක්‌ඛරානුබ්‍යඤ්‌ජනසමූහො පදන්‌ති විභත්‌තිඅන්‌තං පදමාහ. විභත්‌තිඅන්‌තමෙව පදං ගහෙත්‌වා ‘‘පඨමපදං පදමෙව, දුතියං අනුපද’’න්‌ති වුත්‌තං.
45. Catutthe ekatoti anupasampannena saddhiṃ. Purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjananti ‘‘rūpaṃ anicca’’nti ettha anicca-saddena sadisaṃ ‘‘vedanā aniccā’’ti ettha anicca-saddaṃ vadati. Akkharasamūhoti avibhattiko akkharasamūho. Akkharānubyañjanasamūho padanti vibhattiantaṃ padamāha. Vibhattiantameva padaṃ gahetvā ‘‘paṭhamapadaṃ padameva, dutiyaṃ anupada’’nti vuttaṃ.
එකං පදන්‌ති ගාථාපදං සන්‌ධාය වදති. පදගණනායාති ගාථාපදගණනාය. අපාපුණිත්‌වාති සද්‌ධිං අකථෙත්‌වා. රුන්‌ති ඔපාතෙතීති එත්‌ථ අනුනාසිකො ආගමවසෙන වුත්‌තො, සංයොගපුබ්‌බස්‌ස රස්‌සත්‌තං කතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. තෙනාහ ‘‘රූ-කාරමත්‌තමෙවා’’ති. එත්‌ථ ච ‘‘රූපං අනිච්‌චන්‌ති භණ සාමණෙරා’’ති වුච්‌චමානො සචෙ රූ-කාරං අවත්‌වා රු-ඉති රස්‌සං කත්‌වා වදති, අඤ්‌ඤං භණිතං නාම හොති, තස්‌මා අනාපත්‌ති. එවඤ්‌ච කත්‌වා ‘‘වෙදනා අනිච්‌චා’’ති එත්‌ථාපි අනිච්‌ච-සද්‌දමත්‌තෙනෙව ආපත්‌ති හොතීති වෙදිතබ්‌බං. එස නයොති එකමෙවක්‌ඛරං වත්‌වා ඨානං. ‘‘මනොපුබ්‌බඞ්‌ගමා ධම්‌මා’’ති වුච්‌චමානො හි ම-කාරමත්‌තමෙව වත්‌වා තිට්‌ඨති. ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌තිආදිසුත්‌තං භණාපියමානො එ-කාරං වත්‌වා තිට්‌ඨති චෙ, අන්‌වක්‌ඛරෙන පාචිත්‌තියං, අපරිපුණ්‌ණපදං වත්‌වා ඨිතෙ අනුබ්‍යඤ්‌ජනෙන. පදෙසු එකං පඨමපදං විරජ්‌ඣති, දුතියෙන අනුපදෙන පාචිත්‌තියං.
Ekaṃ padanti gāthāpadaṃ sandhāya vadati. Padagaṇanāyāti gāthāpadagaṇanāya. Apāpuṇitvāti saddhiṃ akathetvā. Runti opātetīti ettha anunāsiko āgamavasena vutto, saṃyogapubbassa rassattaṃ katanti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘rū-kāramattamevā’’ti. Ettha ca ‘‘rūpaṃ aniccanti bhaṇa sāmaṇerā’’ti vuccamāno sace rū-kāraṃ avatvā ru-iti rassaṃ katvā vadati, aññaṃ bhaṇitaṃ nāma hoti, tasmā anāpatti. Evañca katvā ‘‘vedanā aniccā’’ti etthāpi anicca-saddamatteneva āpatti hotīti veditabbaṃ. Esa nayoti ekamevakkharaṃ vatvā ṭhānaṃ. ‘‘Manopubbaṅgamā dhammā’’ti vuccamāno hi ma-kāramattameva vatvā tiṭṭhati. ‘‘Evaṃ me suta’’ntiādisuttaṃ bhaṇāpiyamāno e-kāraṃ vatvā tiṭṭhati ce, anvakkharena pācittiyaṃ, aparipuṇṇapadaṃ vatvā ṭhite anubyañjanena. Padesu ekaṃ paṭhamapadaṃ virajjhati, dutiyena anupadena pācittiyaṃ.
අනඞ්‌ගණසුත්‌තං (ම. නි. 1.57 ආදයො) සම්‌මාදිට්‌ඨිසුත්‌තං (ම. නි. 1.89 ආදයො) මහාවෙදල්‌ලඤ්‌ච (ම. නි. 1.449 ආදයො) ධම්‌මසෙනාපතිනා භාසිතං, අනුමානසුත්‌තං (ම. නි. 1.181 ආදයො) මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරෙන, චූළවෙදල්‌ලසුත්‌තං (ම. නි. 1.460 ආදයො) ධම්‌මදින්‌නාය ථෙරියා භාසිතං. පච්‌චෙකබුද්‌ධභාසිතම්‌පි බුද්‌ධභාසිතෙයෙව සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. අට්‌ඨකථානිස්‌සිතොති පුබ්‌බෙ මගධභාසාය වුත්‌තං ධම්‌මසඞ්‌ගහාරුළ්‌හං අට්‌ඨකථං සන්‌ධාය වදති. ඉදානිපි ‘‘යථාපි දීපිකො නාම, නිලීයිත්‌වා ගණ්‌හතෙ මිගෙ’’ති (මි. ප. 6.1.5) එවමාදිකං සඞ්‌ගහාරුළ්‌හං අට්‌ඨකථාවචනං ගහෙතබ්‌බන්‌ති වදන්‌ති. පාළිනිස්‌සිතොති ‘‘මක්‌කටී වජ්‌ජිපුත්‌තා චා’’තිඑවමාදිනා (පාරා. 66) පාළියංයෙව ආගතො. විවට්‌ටූපනිස්‌සිතන්‌ති නිබ්‌බානුපනිස්‌සිතං. විවට්‌ටනිස්‌සිතං පන සාමඤ්‌ඤතො ගහෙතබ්‌බන්‌ති ආහ ‘‘කිඤ්‌චාපී’’තිආදි. ථෙරස්‌සාති නාගසෙනත්‌ථෙරස්‌ස. මග්‌ගකථාදීනි පකරණානි. ‘‘අක්‌ඛරෙන වාචෙති, අක්‌ඛරක්‌ඛරෙ ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌සා’’ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘අක්‌ඛරාය වාචෙති, අක්‌ඛරක්‌ඛරාය ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌සා’’ති පාළියං වුත්‌තං.
