| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
ปกาสนียกมฺมาทิกถา
Pakāsanīyakammādikathā
๓๓๖. ‘‘เขฬสทิสา’’ติ อิมินา มิจฺฉาชีเวน อุปฺปนฺนปจฺจยานํ สทิสูปจาเรน เขฬภาวํ ทเสฺสติฯ ตสฺมา เขฬา วิยาติ เขโฬ, มิจฺฉาชีวปจฺจยา, เขเฬ อสติ ภกฺขติ อโชฺฌหรตีติ เขฬาสโกติ วจนโตฺถ กาตโพฺพฯ เอตรหิ ปาฬิยํ, อฎฺฐกถายญฺจ ‘‘เขฬาปกสฺสา’’ติ โอฎฺฐเชน ปฐมกฺขเรน ปาโฐ อตฺถิฯ
336. ‘‘Kheḷasadisā’’ti iminā micchājīvena uppannapaccayānaṃ sadisūpacārena kheḷabhāvaṃ dasseti. Tasmā kheḷā viyāti kheḷo, micchājīvapaccayā, kheḷe asati bhakkhati ajjhoharatīti kheḷāsakoti vacanattho kātabbo. Etarahi pāḷiyaṃ, aṭṭhakathāyañca ‘‘kheḷāpakassā’’ti oṭṭhajena paṭhamakkharena pāṭho atthi.
๓๔๐. ปตฺถเทฺธนาติ เอตฺถ ภูโส ถโทฺธ ปตฺถโทฺธ, พาฬฺหถโทฺธติ อโตฺถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นิจฺจเลนา’’ติฯ โปตฺถกรูปสทิเสนาติ เอตฺถ โปตฺถกรูปํ นาม วตฺถทนฺตาทิมยํ, เตน สทิโส โปตฺถกรูปสทิโส, เตนฯ
340.Patthaddhenāti ettha bhūso thaddho patthaddho, bāḷhathaddhoti attho. Tena vuttaṃ ‘‘niccalenā’’ti. Potthakarūpasadisenāti ettha potthakarūpaṃ nāma vatthadantādimayaṃ, tena sadiso potthakarūpasadiso, tena.
๓๔๒. ราชญาตกา นามาติ เอตฺถ รญฺญา ชานิยนฺติ ‘‘อมฺหากํ ครู’’ติ ราชญาตา, เตเยว ราชญาตกาติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ ตทตฺถํ อธิปฺปาเยน ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ราชา อเมฺห ชานาตี’’ติอาทิฯ ปหฎฺฐกณฺณวาโลติ ปหโฎฺฐ กโณฺณ จ วาโล จ เอตสฺสาติ ปหฎฺฐกณฺณวาโลฯ พนฺธนิจฺจเลติ รชฺชุวลฺลีหิ พโนฺธ วิย นิจฺจเล, ปหฎฺฐกณฺณวาเลติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘กตฺวา’’ติ อิมินา ‘‘อภิธาวี’’ติ ปเท กิริยาวิเสสนภาวํ ทเสฺสติฯ
342.Rājañātakānāmāti ettha raññā jāniyanti ‘‘amhākaṃ garū’’ti rājañātā, teyeva rājañātakāti attho daṭṭhabbo. Tadatthaṃ adhippāyena dassento āha ‘‘rājā amhe jānātī’’tiādi. Pahaṭṭhakaṇṇavāloti pahaṭṭho kaṇṇo ca vālo ca etassāti pahaṭṭhakaṇṇavālo. Bandhaniccaleti rajjuvallīhi bandho viya niccale, pahaṭṭhakaṇṇavāleti sambandho. ‘‘Katvā’’ti iminā ‘‘abhidhāvī’’ti pade kiriyāvisesanabhāvaṃ dasseti.
