Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī |
4. පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගවිභාවනා
4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgavibhāvanā
22. යෙන යෙන සංවණ්ණනාවිසෙසභූතෙන යුත්තිහාරවිභඞ්ගභූතෙන පඤ්හාවිස්සජ්ජනාදීනං යුත්තායුත්තභාවො විභත්තො, සො සංවණ්ණනාවිසෙසභූතො යුත්තිහාරවිභඞ්ගො පරිපුණ්ණො, ‘‘කතමො පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමො පදට්ඨානො හාරො’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ තත්ථාති තෙසු නිද්දිට්ඨෙසු සොළසසු දෙසනාහාරාදීසු හාරෙසු කතමො සංවණ්ණනාවිසෙසො පදට්ඨානො හාරො පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගොති පුච්ඡති. ‘‘ධම්මං දෙසෙසි ජිනො’’තිආදිනිද්දෙසස්ස ඉදානි මයා වුච්චමානො ‘‘අයං පදට්ඨානො හාරො’’තිආදිකො විත්ථාරසංවණ්ණනාවිසෙසො පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගොති විඤ්ඤෙය්යො. තෙන වුත්තං – ‘‘තත්ථ කතමො පදට්ඨානො හාරොතිආදි පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගො’’ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 22). ‘‘අයං ඉදානි වුච්චමානො විත්ථාරභූතො පදට්ඨානො හාරො පිටකත්තයෙ දෙසිතෙසු ධම්මෙසු කිං නාම ධම්මං දෙසයති සංවණ්ණෙතී’’ති පුච්ඡං ඨපෙත්වා ‘‘ඉදං ආසන්නකාරණං ඉමස්ස ආසන්නඵලස්ස පදට්ඨාන’’න්ති නියමෙත්වා විභජිතුං ‘‘අයං පදට්ඨානො’’තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො – සබ්බෙසු විඤ්ඤෙය්යධම්මෙසු යාථාවතො අසම්පටිවෙධො ලක්ඛණං එතිස්සා අවිජ්ජායාති සබ්බධම්මයාථාවඅසම්පටිවෙධලක්ඛණා, අවිජ්ජා, තස්සා අවිජ්ජාය අසුභෙ ‘‘සුභ’’න්තිආදිවිපල්ලාසා පදට්ඨානං ආසන්නකාරණං. විපල්ලාසෙ සති අවිජ්ජා වත්තති උපරූපරි ජායති න හායති, තස්මා විපල්ලාසා අවිජ්ජාය පදට්ඨානං ආසන්නකාරණං භවන්ති. අවිජ්ජාය වට්ටමූලකත්තා තං ආදිං කත්වා පදට්ඨානං විභත්තන්ති දට්ඨබ්බං.
22. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena yuttihāravibhaṅgabhūtena pañhāvissajjanādīnaṃ yuttāyuttabhāvo vibhatto, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto yuttihāravibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo padaṭṭhānahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo padaṭṭhāno hāro’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu hāresu katamo saṃvaṇṇanāviseso padaṭṭhāno hāro padaṭṭhānahāravibhaṅgoti pucchati. ‘‘Dhammaṃ desesi jino’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘ayaṃ padaṭṭhāno hāro’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso padaṭṭhānahāravibhaṅgoti viññeyyo. Tena vuttaṃ – ‘‘tattha katamo padaṭṭhāno hārotiādi padaṭṭhānahāravibhaṅgo’’ti (netti. aṭṭha. 22). ‘‘Ayaṃ idāni vuccamāno vitthārabhūto padaṭṭhāno hāro piṭakattaye desitesu dhammesu kiṃ nāma dhammaṃ desayati saṃvaṇṇetī’’ti pucchaṃ ṭhapetvā ‘‘idaṃ āsannakāraṇaṃ imassa āsannaphalassa padaṭṭhāna’’nti niyametvā vibhajituṃ ‘‘ayaṃ padaṭṭhāno’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – sabbesu viññeyyadhammesu yāthāvato asampaṭivedho lakkhaṇaṃ etissā avijjāyāti sabbadhammayāthāvaasampaṭivedhalakkhaṇā, avijjā, tassā avijjāya asubhe ‘‘subha’’ntiādivipallāsā padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ. Vipallāse sati avijjā vattati uparūpari jāyati na hāyati, tasmā vipallāsā avijjāya padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ bhavanti. Avijjāya vaṭṭamūlakattā taṃ ādiṃ katvā padaṭṭhānaṃ vibhattanti daṭṭhabbaṃ.
තණ්හායපි වට්ටමූලකත්තා තදනන්තරං තණ්හාය පදට්ඨානං විභජිතුං ‘‘අජ්ඣොසානලක්ඛණා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ පියරූපං සාතරූපන්ති පියසභාවං සාතසභාවං චක්ඛාදිධම්මජාතං. පියනීයසාතනීයෙ චක්ඛාදිකෙ සති තණ්හා වත්තති උපරූපරි ජායති, තස්මා පියරූපං සාතරූපං තණ්හාය පදට්ඨානං ආසන්නකාරණං භවති.
