Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
൪൩. പദേസവിഹാരഞാണനിദ്ദേസവണ്ണനാ
43. Padesavihārañāṇaniddesavaṇṇanā
൯൪. പദേസവിഹാരഞാണനിദ്ദേസേ യേനാകാരേന മാതികായ ഉദ്ദിട്ഠോ പദേസോ പച്ചവേക്ഖിതബ്ബോ, തം ദസ്സേന്തോ മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാപി വേദയിതന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാതി ദിട്ഠിസമ്പയുത്തവേദനാപി വട്ടതി ദിട്ഠിം ഉപനിസ്സയം കത്വാ ഉപ്പന്നാ കുസലാകുസലവേദനാപി വിപാകവേദനാപി. തത്ഥ മിച്ഛാദിട്ഠിസമ്പയുത്താ അകുസലാവ ഹോതി, ദിട്ഠിം പന ഉപനിസ്സായ കുസലാപി ഉപ്പജ്ജന്തി അകുസലാപി. മിച്ഛാദിട്ഠികാ ഹി ദിട്ഠിം ഉപനിസ്സായ പക്ഖദിവസേസു യാഗുഭത്താദീനി ദേന്തി, അന്ധകുട്ഠിആദീനം വത്തം പട്ഠപേന്തി, ചതുമഹാപഥേ സാലം കരോന്തി, പോക്ഖരണിം ഖണാപേന്തി, പുപ്ഫാരാമം ഫലാരാമം രോപേന്തി, നദീവിദുഗ്ഗേസു സേതും അത്ഥരന്തി, വിസമം സമം കരോന്തി. ഇതി തേസം കുസലാ വേദനാ ഉപ്പജ്ജതി. മിച്ഛാദിട്ഠിം പന നിസ്സായ സമ്മാദിട്ഠികേ അക്കോസന്തി പരിഭാസന്തി വധബന്ധാദീനി കരോന്തി, പാണം വധിത്വാ ദേവതാനം ഉപഹരന്തി. ഇതി നേസം അകുസലാ വേദനാ ഉപ്പജ്ജതി. വിപാകവേദനാ പന ഭവന്തരഗതാനം ഹോതി. സാ പന മിച്ഛാദിട്ഠി സഹജാതായ വേദനായ സഹജാതഅഞ്ഞമഞ്ഞനിസ്സയസമ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതപച്ചയേഹി പച്ചയോ ഹോതി, സമനന്തരനിരുദ്ധാ മിച്ഛാദിട്ഠി പച്ചുപ്പന്നമിച്ഛാദിട്ഠിസമ്പയുത്തായ വേദനായ അനന്തരസമനന്തരൂപനിസ്സയആസേവനനത്ഥിവിഗതപച്ചയേഹി പച്ചയോ ഹോതി, മിച്ഛാദിട്ഠിം ഗരും കത്വാ അഭിനന്ദന്തസ്സ ലോഭസഹഗതവേദനായ ആരമ്മണആരമ്മണാധിപതിആരമ്മണൂപനിസ്സയപച്ചയേഹി പച്ചയോ ഹോതി, സബ്ബാകുസലേഹി മിച്ഛാദിട്ഠിം ആരമ്മണമത്തം കരോന്തസ്സ സബ്ബാകുസലവേദനായ മിച്ഛാദിട്ഠിം പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ വിപസ്സന്തസ്സ കുസലാബ്യാകതവേദനായ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ ഹോതി, മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയേന ഉപ്പജ്ജമാനാനം കുസലാകുസലവേദനാനം ഭവന്തരേ വിപാകവേദനാനഞ്ച ഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ ഹോതി.
