| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
२. पदुमवग्गो
2. Padumavaggo
[२६१] १. पदुमजातकवण्णना
[261] 1. Padumajātakavaṇṇanā
यथा केसा च मस्सू चाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो आनन्दबोधिम्हि मालापूजकारके भिक्खू आरब्भ कथेसि। वत्थु कालिङ्गबोधिजातके आविभविस्सति। सो पन आनन्दत्थेरेन रोपितत्ता ‘‘आनन्दबोधी’’ति जातो। थेरेन हि जेतवनद्वारकोट्ठके बोधिस्स रोपितभावो सकलजम्बुदीपे पत्थरि। अथेकच्चे जनपदवासिनो भिक्खू ‘‘आनन्दबोधिम्हि मालापूजं करिस्सामा’’ति जेतवनं आगन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा पुनदिवसे सावत्थिं पविसित्वा उप्पलवीथिं गन्त्वा मालं अलभित्वा आगन्त्वा आनन्दत्थेरस्स आरोचेसुं – ‘‘आवुसो, मयं ‘बोधिम्हि मालापूजं करिस्सामा’ति उप्पलवीथिं गन्त्वा एकमालम्पि न लभिम्हा’’ति। थेरो ‘‘अहं वो, आवुसो, आहरिस्सामी’’ति उप्पलवीथिं गन्त्वा बहू नीलुप्पलकलापे उक्खिपापेत्वा आगम्म तेसं दापेसि, ते तानि गहेत्वा बोधिस्स पूजं करिंसु। तं पवत्तिं सुत्वा धम्मसभायं भिक्खू थेरस्स गुणकथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, जानपदा भिक्खू अप्पपुञ्ञा उप्पलवीथिं गन्त्वा मालं न लभिंसु, थेरो पन गन्त्वाव आहरापेसी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव वत्तुछेका कथाकुसला मालं लभन्ति, पुब्बेपि लभिंसुयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yathākesā ca massū cāti idaṃ satthā jetavane viharanto ānandabodhimhi mālāpūjakārake bhikkhū ārabbha kathesi. Vatthu kāliṅgabodhijātake āvibhavissati. So pana ānandattherena ropitattā ‘‘ānandabodhī’’ti jāto. Therena hi jetavanadvārakoṭṭhake bodhissa ropitabhāvo sakalajambudīpe patthari. Athekacce janapadavāsino bhikkhū ‘‘ānandabodhimhi mālāpūjaṃ karissāmā’’ti jetavanaṃ āgantvā satthāraṃ vanditvā punadivase sāvatthiṃ pavisitvā uppalavīthiṃ gantvā mālaṃ alabhitvā āgantvā ānandattherassa ārocesuṃ – ‘‘āvuso, mayaṃ ‘bodhimhi mālāpūjaṃ karissāmā’ti uppalavīthiṃ gantvā ekamālampi na labhimhā’’ti. Thero ‘‘ahaṃ vo, āvuso, āharissāmī’’ti uppalavīthiṃ gantvā bahū nīluppalakalāpe ukkhipāpetvā āgamma tesaṃ dāpesi, te tāni gahetvā bodhissa pūjaṃ kariṃsu. Taṃ pavattiṃ sutvā dhammasabhāyaṃ bhikkhū therassa guṇakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, jānapadā bhikkhū appapuññā uppalavīthiṃ gantvā mālaṃ na labhiṃsu, thero pana gantvāva āharāpesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva vattuchekā kathākusalā mālaṃ labhanti, pubbepi labhiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सेट्ठिपुत्तो अहोसि। अन्तोनगरे च एकस्मिं सरे पदुमानि पुप्फन्ति। एको छिन्ननासो पुरिसो तं सरं रक्खति। अथेकदिवसं बाराणसियं उस्सवे घुट्ठे मालं पिळन्धित्वा उस्सवं कीळितुकामा तयो सेट्ठिपुत्ता ‘‘नासच्छिन्नस्स अभूतेन वण्णं वत्वा मालं याचिस्सामा’’ति तस्स पदुमानि भञ्जनकाले सरस्स सन्तिकं गन्त्वा एकमन्तं अट्ठंसु।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhiputto ahosi. Antonagare ca ekasmiṃ sare padumāni pupphanti. Eko chinnanāso puriso taṃ saraṃ rakkhati. Athekadivasaṃ bārāṇasiyaṃ ussave ghuṭṭhe mālaṃ piḷandhitvā ussavaṃ kīḷitukāmā tayo seṭṭhiputtā ‘‘nāsacchinnassa abhūtena vaṇṇaṃ vatvā mālaṃ yācissāmā’’ti tassa padumāni bhañjanakāle sarassa santikaṃ gantvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
तेसु एको तं आमन्तेत्वा पठमं गाथमाह –
Tesu eko taṃ āmantetvā paṭhamaṃ gāthamāha –
३१.