Taṇhāyapi vaṭṭamūlakattā tadanantaraṃ taṇhāya padaṭṭhānaṃ vibhajituṃ ‘‘ajjhosānalakkhaṇā’’tiādi vuttaṃ. Tattha piyarūpaṃ sātarūpanti piyasabhāvaṃ sātasabhāvaṃ cakkhādidhammajātaṃ. Piyanīyasātanīye cakkhādike sati taṇhā vattati uparūpari jāyati, tasmā piyarūpaṃ sātarūpaṃ taṇhāya padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ bhavati.
අදින්නාදානෙ සති ලොභො වත්තති, තස්මා අදින්නාදානං ලොභස්ස පදට්ඨානං භවති. අදින්නාදානඤ්හි එකවාරං උප්පන්නම්පි අනාදීනවදස්සනතො ලොභස්ස ආසන්නකාරණං භවත්වෙව.
Adinnādāne sati lobho vattati, tasmā adinnādānaṃ lobhassa padaṭṭhānaṃ bhavati. Adinnādānañhi ekavāraṃ uppannampi anādīnavadassanato lobhassa āsannakāraṇaṃ bhavatveva.
කෙසාදීසු අසුභෙසු පවත්තායපි සුභසඤ්ඤාය නීලාදිවණ්ණදීඝාදිසණ්ඨානහසනාදිබ්යඤ්ජනග්ගහණලක්ඛණත්තා චක්ඛුන්ද්රියාදීනං අසංවරො සුභසඤ්ඤාය පදට්ඨානං භවති.
Kesādīsu asubhesu pavattāyapi subhasaññāya nīlādivaṇṇadīghādisaṇṭhānahasanādibyañjanaggahaṇalakkhaṇattā cakkhundriyādīnaṃ asaṃvaro subhasaññāya padaṭṭhānaṃ bhavati.
දුක්ඛදුක්ඛාදීසු පවත්තායපි සුඛසඤ්ඤාය සාසවඵස්සූපගමනලක්ඛණත්තා රූපාදීසු අස්සාදො සුඛසඤ්ඤාය පදට්ඨානං.
Dukkhadukkhādīsu pavattāyapi sukhasaññāya sāsavaphassūpagamanalakkhaṇattā rūpādīsu assādo sukhasaññāya padaṭṭhānaṃ.
රූපක්ඛන්ධාදීසු අනිච්චෙසු පවත්තායපි නිච්චසඤ්ඤාය සඞ්ඛතලක්ඛණානං ධම්මානං අසමනුපස්සනලක්ඛණත්තා රූපක්ඛන්ධාදීසු නිච්චග්ගහණං විඤ්ඤාණං නිච්චසඤ්ඤාය පදට්ඨානං.
Rūpakkhandhādīsu aniccesu pavattāyapi niccasaññāya saṅkhatalakkhaṇānaṃ dhammānaṃ asamanupassanalakkhaṇattā rūpakkhandhādīsu niccaggahaṇaṃ viññāṇaṃ niccasaññāya padaṭṭhānaṃ.
අනිච්චදුක්ඛානත්තසඞ්ඛාතෙසු ඛන්ධාදීසු පවත්තායපි අත්තසඤ්ඤාය අනිච්චසඤ්ඤාදුක්ඛසඤ්ඤානං අසමනුපස්සනලක්ඛණත්තා අහංමමාදිවසෙන පවත්තො නාමකායො අත්තසඤ්ඤාය පදට්ඨානං.
Aniccadukkhānattasaṅkhātesu khandhādīsu pavattāyapi attasaññāya aniccasaññādukkhasaññānaṃ asamanupassanalakkhaṇattā ahaṃmamādivasena pavatto nāmakāyo attasaññāya padaṭṭhānaṃ.
එවං අවිජ්ජාදීනං අකුසලපක්ඛානං ධම්මානං පදට්ඨානං දස්සෙත්වා ඉදානි තප්පටිපක්ඛානං විජ්ජාදීනං ධම්මානං පදට්ඨානං දස්සෙතුං ‘‘සබ්බධම්මසම්පටිවෙධලක්ඛණා’’තිආදි වුත්තං. සබ්බෙසු ඤෙය්යධම්මෙසු පවත්තාය විජ්ජාය සබ්බධම්මසම්පටිවෙධලක්ඛණත්තා සබ්බං නෙය්යං විජ්ජාය පදට්ඨානං.
Evaṃ avijjādīnaṃ akusalapakkhānaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānaṃ dassetvā idāni tappaṭipakkhānaṃ vijjādīnaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānaṃ dassetuṃ ‘‘sabbadhammasampaṭivedhalakkhaṇā’’tiādi vuttaṃ. Sabbesu ñeyyadhammesu pavattāya vijjāya sabbadhammasampaṭivedhalakkhaṇattā sabbaṃ neyyaṃ vijjāya padaṭṭhānaṃ.
සමථස්ස චිත්තවික්ඛෙපසඞ්ඛාතඋද්ධච්චපටිසංහරණසඞ්ඛාතවික්ඛම්භනලක්ඛණත්තා පටිභාගනිමිත්තභූතා අසුභා සමථස්ස පදට්ඨානං. අසුභාය හි තණ්හාපටිපක්ඛත්තා, තණ්හාය ච අභාවෙ සමථො තිට්ඨතීති.