94. Padesavihārañāṇaniddese yenākārena mātikāya uddiṭṭho padeso paccavekkhitabbo, taṃ dassento micchādiṭṭhipaccayāpi vedayitantiādimāha. Tattha micchādiṭṭhipaccayāti diṭṭhisampayuttavedanāpi vaṭṭati diṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā uppannā kusalākusalavedanāpi vipākavedanāpi. Tattha micchādiṭṭhisampayuttā akusalāva hoti, diṭṭhiṃ pana upanissāya kusalāpi uppajjanti akusalāpi. Micchādiṭṭhikā hi diṭṭhiṃ upanissāya pakkhadivasesu yāgubhattādīni denti, andhakuṭṭhiādīnaṃ vattaṃ paṭṭhapenti, catumahāpathe sālaṃ karonti, pokkharaṇiṃ khaṇāpenti, pupphārāmaṃ phalārāmaṃ ropenti, nadīviduggesu setuṃ attharanti, visamaṃ samaṃ karonti. Iti tesaṃ kusalā vedanā uppajjati. Micchādiṭṭhiṃ pana nissāya sammādiṭṭhike akkosanti paribhāsanti vadhabandhādīni karonti, pāṇaṃ vadhitvā devatānaṃ upaharanti. Iti nesaṃ akusalā vedanā uppajjati. Vipākavedanā pana bhavantaragatānaṃ hoti. Sā pana micchādiṭṭhi sahajātāya vedanāya sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hoti, samanantaraniruddhā micchādiṭṭhi paccuppannamicchādiṭṭhisampayuttāya vedanāya anantarasamanantarūpanissayaāsevananatthivigatapaccayehi paccayo hoti, micchādiṭṭhiṃ garuṃ katvā abhinandantassa lobhasahagatavedanāya ārammaṇaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayehi paccayo hoti, sabbākusalehi micchādiṭṭhiṃ ārammaṇamattaṃ karontassa sabbākusalavedanāya micchādiṭṭhiṃ paccavekkhantassa vipassantassa kusalābyākatavedanāya ārammaṇapaccayena paccayo hoti, micchādiṭṭhipaccayena uppajjamānānaṃ kusalākusalavedanānaṃ bhavantare vipākavedanānañca upanissayapaccayena paccayo hoti.
മിച്ഛാദിട്ഠിവൂപസമപച്ചയാതി മിച്ഛാദിട്ഠിവൂപസമോ നാമ സമ്മാദിട്ഠി, തസ്മാ യം സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയാ വേദയിതം വുത്തം, തദേവ ‘‘മിച്ഛാദിട്ഠിവൂപസമപച്ചയാ’’തി വേദിതബ്ബം. കേചി പന ‘‘മിച്ഛാദിട്ഠിവൂപസമോ നാമ വിപസ്സനാക്ഖണേ സോതാപത്തിമഗ്ഗക്ഖണേ ചാ’’തി വദന്തി.
Micchādiṭṭhivūpasamapaccayāti micchādiṭṭhivūpasamo nāma sammādiṭṭhi, tasmā yaṃ sammādiṭṭhipaccayā vedayitaṃ vuttaṃ, tadeva ‘‘micchādiṭṭhivūpasamapaccayā’’ti veditabbaṃ. Keci pana ‘‘micchādiṭṭhivūpasamo nāma vipassanākkhaṇe sotāpattimaggakkhaṇe cā’’ti vadanti.
സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയാപി വേദയിതന്തി ഏത്ഥാപി സമ്മാദിട്ഠിസമ്പയുത്തവേദനാപി വട്ടതി സമ്മാദിട്ഠിം ഉപനിസ്സയം കത്വാ ഉപ്പന്നാ കുസലാകുസലവേദനാപി വിപാകവേദനാപി. തത്ഥ സമ്മാദിട്ഠിസമ്പയുത്താ കുസലാവ ഹോതി, സമ്മാദിട്ഠിം പന ഉപനിസ്സായ ബുദ്ധപൂജാ ദീപമാലാരോപനം മഹാധമ്മസ്സവനം അപ്പതിട്ഠിതേ ദിസാഭാഗേ ചേതിയപതിട്ഠാപനന്തി ഏവമാദീനി പുഞ്ഞാനി കരോന്തി. ഇതി നേസം കുസലാ വേദനാ ഉപ്പജ്ജതി. സമ്മാദിട്ഠിമേവ നിസ്സായ മിച്ഛാദിട്ഠികേ അക്കോസന്തി പരിഭാസന്തി, അത്താനം ഉക്കംസന്തി, പരം വമ്ഭേന്തി. ഇതി നേസം അകുസലാ വേദനാ ഉപ്പജ്ജതി. വിപാകവേദനാ പന ഭവന്തരഗതാനംയേവ ഹോതി. സാ പന സമ്മാദിട്ഠി സഹജാതായ സമനന്തരനിരുദ്ധായ പച്ചുപ്പന്നായ വേദനായ മിച്ഛാദിട്ഠിയാ വുത്തപച്ചയേഹേവ പച്ചയോ ഹോതി, ലോകികസമ്മാദിട്ഠി പച്ചവേക്ഖണസമ്പയുത്തായ വിപസ്സനാസമ്പയുത്തായ നികന്തിസമ്പയുത്തായ ച വേദനായ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ ഹോതി, മിച്ഛാദിട്ഠിയാ വുത്തനയേനേവ ഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ ഹോതി, മഗ്ഗഫലസമ്മാദിട്ഠി പച്ചവേക്ഖണസമ്പയുത്തായ വേദനായ ആരമ്മണആരമ്മണാധിപതിആരമ്മണൂപനിസ്സയപച്ചയവസേന പച്ചയോ ഹോതി.
Sammādiṭṭhipaccayāpi vedayitanti etthāpi sammādiṭṭhisampayuttavedanāpi vaṭṭati sammādiṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā uppannā kusalākusalavedanāpi vipākavedanāpi. Tattha sammādiṭṭhisampayuttā kusalāva hoti, sammādiṭṭhiṃ pana upanissāya buddhapūjā dīpamālāropanaṃ mahādhammassavanaṃ appatiṭṭhite disābhāge cetiyapatiṭṭhāpananti evamādīni puññāni karonti. Iti nesaṃ kusalā vedanā uppajjati. Sammādiṭṭhimeva nissāya micchādiṭṭhike akkosanti paribhāsanti, attānaṃ ukkaṃsanti, paraṃ vambhenti. Iti nesaṃ akusalā vedanā uppajjati. Vipākavedanā pana bhavantaragatānaṃyeva hoti. Sā pana sammādiṭṭhi sahajātāya samanantaraniruddhāya paccuppannāya vedanāya micchādiṭṭhiyā vuttapaccayeheva paccayo hoti, lokikasammādiṭṭhi paccavekkhaṇasampayuttāya vipassanāsampayuttāya nikantisampayuttāya ca vedanāya ārammaṇapaccayena paccayo hoti, micchādiṭṭhiyā vuttanayeneva upanissayapaccayena paccayo hoti, maggaphalasammādiṭṭhi paccavekkhaṇasampayuttāya vedanāya ārammaṇaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayavasena paccayo hoti.
സമ്മാദിട്ഠിവൂപസമപച്ചയാപി വേദയിതന്തി സമ്മാദിട്ഠിവൂപസമോ നാമ മിച്ഛാദിട്ഠി, തസ്മാ യം മിച്ഛാദിട്ഠിപച്ചയാ വേദയിതം വുത്തം, തദേവ ‘‘സമ്മാദിട്ഠിവൂപസമപച്ചയാ’’തി വേദിതബ്ബം. മിച്ഛാസങ്കപ്പപച്ചയാ മിച്ഛാസങ്കപ്പവൂപസമപച്ചയാതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. യസ്സ യസ്സ ഹി ‘‘വൂപസമപച്ചയാ’’തി വുച്ചതി, തസ്സ തസ്സ പടിപക്ഖധമ്മപച്ചയാവ തം തം വേദയിതം അധിപ്പേതം. മിച്ഛാഞാണാദീസു പന മിച്ഛാഞാണം നാമ പാപകിരിയാസു ഉപായചിന്താ. അഥ വാ മിച്ഛാഞാണം മിച്ഛാപച്ചവേക്ഖണഞാണം. സമ്മാഞാണം നാമ വിപസ്സനാസമ്മാദിട്ഠിം ലോകുത്തരസമ്മാദിട്ഠിഞ്ച ഠപേത്വാ അവസേസകുസലാബ്യാകതം ഞാണം. മിച്ഛാവിമുത്തി നാമ പാപാധിമുത്തിതാ. അഥ വാ അയാഥാവവിമുത്തി അനിയ്യാനികവിമുത്തി അവിമുത്തസ്സേവ സതോ വിമുത്തിസഞ്ഞീതി. സമ്മാവിമുത്തി നാമ കല്യാണാധിമുത്തിതാ ഫലവിമുത്തി ച. സമ്മാദിട്ഠിആദയോ ഹേട്ഠാ വുത്തത്ഥായേവ.
Sammādiṭṭhivūpasamapaccayāpivedayitanti sammādiṭṭhivūpasamo nāma micchādiṭṭhi, tasmā yaṃ micchādiṭṭhipaccayā vedayitaṃ vuttaṃ, tadeva ‘‘sammādiṭṭhivūpasamapaccayā’’ti veditabbaṃ. Micchāsaṅkappapaccayā micchāsaṅkappavūpasamapaccayātiādīsupi eseva nayo. Yassa yassa hi ‘‘vūpasamapaccayā’’ti vuccati, tassa tassa paṭipakkhadhammapaccayāva taṃ taṃ vedayitaṃ adhippetaṃ. Micchāñāṇādīsu pana micchāñāṇaṃ nāma pāpakiriyāsu upāyacintā. Atha vā micchāñāṇaṃ micchāpaccavekkhaṇañāṇaṃ. Sammāñāṇaṃ nāma vipassanāsammādiṭṭhiṃ lokuttarasammādiṭṭhiñca ṭhapetvā avasesakusalābyākataṃ ñāṇaṃ. Micchāvimutti nāma pāpādhimuttitā. Atha vā ayāthāvavimutti aniyyānikavimutti avimuttasseva sato vimuttisaññīti. Sammāvimutti nāma kalyāṇādhimuttitā phalavimutti ca. Sammādiṭṭhiādayo heṭṭhā vuttatthāyeva.
ഛന്ദപച്ചയാപീതിആദീസു പന ഛന്ദോ നാമ ലോഭോ, ഛന്ദപച്ചയാ അട്ഠലോഭസഹഗതചിത്തസമ്പയുത്തവേദനാ വേദിതബ്ബാ. ഛന്ദവൂപസമപച്ചയാ പഠമജ്ഝാനവേദനാവ. വിതക്കപച്ചയാ പഠമജ്ഝാനവേദനാ. വിതക്കവൂപസമപച്ചയാ ദുതിയജ്ഝാനവേദനാ. സഞ്ഞാപച്ചയാ ഠപേത്വാ പഠമജ്ഝാനം സേസാ ഛ സമാപത്തിവേദനാ. സഞ്ഞാവൂപസമപച്ചയാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനവേദനാ.
Chandapaccayāpītiādīsu pana chando nāma lobho, chandapaccayā aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttavedanā veditabbā. Chandavūpasamapaccayā paṭhamajjhānavedanāva. Vitakkapaccayā paṭhamajjhānavedanā. Vitakkavūpasamapaccayā dutiyajjhānavedanā. Saññāpaccayā ṭhapetvā paṭhamajjhānaṃ sesā cha samāpattivedanā. Saññāvūpasamapaccayā nevasaññānāsaññāyatanavedanā.
ഛന്ദോ ച അവൂപസന്തോ ഹോതീതിആദീസു സചേ ഛന്ദവിതക്കസഞ്ഞാ അവൂപസന്താ ഹോന്തീതി അത്ഥോ. തപ്പച്ചയാതി സോ ഛന്ദവിതക്കസഞ്ഞാനം അവൂപസമോ ഏവ പച്ചയോ തപ്പച്ചയോ, തസ്മാ തപ്പച്ചയാ. ഛന്ദവിതക്കസഞ്ഞാഅവൂപസമപച്ചയാ വേദനാ ഹോതീതി അത്ഥോ. സാ അട്ഠലോഭസഹഗതചിത്തസമ്പയുത്തവേദനാ ഹോതി. സചേ ഛന്ദോ വൂപസന്തോ വിതക്കസഞ്ഞാ അവൂപസന്താ. തപ്പച്ചയാതി സോ ഛന്ദസ്സ വൂപസമോ വിതക്കസഞ്ഞാനം അവൂപസമോ ഏവ പച്ചയോ തപ്പച്ചയോ, തസ്മാ തപ്പച്ചയാ. സാ പഠമജ്ഝാനവേദനാവ. സചേ ഛന്ദവിതക്കാ വൂപസന്താ സഞ്ഞാ അവൂപസന്താ. തപ്പച്ചയാതി സോ ഛന്ദവിതക്കാനം വൂപസമോ സഞ്ഞായ അവൂപസമോ ഏവ പച്ചയോ തപ്പച്ചയോ, തസ്മാ തപ്പച്ചയാ. സാ ദുതിയജ്ഝാനവേദനാവ. സചേ ഛന്ദവിതക്കസഞ്ഞാ വൂപസന്താ. തപ്പച്ചയാതി സോ ഛന്ദവിതക്കസഞ്ഞാനം വൂപസമോ ഏവ പച്ചയോ തപ്പച്ചയോ, തസ്മാ തപ്പച്ചയാ. സാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനവേദനാവ. കേചി പന ‘‘ഛന്ദോ നാമ അപ്പനം പാപുണിസ്സാമീതി പുബ്ബഭാഗേ ധമ്മച്ഛന്ദോ, അപ്പനാപ്പത്തസ്സ സോ ഛന്ദോ വൂപസന്തോ ഹോതി. പഠമജ്ഝാനേ വിതക്കോ ഹോതി, ദുതിയജ്ഝാനപ്പത്തസ്സ വിതക്കോ വൂപസന്തോ ഹോതി. സത്തസു സമാപത്തീസു സഞ്ഞാ ഹോതി, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം സമാപന്നസ്സ ച നിരോധം സമാപന്നസ്സ ച സഞ്ഞാ വൂപസന്താ ഹോതീ’’തി ഏവം വണ്ണയന്തി. ഇധ പന നിരോധസമാപത്തി ന യുജ്ജതി. അപ്പത്തസ്സ പത്തിയാതി അരഹത്തഫലസ്സ പത്തത്ഥായ. അത്ഥി ആയവന്തി അത്ഥി വീരിയം. ആയാവന്തിപി പാഠോ. തസ്മിമ്പി ഠാനേ അനുപ്പത്തേതി തസ്സ വീരിയാരമ്ഭസ്സ വസേന തസ്മിം അരഹത്തഫലസ്സ കാരണേ അരിയമഗ്ഗേ അനുപ്പത്തേ . തപ്പച്ചയാപി വേദയിതന്തി അരഹത്തസ്സ ഠാനപച്ചയാ വേദയിതം. ഏതേന ചതുമഗ്ഗസഹജാതാ നിബ്ബത്തിതലോകുത്തരവേദനാ ഗഹിതാ. കേചി പന ‘‘ആയവന്തി പടിപത്തി. തസ്മിമ്പി ഠാനേ അനുപ്പത്തേതി തസ്സാ ഭൂമിയാ പത്തിയാ’’തി വണ്ണയന്തി.
Chando ca avūpasanto hotītiādīsu sace chandavitakkasaññā avūpasantā hontīti attho. Tappaccayāti so chandavitakkasaññānaṃ avūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Chandavitakkasaññāavūpasamapaccayā vedanā hotīti attho. Sā aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttavedanā hoti. Sace chando vūpasanto vitakkasaññā avūpasantā. Tappaccayāti so chandassa vūpasamo vitakkasaññānaṃ avūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Sā paṭhamajjhānavedanāva. Sace chandavitakkā vūpasantā saññā avūpasantā. Tappaccayāti so chandavitakkānaṃ vūpasamo saññāya avūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Sā dutiyajjhānavedanāva. Sace chandavitakkasaññā vūpasantā. Tappaccayāti so chandavitakkasaññānaṃ vūpasamo eva paccayo tappaccayo, tasmā tappaccayā. Sā nevasaññānāsaññāyatanavedanāva. Keci pana ‘‘chando nāma appanaṃ pāpuṇissāmīti pubbabhāge dhammacchando, appanāppattassa so chando vūpasanto hoti. Paṭhamajjhāne vitakko hoti, dutiyajjhānappattassa vitakko vūpasanto hoti. Sattasu samāpattīsu saññā hoti, nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa ca nirodhaṃ samāpannassa ca saññā vūpasantā hotī’’ti evaṃ vaṇṇayanti. Idha pana nirodhasamāpatti na yujjati. Appattassapattiyāti arahattaphalassa pattatthāya. Atthi āyavanti atthi vīriyaṃ. Āyāvantipi pāṭho. Tasmimpi ṭhāne anuppatteti tassa vīriyārambhassa vasena tasmiṃ arahattaphalassa kāraṇe ariyamagge anuppatte . Tappaccayāpi vedayitanti arahattassa ṭhānapaccayā vedayitaṃ. Etena catumaggasahajātā nibbattitalokuttaravedanā gahitā. Keci pana ‘‘āyavanti paṭipatti. Tasmimpi ṭhāne anuppatteti tassā bhūmiyā pattiyā’’ti vaṇṇayanti.
പദേസവിഹാരഞാണനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Padesavihārañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളി • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ൪൩. പദേസവിഹാരഞാണനിദ്ദേസോ • 43. Padesavihārañāṇaniddeso