| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi |
បកាសនីយកម្មាទិកថា
Pakāsanīyakammādikathā
៣៣៦. ‘‘ខេឡសទិសា’’តិ ឥមិនា មិច្ឆាជីវេន ឧប្បន្នបច្ចយានំ សទិសូបចារេន ខេឡភាវំ ទស្សេតិ។ តស្មា ខេឡា វិយាតិ ខេឡោ, មិច្ឆាជីវបច្ចយា, ខេឡេ អសតិ ភក្ខតិ អជ្ឈោហរតីតិ ខេឡាសកោតិ វចនត្ថោ កាតព្ពោ។ ឯតរហិ បាឡិយំ, អដ្ឋកថាយញ្ច ‘‘ខេឡាបកស្សា’’តិ ឱដ្ឋជេន បឋមក្ខរេន បាឋោ អត្ថិ។
336. ‘‘Kheḷasadisā’’ti iminā micchājīvena uppannapaccayānaṃ sadisūpacārena kheḷabhāvaṃ dasseti. Tasmā kheḷā viyāti kheḷo, micchājīvapaccayā, kheḷe asati bhakkhati ajjhoharatīti kheḷāsakoti vacanattho kātabbo. Etarahi pāḷiyaṃ, aṭṭhakathāyañca ‘‘kheḷāpakassā’’ti oṭṭhajena paṭhamakkharena pāṭho atthi.
៣៤០. បត្ថទ្ធេនាតិ ឯត្ថ ភូសោ ថទ្ធោ បត្ថទ្ធោ, ពាឡ្ហថទ្ធោតិ អត្ថោ។ តេន វុត្តំ ‘‘និច្ចលេនា’’តិ។ បោត្ថករូបសទិសេនាតិ ឯត្ថ បោត្ថករូបំ នាម វត្ថទន្តាទិមយំ, តេន សទិសោ បោត្ថករូបសទិសោ, តេន។
340.Patthaddhenāti ettha bhūso thaddho patthaddho, bāḷhathaddhoti attho. Tena vuttaṃ ‘‘niccalenā’’ti. Potthakarūpasadisenāti ettha potthakarūpaṃ nāma vatthadantādimayaṃ, tena sadiso potthakarūpasadiso, tena.
៣៤២. រាជញាតកា នាមាតិ ឯត្ថ រញ្ញា ជានិយន្តិ ‘‘អម្ហាកំ គរូ’’តិ រាជញាតា, តេយេវ រាជញាតកាតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ តទត្ថំ អធិប្បាយេន ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘រាជា អម្ហេ ជានាតី’’តិអាទិ។ បហដ្ឋកណ្ណវាលោតិ បហដ្ឋោ កណ្ណោ ច វាលោ ច ឯតស្សាតិ បហដ្ឋកណ្ណវាលោ។ ពន្ធនិច្ចលេតិ រជ្ជុវល្លីហិ ពន្ធោ វិយ និច្ចលេ, បហដ្ឋកណ្ណវាលេតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘កត្វា’’តិ ឥមិនា ‘‘អភិធាវី’’តិ បទេ កិរិយាវិសេសនភាវំ ទស្សេតិ។
342.Rājañātakānāmāti ettha raññā jāniyanti ‘‘amhākaṃ garū’’ti rājañātā, teyeva rājañātakāti attho daṭṭhabbo. Tadatthaṃ adhippāyena dassento āha ‘‘rājā amhe jānātī’’tiādi. Pahaṭṭhakaṇṇavāloti pahaṭṭho kaṇṇo ca vālo ca etassāti pahaṭṭhakaṇṇavālo. Bandhaniccaleti rajjuvallīhi bandho viya niccale, pahaṭṭhakaṇṇavāleti sambandho. ‘‘Katvā’’ti iminā ‘‘abhidhāvī’’ti pade kiriyāvisesanabhāvaṃ dasseti.
