| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
७. पादुकवग्गवण्णना
7. Pādukavaggavaṇṇanā
६३८. अक्कन्तस्साति छत्तदण्डके अङ्गुलन्तरं अप्पवेसेत्वा केवलं पादुकं अक्कमित्वा ठितस्स। पटिमुक्कस्साति पटिमुञ्चित्वा ठितस्स। उपाहनायपि एसेव नयो। ओमुक्कोति पनेत्थ पण्हिकबद्धं ओमुञ्चित्वा ठितो वुच्चति।
638.Akkantassāti chattadaṇḍake aṅgulantaraṃ appavesetvā kevalaṃ pādukaṃ akkamitvā ṭhitassa. Paṭimukkassāti paṭimuñcitvā ṭhitassa. Upāhanāyapi eseva nayo. Omukkoti panettha paṇhikabaddhaṃ omuñcitvā ṭhito vuccati.
६४०. यानगतस्साति एत्थ सचेपि द्वीहि जनेहि हत्थसङ्घाटेन गहितो, साटके वा ठपेत्वा वंसेन वय्हति, अयुत्ते वा वय्हादिके याने , विसङ्खरित्वा वा ठपिते चक्कमत्तेपि निसिन्नो यानगतोत्वेव सङ्ख्यं गच्छति। सचे पन द्वेपि एकयाने निसिन्ना होन्ति, वट्टति। विसुं निसिन्नेसुपि उच्चे याने निसिन्नेन नीचे निसिन्नस्स देसेतुं वट्टति, समप्पमाणेपि वट्टति। पुरिमे याने निसिन्नेन पच्छिमे निसिन्नस्स वट्टति। पच्छिमे पन उच्चतरेपि निसिन्नेन देसेतुं न वट्टति।
640.Yānagatassāti ettha sacepi dvīhi janehi hatthasaṅghāṭena gahito, sāṭake vā ṭhapetvā vaṃsena vayhati, ayutte vā vayhādike yāne , visaṅkharitvā vā ṭhapite cakkamattepi nisinno yānagatotveva saṅkhyaṃ gacchati. Sace pana dvepi ekayāne nisinnā honti, vaṭṭati. Visuṃ nisinnesupi ucce yāne nisinnena nīce nisinnassa desetuṃ vaṭṭati, samappamāṇepi vaṭṭati. Purime yāne nisinnena pacchime nisinnassa vaṭṭati. Pacchime pana uccatarepi nisinnena desetuṃ na vaṭṭati.
६४१. सयनगतस्साति अन्तमसो कटसारकेपि पकतिभूमियम्पि निपन्नस्स उच्चेपि मञ्चपीठे वा भूमिपदेसे वा ठितेन निसिन्नेन वा देसेतुं न वट्टति। सयनगतेन पन सयनगतस्स उच्चतरे वा समप्पमाणे वा निपन्नेन देसेतुं वट्टति। निपन्नेन च ठितस्स वा निसिन्नस्स वा देसेतुं वट्टति, निसिन्नेनापि ठितस्स वा निसिन्नस्स वा वट्टति। ठितेन ठितस्सेव वट्टति।
641.Sayanagatassāti antamaso kaṭasārakepi pakatibhūmiyampi nipannassa uccepi mañcapīṭhe vā bhūmipadese vā ṭhitena nisinnena vā desetuṃ na vaṭṭati. Sayanagatena pana sayanagatassa uccatare vā samappamāṇe vā nipannena desetuṃ vaṭṭati. Nipannena ca ṭhitassa vā nisinnassa vā desetuṃ vaṭṭati, nisinnenāpi ṭhitassa vā nisinnassa vā vaṭṭati. Ṭhitena ṭhitasseva vaṭṭati.
६४२. पल्लत्थिकायाति आयोगपल्लत्थिकाय वा हत्थपल्लत्थिकाय वा दुस्सपल्लत्थिकाय वा याय कायचि पल्लत्थिकाय निसिन्नस्स अगिलानस्स देसेतुं न वट्टति।
642.Pallatthikāyāti āyogapallatthikāya vā hatthapallatthikāya vā dussapallatthikāya vā yāya kāyaci pallatthikāya nisinnassa agilānassa desetuṃ na vaṭṭati.