31.
‘‘यथा केसा च मस्सू च, छिन्नं छिन्नं विरूहति।
‘‘Yathā kesā ca massū ca, chinnaṃ chinnaṃ virūhati;
एवं रुहतु ते नासा, पदुमं देहि याचितो’’ति॥
Evaṃ ruhatu te nāsā, padumaṃ dehi yācito’’ti.
सो तस्स कुज्झित्वा पदुमं न अदासि।
So tassa kujjhitvā padumaṃ na adāsi.
अथस्स दुतियो दुतियं गाथमाह –
Athassa dutiyo dutiyaṃ gāthamāha –
३२.
32.
‘‘यथा सारदिकं बीजं, खेत्ते वुत्तं विरूहति।
‘‘Yathā sāradikaṃ bījaṃ, khette vuttaṃ virūhati;
एवं रुहतु ते नासा, पदुमं देहि याचितो’’ति॥
Evaṃ ruhatu te nāsā, padumaṃ dehi yācito’’ti.
तत्थ सारदिकन्ति सरदसमये गहेत्वा निक्खित्तं सारसम्पन्नं बीजं। सो तस्सपि कुज्झित्वा पदुमं न अदासि।
Tattha sāradikanti saradasamaye gahetvā nikkhittaṃ sārasampannaṃ bījaṃ. So tassapi kujjhitvā padumaṃ na adāsi.
अथस्स ततियो ततियं गाथमाह –
Athassa tatiyo tatiyaṃ gāthamāha –
३३.
33.
‘‘उभोपि पलपन्तेते, अपि पद्मानि दस्सति।
‘‘Ubhopi palapantete, api padmāni dassati;
वज्जुं वा ते न वा वज्जुं, नत्थि नासाय रूहना।
Vajjuṃ vā te na vā vajjuṃ, natthi nāsāya rūhanā;
देहि सम्म पदुमानि, अहं याचामि याचितो’’ति॥
Dehi samma padumāni, ahaṃ yācāmi yācito’’ti.
तत्थ उभोपि पलपन्तेतेति एते द्वेपि मुसा वदन्ति। अपि पद्मानीति ‘‘अपि नाम नो पदुमानि दस्सती’’ति चिन्तेत्वा एवं वदन्ति। वज्जुं वा ते न वा वज्जुन्ति ‘‘तव नासा रुहतू’’ति एवं वदेय्युं वा न वा वदेय्युं, एतेसं वचनं अप्पमाणं, सब्बत्थापि नत्थि नासाय रुहना, अहं पन ते नासं पटिच्च न किञ्चि वदामि, केवलं याचामि, तस्स मे देहि, सम्म, पदुमानि याचितोति।
Tattha ubhopi palapanteteti ete dvepi musā vadanti. Api padmānīti ‘‘api nāma no padumāni dassatī’’ti cintetvā evaṃ vadanti. Vajjuṃ vāte na vā vajjunti ‘‘tava nāsā ruhatū’’ti evaṃ vadeyyuṃ vā na vā vadeyyuṃ, etesaṃ vacanaṃ appamāṇaṃ, sabbatthāpi natthi nāsāya ruhanā, ahaṃ pana te nāsaṃ paṭicca na kiñci vadāmi, kevalaṃ yācāmi, tassa me dehi, samma, padumāni yācitoti.
तं सुत्वा पदुमसरगोपको ‘‘इमेहि द्वीहि मुसावादो कथितो, तुम्हेहि सभावो कथितो, तुम्हाकं अनुच्छविकानि पदुमानी’’ति महन्तं पदुमकलापं आदाय तस्स दत्वा अत्तनो पदुमसरमेव गतो।
Taṃ sutvā padumasaragopako ‘‘imehi dvīhi musāvādo kathito, tumhehi sabhāvo kathito, tumhākaṃ anucchavikāni padumānī’’ti mahantaṃ padumakalāpaṃ ādāya tassa datvā attano padumasarameva gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पदुमलाभी सेट्ठिपुत्तो अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā padumalābhī seṭṭhiputto ahameva ahosi’’nti.
पदुमजातकवण्णना पठमा।
Padumajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २६१. पदुमजातकं • 261. Padumajātakaṃ