Anaṅgaṇasuttaṃ (ma. ni. 1.57 ādayo) sammādiṭṭhisuttaṃ (ma. ni. 1.89 ādayo) mahāvedallañca (ma. ni. 1.449 ādayo) dhammasenāpatinā bhāsitaṃ, anumānasuttaṃ (ma. ni. 1.181 ādayo) mahāmoggallānattherena, cūḷavedallasuttaṃ (ma. ni. 1.460 ādayo) dhammadinnāya theriyā bhāsitaṃ. Paccekabuddhabhāsitampi buddhabhāsiteyeva saṅgahaṃ gacchati. Aṭṭhakathānissitoti pubbe magadhabhāsāya vuttaṃ dhammasaṅgahāruḷhaṃ aṭṭhakathaṃ sandhāya vadati. Idānipi ‘‘yathāpi dīpiko nāma, nilīyitvā gaṇhate mige’’ti (mi. pa. 6.1.5) evamādikaṃ saṅgahāruḷhaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ gahetabbanti vadanti. Pāḷinissitoti ‘‘makkaṭī vajjiputtā cā’’tievamādinā (pārā. 66) pāḷiyaṃyeva āgato. Vivaṭṭūpanissitanti nibbānupanissitaṃ. Vivaṭṭanissitaṃ pana sāmaññato gahetabbanti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Therassāti nāgasenattherassa. Maggakathādīni pakaraṇāni. ‘‘Akkharena vāceti, akkharakkhare āpatti pācittiyassā’’ti vattabbe ‘‘akkharāya vāceti, akkharakkharāya āpatti pācittiyassā’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ.
48. අනුපසම්‌පන්‌නෙන සද්‌ධිං ගණ්‌හන්‌තස්‌ස අනාපත්‌තීති අනුපසම්‌පන්‌නෙන සහ නිසීදිත්‌වා උද්‌දෙසං ගණ්‌හන්‌තස්‌ස අනාපත්‌ති වුත්‌තා. දහරභික්‌ඛු නිසින්‌නො…පෙ.… භණතො අනාපත්‌තීති එත්‌ථ ද්‌වීසුපි ඨිතෙසු නිසින්‌නෙසු වා උපසම්‌පන්‌නස්‌ස භණාමීති භණන්‌තස්‌ස අනාපත්‌තියෙව. උපචාරං මුඤ්‌චිත්‌වාති පරිසපරියන්‌තතො ද්‌වාදසහත්‌ථං මුඤ්‌චිත්‌වා. ‘‘නිසින්‌නෙ වාචෙමී’’ති භණන්‌තස්‌සපි උපචාරං මුඤ්‌චිත්‌වා නිසින්‌නත්‌තා අනාපත්‌ති. සචෙ පන දූරෙ නිසින්‌නම්‌පි වාචෙමීති විසුං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා භණති, ආපත්‌තියෙව. එකො පාදො න ආගච්‌ඡතීති පුබ්‌බෙ පගුණොයෙව පච්‌ඡා අසරන්‌තස්‌ස න ආගච්‌ඡති, තං ‘‘එවං භණාහී’’ති එකතො භණන්‌තස්‌ස අනාපත්‌ති. ඔපාතෙතීති සද්‌ධිං කථෙති. සෙසමෙත්‌ථ උත්‌තානමෙව. අනුපසම්‌පන්‌නතා, වුත්‌තලක්‌ඛණධම්‌මං පදසො වාචනතා, එකතො භණනඤ්‌චාති ඉමානෙත්‌ථ තීණි අඞ්‌ගානි.
48.Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpattīti anupasampannena saha nisīditvā uddesaṃ gaṇhantassa anāpatti vuttā. Daharabhikkhu nisinno…pe… bhaṇato anāpattīti ettha dvīsupi ṭhitesu nisinnesu vā upasampannassa bhaṇāmīti bhaṇantassa anāpattiyeva. Upacāraṃ muñcitvāti parisapariyantato dvādasahatthaṃ muñcitvā. ‘‘Nisinne vācemī’’ti bhaṇantassapi upacāraṃ muñcitvā nisinnattā anāpatti. Sace pana dūre nisinnampi vācemīti visuṃ sallakkhetvā bhaṇati, āpattiyeva. Eko pādo na āgacchatīti pubbe paguṇoyeva pacchā asarantassa na āgacchati, taṃ ‘‘evaṃ bhaṇāhī’’ti ekato bhaṇantassa anāpatti. Opātetīti saddhiṃ katheti. Sesamettha uttānameva. Anupasampannatā, vuttalakkhaṇadhammaṃ padaso vācanatā, ekato bhaṇanañcāti imānettha tīṇi aṅgāni.
පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 1. මුසාවාදවග්‌ගො • 1. Musāvādavaggo
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 4. පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / 4. පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / 4. පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 4. පදසොධම්‌මසික්‌ඛාපදං • 4. Padasodhammasikkhāpadaṃ