६४३. वेठितसीसस्साति दुस्सवेठनेन वा मोळिआदीहि वा यथा केसन्तो न दिस्सति; एवं वेठितसीसस्स।
643.Veṭhitasīsassāti dussaveṭhanena vā moḷiādīhi vā yathā kesanto na dissati; evaṃ veṭhitasīsassa.
६४४. ओगुण्ठितसीसस्साति ससीसं पारुतस्स।
644.Oguṇṭhitasīsassāti sasīsaṃ pārutassa.
६४५. छमायं निसिन्नेनाति भूमियं निसिन्नेन। आसने निसिन्नस्साति अन्तमसो वत्थम्पि तिणानिपि सन्थरित्वा निसिन्नस्स।
645.Chamāyaṃ nisinnenāti bhūmiyaṃ nisinnena. Āsane nisinnassāti antamaso vatthampi tiṇānipi santharitvā nisinnassa.
६४७. छपकस्साति चण्डालस्स। छपकीति चण्डाली। निलीनोति पटिच्छन्नो हुत्वा। यत्र हि नामाति यो हि नाम। सब्बमिदं चरिमं कतन्ति तत्थेव परिपतीति ‘‘सब्बो अयं लोको सङ्करं गतो निम्मरियादो’’ति इमं वचनं वत्वा तत्थेव तेसं द्विन्नम्पि अन्तरा रुक्खतो पतितो। पतित्वा च पन उभिन्नम्पि पुरतो ठत्वा इमं गाथं अभासि –
647.Chapakassāti caṇḍālassa. Chapakīti caṇḍālī. Nilīnoti paṭicchanno hutvā. Yatra hi nāmāti yo hi nāma. Sabbamidaṃ carimaṃ katanti tattheva paripatīti ‘‘sabbo ayaṃ loko saṅkaraṃ gato nimmariyādo’’ti imaṃ vacanaṃ vatvā tattheva tesaṃ dvinnampi antarā rukkhato patito. Patitvā ca pana ubhinnampi purato ṭhatvā imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘उभो अत्थं न जानन्ति…पे॰… अस्मा कुम्भमिवाभिदा’’ति॥
‘‘Ubho atthaṃ na jānanti…pe… asmā kumbhamivābhidā’’ti.
तत्थ उभो अत्थं न जानन्तीति द्वेपि जना पाळिया अत्थं न जानन्ति। धम्मं न पस्सरेति पाळिं न पस्सन्ति। कतमे ते उभोति? ‘‘यो चायं मन्तं वाचेति, यो चाधम्मेनधीयती’’ति। एवं ब्राह्मणञ्च राजानञ्च उभोपि अधम्मिकभावे ठपेसि।
Tattha ubho atthaṃ na jānantīti dvepi janā pāḷiyā atthaṃ na jānanti. Dhammaṃ na passareti pāḷiṃ na passanti. Katame te ubhoti? ‘‘Yo cāyaṃ mantaṃvāceti, yo cādhammenadhīyatī’’ti. Evaṃ brāhmaṇañca rājānañca ubhopi adhammikabhāve ṭhapesi.
ततो ब्राह्मणो सालीनन्ति गाथमाह। तस्सत्थो – जानामहं भो ‘‘अयं अधम्मो’’ति; अपि च खो मया दीघरत्तं सपुत्तदारपरिजनेन रञ्ञो सन्तको सालीनं ओदनो भुत्तो। सुचिमंसूपसेचनोति नानप्पकारविकतिसम्पादितं सुचिमंसूपसेचनं मिस्सीकरणमस्साति सुचिमंसूपसेचनो। तस्मा धम्मे न वत्तामीति यस्मा एवं मया रञ्ञो ओदनो भुत्तो, अञ्ञे च बहू लाभा लद्धा, तस्मा धम्मे अहं न वत्तामि उदरे बद्धो हुत्वा, न धम्मं अजानन्तो। अयञ्हि धम्मो अरियेहि वण्णितो पसत्थो थोमितोति जानामि।
Tato brāhmaṇo sālīnanti gāthamāha. Tassattho – jānāmahaṃ bho ‘‘ayaṃ adhammo’’ti; api ca kho mayā dīgharattaṃ saputtadāraparijanena rañño santako sālīnaṃ odano bhutto. Sucimaṃsūpasecanoti nānappakāravikatisampāditaṃ sucimaṃsūpasecanaṃ missīkaraṇamassāti sucimaṃsūpasecano. Tasmā dhamme na vattāmīti yasmā evaṃ mayā rañño odano bhutto, aññe ca bahū lābhā laddhā, tasmā dhamme ahaṃ na vattāmi udare baddho hutvā, na dhammaṃ ajānanto. Ayañhi dhammo ariyehi vaṇṇito pasattho thomitoti jānāmi.
