| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਅਭਿਨવ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
੪. ਪਦਸੋਧਮ੍ਮਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ਪਦਸੋ ਧਮ੍ਮਂ વਾਚੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏਕਤੋ ਪਦਂ ਪਦਂ ਧਮ੍ਮਂ વਾਚੇਯ੍ਯ, ਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸਂ વਾਚੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਨ ਕੇવਲਂ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ ਆਰੁਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮਂਯੇવ ਪਦਸੋ વਾਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਙ੍ਗੀਤਿਤ੍ਤਯਂ ਅਨਾਰੁਲ਼੍ਹਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ (ਪਾਚਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੫) ਸੀਲੂਪਦੇਸ ਧੁਤਙ੍ਗਪਞ੍ਹਆਰਮ੍ਮਣਕਥਾ ਬੁਦ੍ਧਿਕਦਣ੍ਡਕਞ੍ਞਾਣવਤ੍ਥੁਅਸੁਭਕਥਾਦੀਨਂ ਗਹਣਂ। ਮੇਣ੍ਡਕਮਿਲਿਨ੍ਦਪਞ੍ਹੇਸੁ ਥੇਰਸ੍ਸ ਸਕਪ੍ਪਟਿਭਾਨੇ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ਯਂ ਰਞ੍ਞੋ ਸਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਆਪਤ੍ਤਿ। વਣ੍ਣਪਿਟਕਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲਪਿਟਕਰਟ੍ਠਪਾਲਗਜ੍ਜਿਤਆਲ਼વਕਗਜ੍ਜਿਤਗੂਲ਼੍ਹਮਗ੍ਗਗੂਲ਼੍ਹવੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਗੂਲ਼੍ਹવਿਨਯવੇਦਲ੍ਲਪਿਟਕਾਦੀਨਿ ਪਨ ਅਬੁਦ੍ਧવਚਨਾਨਿਯੇવ।
Padaso dhammaṃ vāceyyāti ekato padaṃ padaṃ dhammaṃ vāceyya, koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ vāceyyāti attho. Yasmā na kevalaṃ tisso saṅgītiyo āruḷhadhammaṃyeva padaso vācentassa āpatti, tasmā ‘‘saṅgītittayaṃ anāruḷhampī’’tiādi vuttaṃ. Ādi-saddena (pāci. aṭṭha. 45) sīlūpadesa dhutaṅgapañhaārammaṇakathā buddhikadaṇḍakaññāṇavatthuasubhakathādīnaṃ gahaṇaṃ. Meṇḍakamilindapañhesu therassa sakappaṭibhāne anāpatti. Yaṃ rañño saññāpanatthaṃ āharitvā vuttaṃ, tattha āpatti. Vaṇṇapiṭakaaṅgulimālapiṭakaraṭṭhapālagajjitaāḷavakagajjitagūḷhamaggagūḷhavessantaragūḷhavinayavedallapiṭakādīni pana abuddhavacanāniyeva.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਂ ਪਦਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਦਾਨੁਪਦਅਨ੍વਕ੍ਖਰਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਦਨ੍ਤਿ ਏਕੋ ਗਾਥਾਪਾਦੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਅਨੁਪਦਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਪਾਦੋ। ਅਨ੍વਕ੍ਖਰਨ੍ਤਿ ਏਕੇਕਂ ਅਕ੍ਖਰਂ। ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ ਸਦਿਸਂ ਪਚ੍ਛਾਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਾ ਏਕਂ ਅਕ੍ਖਰਂ ਅਨ੍વਕ੍ਖਰਂ। ਅਕ੍ਖਰਸਮੂਹੋ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਅਕ੍ਖਰਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮੂਹੋ ਪਦਂ। ਪਠਮਂ ਪਦਂ ਪਦਮੇવ, ਦੁਤਿਯਂ ਅਨੁਪਦਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਨਾਨਾਕਰਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤੇਸੁ ਪਦਾਦੀਸੁ ਯਂ ਕਞ੍ਚਿ ਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਭਿਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ ਭਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਦਾਦਿਗਣਨਾਯ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Yasmā pana taṃ padaṃ catubbidhaṃ hoti, tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘padānupadaanvakkharānubyañjanesū’’ti vuttaṃ. Tattha padanti eko gāthāpādo adhippeto. Anupadanti dutiyapādo. Anvakkharanti ekekaṃ akkharaṃ. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjanaṃ. Yaṃ kiñci vā ekaṃ akkharaṃ anvakkharaṃ. Akkharasamūho anubyañjanaṃ. Akkharānubyañjanasamūho padaṃ. Paṭhamaṃ padaṃ padameva, dutiyaṃ anupadanti evamettha nānākaraṇaṃ veditabbaṃ. Etesu padādīsu yaṃ kañci koṭṭhāsaṃ bhikkhuñca bhikkhuniñca ṭhapetvā avasesapuggalehi saddhiṃ ekato bhaṇantassa padādigaṇanāya pācittiyanti sambandho.