Samathassa cittavikkhepasaṅkhātauddhaccapaṭisaṃharaṇasaṅkhātavikkhambhanalakkhaṇattā paṭibhāganimittabhūtā asubhā samathassa padaṭṭhānaṃ. Asubhāya hi taṇhāpaṭipakkhattā, taṇhāya ca abhāve samatho tiṭṭhatīti.
අදින්නාදානා වෙරමණිවසෙන පවත්තස්ස අලොභස්ස ඉච්ඡාවචරපටිසංහරණලක්ඛණත්තා අදින්නාදානා වෙරමණී අලොභස්ස පදට්ඨානං.
Adinnādānā veramaṇivasena pavattassa alobhassa icchāvacarapaṭisaṃharaṇalakkhaṇattā adinnādānā veramaṇī alobhassa padaṭṭhānaṃ.
පාණාතිපාතා වෙරමණිවසෙන පවත්තස්ස අදොසස්ස අබ්යාපජ්ජලක්ඛණත්තා පාණාතිපාතා වෙරමණී අදොසස්ස පදට්ඨානං.
Pāṇātipātā veramaṇivasena pavattassa adosassa abyāpajjalakkhaṇattā pāṇātipātā veramaṇī adosassa padaṭṭhānaṃ.
සම්මාපටිපත්තිවසෙන පවත්තස්ස අමොහස්ස වත්ථුඅවිප්පටිපත්තිලක්ඛණත්තා සම්මාපටිපත්ති අමොහස්ස පදට්ඨානං.
Sammāpaṭipattivasena pavattassa amohassa vatthuavippaṭipattilakkhaṇattā sammāpaṭipatti amohassa padaṭṭhānaṃ.
නිබ්බිදාවසෙන පවත්තාය අසුභසඤ්ඤාය විනීලකවිපුබ්බකගහණලක්ඛණත්තා නිබ්බිදා අසුභසඤ්ඤාය පදට්ඨානං. නිබ්බිදාඤාණෙන හි අනභිරති පවත්තති, අනභිරතියා ච අසුභසඤ්ඤා ඨිතාති.
Nibbidāvasena pavattāya asubhasaññāya vinīlakavipubbakagahaṇalakkhaṇattā nibbidā asubhasaññāya padaṭṭhānaṃ. Nibbidāñāṇena hi anabhirati pavattati, anabhiratiyā ca asubhasaññā ṭhitāti.
දුක්ඛවෙදනාවසෙන පවත්තාය දුක්ඛසඤ්ඤාය සාසවඵස්සපරිජානනලක්ඛණත්තා වෙදනා දුක්ඛසඤ්ඤාය පදට්ඨානං.
Dukkhavedanāvasena pavattāya dukkhasaññāya sāsavaphassaparijānanalakkhaṇattā vedanā dukkhasaññāya padaṭṭhānaṃ.
උප්පාදවයවසෙන පවත්තාය අනිච්චසඤ්ඤාය සඞ්ඛතලක්ඛණානං ධම්මානං සමනුපස්සනලක්ඛණත්තා උප්පාදවයා අනිච්චසඤ්ඤාය පදට්ඨානං. උප්පාදවයඤ්හි සමනුපස්සිත්වා අනිච්චසඤ්ඤා පවත්තා.
Uppādavayavasena pavattāya aniccasaññāya saṅkhatalakkhaṇānaṃ dhammānaṃ samanupassanalakkhaṇattā uppādavayā aniccasaññāya padaṭṭhānaṃ. Uppādavayañhi samanupassitvā aniccasaññā pavattā.
ධම්මමත්තසඤ්ඤාවසෙන පවත්තාය අනත්තසඤ්ඤාය සබ්බධම්මඅභිනිවෙසලක්ඛණත්තා ධම්මසඤ්ඤා අනත්තසඤ්ඤාය පදට්ඨානං.
Dhammamattasaññāvasena pavattāya anattasaññāya sabbadhammaabhinivesalakkhaṇattā dhammasaññā anattasaññāya padaṭṭhānaṃ.
කාමරාගස්ස රූපාදිපඤ්චකාමගුණාරම්මණත්තා පඤ්ච කාමගුණා කාමරාගස්ස පදට්ඨානං.
Kāmarāgassa rūpādipañcakāmaguṇārammaṇattā pañca kāmaguṇā kāmarāgassa padaṭṭhānaṃ.
රූපසඞ්ඛාතෙ කායෙ ආරබ්භ පවත්තස්ස රූපරාගස්ස චක්ඛාදිපඤ්චින්ද්රියානං අනුසාරෙන පවත්තනතො පඤ්චින්ද්රියානි රූපානි රූපරාගස්ස පදට්ඨානං.
Rūpasaṅkhāte kāye ārabbha pavattassa rūparāgassa cakkhādipañcindriyānaṃ anusārena pavattanato pañcindriyāni rūpāni rūparāgassa padaṭṭhānaṃ.
භවනිකන්තිවසෙන පවත්තස්ස භවරාගස්ස ඡළායතනං පදට්ඨානං. නිබ්බත්තභවානුපස්සිතාති ‘‘එදිසං අනිට්ඨං රූපං මා නිබ්බත්තතු, එදිසං ඉට්ඨං රූපං නිබ්බත්තතු එදිසී දුක්ඛා වෙදනා මා නිබ්බත්තතු, එදිසී සුඛා වෙදනා නිබ්බත්තතූ’’ති එවමාදිනා පකාරෙන පවත්තා රූපාභිනන්දනා, සා පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං පදට්ඨානං.