अथ नं छपको ‘‘धिरत्थू’’तिआदिना गाथाद्वयेन अज्झभासि। तस्सत्थो – यो तया धनलाभो च यसलाभो च लद्धो, धिरत्थु तं धनलाभं यसलाभञ्च ब्राह्मण। कस्मा? यस्मा अयं तया लद्धो लाभो आयतिं अपायेसु विनिपातनहेतुना सम्पति च अधम्मचरणेन वुत्ति नाम होति। एवरूपा या वुत्ति आयतिं विनिपातेन इध अधम्मचरणेन वा निप्पज्जति, किं ताय वुत्तिया? तेन वुत्तं –
Atha naṃ chapako ‘‘dhiratthū’’tiādinā gāthādvayena ajjhabhāsi. Tassattho – yo tayā dhanalābho ca yasalābho ca laddho, dhiratthu taṃ dhanalābhaṃ yasalābhañca brāhmaṇa. Kasmā? Yasmā ayaṃ tayā laddho lābho āyatiṃ apāyesu vinipātanahetunā sampati ca adhammacaraṇena vutti nāma hoti. Evarūpā yā vutti āyatiṃ vinipātena idha adhammacaraṇena vā nippajjati, kiṃ tāya vuttiyā? Tena vuttaṃ –
‘‘धिरत्थु तं धनलाभं, यसलाभञ्च ब्राह्मण।
‘‘Dhiratthu taṃ dhanalābhaṃ, yasalābhañca brāhmaṇa;
या वुत्ति विनिपातेन, अधम्मचरणेन वा’’ति॥
Yā vutti vinipātena, adhammacaraṇena vā’’ti.
परिब्बज महाब्रह्मेति महाब्राह्मण इतो दिसा सीघं पलायस्सु। पचन्तञ्ञेपि पाणिनोति अञ्ञेपि सत्ता पचन्ति चेव भुञ्जन्ति च; न केवलं त्वञ्चेव राजा च। मा त्वं अधम्मो आचरितो अस्मा कुम्भमिवाभिदाति सचे हि त्वं इतो अपरिब्बजित्वा इमं अधम्मं आचरिस्ससि , ततो त्वं सो अधम्मो एवं आचरितो यथा उदककुम्भं पासाणो भिन्देय्य; एवं भेच्छति, तेन मयं तं वदाम –
Paribbaja mahābrahmeti mahābrāhmaṇa ito disā sīghaṃ palāyassu. Pacantaññepi pāṇinoti aññepi sattā pacanti ceva bhuñjanti ca; na kevalaṃ tvañceva rājā ca. Mā tvaṃ adhammo ācarito asmā kumbhamivābhidāti sace hi tvaṃ ito aparibbajitvā imaṃ adhammaṃ ācarissasi , tato tvaṃ so adhammo evaṃ ācarito yathā udakakumbhaṃ pāsāṇo bhindeyya; evaṃ bhecchati, tena mayaṃ taṃ vadāma –
‘‘परिब्बज महाब्रह्मे, पचन्तञ्ञेपि पाणिनो।
‘‘Paribbaja mahābrahme, pacantaññepi pāṇino;
मा त्वं अधम्मो आचरितो, अस्मा कुम्भमिवाभिदा’’ति॥
Mā tvaṃ adhammo ācarito, asmā kumbhamivābhidā’’ti.
उच्चे आसनेति अन्तमसो भूमिप्पदेसेपि उन्नतट्ठाने निसिन्नस्स देसेतुं न वट्टति।
Ucce āsaneti antamaso bhūmippadesepi unnataṭṭhāne nisinnassa desetuṃ na vaṭṭati.
