| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
पकिण्णककथावण्णना
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
९७५. नत्थि नीवरणाति वचनेन मिद्धस्सपि नीवरणस्स पहानं वुत्तं, न च रूपं पहातब्बं, न च रूपकायगेलञ्ञं मुनिनो नत्थीति सक्का वत्तुं ‘‘पिट्ठि मे आगिलायति, तमहं आयमिस्सामी’’ति (म॰ नि॰ २.२२) वचनतो। सविञ्ञाणकसद्दोति विञ्ञाणेन पवत्तितो वचीघोसादिसद्दो। न हि एतानि जायन्तीति परिपच्चमानस्स रूपस्स परिपच्चनं जरा , खीयमानस्स खयो अनिच्चताति रूपभावमत्तानि एतानि, न सयं सभाववन्तानीति सन्धाय वुत्तं। तथा जायमानस्स जननं जाति, सा च रूपभावोव, न सयं सभाववतीति ‘‘न पन परमत्थतो जाति जायती’’ति वुत्तं।
975. Natthi nīvaraṇāti vacanena middhassapi nīvaraṇassa pahānaṃ vuttaṃ, na ca rūpaṃ pahātabbaṃ, na ca rūpakāyagelaññaṃ munino natthīti sakkā vattuṃ ‘‘piṭṭhi me āgilāyati, tamahaṃ āyamissāmī’’ti (ma. ni. 2.22) vacanato. Saviññāṇakasaddoti viññāṇena pavattito vacīghosādisaddo. Na hi etāni jāyantīti paripaccamānassa rūpassa paripaccanaṃ jarā , khīyamānassa khayo aniccatāti rūpabhāvamattāni etāni, na sayaṃ sabhāvavantānīti sandhāya vuttaṃ. Tathā jāyamānassa jananaṃ jāti, sā ca rūpabhāvova, na sayaṃ sabhāvavatīti ‘‘na pana paramatthato jāti jāyatī’’ti vuttaṃ.
तेसं पच्चयो एतिस्साति तप्पच्चया, तप्पच्चयाय भावो तप्पच्चयभावो, तप्पच्चयभावेन पवत्तो वोहारो तप्पच्चयभाववोहारो, तं लभति। अभिनिब्बत्तितधम्मक्खणस्मिन्ति अभिनिब्बत्तियमानधम्मक्खणस्मिन्ति अधिप्पायो। न हि तदा ते धम्मा न जायन्तीति जायमानभावोव जातीति युत्ता तस्सा कम्मादिसमुट्ठानता तंनिब्बत्तता च, न पन तदा ते धम्मा जीयन्ति खीयन्ति च, तस्मा न तेसं ते जीरणभिज्जनभावा चित्तादिसमुट्ठाना तंनिब्बत्ता चाति वचनं अरहन्ति। एवमपि उपादिन्न-सद्दो उपेतेन कम्मुना आदिन्नतं वदति, न निब्बत्तिन्ति उपादिन्नपाकभेदानं उपादिन्नता तेसं वत्तब्बाति चे? न, आदिन्न-सद्दस्स निब्बत्तिवाचकत्ता। उपेतेन निब्बत्तञ्हि उपादिन्नन्ति पच्चयानुभावक्खणञ्च निब्बत्तिञ्च गहेत्वाव पवत्तो अयं वोहारो तदा अभावा जरामरणे न पवत्ततीति। पटिच्चसमुप्पन्नानं धम्मानं जरामरणत्ता तेसं उप्पादे सति जरामरणं होति, असति न होति। न हि अजातं परिपच्चति भिज्जति वा, तस्मा जातिपच्चयतं सन्धाय ‘‘जरामरणं पटिच्चसमुप्पन्न’’न्ति वुत्तं।
Tesaṃ paccayo etissāti tappaccayā, tappaccayāya bhāvo tappaccayabhāvo, tappaccayabhāvena pavatto vohāro tappaccayabhāvavohāro, taṃ labhati. Abhinibbattitadhammakkhaṇasminti abhinibbattiyamānadhammakkhaṇasminti adhippāyo. Na hi tadā te dhammā na jāyantīti jāyamānabhāvova jātīti yuttā tassā kammādisamuṭṭhānatā taṃnibbattatā ca, na pana tadā te dhammā jīyanti khīyanti ca, tasmā na tesaṃ te jīraṇabhijjanabhāvā cittādisamuṭṭhānā taṃnibbattā cāti vacanaṃ arahanti. Evamapi upādinna-saddo upetena kammunā ādinnataṃ vadati, na nibbattinti upādinnapākabhedānaṃ upādinnatā tesaṃ vattabbāti ce? Na, ādinna-saddassa nibbattivācakattā. Upetena nibbattañhi upādinnanti paccayānubhāvakkhaṇañca nibbattiñca gahetvāva pavatto ayaṃ vohāro tadā abhāvā jarāmaraṇe na pavattatīti. Paṭiccasamuppannānaṃ dhammānaṃ jarāmaraṇattā tesaṃ uppāde sati jarāmaraṇaṃ hoti, asati na hoti. Na hi ajātaṃ paripaccati bhijjati vā, tasmā jātipaccayataṃ sandhāya ‘‘jarāmaraṇaṃ paṭiccasamuppanna’’nti vuttaṃ.