Bhavanikantivasena pavattassa bhavarāgassa chaḷāyatanaṃ padaṭṭhānaṃ. Nibbattabhavānupassitāti ‘‘edisaṃ aniṭṭhaṃ rūpaṃ mā nibbattatu, edisaṃ iṭṭhaṃ rūpaṃ nibbattatu edisī dukkhā vedanā mā nibbattatu, edisī sukhā vedanā nibbattatū’’ti evamādinā pakārena pavattā rūpābhinandanā, sā pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ padaṭṭhānaṃ.
කම්මස්සකතඤ්ඤාණස්ස පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණානුගතත්තා පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණදස්සනං කම්මස්සකතඤ්ඤාණස්ස පදට්ඨානං.
Kammassakataññāṇassa pubbenivāsānussatiñāṇānugatattā pubbenivāsānussatiñāṇadassanaṃ kammassakataññāṇassa padaṭṭhānaṃ.
ඔකප්පනං ලක්ඛණං යස්සා සද්ධායාති ඔකප්පනලක්ඛණා සද්ධා. අධිමුත්ති පච්චුපට්ඨානං යස්සා සද්ධායාති අධිමුත්තිපච්චුපට්ඨානා ච සද්ධා. අනාවිලං ලක්ඛණං යස්ස පසාදස්සාති අනාවිලලක්ඛණොති පසාදො. සම්පසීදනං පච්චුපට්ඨානං යස්ස පසාදස්සාති සම්පසීදනපච්චුපට්ඨානො ච පසාදො. සො පන පසාදො සද්ධාය එව අවත්ථාවිසෙසොති වෙදිතබ්බො. අවෙච්චපසාදො අභිපත්ථියනලක්ඛණාය සද්ධාය පදට්ඨානං, ඔකප්පනලක්ඛණා සද්ධා අනාවිලලක්ඛණස්ස පසාදස්ස පදට්ඨානං, චතුබ්බිධං සම්මප්පධානං වීරියං ආරම්භලක්ඛණස්ස වීරියස්ස පදට්ඨානං, කායාදිසතිපට්ඨානං අපිලාපනලක්ඛණාය සතියා පදට්ඨානං, ඣානසහිතස්ස සමාධිස්ස එකග්ගලක්ඛණත්තා විතක්කාදිඣානානි සමාධිස්ස පදට්ඨානං, පඤ්ඤාය කිච්චපජානනආරම්මණපජානනලක්ඛණත්තා සච්චානි පඤ්ඤාය පදට්ඨානං.
Okappanaṃ lakkhaṇaṃ yassā saddhāyāti okappanalakkhaṇā saddhā. Adhimutti paccupaṭṭhānaṃ yassā saddhāyāti adhimuttipaccupaṭṭhānā ca saddhā. Anāvilaṃ lakkhaṇaṃ yassa pasādassāti anāvilalakkhaṇoti pasādo. Sampasīdanaṃ paccupaṭṭhānaṃ yassa pasādassāti sampasīdanapaccupaṭṭhāno ca pasādo. So pana pasādo saddhāya eva avatthāvisesoti veditabbo. Aveccapasādo abhipatthiyanalakkhaṇāya saddhāya padaṭṭhānaṃ, okappanalakkhaṇā saddhā anāvilalakkhaṇassa pasādassa padaṭṭhānaṃ, catubbidhaṃ sammappadhānaṃ vīriyaṃ ārambhalakkhaṇassa vīriyassa padaṭṭhānaṃ, kāyādisatipaṭṭhānaṃ apilāpanalakkhaṇāya satiyā padaṭṭhānaṃ, jhānasahitassa samādhissa ekaggalakkhaṇattā vitakkādijhānāni samādhissa padaṭṭhānaṃ, paññāya kiccapajānanaārammaṇapajānanalakkhaṇattā saccāni paññāya padaṭṭhānaṃ.