६४८. न ठितो निसिन्नस्साति सचेपि थेरुपट्ठानं गन्त्वा ठितं दहरभिक्खुं आसने निसिन्नो महाथेरो पञ्हं पुच्छति, न कथेतब्बं। गारवेन पन थेरं उट्ठहित्वा पुच्छथाति वत्तुं न सक्का, पस्से ठितभिक्खुस्स कथेमीति कथेतुं वट्टति।
648.Naṭhito nisinnassāti sacepi therupaṭṭhānaṃ gantvā ṭhitaṃ daharabhikkhuṃ āsane nisinno mahāthero pañhaṃ pucchati, na kathetabbaṃ. Gāravena pana theraṃ uṭṭhahitvā pucchathāti vattuṃ na sakkā, passe ṭhitabhikkhussa kathemīti kathetuṃ vaṭṭati.
६४९. न पच्छतो गच्छन्तेनाति एत्थ सचे पुरतो गच्छन्तो पच्छतो गच्छन्तं पञ्हं पुच्छति, न कथेतब्बं। पच्छिमस्स भिक्खुनो कथेमीति कथेतुं वट्टति। सद्धिं उग्गहितधम्मं पन सज्झायितुं वट्टति। समधुरेन गच्छन्तस्स कथेतुं वट्टति।
649.Na pacchato gacchantenāti ettha sace purato gacchanto pacchato gacchantaṃ pañhaṃ pucchati, na kathetabbaṃ. Pacchimassa bhikkhuno kathemīti kathetuṃ vaṭṭati. Saddhiṃ uggahitadhammaṃ pana sajjhāyituṃ vaṭṭati. Samadhurena gacchantassa kathetuṃ vaṭṭati.
६५०. न उप्पथेनाति एत्थापि सचे द्वेपि सकटपथे एकेकचक्कपथेन वा उप्पथेन वा समधुरं गच्छन्ति, वट्टति।
650.Na uppathenāti etthāpi sace dvepi sakaṭapathe ekekacakkapathena vā uppathena vā samadhuraṃ gacchanti, vaṭṭati.
६५१. असञ्चिच्चाति पटिच्छन्नट्ठानं गच्छन्तस्स सहसा उच्चारो वा पस्सावो वा निक्खमति, असञ्चिच्च कतो नाम अनापत्ति।
651.Asañciccāti paṭicchannaṭṭhānaṃ gacchantassa sahasā uccāro vā passāvo vā nikkhamati, asañcicca kato nāma anāpatti.
६५२. न हरितेति एत्थ यम्पि जीवरुक्खस्स मूलं पथवियं दिस्समानं गच्छति, साखा वा भूमिलग्गा गच्छति, सब्बं हरितसङ्खातमेव। खन्धे निसीदित्वा अप्पहरितट्ठाने पातेतुं वट्टति। अप्पहरितट्ठानं ओलोकेन्तस्सेव सहसा निक्खमति, गिलानट्ठाने ठितो होति, वट्टति। अप्पहरिते कतोति अप्पहरितं अलभन्तेन तिणण्डुपकं वा पलालण्डुपकं वा ठपेत्वा कतोपि पच्छा हरितं ओत्थरति, वट्टतियेव। खेळेन चेत्थ सिङ्घाणिकापि सङ्गहिताति महापच्चरियं वुत्तं।
652.Na hariteti ettha yampi jīvarukkhassa mūlaṃ pathaviyaṃ dissamānaṃ gacchati, sākhā vā bhūmilaggā gacchati, sabbaṃ haritasaṅkhātameva. Khandhe nisīditvā appaharitaṭṭhāne pātetuṃ vaṭṭati. Appaharitaṭṭhānaṃ olokentasseva sahasā nikkhamati, gilānaṭṭhāne ṭhito hoti, vaṭṭati. Appaharite katoti appaharitaṃ alabhantena tiṇaṇḍupakaṃ vā palālaṇḍupakaṃ vā ṭhapetvā katopi pacchā haritaṃ ottharati, vaṭṭatiyeva. Kheḷena cettha siṅghāṇikāpi saṅgahitāti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ.
६५३. न उदकेति एतं परिभोगउदकमेव सन्धाय वुत्तं, वच्चकुटिसमुद्दादिउदकेसु पन अपरिभोगेसु अनापत्ति। देवे वस्सन्ते समन्ततो उदकोघो होति, अनुदकट्ठानं ओलोकेन्तस्सेव निक्खमति, वट्टति। महापच्चरियं वुत्तं – ‘‘एतादिसे काले अनुदकट्ठानं अलभन्तेन कातुं वट्टती’’ति। सेसं सब्बसिक्खापदेसु उत्तानत्थमेव।
653.Na udaketi etaṃ paribhogaudakameva sandhāya vuttaṃ, vaccakuṭisamuddādiudakesu pana aparibhogesu anāpatti. Deve vassante samantato udakogho hoti, anudakaṭṭhānaṃ olokentasseva nikkhamati, vaṭṭati. Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ – ‘‘etādise kāle anudakaṭṭhānaṃ alabhantena kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Sesaṃ sabbasikkhāpadesu uttānatthameva.