निस्सयपटिबद्धवुत्तितोति जायमानपरिपच्चमानभिज्जमानानं जायमानादिभावमत्तत्ता जायमानादिनिस्सयपटिबद्धवुत्तिका जातिआदयोति वुत्तं होति। यदि एवं उपादायरूपानञ्च चक्खायतनादीनं उप्पादादिसभावभूता जातिआदयो तंनिस्सिता होन्तीति भूतनिस्सितानं तेसं लक्खणानं उपादायभावो विय उपादायरूपनिस्सितानं उपादायुपादायभावो आपज्जतीति चे? न, भूतपटिबद्धउपादायरूपलक्खणानञ्च भूतपटिबद्धभावस्स अविनिवत्तनतो। अपिच एककलापपरियापन्नानं रूपानं सहेव उप्पादादिप्पवत्तितो एकस्स कलापस्स उप्पादादयो एकेकाव होन्तीति यथा एकेकस्स कलापस्स जीवितिन्द्रियं कलापानुपालकं ‘‘उपादायरूप’’न्ति वुच्चति, एवं कलापुप्पादादिसभावा जातिआदयो ‘‘उपादायरूपानि’’च्चेव वुच्चन्ति। एवं विकारपरिच्छेदरूपानि च योजेतब्बानि।
Nissayapaṭibaddhavuttitoti jāyamānaparipaccamānabhijjamānānaṃ jāyamānādibhāvamattattā jāyamānādinissayapaṭibaddhavuttikā jātiādayoti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ upādāyarūpānañca cakkhāyatanādīnaṃ uppādādisabhāvabhūtā jātiādayo taṃnissitā hontīti bhūtanissitānaṃ tesaṃ lakkhaṇānaṃ upādāyabhāvo viya upādāyarūpanissitānaṃ upādāyupādāyabhāvo āpajjatīti ce? Na, bhūtapaṭibaddhaupādāyarūpalakkhaṇānañca bhūtapaṭibaddhabhāvassa avinivattanato. Apica ekakalāpapariyāpannānaṃ rūpānaṃ saheva uppādādippavattito ekassa kalāpassa uppādādayo ekekāva hontīti yathā ekekassa kalāpassa jīvitindriyaṃ kalāpānupālakaṃ ‘‘upādāyarūpa’’nti vuccati, evaṃ kalāpuppādādisabhāvā jātiādayo ‘‘upādāyarūpāni’’cceva vuccanti. Evaṃ vikāraparicchedarūpāni ca yojetabbāni.
कम्मसमुट्ठानसम्बन्धं उतुसमुट्ठानं कम्मविसेसेन सुवण्णदुब्बण्णसुसण्ठितदुस्सण्ठितादिविसेसं होतीति ‘‘कम्मपच्चय’’न्ति वुत्तं। कम्मविपाकानुभवनस्स कारणभूतं बाहिरउतुसमुट्ठानं कम्मपच्चयउतुसमुट्ठानं। कम्मसहायो पच्चयो, कम्मस्स वा सहायभूतो पच्चयो कम्मपच्चयो, सोव उतु कम्मपच्चयउतु, सो समुट्ठानं एतस्साति कम्मपच्चयउतुसमुट्ठानन्ति वचनत्थो। सीते उण्हे वा किस्मिञ्चि उतुम्हि समागते ततो सुद्धट्ठकं उप्पज्जति, तस्स सो उतु समुट्ठानं। दुतियस्स सुद्धट्ठकस्स उतुसमुट्ठानिकपटिबन्धकस्स सो एव पुरिमो उतु पच्चयो। ततियं पन सुद्धट्ठकं पुरिमउतुसहायेन उतुना निब्बत्तत्ता पुब्बे वुत्तनयेनेव ‘‘उतुपच्चयउतुसमुट्ठान’’न्ति वुत्तं। एवमयं पुरिमो उतु तिस्सो सन्ततियो घट्टेति, ततो परं अञ्ञउतुसमागमे अञ्ञसन्ततित्तयं, ततो च अञ्ञेन अञ्ञन्ति एवं पवत्ति दट्ठब्बा। तदेतं सीतुण्हानं अप्पबहुभावे तंसम्फस्सस्स अचिरप्पवत्तिया चिरप्पवत्तिया च वेदितब्बं, अनुपादिन्नेन दीपना न सन्ततित्तयवसेन, अथ खो मेघसमुट्ठापकमूलउतुवसेन पकारन्तरेन दट्ठब्बा, तं दस्सेतुं ‘‘उतुसमुट्ठानो नाम वलाहको’’तिआदिमाह। रूपरूपानं विकारादिमत्तभावतो अपरिनिप्फन्नता वुत्ता। तेसञ्हि रूपविकारादिभावतो रूपताति अधिप्पायो। रूपविकारादिभावतो एव पन रूपे सति सन्ति, असति न सन्तीति असङ्खतभावनिवारणत्थं परिनिप्फन्नता वुत्ताति।
Kammasamuṭṭhānasambandhaṃ utusamuṭṭhānaṃ kammavisesena suvaṇṇadubbaṇṇasusaṇṭhitadussaṇṭhitādivisesaṃ hotīti ‘‘kammapaccaya’’nti vuttaṃ. Kammavipākānubhavanassa kāraṇabhūtaṃ bāhirautusamuṭṭhānaṃ kammapaccayautusamuṭṭhānaṃ. Kammasahāyo paccayo, kammassa vā sahāyabhūto paccayo kammapaccayo, sova utu kammapaccayautu, so samuṭṭhānaṃ etassāti kammapaccayautusamuṭṭhānanti vacanattho. Sīte uṇhe vā kismiñci utumhi samāgate tato suddhaṭṭhakaṃ uppajjati, tassa so utu samuṭṭhānaṃ. Dutiyassa suddhaṭṭhakassa utusamuṭṭhānikapaṭibandhakassa so eva purimo utu paccayo. Tatiyaṃ pana suddhaṭṭhakaṃ purimautusahāyena utunā nibbattattā pubbe vuttanayeneva ‘‘utupaccayautusamuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Evamayaṃ purimo utu tisso santatiyo ghaṭṭeti, tato paraṃ aññautusamāgame aññasantatittayaṃ, tato ca aññena aññanti evaṃ pavatti daṭṭhabbā. Tadetaṃ sītuṇhānaṃ appabahubhāve taṃsamphassassa acirappavattiyā cirappavattiyā ca veditabbaṃ, anupādinnena dīpanā na santatittayavasena, atha kho meghasamuṭṭhāpakamūlautuvasena pakārantarena daṭṭhabbā, taṃ dassetuṃ ‘‘utusamuṭṭhāno nāma valāhako’’tiādimāha. Rūparūpānaṃ vikārādimattabhāvato aparinipphannatā vuttā. Tesañhi rūpavikārādibhāvato rūpatāti adhippāyo. Rūpavikārādibhāvato eva pana rūpe sati santi, asati na santīti asaṅkhatabhāvanivāraṇatthaṃ parinipphannatā vuttāti.
रूपकण्डवण्णना निट्ठिता।
Rūpakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / रूपविभत्ति • Rūpavibhatti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / नवकादिनिद्देसवण्णना • Navakādiniddesavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / पकिण्णककथावण्णना • Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