‘‘යෙසං අවිජ්ජාදීනං පදට්ඨානානි ආචරියෙන විභත්තානි, තෙ අවිජ්ජාදයො කතමෙසං ධම්මානං පදට්ඨානානී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තෙ අවිජ්ජාදයොපි ඉමෙසං ධම්මානං පදට්ඨානාති දස්සෙතුං ‘‘අපරො නයො’’තිආදි වුත්තං. අවිජ්ජා අස්සාදමනසිකාරලක්ඛණස්ස අයොනිසොමනසිකාරස්ස පදට්ඨානං. අවිජ්ජාය හි ආදීනවච්ඡාදනතො අයොනිසොමනසිකාරො ජාතොති. සච්චසම්මොහනලක්ඛණා අවිජ්ජා පුඤ්ඤාපුඤ්ඤානෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරානං පදට්ඨානං, පුනබ්භවවිරොහනලක්ඛණා තෙභූමකචෙතනා සඞ්ඛාරා විපාකවිඤ්ඤාණස්ස පදට්ඨානං, ඔපපච්චයිකසඞ්ඛාතෙන උපපත්තිභවභාවෙන නිබ්බත්තිලක්ඛණං පටිසන්ධිවිඤ්ඤාණං නාමරූපස්ස පදට්ඨානං, නාමකායරූපකායසඞ්ඝාතලක්ඛණං නාමරූපං ඡළායතනස්ස පදට්ඨානං සහජාතාදිපච්චයභාවතො, චක්ඛාදීනං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං පවත්තානං ලක්ඛණං ඡළායතනං ඡබ්බිධස්ස ඵස්සස්ස යථාක්කමං පදට්ඨානං නිස්සයාදිපච්චයභාවතො, චක්ඛුපසාදරූපාරම්මණං චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදිසන්නිපාතලක්ඛණො ඡබ්බිධො ඵස්සො, තං වෙදනාය තෙන ඡබ්බිධෙන ඵස්සෙන සහජාතාය ඡබ්බිධාය වෙදනාය යථාක්කමං පදට්ඨානං සහජාතාදිපච්චයභාවතො, ඉට්ඨානුභවනඅනිට්ඨානුභවනඉට්ඨානිට්ඨානුභවනලක්ඛණා තිවිධා වෙදනා, තං තණ්හාය තාය තිවිධාය වෙදනාය වසෙන පවත්තාය තණ්හාය පදට්ඨානං උපනිස්සයාදිපච්චයභාවතො, සපරසන්තානෙසු අජ්ඣොසානලක්ඛණා තණ්හා, තං උපාදානස්ස තාය තණ්හාය වසෙන පවත්තස්ස චතුබ්බිධස්ස උපාදානස්ස පදට්ඨානං උපනිස්සයාදිපච්චයභාවතො. ‘‘සො වෙදනායා’’ති ච ‘‘සා තණ්හායා’’ති ච ‘‘සා උපාදානස්සා’’ති ච පාඨෙන භවිතබ්බං, ලිඞ්ගවිපල්ලාසනිද්දෙසො වා සියා.
‘‘Yesaṃ avijjādīnaṃ padaṭṭhānāni ācariyena vibhattāni, te avijjādayo katamesaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānānī’’ti pucchitabbattā te avijjādayopi imesaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānāti dassetuṃ ‘‘aparo nayo’’tiādi vuttaṃ. Avijjā assādamanasikāralakkhaṇassa ayonisomanasikārassa padaṭṭhānaṃ. Avijjāya hi ādīnavacchādanato ayonisomanasikāro jātoti. Saccasammohanalakkhaṇā avijjā puññāpuññāneñjābhisaṅkhārānaṃ padaṭṭhānaṃ, punabbhavavirohanalakkhaṇā tebhūmakacetanā saṅkhārā vipākaviññāṇassa padaṭṭhānaṃ, opapaccayikasaṅkhātena upapattibhavabhāvena nibbattilakkhaṇaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ, nāmakāyarūpakāyasaṅghātalakkhaṇaṃ nāmarūpaṃ chaḷāyatanassa padaṭṭhānaṃ sahajātādipaccayabhāvato, cakkhādīnaṃ channaṃ indriyānaṃ pavattānaṃ lakkhaṇaṃ chaḷāyatanaṃ chabbidhassa phassassa yathākkamaṃ padaṭṭhānaṃ nissayādipaccayabhāvato, cakkhupasādarūpārammaṇaṃ cakkhuviññāṇādisannipātalakkhaṇo chabbidho phasso, taṃ vedanāya tena chabbidhena phassena sahajātāya chabbidhāya vedanāya yathākkamaṃ padaṭṭhānaṃ sahajātādipaccayabhāvato, iṭṭhānubhavanaaniṭṭhānubhavanaiṭṭhāniṭṭhānubhavanalakkhaṇā tividhā vedanā, taṃ taṇhāya tāya tividhāya vedanāya vasena pavattāya taṇhāya padaṭṭhānaṃ upanissayādipaccayabhāvato, saparasantānesu ajjhosānalakkhaṇā taṇhā, taṃ upādānassa tāya taṇhāya vasena pavattassa catubbidhassa upādānassa padaṭṭhānaṃ upanissayādipaccayabhāvato. ‘‘So vedanāyā’’ti ca ‘‘sā taṇhāyā’’ti ca ‘‘sā upādānassā’’ti ca pāṭhena bhavitabbaṃ, liṅgavipallāsaniddeso vā siyā.
යං උපාදානං ඔපපච්චයිකං උපපත්තික්ඛන්ධනිබ්බත්තකං, තං උපාදානං දුවිධස්ස භවස්ස පදට්ඨානං. යො කම්මභවො නාමකායරූපකායසම්භවනලක්ඛණො, සො කම්මභවො ජාතියා පදට්ඨානං. යා උපපත්තිභූතා ජාති ඛන්ධපාතුභාවලක්ඛණා, තං සා ජාති ජරාය පදට්ඨානං. යා ජිණ්ණජරා උපධික්ඛන්ධපරිපාකලක්ඛණා, තං සා ජිණ්ණජරා මරණස්ස පදට්ඨානං. යම්පි යස්ස සම්මුතිමරණං ජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදලක්ඛණං, තම්පි තස්ස සම්මුතිමරණං සොකස්ස පදට්ඨානං. පියස්ස මරණං චින්තෙන්තස්ස යෙභුය්යෙන සොකුප්පජ්ජනතො යො සොකො ඤාතිආදිපියෙසු උස්සුක්කකාරකො, තං සො සොකො පරිදෙවස්ස පදට්ඨානං. යො පරිදෙවො ලාලප්පකාරකො, තං සො පරිදෙවො කායිකදුක්ඛස්ස පදට්ඨානං. යං කායිකං දුක්ඛං කායසම්පීළනලක්ඛණං, තං කායිකං දුක්ඛං දොමනස්සස්ස පදට්ඨානං. යං දොමනස්සං චිත්තසම්පීළනලක්ඛණං, තං දොමනස්සං උපායාසස්ස පදට්ඨානං. යො උපායාසො ඔදහනකාරකො අවදහනකාරකො, තං සො උපායාසො භවස්ස උපායාසස්ස නිස්සයසන්තානභවස්ස පදට්ඨානං.
Yaṃ upādānaṃ opapaccayikaṃ upapattikkhandhanibbattakaṃ, taṃ upādānaṃ duvidhassa bhavassa padaṭṭhānaṃ. Yo kammabhavo nāmakāyarūpakāyasambhavanalakkhaṇo, so kammabhavo jātiyā padaṭṭhānaṃ. Yā upapattibhūtā jāti khandhapātubhāvalakkhaṇā, taṃ sā jāti jarāya padaṭṭhānaṃ. Yā jiṇṇajarā upadhikkhandhaparipākalakkhaṇā, taṃ sā jiṇṇajarā maraṇassa padaṭṭhānaṃ. Yampi yassa sammutimaraṇaṃ jīvitindriyupacchedalakkhaṇaṃ, tampi tassa sammutimaraṇaṃ sokassa padaṭṭhānaṃ. Piyassa maraṇaṃ cintentassa yebhuyyena sokuppajjanato yo soko ñātiādipiyesu ussukkakārako, taṃ so soko paridevassa padaṭṭhānaṃ. Yo paridevo lālappakārako, taṃ so paridevo kāyikadukkhassa padaṭṭhānaṃ. Yaṃ kāyikaṃ dukkhaṃ kāyasampīḷanalakkhaṇaṃ, taṃ kāyikaṃ dukkhaṃ domanassassa padaṭṭhānaṃ. Yaṃ domanassaṃ cittasampīḷanalakkhaṇaṃ, taṃ domanassaṃ upāyāsassa padaṭṭhānaṃ. Yo upāyāso odahanakārako avadahanakārako, taṃ so upāyāso bhavassa upāyāsassa nissayasantānabhavassa padaṭṭhānaṃ.
භවස්සාති වුත්තභවං දස්සෙතුං ‘‘ඉමානී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ භවඞ්ගානි කිලෙසො භවස්ස අඞ්ගං කාරණං කම්මවට්ටවිපාකවට්ටානි භවසඞ්ඛාතානි අඞ්ගානි අවයවානි. යදා පච්චුප්පන්නාදිකාලෙ සමග්ගානි නිබ්බත්තානි භවන්ති, තදා සො කිලෙසවට්ටකම්මවට්ටවිපාකවට්ටසඞ්ඛාතො ධම්මසමූහො ‘‘භවස්සා’’ති එත්ථ භවොති දට්ඨබ්බො. තං භවසඞ්ඛාතං කිලෙසවට්ටකම්මවට්ටවිපාකවට්ටත්තයං සංසාරස්ස පදට්ඨානං පුරිමං පුරිමං ජාතිනිප්ඵන්නකිලෙසාදිවට්ටෙන සංසාරස්ස අබ්බොච්ඡින්නුප්පජ්ජනතො, යො අරියමග්ගො නිය්යානිකලක්ඛණො, තං සො අරියමග්ගො නිරොධස්ස නිබ්බානස්ස පදට්ඨානං සම්පාපකහෙතුභාවතො.
Bhavassāti vuttabhavaṃ dassetuṃ ‘‘imānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhavaṅgāni kileso bhavassa aṅgaṃ kāraṇaṃ kammavaṭṭavipākavaṭṭāni bhavasaṅkhātāni aṅgāni avayavāni. Yadā paccuppannādikāle samaggāni nibbattāni bhavanti, tadā so kilesavaṭṭakammavaṭṭavipākavaṭṭasaṅkhāto dhammasamūho ‘‘bhavassā’’ti ettha bhavoti daṭṭhabbo. Taṃ bhavasaṅkhātaṃ kilesavaṭṭakammavaṭṭavipākavaṭṭattayaṃ saṃsārassa padaṭṭhānaṃ purimaṃ purimaṃ jātinipphannakilesādivaṭṭena saṃsārassa abbocchinnuppajjanato, yo ariyamaggo niyyānikalakkhaṇo, taṃ so ariyamaggo nirodhassa nibbānassa padaṭṭhānaṃ sampāpakahetubhāvato.