ทุกฺขญฺหิ กุญฺชร นาคมาสโทติ เอตฺถ กุญฺชรสทฺทสฺส อามนฺตนปทภาวํ อาวิกโรโนฺต อาห ‘‘โภ กุญฺชรา’’ติฯ นาคสทฺทสฺส อหินาคหตฺถินาเคสุ ปวตฺตนโต วุตฺตํ ‘‘พุทฺธนาค’’นฺติฯ อาสโทติ ปทสฺส อาโกเธน สทนํ อุปคมนํ อาสโทติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วธกจิเตฺตน อุปคมนํ นามา’’ติฯ ทุกฺขนฺติ เอตรหิ จ อายติญฺจ ทุกฺขการณํฯ ทุกฺขํ หีติ หิสโทฺท ปทปูรณมตฺตํ, อถ วา ทุกฺขเมวาติ อโตฺถฯ ‘‘พุทฺธนาคํ ฆาตกสฺสา’’ติ อิมินา นาคํ หนตีติ นาคหโตติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ
Dukkhañhi kuñjara nāgamāsadoti ettha kuñjarasaddassa āmantanapadabhāvaṃ āvikaronto āha ‘‘bho kuñjarā’’ti. Nāgasaddassa ahināgahatthināgesu pavattanato vuttaṃ ‘‘buddhanāga’’nti. Āsadoti padassa ākodhena sadanaṃ upagamanaṃ āsadoti dassento āha ‘‘vadhakacittena upagamanaṃ nāmā’’ti. Dukkhanti etarahi ca āyatiñca dukkhakāraṇaṃ. Dukkhaṃ hīti hisaddo padapūraṇamattaṃ, atha vā dukkhamevāti attho. ‘‘Buddhanāgaṃ ghātakassā’’ti iminā nāgaṃ hanatīti nāgahatoti vacanatthaṃ dasseti.
ปฎิกุฎิโยว โอสกฺกีติ เอตฺถ ตถาคตสฺส ปฎิมุขํ กุเฎน คมนเมตสฺสาติ ปฎิกุฎิโย, ปฎิกุฎิโย เอว หุตฺวา โอสกฺกีติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ตถาคตาภิมุโขเยว ปิฎฺฐิเมหิ ปาเทหิ โอสกฺกี’’ติฯ ‘‘น ชานาตี’’ติ อิมินา ลกฺข ทสฺสนเงฺกสูติ ธาตุปาเฐสุ (ปาณินี ๑๕๓๙ สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๘ ทการนฺตธาตุ) วุเตฺตสุ อเตฺถสุ อิธ ทสฺสนโตฺถติ ทเสฺสติฯ น ลกฺขิตโพฺพติ อเญฺญหิ สปฺปุริเสหิ น ลกฺขิตโพฺพติ อโตฺถฯ เอตฺถ ณฺยปจฺจโย กตฺตุกเมฺมสุ โหติ, ยการสฺส กการํ กตฺวา อลกฺขิโกติ วุตฺตํฯ
Paṭikuṭiyova osakkīti ettha tathāgatassa paṭimukhaṃ kuṭena gamanametassāti paṭikuṭiyo, paṭikuṭiyo eva hutvā osakkīti dassento āha ‘‘tathāgatābhimukhoyeva piṭṭhimehi pādehi osakkī’’ti. ‘‘Na jānātī’’ti iminā lakkha dassanaṅkesūti dhātupāṭhesu (pāṇinī 1539 saddanītidhātumālāyaṃ 18 dakārantadhātu) vuttesu atthesu idha dassanatthoti dasseti. Na lakkhitabboti aññehi sappurisehi na lakkhitabboti attho. Ettha ṇyapaccayo kattukammesu hoti, yakārassa kakāraṃ katvā alakkhikoti vuttaṃ.