सत्तमो वग्गो।
Sattamo vaggo.
समुट्ठानादिदीपनत्थाय पनेत्थ इदं पकिण्णकं – उज्जग्घिकउच्चासद्दपटिसंयुत्तानि चत्तारि, सकबळेन मुखेन ब्याहरणं एकं, छमानीचासनठानपच्छतोगमनउप्पथगमनपटिसंयुत्तानि पञ्चाति इमानि दस सिक्खापदानि समनुभासनसमुट्ठानानि कायवाचाचित्ततो समुट्ठहन्ति, किरियानि, सञ्ञाविमोक्खानि , सचित्तकानि, लोकवज्जानि, कायकम्मवचीकम्मानि, अकुसलचित्तानि, दुक्खवेदनानीति।
Samuṭṭhānādidīpanatthāya panettha idaṃ pakiṇṇakaṃ – ujjagghikauccāsaddapaṭisaṃyuttāni cattāri, sakabaḷena mukhena byāharaṇaṃ ekaṃ, chamānīcāsanaṭhānapacchatogamanauppathagamanapaṭisaṃyuttāni pañcāti imāni dasa sikkhāpadāni samanubhāsanasamuṭṭhānāni kāyavācācittato samuṭṭhahanti, kiriyāni, saññāvimokkhāni , sacittakāni, lokavajjāni, kāyakammavacīkammāni, akusalacittāni, dukkhavedanānīti.
सूपोदनविञ्ञत्तिसिक्खापदं थेय्यसत्थसमुट्ठानं कायचित्ततो कायवाचाचित्ततो च समुट्ठाति, किरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, लोकवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, अकुसलचित्तं, दुक्खवेदनन्ति।
Sūpodanaviññattisikkhāpadaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedananti.
छत्तपाणिदण्डपाणिसत्थपाणिआवुधपाणिपादुकउपाहनयानसयनपल्लत्थिकवेठितओगुण्ठितनामकानि एकादस सिक्खापदानि धम्मदेसनसमुट्ठानानि वाचाचित्ततो समुट्ठहन्ति, किरियाकिरियानि, सञ्ञाविमोक्खानि, सचित्तकानि, लोकवज्जानि, वचीकम्मानि, अकुसलचित्तानि, दुक्खवेदनानीति।
Chattapāṇidaṇḍapāṇisatthapāṇiāvudhapāṇipādukaupāhanayānasayanapallatthikaveṭhitaoguṇṭhitanāmakāni ekādasa sikkhāpadāni dhammadesanasamuṭṭhānāni vācācittato samuṭṭhahanti, kiriyākiriyāni, saññāvimokkhāni, sacittakāni, lokavajjāni, vacīkammāni, akusalacittāni, dukkhavedanānīti.
अवसेसानि तेपण्णास सिक्खापदानि पठमपाराजिकसमुट्ठानानीति।
Avasesāni tepaṇṇāsa sikkhāpadāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānānīti.
सब्बसेखियेसु आबाधपच्चया अनापत्ति, थूपीकतपिण्डपाते सूपब्यञ्जनेन पटिच्छादने उज्झानसञ्ञिम्हीति तीसु सिक्खापदेसु गिलानो नत्थीति।
Sabbasekhiyesu ābādhapaccayā anāpatti, thūpīkatapiṇḍapāte sūpabyañjanena paṭicchādane ujjhānasaññimhīti tīsu sikkhāpadesu gilāno natthīti.
सेखियवण्णना निट्ठिता।
Sekhiyavaṇṇanā niṭṭhitā.
सेखियकण्डं निट्ठितं।
Sekhiyakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ७. पादुकवग्गो • 7. Pādukavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ७. पादुकवग्गवण्णना • 7. Pādukavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ७. पादुकवग्गवण्णना • 7. Pādukavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ७. पादुकवग्गवण्णना • 7. Pādukavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ७. पादुकवग्ग-अत्थयोजना • 7. Pādukavagga-atthayojanā