බහුස්සුතො සබ්බසිස්සාදීනං පතිට්ඨානත්තා තිත්ථං වියාති තිත්ථං, ජානාතීති ඤූ, තිත්ථං ඤූති තිත්ථඤ්ඤූ, තිත්ථඤ්ඤුනො භාවො තිත්ථඤ්ඤුතා, සම්මාපයිරුපාසනා, සා පීතඤ්ඤුතාය පදට්ඨානං. බහුස්සුතස්ස හි සම්මාපයිරුපාසනාය ධම්මූපසඤ්හිතං පාමොජ්ජං ජායති, පාමොජ්ජෙන ච කම්මට්ඨානබ්රූහනා ජායතීති සප්පායධම්මස්සවනෙන පීතිං ජානාතීති පීතඤ්ඤූ, පීතඤ්ඤුනො භාවො පීතඤ්ඤුතා, කම්මට්ඨානස්ස බ්රූහනා, සා පත්තඤ්ඤුතාය පදට්ඨානං. කම්මට්ඨානබ්රූහනාය හි භාවනාපත්තජානනතා ජායතීති පත්තඤ්ඤුතා. භාවනාපත්තජානනතා අත්තඤ්ඤුතාය පදට්ඨානං. භාවනාපත්තජානනතාය හි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස අත්තනො ජානනතා ජායතීති අත්තඤ්ඤුතා පුබ්බෙකතපුඤ්ඤතාය පදට්ඨානං.
Bahussuto sabbasissādīnaṃ patiṭṭhānattā titthaṃ viyāti titthaṃ, jānātīti ñū, titthaṃ ñūti titthaññū, titthaññuno bhāvo titthaññutā, sammāpayirupāsanā, sā pītaññutāya padaṭṭhānaṃ. Bahussutassa hi sammāpayirupāsanāya dhammūpasañhitaṃ pāmojjaṃ jāyati, pāmojjena ca kammaṭṭhānabrūhanā jāyatīti sappāyadhammassavanena pītiṃ jānātīti pītaññū, pītaññuno bhāvo pītaññutā, kammaṭṭhānassa brūhanā, sā pattaññutāya padaṭṭhānaṃ. Kammaṭṭhānabrūhanāya hi bhāvanāpattajānanatā jāyatīti pattaññutā. Bhāvanāpattajānanatā attaññutāya padaṭṭhānaṃ. Bhāvanāpattajānanatāya hi pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatassa attano jānanatā jāyatīti attaññutā pubbekatapuññatāya padaṭṭhānaṃ.
පධානියඞ්ගෙසු සමන්නාගතත්තජානනතාය හි පුබ්බෙ පුඤ්ඤකරණං ජාතං, පුබ්බෙකතපුඤ්ඤතා පතිරූපදෙසවාසස්ස පදට්ඨානං. පුබ්බෙ හි කතෙන පුඤ්ඤෙන පතිරූපදෙසවාසො ලද්ධො, පතිරූපදෙසවාසො සප්පුරිසූපනිස්සයස්ස පදට්ඨානං. පතිරූපදෙසවාසෙන හි සප්පුරිසූපනිස්සයො ලද්ධො, සප්පුරිසූපනිස්සයො අත්තසම්මාපණිධානස්ස පදට්ඨානං. සප්පුරිසූපනිස්සයෙන හි අත්තසම්මාපණිධානං ජාතං, අත්තසම්මාපණිධානං සීලානං පදට්ඨානං. අත්තසම්මාපණිධානෙන හි සීලානි සම්පතිට්ඨිතානි, සීලානි අවිප්පටිසාරස්ස පදට්ඨානං. අත්තනි හි සම්පතිට්ඨිතං සීලං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස විප්පටිසාරො නත්ථෙවාති, අවිප්පටිසාරෙන පාමොජ්ජං ජායති, තස්මා අවිප්පටිසාරො පාමොජ්ජස්ස පදට්ඨානං. පාමොජ්ජෙන පීති ජායති, තස්මා පාමොජ්ජං පීතියා පදට්ඨානං. පීතියා පස්සද්ධි ජායති, තස්මා පීති පස්සද්ධියා පදට්ඨානං. පස්සද්ධියා සුඛං ජායති, තස්මා පස්සද්ධි සුඛස්ස පදට්ඨානං. සුඛෙන සමාධි ජායති, තස්මා සුඛං සමාධිස්ස පදට්ඨානං. සමාධිනා යථාභූතඤාණදස්සනං ජායති, තස්මා සමාධි යථාභූතඤාණස්ස පදට්ඨානං. යථාභූතඤාණදස්සනෙන නිබ්බිදාඤාණං ජායති, තස්මා යථාභූතඤාණදස්සනං නිබ්බිදාය පදට්ඨානං. නිබ්බිදාය විරාගො ජායති, තස්මා නිබ්බිදා විරාගස්ස පදට්ඨානං. විරාගෙන විමුත්ති ජායති, තස්මා විරාගො විමුත්තියා පදට්ඨානං. විමුත්තියා විමුත්තිඤාණදස්සනං ජායති, තස්මා විමුත්ති විමුත්තිඤාණදස්සනස්ස පදට්ඨානං. එවං යථාවුත්තනයෙන යො කොචි ධම්මො උපනිස්සයො හොති, යො කොචි ධම්මො පච්චයො හොති, සබ්බො සො ධම්මො අත්තනො පච්චයුප්පන්නස්ස ධම්මස්ස පදට්ඨානන්ති දට්ඨබ්බො.