๓๔๓. ‘‘ภุญฺชิตพฺพโภชน’’นฺติ อิมินา ติกโภชนนฺติ เอตฺถ ยุปจฺจยสฺส กมฺมตฺถภาวํ ทเสฺสติฯ ตนฺติ ติกโภชนํฯ ยถาธโมฺมติ ‘‘คณโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๒๐๙) วุตฺตาย มาติกาวิภงฺคปาฬิยา อนุรูปํ ฯ ปญฺจวตฺถุยาจนกถาติ ปญฺจ วตฺถูนิ ยาจนสฺส กถาฯ อายุกปฺปนฺติ อวีจิมหานิรเย อายุกปฺปํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อวีจิมหานิรเย อายุกโปฺป นาม เอโก อนฺตรกโปฺปติ ชินาลงฺการฎีกาทีสุ (มิ. ป. ๔.๑.๓; กถา. อฎฺฐ. ๖๕๔-๖๕๗; อิติวุ. อฎฺฐ. ๑๘; สารตฺถ. ฎี. จูฬวคฺค ๓.๓๔๓; อ. นิ. ฎี. ๓.๖๖๒) วุโตฺตฯ ‘‘เอโก อสเงฺขฺยยฺยกโปฺป’’ติ สโมฺมหวิโนทนาทีสุ (วิภ. อฎฺฐ. ๘๐๙; ม. นิ. อฎฺฐ. ๓.๑๒๘; วิ. วิ. ฎี. ๑.๔๑๐; วชิร. ฎี. ปาราชิกณฺฑ ๔๑๐) วุโตฺตฯ เสฎฺฐํ ปุญฺญนฺติ มหนฺตํ ปุญฺญํฯ อิมินา พฺรหํ ปุญฺญนฺติ พฺรหสโทฺท มหนฺตโตฺถติ ทเสฺสติฯ พฺรห วุทฺธิยนฺติ ธาตุปาเฐสุ (ปาณินี ๗๓๕; สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๖ หการนฺตธาตุ) วุตฺตตฺตา พฺรหสโทฺท มหนฺตวาจโก โหติฯ พฺรหธาตุโต อปจฺจยํ กตฺวา ‘‘พฺรหา’’ติปิ, มปจฺจยํ กตฺวา ‘‘พฺรหฺมา’’ติปิ ปาโฐ อตฺถิฯ อายุกปฺปเมวาติ สเคฺคสุ อายุกปฺปเมวฯ
343. ‘‘Bhuñjitabbabhojana’’nti iminā tikabhojananti ettha yupaccayassa kammatthabhāvaṃ dasseti. Tanti tikabhojanaṃ. Yathādhammoti ‘‘gaṇabhojane pācittiya’’nti (pāci. 209) vuttāya mātikāvibhaṅgapāḷiyā anurūpaṃ . Pañcavatthuyācanakathāti pañca vatthūni yācanassa kathā. Āyukappanti avīcimahāniraye āyukappaṃ sandhāya vuttaṃ. Avīcimahāniraye āyukappo nāma eko antarakappoti jinālaṅkāraṭīkādīsu (mi. pa. 4.1.3; kathā. aṭṭha. 654-657; itivu. aṭṭha. 18; sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.343; a. ni. ṭī. 3.662) vutto. ‘‘Eko asaṅkhyeyyakappo’’ti sammohavinodanādīsu (vibha. aṭṭha. 809; ma. ni. aṭṭha. 3.128; vi. vi. ṭī. 1.410; vajira. ṭī. pārājikaṇḍa 410) vutto. Seṭṭhaṃ puññanti mahantaṃ puññaṃ. Iminā brahaṃ puññanti brahasaddo mahantatthoti dasseti. Braha vuddhiyanti dhātupāṭhesu (pāṇinī 735; saddanītidhātumālāyaṃ 16 hakārantadhātu) vuttattā brahasaddo mahantavācako hoti. Brahadhātuto apaccayaṃ katvā ‘‘brahā’’tipi, mapaccayaṃ katvā ‘‘brahmā’’tipi pāṭho atthi. Āyukappamevāti saggesu āyukappameva.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / จูฬวคฺคปาฬิ • Cūḷavaggapāḷi
ปกาสนียกมฺมํ • Pakāsanīyakammaṃ
อภิมารเปสนํ • Abhimārapesanaṃ
นาฬาคิริเปสนํ • Nāḷāgiripesanaṃ
ปญฺจวตฺถุยาจนกถา • Pañcavatthuyācanakathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / จูฬวคฺค-อฎฺฐกถา • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ปกาสนียกมฺมาทิกถา • Pakāsanīyakammādikathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā
นาฬาคิริเปสนกถาวณฺณนา • Nāḷāgiripesanakathāvaṇṇanā
ปญฺจวตฺถุยาจนกถาวณฺณนา • Pañcavatthuyācanakathāvaṇṇanā