ទុក្ខញ្ហិ កុញ្ជរ នាគមាសទោតិ ឯត្ថ កុញ្ជរសទ្ទស្ស អាមន្តនបទភាវំ អាវិករោន្តោ អាហ ‘‘ភោ កុញ្ជរា’’តិ។ នាគសទ្ទស្ស អហិនាគហត្ថិនាគេសុ បវត្តនតោ វុត្តំ ‘‘ពុទ្ធនាគ’’ន្តិ។ អាសទោតិ បទស្ស អាកោធេន សទនំ ឧបគមនំ អាសទោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘វធកចិត្តេន ឧបគមនំ នាមា’’តិ។ ទុក្ខន្តិ ឯតរហិ ច អាយតិញ្ច ទុក្ខការណំ។ ទុក្ខំ ហីតិ ហិសទ្ទោ បទបូរណមត្តំ, អថ វា ទុក្ខមេវាតិ អត្ថោ។ ‘‘ពុទ្ធនាគំ ឃាតកស្សា’’តិ ឥមិនា នាគំ ហនតីតិ នាគហតោតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។
Dukkhañhi kuñjara nāgamāsadoti ettha kuñjarasaddassa āmantanapadabhāvaṃ āvikaronto āha ‘‘bho kuñjarā’’ti. Nāgasaddassa ahināgahatthināgesu pavattanato vuttaṃ ‘‘buddhanāga’’nti. Āsadoti padassa ākodhena sadanaṃ upagamanaṃ āsadoti dassento āha ‘‘vadhakacittena upagamanaṃ nāmā’’ti. Dukkhanti etarahi ca āyatiñca dukkhakāraṇaṃ. Dukkhaṃ hīti hisaddo padapūraṇamattaṃ, atha vā dukkhamevāti attho. ‘‘Buddhanāgaṃ ghātakassā’’ti iminā nāgaṃ hanatīti nāgahatoti vacanatthaṃ dasseti.
បដិកុដិយោវ ឱសក្កីតិ ឯត្ថ តថាគតស្ស បដិមុខំ កុដេន គមនមេតស្សាតិ បដិកុដិយោ, បដិកុដិយោ ឯវ ហុត្វា ឱសក្កីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តថាគតាភិមុខោយេវ បិដ្ឋិមេហិ បាទេហិ ឱសក្កី’’តិ។ ‘‘ន ជានាតី’’តិ ឥមិនា លក្ខ ទស្សនង្កេសូតិ ធាតុបាឋេសុ (បាណិនី ១៥៣៩ សទ្ទនីតិធាតុមាលាយំ ១៨ ទការន្តធាតុ) វុត្តេសុ អត្ថេសុ ឥធ ទស្សនត្ថោតិ ទស្សេតិ។ ន លក្ខិតព្ពោតិ អញ្ញេហិ សប្បុរិសេហិ ន លក្ខិតព្ពោតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ណ្យបច្ចយោ កត្តុកម្មេសុ ហោតិ, យការស្ស កការំ កត្វា អលក្ខិកោតិ វុត្តំ។
Paṭikuṭiyova osakkīti ettha tathāgatassa paṭimukhaṃ kuṭena gamanametassāti paṭikuṭiyo, paṭikuṭiyo eva hutvā osakkīti dassento āha ‘‘tathāgatābhimukhoyeva piṭṭhimehi pādehi osakkī’’ti. ‘‘Na jānātī’’ti iminā lakkha dassanaṅkesūti dhātupāṭhesu (pāṇinī 1539 saddanītidhātumālāyaṃ 18 dakārantadhātu) vuttesu atthesu idha dassanatthoti dasseti. Na lakkhitabboti aññehi sappurisehi na lakkhitabboti attho. Ettha ṇyapaccayo kattukammesu hoti, yakārassa kakāraṃ katvā alakkhikoti vuttaṃ.