ਏਤ੍ਥ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧੇਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੫) ਤਾવ ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧, ੨) ਏਕਮੇਕਂ ਪਦਂ ਸਾਮਣੇਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਏਕਤੋਯੇવ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਦਗਣਨਾਯ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਂ। ਥੇਰੇਨ ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤਂ ਪਦਂ ਅਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਨੋਸੇਟ੍ਠਾ ਮਨੋਮਯਾ’’ਤਿ વਚਨਕਾਲੇ ਪਤ੍ਤੇਨ ਸਾਮਣੇਰੇਨ ਏਕਤੋ ਭਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪਦਗਣਨਾਯ। ‘‘ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੫੩, ੩੫੬) વਚਨਕਾਲੇ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਰੂ’’ ਕਾਰਮਤ੍ਤਮੇવ વਾਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍વਕ੍ਖਰਗਣਨਾਯ। ਏਸ ਨਯੋ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧੇਪਿ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ, વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੫੩, ੩੫੬) ਇਮਂ ਸੁਤ੍ਤਂ વਾਚਯਮਾਨੋ ਥੇਰੇਨ ‘‘ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਸਾਮਣੇਰੋ ਸੀਘਪਞ੍ਞਤਾਯ ‘‘વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਅਨਿਚ੍ਚਪਦਂ ਥੇਰਸ੍ਸ ‘‘ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਪਦੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ ਭਣਨ੍ਤੋ વਾਚਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਤਿ, ਏવਂ વਾਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗਣਨਾਯ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Ettha gāthābandhesu (pāci. aṭṭha. 45) tāva ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) ekamekaṃ padaṃ sāmaṇerena saddhiṃ ekato ārabhitvā ekatoyeva niṭṭhāpentassa padagaṇanāya pācittiyaṃ. Therena ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti vutte taṃ padaṃ apāpuṇitvā ‘‘manoseṭṭhā manomayā’’ti vacanakāle pattena sāmaṇerena ekato bhaṇantassa anupadagaṇanāya. ‘‘Rūpaṃ anicca’’ntiādi (ma. ni. 1.353, 356) vacanakāle tena saddhiṃ ‘‘rū’’ kāramattameva vācentassa anvakkharagaṇanāya. Esa nayo gāthābandhepi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, vedanā aniccā’’ti (ma. ni. 1.353, 356) imaṃ suttaṃ vācayamāno therena ‘‘rūpaṃ anicca’’nti vuccamāne sāmaṇero sīghapaññatāya ‘‘vedanā aniccā’’ti imaṃ aniccapadaṃ therassa ‘‘rūpaṃ anicca’’nti etena aniccapadena saddhiṃ ekato bhaṇanto vācaṃ nicchāreti, evaṃ vācentassa anubyañjanagaṇanāya pācittiyanti veditabbaṃ.
ਤਿਕਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸਞ੍ਞਿવੇਮਤਿਕਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸਞ੍ਞੀਨਂ વਸੇਨ ਤੀਣਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਾਨਿ। ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ ਉਦ੍ਦੇਸਗ੍ਗਹਣੇ ਏਕਤੋ ਭਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏਸ ਨਯੋ ‘‘ਸਜ੍ਝਾਯਕਰਣੇ, ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਦ੍ਦੇਸਗ੍ਗਹਣੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ – ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਚ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਚ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਉਦ੍ਦਿਸਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਆਚਰਿਯੋ ‘‘ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਂ ਭਣਾਮੀ’’ਤਿ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ વਦਤਿ, ਆਚਰਿਯਸ੍ਸੇવ ਆਪਤ੍ਤਿ। ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ਦ੍વੇਪਿ ਠਿਤਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਦਹਰਭਿਕ੍ਖੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ, ਸਾਮਣੇਰੋ ਠਿਤੋ, ‘‘ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਭਣਾਮੀ’’ਤਿ ਭਣਤੋ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਦਹਰੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਇਤਰੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, ‘‘ਠਿਤਸ੍ਸ ਭਣਾਮੀ’’ਤਿ ਭਣਤੋਪਿ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਬਹੂਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਏਕੋ ਸਾਮਣੇਰੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਪਦਸੋ ਧਮ੍ਮਂ વਾਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਚਿਤ੍ਤਕਾ ਆਪਤ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਸਾਮਣੇਰੋ ਉਪਚਾਰਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਾ ਹੋਤਿ, ਯੇਸਂ વਾਚੇਤਿ, ਤੇਸੁ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏਕੇਨ ਦਿਸਾਭਾਗੇਨ ਪਲਾਯਨਕਗਨ੍ਥਂ ਨਾਮ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ।
Tikapācittiyanti anupasampanne anupasampannasaññivematikaupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Anupasampannena saddhiṃ ekato uddesaggahaṇe ekato bhaṇantassa anāpattīti sambandho. Esa nayo ‘‘sajjhāyakaraṇe, tassa santike uddesaggahaṇe’’ti etthāpi. Tatrāyaṃ vinicchayo – upasampanno ca anupasampanno ca nisīditvā uddisāpenti. Ācariyo ‘‘nisinnānaṃ bhaṇāmī’’ti tehi saddhiṃ ekato vadati, ācariyasseva āpatti. Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpatti. Dvepi ṭhitā gaṇhanti, eseva nayo. Daharabhikkhu nisinno, sāmaṇero ṭhito, ‘‘nisinnassa bhaṇāmī’’ti bhaṇato anāpatti. Sace daharo tiṭṭhati, itaro nisīdati, ‘‘ṭhitassa bhaṇāmī’’ti bhaṇatopi anāpatti. Sace bahūnaṃ bhikkhūnaṃ antare eko sāmaṇero nisinno hoti, tasmiṃ nisinne padaso dhammaṃ vācentassa acittakā āpatti. Sace sāmaṇero upacāraṃ muñcitvā ṭhito vā nisinno vā hoti, yesaṃ vāceti, tesu apariyāpannattā ekena disābhāgena palāyanakaganthaṃ nāma gaṇhātīti saṅkhaṃ gacchati, tasmā anāpatti.
ਸਜ੍ਝਾਯਕਰਣੇਤਿ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ ਸਜ੍ਝਾਯਕਰਣੇ। ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਦ੍ਦੇਸਗ੍ਗਹਣੇਤਿ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਦ੍ਦੇਸਗ੍ਗਹਣੇ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਗੁਣਗਨ੍ਥਂ ਭਣਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਚੇ ਏਕਗਾਥਾਯ ਏਕੋ ਪਾਦੋ ਨਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਅવਸੇਸਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਗੁਣਗਨ੍ਥੋ ਨਾਮ। ਏਤੇਨ ਨਯੇਨ ਸੁਤ੍ਤੇਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਂ ਭਣਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਓਸਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਪਰਿਸਾਮਜ੍ਝੇ ਸੁਤ੍ਤਂ ਉਚ੍ਚਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ।
Sajjhāyakaraṇeti anupasampannena saddhiṃ ekato sajjhāyakaraṇe. Tassa santike uddesaggahaṇeti anupasampannassa santike uddesaggahaṇe. Yebhuyyena paguṇaganthaṃ bhaṇantassāti sace ekagāthāya eko pādo nāgacchati, avasesā āgacchanti, ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho nāma. Etena nayena suttepi veditabbo, taṃ bhaṇantassa. Osārentassa cāti parisāmajjhe suttaṃ uccārentassa ca.
ਪਦਸੋਧਮ੍ਮਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
