| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
७. पादुकवग्ग-अत्थयोजना
7. Pādukavagga-atthayojanā
६३८. अङ्गुलन्तरन्ति पादङ्गुलविवरं। पादुकन्ति उपाहनविसेसो। सो हि पज्जते इमायाति पादुकाति वुच्चति, सा बहुपटला चम्ममया वा होति कट्ठमया वा। पटिमुञ्चित्वाति पादुकं पटिमुञ्चीत्वा।
638.Aṅgulantaranti pādaṅgulavivaraṃ. Pādukanti upāhanaviseso. So hi pajjate imāyāti pādukāti vuccati, sā bahupaṭalā cammamayā vā hoti kaṭṭhamayā vā. Paṭimuñcitvāti pādukaṃ paṭimuñcītvā.
६४०. द्वीहि जनेहि गहितोति सम्बन्धो। वंसेनाति वेणुना, याने निसिन्नोति सम्बन्धो। विसङ्खरित्वाति विपत्तिं करित्वा। द्वेपीति धम्मकथिकधम्मपटिग्गाहकसङ्खाता उभोपि जना। वट्टतीति देसेतुं वट्टति।
640. Dvīhi janehi gahitoti sambandho. Vaṃsenāti veṇunā, yāne nisinnoti sambandho. Visaṅkharitvāti vipattiṃ karitvā. Dvepīti dhammakathikadhammapaṭiggāhakasaṅkhātā ubhopi janā. Vaṭṭatīti desetuṃ vaṭṭati.
६४१. सयनगतस्साति सयनं गतस्स, सयने निपन्नस्साति अत्थो। निपन्नस्स देसेतुं न वट्टतीति सम्बन्धो।
641.Sayanagatassāti sayanaṃ gatassa, sayane nipannassāti attho. Nipannassa desetuṃ na vaṭṭatīti sambandho.
६४२. तीसु पल्लत्थिकासु याय कायचि पल्लत्थिकाय निसिन्नस्स धम्मं देसेतुं न वट्टतीति दस्सेन्तो आह ‘‘पल्लत्थिकाया’’तिआदि।
642. Tīsu pallatthikāsu yāya kāyaci pallatthikāya nisinnassa dhammaṃ desetuṃ na vaṭṭatīti dassento āha ‘‘pallatthikāyā’’tiādi.
६४३. यथा वेठियमाने केसन्तो न दिस्सति, एवं वेठितसीसस्साति योजना।
643. Yathā veṭhiyamāne kesanto na dissati, evaṃ veṭhitasīsassāti yojanā.
६४७. छपकसद्दस्स च चण्डालसद्दस्स च वेवचनत्ता वुत्तं ‘‘चण्डालस्सा’’ति। चण्डालो हि सं सुनखं पचतीति छपकोति वुच्चति सकारस्स छकारं कत्वा। छपकस्स एसा छपकी, चण्डालभरिया। यत्राति एत्थ त्रपच्चयो पच्चत्ते होतीति आह ‘‘यो हि नामा’’ति। यो राजा उच्चे आसने निसीदित्वा मन्तं परियापुणिस्सति नाम, अयं राजा याव अतिविय अधम्मिकोति वुत्तं होति। ‘‘सब्बमिद’’न्ति अयं सद्दो लिङ्गविपल्लासोति आह ‘‘सब्बो अय’’न्ति । ‘‘लोको’’ति इमिना इधसद्दस्स विसयं दस्सेति। चरिमसद्दो अन्तिमपरियायो। अन्तिमोति च लामको। लामकोति च नाम इध विपत्तीति आह ‘‘सङ्कर’’न्ति। सङ्करन्ति विपत्तिं। ‘‘निम्मरियादो’’ति इमिना ‘‘सङ्करं गतो’’ति पदानं अधिप्पायत्थं दस्सेति। चरिमं गतं चरिमगतं, सब्बो अयं लोको चरिमगतोति अत्थो। इध च जातके (जा॰ १.४.३३) च केसुचि पोत्थकेसु ‘‘चमरिकत’’न्ति पाठो अत्थि, सो अयुत्तोयेव। तत्थेवाति अम्बरुक्खमूलेयेव। तेसन्ति राजब्राह्मणानं।
647. Chapakasaddassa ca caṇḍālasaddassa ca vevacanattā vuttaṃ ‘‘caṇḍālassā’’ti. Caṇḍālo hi saṃ sunakhaṃ pacatīti chapakoti vuccati sakārassa chakāraṃ katvā. Chapakassa esā chapakī, caṇḍālabhariyā. Yatrāti ettha trapaccayo paccatte hotīti āha ‘‘yo hi nāmā’’ti. Yo rājā ucce āsane nisīditvā mantaṃ pariyāpuṇissati nāma, ayaṃ rājā yāva ativiya adhammikoti vuttaṃ hoti. ‘‘Sabbamida’’nti ayaṃ saddo liṅgavipallāsoti āha ‘‘sabbo aya’’nti . ‘‘Loko’’ti iminā idhasaddassa visayaṃ dasseti. Carimasaddo antimapariyāyo. Antimoti ca lāmako. Lāmakoti ca nāma idha vipattīti āha ‘‘saṅkara’’nti. Saṅkaranti vipattiṃ. ‘‘Nimmariyādo’’ti iminā ‘‘saṅkaraṃ gato’’ti padānaṃ adhippāyatthaṃ dasseti. Carimaṃ gataṃ carimagataṃ, sabbo ayaṃ loko carimagatoti attho. Idha ca jātake (jā. 1.4.33) ca kesuci potthakesu ‘‘camarikata’’nti pāṭho atthi, so ayuttoyeva. Tatthevāti ambarukkhamūleyeva. Tesanti rājabrāhmaṇānaṃ.
तत्थाति तिस्सं गाथायं। पाळियाति अत्तनो आचारपकासकगन्थसङ्खाताय पाळिया। न पस्सरेति एत्थ रेसद्दो अन्तिस्स कारियोति आह ‘‘न पस्सन्ती’’ति। यो चायन्ति यो च अयं। अयंसद्दो पदालङ्कारमत्तो, ब्राह्मणोति अत्थो। अधीयतीति अज्झायति, सिक्खतीति अत्थो।
Tatthāti tissaṃ gāthāyaṃ. Pāḷiyāti attano ācārapakāsakaganthasaṅkhātāya pāḷiyā. Na passareti ettha resaddo antissa kāriyoti āha ‘‘na passantī’’ti. Yo cāyanti yo ca ayaṃ. Ayaṃsaddo padālaṅkāramatto, brāhmaṇoti attho. Adhīyatīti ajjhāyati, sikkhatīti attho.
ततोति बोधिसत्तेन वुत्तगाथातो परन्ति सम्बन्धो। तस्साति गाथाय। भोति बोधिसत्तं आमन्तेति। ‘‘भुत्तो’’ति पदस्स कम्मवाचकभावमाविकातुं वुत्तं ‘‘मया’’ति। अस्साति ओदनस्स। इमिना सुचि परिसुद्धं मंसं सुचिमंसं, तेन उपसेचनमस्साति सुचिमंसूपसेचनोति बाहिरत्थसमासं दस्सेति। धम्मेति आचारधम्मे। बद्धो हुत्वाति थद्धो हुत्वा, अयमेव वा पाठो । वण्णसद्दस्स सण्ठानादिके अञ्ञे अत्थे पटिक्खिपितुं वुत्तं ‘‘पसत्थो’’ति। थोमितोति तस्सेव वेवचनं।
Tatoti bodhisattena vuttagāthāto paranti sambandho. Tassāti gāthāya. Bhoti bodhisattaṃ āmanteti. ‘‘Bhutto’’ti padassa kammavācakabhāvamāvikātuṃ vuttaṃ ‘‘mayā’’ti. Assāti odanassa. Iminā suci parisuddhaṃ maṃsaṃ sucimaṃsaṃ, tena upasecanamassāti sucimaṃsūpasecanoti bāhiratthasamāsaṃ dasseti. Dhammeti ācāradhamme. Baddho hutvāti thaddho hutvā, ayameva vā pāṭho . Vaṇṇasaddassa saṇṭhānādike aññe atthe paṭikkhipituṃ vuttaṃ ‘‘pasattho’’ti. Thomitoti tasseva vevacanaṃ.
अथाति अनन्तरे। नन्ति ब्राह्मणं। तस्साति गाथाद्वयस्स। ब्राह्मणाति पुरोहितं आलपति। सम्पतीति सन्दीट्ठिके। ‘‘या वुत्ति विनिपातेन, अधम्मचरणेन वा’’ति पदानं सम्बन्धं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘निप्पज्जती’’ति।
Athāti anantare. Nanti brāhmaṇaṃ. Tassāti gāthādvayassa. Brāhmaṇāti purohitaṃ ālapati. Sampatīti sandīṭṭhike. ‘‘Yā vutti vinipātena, adhammacaraṇena vā’’ti padānaṃ sambandhaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘nippajjatī’’ti.
महाब्रह्मेति एत्थ ब्रह्मसद्दो ब्राह्मणवाचकोति आह ‘‘महाब्राह्मणा’’ति। अञ्ञेपीति राजब्राह्मणेहि अपरेपि। ‘‘पचन्ती’’ति वुत्ते अविनाभावतो ‘‘भुञ्जन्ती’’ति अत्थोपि गहेतब्बोति आह ‘‘पचन्ति चेव भुञ्जन्ति चा’’ति। ‘‘न केवल’’न्तिआदिना अञ्ञेपीति एत्थ पिसद्दस्स सम्पिण्डनत्थं दस्सेति, त्वं आचरिस्ससीति सम्बन्धो। पुन त्वन्ति तं, उपयोगत्थे चेतं पच्चत्तवचनं, ‘‘मा भिदा’’तिइमिना सम्बन्धितब्बं। ‘‘पासाणो’’तिइमिना अस्मसद्दो पासाणपरियायोति दस्सेति। तेनाति भिन्दनहेतुना।
Mahābrahmeti ettha brahmasaddo brāhmaṇavācakoti āha ‘‘mahābrāhmaṇā’’ti. Aññepīti rājabrāhmaṇehi aparepi. ‘‘Pacantī’’ti vutte avinābhāvato ‘‘bhuñjantī’’ti atthopi gahetabboti āha ‘‘pacanti ceva bhuñjanti cā’’ti. ‘‘Na kevala’’ntiādinā aññepīti ettha pisaddassa sampiṇḍanatthaṃ dasseti, tvaṃ ācarissasīti sambandho. Puna tvanti taṃ, upayogatthe cetaṃ paccattavacanaṃ, ‘‘mā bhidā’’tiiminā sambandhitabbaṃ. ‘‘Pāsāṇo’’tiiminā asmasaddo pāsāṇapariyāyoti dasseti. Tenāti bhindanahetunā.
६४८. अत्तनो कङ्खाठानस्स पुच्छनं सन्धाय वुत्तं ‘‘न कथेतब्ब’’न्ति।
648. Attano kaṅkhāṭhānassa pucchanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘na kathetabba’’nti.
६४९. समधुरेनाति समं धुरेन, समं मुखेनाति अत्थो।
649.Samadhurenāti samaṃ dhurena, samaṃ mukhenāti attho.
६५२. यं मूलं वा या साखा वा गच्छतीति योजना। खन्धेति रुक्खस्स खन्धे। निक्खमतीति उच्चारपस्सावो निक्खमति। तिणण्डुपकन्ति तिणेन कतं, तिणमयं वा अण्डुपकं। एत्थाति उच्चारपस्सावखेळेसु।
652. Yaṃ mūlaṃ vā yā sākhā vā gacchatīti yojanā. Khandheti rukkhassa khandhe. Nikkhamatīti uccārapassāvo nikkhamati. Tiṇaṇḍupakanti tiṇena kataṃ, tiṇamayaṃ vā aṇḍupakaṃ. Etthāti uccārapassāvakheḷesu.
६५३. अधिप्पेतउदकं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘परिभोगउदकमेवा’’ति। सत्तमो वग्गो।
653. Adhippetaudakaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘paribhogaudakamevā’’ti. Sattamo vaggo.
एत्थाति सेखियेसु। सूपब्यञ्जनपटिच्छादनेति सूपब्यञ्जने ओदनेन पटिच्छादेति। समत्ता सेखिया।
Etthāti sekhiyesu. Sūpabyañjanapaṭicchādaneti sūpabyañjane odanena paṭicchādeti. Samattā sekhiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ७. पादुकवग्गो • 7. Pādukavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ७. पादुकवग्गवण्णना • 7. Pādukavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ७. पादुकवग्गवण्णना • 7. Pādukavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ७. पादुकवग्गवण्णना • 7. Pādukavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ७. पादुकवग्गवण्णना • 7. Pādukavaggavaṇṇanā