៣៤៣. ‘‘ភុញ្ជិតព្ពភោជន’’ន្តិ ឥមិនា តិកភោជនន្តិ ឯត្ថ យុបច្ចយស្ស កម្មត្ថភាវំ ទស្សេតិ។ តន្តិ តិកភោជនំ។ យថាធម្មោតិ ‘‘គណភោជនេ បាចិត្តិយ’’ន្តិ (បាចិ. ២០៩) វុត្តាយ មាតិកាវិភង្គបាឡិយា អនុរូបំ ។ បញ្ចវត្ថុយាចនកថាតិ បញ្ច វត្ថូនិ យាចនស្ស កថា។ អាយុកប្បន្តិ អវីចិមហានិរយេ អាយុកប្បំ សន្ធាយ វុត្តំ។ អវីចិមហានិរយេ អាយុកប្បោ នាម ឯកោ អន្តរកប្បោតិ ជិនាលង្ការដីកាទីសុ (មិ. ប. ៤.១.៣; កថា. អដ្ឋ. ៦៥៤-៦៥៧; ឥតិវុ. អដ្ឋ. ១៨; សារត្ថ. ដី. ចូឡវគ្គ ៣.៣៤៣; អ. និ. ដី. ៣.៦៦២) វុត្តោ។ ‘‘ឯកោ អសង្ខ្យេយ្យកប្បោ’’តិ សម្មោហវិនោទនាទីសុ (វិភ. អដ្ឋ. ៨០៩; ម. និ. អដ្ឋ. ៣.១២៨; វិ. វិ. ដី. ១.៤១០; វជិរ. ដី. បារាជិកណ្ឌ ៤១០) វុត្តោ។ សេដ្ឋំ បុញ្ញន្តិ មហន្តំ បុញ្ញំ។ ឥមិនា ព្រហំ បុញ្ញន្តិ ព្រហសទ្ទោ មហន្តត្ថោតិ ទស្សេតិ។ ព្រហ វុទ្ធិយន្តិ ធាតុបាឋេសុ (បាណិនី ៧៣៥; សទ្ទនីតិធាតុមាលាយំ ១៦ ហការន្តធាតុ) វុត្តត្តា ព្រហសទ្ទោ មហន្តវាចកោ ហោតិ។ ព្រហធាតុតោ អបច្ចយំ កត្វា ‘‘ព្រហា’’តិបិ, មបច្ចយំ កត្វា ‘‘ព្រហ្មា’’តិបិ បាឋោ អត្ថិ។ អាយុកប្បមេវាតិ សគ្គេសុ អាយុកប្បមេវ។
343. ‘‘Bhuñjitabbabhojana’’nti iminā tikabhojananti ettha yupaccayassa kammatthabhāvaṃ dasseti. Tanti tikabhojanaṃ. Yathādhammoti ‘‘gaṇabhojane pācittiya’’nti (pāci. 209) vuttāya mātikāvibhaṅgapāḷiyā anurūpaṃ . Pañcavatthuyācanakathāti pañca vatthūni yācanassa kathā. Āyukappanti avīcimahāniraye āyukappaṃ sandhāya vuttaṃ. Avīcimahāniraye āyukappo nāma eko antarakappoti jinālaṅkāraṭīkādīsu (mi. pa. 4.1.3; kathā. aṭṭha. 654-657; itivu. aṭṭha. 18; sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.343; a. ni. ṭī. 3.662) vutto. ‘‘Eko asaṅkhyeyyakappo’’ti sammohavinodanādīsu (vibha. aṭṭha. 809; ma. ni. aṭṭha. 3.128; vi. vi. ṭī. 1.410; vajira. ṭī. pārājikaṇḍa 410) vutto. Seṭṭhaṃ puññanti mahantaṃ puññaṃ. Iminā brahaṃ puññanti brahasaddo mahantatthoti dasseti. Braha vuddhiyanti dhātupāṭhesu (pāṇinī 735; saddanītidhātumālāyaṃ 16 hakārantadhātu) vuttattā brahasaddo mahantavācako hoti. Brahadhātuto apaccayaṃ katvā ‘‘brahā’’tipi, mapaccayaṃ katvā ‘‘brahmā’’tipi pāṭho atthi. Āyukappamevāti saggesu āyukappameva.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / ចូឡវគ្គបាឡិ • Cūḷavaggapāḷi
បកាសនីយកម្មំ • Pakāsanīyakammaṃ
អភិមារបេសនំ • Abhimārapesanaṃ
នាឡាគិរិបេសនំ • Nāḷāgiripesanaṃ
បញ្ចវត្ថុយាចនកថា • Pañcavatthuyācanakathā
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ចូឡវគ្គ-អដ្ឋកថា • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / បកាសនីយកម្មាទិកថា • Pakāsanīyakammādikathā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā
នាឡាគិរិបេសនកថាវណ្ណនា • Nāḷāgiripesanakathāvaṇṇanā
បញ្ចវត្ថុយាចនកថាវណ្ណនា • Pañcavatthuyācanakathāvaṇṇanā