Padhāniyaṅgesu samannāgatattajānanatāya hi pubbe puññakaraṇaṃ jātaṃ, pubbekatapuññatā patirūpadesavāsassa padaṭṭhānaṃ. Pubbe hi katena puññena patirūpadesavāso laddho, patirūpadesavāso sappurisūpanissayassapadaṭṭhānaṃ. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayo laddho, sappurisūpanissayo attasammāpaṇidhānassa padaṭṭhānaṃ. Sappurisūpanissayena hi attasammāpaṇidhānaṃ jātaṃ, attasammāpaṇidhānaṃ sīlānaṃ padaṭṭhānaṃ. Attasammāpaṇidhānena hi sīlāni sampatiṭṭhitāni, sīlāni avippaṭisārassa padaṭṭhānaṃ. Attani hi sampatiṭṭhitaṃ sīlaṃ paccavekkhantassa vippaṭisāro natthevāti, avippaṭisārena pāmojjaṃ jāyati, tasmā avippaṭisāro pāmojjassa padaṭṭhānaṃ. Pāmojjena pīti jāyati, tasmā pāmojjaṃ pītiyā padaṭṭhānaṃ. Pītiyā passaddhi jāyati, tasmā pīti passaddhiyā padaṭṭhānaṃ. Passaddhiyā sukhaṃ jāyati, tasmā passaddhi sukhassa padaṭṭhānaṃ. Sukhena samādhi jāyati, tasmā sukhaṃ samādhissa padaṭṭhānaṃ. Samādhinā yathābhūtañāṇadassanaṃ jāyati, tasmā samādhi yathābhūtañāṇassa padaṭṭhānaṃ. Yathābhūtañāṇadassanena nibbidāñāṇaṃ jāyati, tasmā yathābhūtañāṇadassanaṃ nibbidāya padaṭṭhānaṃ. Nibbidāya virāgo jāyati, tasmā nibbidā virāgassa padaṭṭhānaṃ. Virāgena vimutti jāyati, tasmā virāgo vimuttiyā padaṭṭhānaṃ. Vimuttiyā vimuttiñāṇadassanaṃ jāyati, tasmā vimutti vimuttiñāṇadassanassa padaṭṭhānaṃ. Evaṃ yathāvuttanayena yo koci dhammo upanissayo hoti, yo koci dhammo paccayo hoti, sabbo so dhammo attano paccayuppannassa dhammassa padaṭṭhānanti daṭṭhabbo.
‘‘උපනිස්සයධම්මස්ස, පච්චයධම්මස්ස වා පච්චයුප්පන්නධම්මස්ස පදට්ඨානභාවො කෙන සද්දහිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙනාහා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තෙනාති යස්ස කස්සචි උපනිස්සයධම්මස්ස, පච්චයධම්මස්ස ච පච්චයුප්පන්නධම්මස්ස පදට්ඨානභාවෙන ආයස්මා මහාකච්චානො ‘‘ධම්මං දෙසෙති ජිනො’’තිආදිකං යං වචනං ආහ, තෙන වචනෙන තෙසං උපනිස්සයධම්මපච්චයධම්මානං පදට්ඨානභාවො සද්දහිතබ්බොති. ‘‘යථාවුත්තො පදට්ඨානො හාරො පරිපුණ්ණො කිං, උදාහු අඤ්ඤො නිද්ධාරෙත්වා යොජෙතබ්බො අත්ථි කි’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘නියුත්තො පදට්ඨානො හාරො’’ති වුත්තං. ඉධ පාළියං අවිභත්තම්පි යථාලාභවසෙන පදට්ඨානො හාරො නීහරිත්වා යුත්තො යුජ්ජිතබ්බො, විභජිතබ්බන්ති වුත්තං හොති.
‘‘Upanissayadhammassa, paccayadhammassa vā paccayuppannadhammassa padaṭṭhānabhāvo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti yassa kassaci upanissayadhammassa, paccayadhammassa ca paccayuppannadhammassa padaṭṭhānabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘dhammaṃ deseti jino’’tiādikaṃ yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena tesaṃ upanissayadhammapaccayadhammānaṃ padaṭṭhānabhāvo saddahitabboti. ‘‘Yathāvutto padaṭṭhāno hāro paripuṇṇo kiṃ, udāhu añño niddhāretvā yojetabbo atthi ki’’nti vattabbattā ‘‘niyutto padaṭṭhāno hāro’’ti vuttaṃ. Idha pāḷiyaṃ avibhattampi yathālābhavasena padaṭṭhāno hāro nīharitvā yutto yujjitabbo, vibhajitabbanti vuttaṃ hoti.
ඉති පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගෙ සත්තිබලානුරූපා රචිතා
Iti padaṭṭhānahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
විභාවනා නිට්ඨිතා.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
පණ්ඩිතෙහි පන අට්ඨකථාටීකානුසාරෙන ගම්භීරත්ථො විත්ථාරතො විභජිත්වා ගහෙතබ්බොති.
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්තිප්පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / 4. පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගො • 4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgo
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / නෙත්තිප්පකරණ-අට්ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / 4. පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගවණ්ණනා • 4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්තිප්පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā / 4. පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගවණ්ණනා • 4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā