| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
पकासनीयकम्मादिकथा
Pakāsanīyakammādikathā
३३६. ‘‘खेळसदिसा’’ति इमिना मिच्छाजीवेन उप्पन्नपच्चयानं सदिसूपचारेन खेळभावं दस्सेति। तस्मा खेळा वियाति खेळो, मिच्छाजीवपच्चया, खेळे असति भक्खति अज्झोहरतीति खेळासकोति वचनत्थो कातब्बो। एतरहि पाळियं, अट्ठकथायञ्च ‘‘खेळापकस्सा’’ति ओट्ठजेन पठमक्खरेन पाठो अत्थि।
336. ‘‘Kheḷasadisā’’ti iminā micchājīvena uppannapaccayānaṃ sadisūpacārena kheḷabhāvaṃ dasseti. Tasmā kheḷā viyāti kheḷo, micchājīvapaccayā, kheḷe asati bhakkhati ajjhoharatīti kheḷāsakoti vacanattho kātabbo. Etarahi pāḷiyaṃ, aṭṭhakathāyañca ‘‘kheḷāpakassā’’ti oṭṭhajena paṭhamakkharena pāṭho atthi.
३४०. पत्थद्धेनाति एत्थ भूसो थद्धो पत्थद्धो, बाळ्हथद्धोति अत्थो। तेन वुत्तं ‘‘निच्चलेना’’ति। पोत्थकरूपसदिसेनाति एत्थ पोत्थकरूपं नाम वत्थदन्तादिमयं, तेन सदिसो पोत्थकरूपसदिसो, तेन।
340.Patthaddhenāti ettha bhūso thaddho patthaddho, bāḷhathaddhoti attho. Tena vuttaṃ ‘‘niccalenā’’ti. Potthakarūpasadisenāti ettha potthakarūpaṃ nāma vatthadantādimayaṃ, tena sadiso potthakarūpasadiso, tena.
३४२. राजञातका नामाति एत्थ रञ्ञा जानियन्ति ‘‘अम्हाकं गरू’’ति राजञाता, तेयेव राजञातकाति अत्थो दट्ठब्बो। तदत्थं अधिप्पायेन दस्सेन्तो आह ‘‘राजा अम्हे जानाती’’तिआदि। पहट्ठकण्णवालोति पहट्ठो कण्णो च वालो च एतस्साति पहट्ठकण्णवालो। बन्धनिच्चलेति रज्जुवल्लीहि बन्धो विय निच्चले, पहट्ठकण्णवालेति सम्बन्धो। ‘‘कत्वा’’ति इमिना ‘‘अभिधावी’’ति पदे किरियाविसेसनभावं दस्सेति।
342.Rājañātakānāmāti ettha raññā jāniyanti ‘‘amhākaṃ garū’’ti rājañātā, teyeva rājañātakāti attho daṭṭhabbo. Tadatthaṃ adhippāyena dassento āha ‘‘rājā amhe jānātī’’tiādi. Pahaṭṭhakaṇṇavāloti pahaṭṭho kaṇṇo ca vālo ca etassāti pahaṭṭhakaṇṇavālo. Bandhaniccaleti rajjuvallīhi bandho viya niccale, pahaṭṭhakaṇṇavāleti sambandho. ‘‘Katvā’’ti iminā ‘‘abhidhāvī’’ti pade kiriyāvisesanabhāvaṃ dasseti.
दुक्खञ्हि कुञ्जर नागमासदोति एत्थ कुञ्जरसद्दस्स आमन्तनपदभावं आविकरोन्तो आह ‘‘भो कुञ्जरा’’ति। नागसद्दस्स अहिनागहत्थिनागेसु पवत्तनतो वुत्तं ‘‘बुद्धनाग’’न्ति। आसदोति पदस्स आकोधेन सदनं उपगमनं आसदोति दस्सेन्तो आह ‘‘वधकचित्तेन उपगमनं नामा’’ति। दुक्खन्ति एतरहि च आयतिञ्च दुक्खकारणं। दुक्खं हीति हिसद्दो पदपूरणमत्तं, अथ वा दुक्खमेवाति अत्थो। ‘‘बुद्धनागं घातकस्सा’’ति इमिना नागं हनतीति नागहतोति वचनत्थं दस्सेति।
Dukkhañhi kuñjara nāgamāsadoti ettha kuñjarasaddassa āmantanapadabhāvaṃ āvikaronto āha ‘‘bho kuñjarā’’ti. Nāgasaddassa ahināgahatthināgesu pavattanato vuttaṃ ‘‘buddhanāga’’nti. Āsadoti padassa ākodhena sadanaṃ upagamanaṃ āsadoti dassento āha ‘‘vadhakacittena upagamanaṃ nāmā’’ti. Dukkhanti etarahi ca āyatiñca dukkhakāraṇaṃ. Dukkhaṃ hīti hisaddo padapūraṇamattaṃ, atha vā dukkhamevāti attho. ‘‘Buddhanāgaṃ ghātakassā’’ti iminā nāgaṃ hanatīti nāgahatoti vacanatthaṃ dasseti.
पटिकुटियोव ओसक्कीति एत्थ तथागतस्स पटिमुखं कुटेन गमनमेतस्साति पटिकुटियो, पटिकुटियो एव हुत्वा ओसक्कीति दस्सेन्तो आह ‘‘तथागताभिमुखोयेव पिट्ठिमेहि पादेहि ओसक्की’’ति। ‘‘न जानाती’’ति इमिना लक्ख दस्सनङ्केसूति धातुपाठेसु (पाणिनी १५३९ सद्दनीतिधातुमालायं १८ दकारन्तधातु) वुत्तेसु अत्थेसु इध दस्सनत्थोति दस्सेति। न लक्खितब्बोति अञ्ञेहि सप्पुरिसेहि न लक्खितब्बोति अत्थो। एत्थ ण्यपच्चयो कत्तुकम्मेसु होति, यकारस्स ककारं कत्वा अलक्खिकोति वुत्तं।
Paṭikuṭiyova osakkīti ettha tathāgatassa paṭimukhaṃ kuṭena gamanametassāti paṭikuṭiyo, paṭikuṭiyo eva hutvā osakkīti dassento āha ‘‘tathāgatābhimukhoyeva piṭṭhimehi pādehi osakkī’’ti. ‘‘Na jānātī’’ti iminā lakkha dassanaṅkesūti dhātupāṭhesu (pāṇinī 1539 saddanītidhātumālāyaṃ 18 dakārantadhātu) vuttesu atthesu idha dassanatthoti dasseti. Na lakkhitabboti aññehi sappurisehi na lakkhitabboti attho. Ettha ṇyapaccayo kattukammesu hoti, yakārassa kakāraṃ katvā alakkhikoti vuttaṃ.
३४३. ‘‘भुञ्जितब्बभोजन’’न्ति इमिना तिकभोजनन्ति एत्थ युपच्चयस्स कम्मत्थभावं दस्सेति। तन्ति तिकभोजनं। यथाधम्मोति ‘‘गणभोजने पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ २०९) वुत्ताय मातिकाविभङ्गपाळिया अनुरूपं । पञ्चवत्थुयाचनकथाति पञ्च वत्थूनि याचनस्स कथा। आयुकप्पन्ति अवीचिमहानिरये आयुकप्पं सन्धाय वुत्तं। अवीचिमहानिरये आयुकप्पो नाम एको अन्तरकप्पोति जिनालङ्कारटीकादीसु (मि॰ प॰ ४.१.३; कथा॰ अट्ठ॰ ६५४-६५७; इतिवु॰ अट्ठ॰ १८; सारत्थ॰ टी॰ चूळवग्ग ३.३४३; अ॰ नि॰ टी॰ ३.६६२) वुत्तो। ‘‘एको असङ्ख्येय्यकप्पो’’ति सम्मोहविनोदनादीसु (विभ॰ अट्ठ॰ ८०९; म॰ नि॰ अट्ठ॰ ३.१२८; वि॰ वि॰ टी॰ १.४१०; वजिर॰ टी॰ पाराजिकण्ड ४१०) वुत्तो। सेट्ठं पुञ्ञन्ति महन्तं पुञ्ञं। इमिना ब्रहं पुञ्ञन्ति ब्रहसद्दो महन्तत्थोति दस्सेति। ब्रह वुद्धियन्ति धातुपाठेसु (पाणिनी ७३५; सद्दनीतिधातुमालायं १६ हकारन्तधातु) वुत्तत्ता ब्रहसद्दो महन्तवाचको होति। ब्रहधातुतो अपच्चयं कत्वा ‘‘ब्रहा’’तिपि, मपच्चयं कत्वा ‘‘ब्रह्मा’’तिपि पाठो अत्थि। आयुकप्पमेवाति सग्गेसु आयुकप्पमेव।
343. ‘‘Bhuñjitabbabhojana’’nti iminā tikabhojananti ettha yupaccayassa kammatthabhāvaṃ dasseti. Tanti tikabhojanaṃ. Yathādhammoti ‘‘gaṇabhojane pācittiya’’nti (pāci. 209) vuttāya mātikāvibhaṅgapāḷiyā anurūpaṃ . Pañcavatthuyācanakathāti pañca vatthūni yācanassa kathā. Āyukappanti avīcimahāniraye āyukappaṃ sandhāya vuttaṃ. Avīcimahāniraye āyukappo nāma eko antarakappoti jinālaṅkāraṭīkādīsu (mi. pa. 4.1.3; kathā. aṭṭha. 654-657; itivu. aṭṭha. 18; sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.343; a. ni. ṭī. 3.662) vutto. ‘‘Eko asaṅkhyeyyakappo’’ti sammohavinodanādīsu (vibha. aṭṭha. 809; ma. ni. aṭṭha. 3.128; vi. vi. ṭī. 1.410; vajira. ṭī. pārājikaṇḍa 410) vutto. Seṭṭhaṃ puññanti mahantaṃ puññaṃ. Iminā brahaṃ puññanti brahasaddo mahantatthoti dasseti. Braha vuddhiyanti dhātupāṭhesu (pāṇinī 735; saddanītidhātumālāyaṃ 16 hakārantadhātu) vuttattā brahasaddo mahantavācako hoti. Brahadhātuto apaccayaṃ katvā ‘‘brahā’’tipi, mapaccayaṃ katvā ‘‘brahmā’’tipi pāṭho atthi. Āyukappamevāti saggesu āyukappameva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi
पकासनीयकम्मं • Pakāsanīyakammaṃ
अभिमारपेसनं • Abhimārapesanaṃ
नाळागिरिपेसनं • Nāḷāgiripesanaṃ
पञ्चवत्थुयाचनकथा • Pañcavatthuyācanakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / पकासनीयकम्मादिकथा • Pakāsanīyakammādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
नाळागिरिपेसनकथावण्णना • Nāḷāgiripesanakathāvaṇṇanā
पञ्चवत्थुयाचनकथावण्णना • Pañcavatthuyācanakathāvaṇṇanā
