Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    లోకుత్తరకుసలం

    Lokuttarakusalaṃ

    పకిణ్ణకకథావణ్ణనా

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā

    పఞ్చధా ఉద్దిసతి పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధే అజ్ఝత్తదుకవసేన రూపదుకవసేన చ భిన్దిత్వా అభిన్దిత్వా చ నిమిత్తవచనేనేవ ఉద్దిసతి పవత్తస్సపి సఙ్ఖారనిమిత్తభావానతివత్తనతో వుట్ఠాతబ్బతాసామఞ్ఞతో చ. తేనేవ ఉపాదిన్నానుపాదిన్నవసేన పవత్తం ద్విధా కత్వా నిద్దిసిత్వాపి ‘‘అయం తావ నిమిత్తే వినిచ్ఛయో’’తి నిమిత్తవసేనేవ నిగమేతి. ఏత్థ చ నిమిత్తం అజ్ఝత్తబహిద్ధా, పవత్తం పన అజ్ఝత్తమేవాతి అయమేతేసం విసేసో. బోజ్ఝఙ్గాదివిసేసన్తి బోజ్ఝఙ్గఝానఙ్గమగ్గఙ్గానం అసదిసతం. అసమాపజ్జితుకామతాసఙ్ఖాతా వితక్కాదివిరాగభావనా అసమాపజ్జితుకామతావిరాగభావనా. ఇతరస్సాతి పాదకజ్ఝానాదికస్స. అతబ్భావతోతి యథావుత్తవిరాగభావనాభావస్స అభావతో. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా మగ్గాసన్నాయ విపస్సనాయ సోమనస్ససహగతత్తే మగ్గస్స పఠమాదిజ్ఝానికతా చ ఉపేక్ఖాసహగతత్తే పఞ్చమజ్ఝానికతా ఏవ చ తబ్బసేన చ బోజ్ఝఙ్గాదీనం విసేసోతి తేసం నియమే ఆసన్నకారణం పధానకారణఞ్చ వుట్ఠానగామినివిపస్సనా, న ఏవం పాదకజ్ఝానాదయోతి.

    Pañcadhāuddisati pañcupādānakkhandhe ajjhattadukavasena rūpadukavasena ca bhinditvā abhinditvā ca nimittavacaneneva uddisati pavattassapi saṅkhāranimittabhāvānativattanato vuṭṭhātabbatāsāmaññato ca. Teneva upādinnānupādinnavasena pavattaṃ dvidhā katvā niddisitvāpi ‘‘ayaṃ tāva nimitte vinicchayo’’ti nimittavaseneva nigameti. Ettha ca nimittaṃ ajjhattabahiddhā, pavattaṃ pana ajjhattamevāti ayametesaṃ viseso. Bojjhaṅgādivisesanti bojjhaṅgajhānaṅgamaggaṅgānaṃ asadisataṃ. Asamāpajjitukāmatāsaṅkhātā vitakkādivirāgabhāvanā asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanā. Itarassāti pādakajjhānādikassa. Atabbhāvatoti yathāvuttavirāgabhāvanābhāvassa abhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā maggāsannāya vipassanāya somanassasahagatatte maggassa paṭhamādijjhānikatā ca upekkhāsahagatatte pañcamajjhānikatā eva ca tabbasena ca bojjhaṅgādīnaṃ visesoti tesaṃ niyame āsannakāraṇaṃ padhānakāraṇañca vuṭṭhānagāminivipassanā, na evaṃ pādakajjhānādayoti.

    ఇదాని అపాదకపఠమజ్ఝానపాదకానం పకిణ్ణకసఙ్ఖారపఠమజ్ఝానాని సమ్మసిత్వా నిబ్బత్తితానఞ్చ మగ్గానం ఏకన్తేన పఠమజ్ఝానికభావతో విపస్సనానియమోయేవేత్థ ఏకన్తికో పధానఞ్చాతి ఇమమత్థం విభావేన్తో ‘‘విపస్సనానియమేనేవా’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఇతరేతి దుతియజ్ఝానికాదిమగ్గా. పాదకజ్ఝానాతిక్కన్తానం అఙ్గానం అసమాపజ్జితుకామతావిరాగభావనాభూతా వుట్ఠానగామినివిపస్సనా అధిట్ఠానభూతేన పాదకజ్ఝానేన ఆహితవిసేసా మగ్గస్స ఝానఙ్గాదివిసేసనియామికా హోతీతి ‘‘పాదకజ్ఝానవిపస్సనానియమేహీ’’తి వుత్తం. యథా చ అధిట్ఠానభూతేన పాదకజ్ఝానేన, ఏవం ఆరమ్మణభూతేన సమ్మసితజ్ఝానేన ఉభయసబ్భావే అజ్ఝాసయవసేన ఆహితవిసేసా విపస్సనా నియమేతీతి ఆహ ‘‘ఏవం సేసవాదేసుపి…పే॰… యోజేతబ్బో’’తి.

    Idāni apādakapaṭhamajjhānapādakānaṃ pakiṇṇakasaṅkhārapaṭhamajjhānāni sammasitvā nibbattitānañca maggānaṃ ekantena paṭhamajjhānikabhāvato vipassanāniyamoyevettha ekantiko padhānañcāti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘vipassanāniyamenevā’’tiādimāha. Tattha itareti dutiyajjhānikādimaggā. Pādakajjhānātikkantānaṃ aṅgānaṃ asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanābhūtā vuṭṭhānagāminivipassanā adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena āhitavisesā maggassa jhānaṅgādivisesaniyāmikā hotīti ‘‘pādakajjhānavipassanāniyamehī’’ti vuttaṃ. Yathā ca adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena, evaṃ ārammaṇabhūtena sammasitajjhānena ubhayasabbhāve ajjhāsayavasena āhitavisesā vipassanā niyametīti āha ‘‘evaṃ sesavādesupi…pe… yojetabbo’’ti.

    పాదకజ్ఝానసఙ్ఖారేసూతి పఠమజ్ఝానసఙ్ఖారేసు. ‘‘పఠమజ్ఝానం పాదకం కత్వా’’తి (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ ౩౫౦) హి వుత్తం. తంతంవిరాగావిరాగభావనాభావేనాతి వితక్కాదీనం విరజ్జనావిరజ్జనభావనాభావేన. తేన ఆరమ్మణజ్ఝానస్సపి విపస్సనాయ విసేసాధానం ఉపనిస్సయతమాహ.

    Pādakajjhānasaṅkhāresūti paṭhamajjhānasaṅkhāresu. ‘‘Paṭhamajjhānaṃ pādakaṃ katvā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350) hi vuttaṃ. Taṃtaṃvirāgāvirāgabhāvanābhāvenāti vitakkādīnaṃ virajjanāvirajjanabhāvanābhāvena. Tena ārammaṇajjhānassapi vipassanāya visesādhānaṃ upanissayatamāha.

    పాదకజ్ఝానసమ్మసితజ్ఝానానియేవ బోజ్ఝఙ్గాదివిసేసానం ఉపనిస్సయో కారణన్తి పాదకజ్ఝానసమ్మసితజ్ఝానుపనిస్సయో , తస్స సబ్భావే. తదభావాభావతోతి తస్స అజ్ఝాసయస్స అభావాభావతో.

    Pādakajjhānasammasitajjhānāniyeva bojjhaṅgādivisesānaṃ upanissayo kāraṇanti pādakajjhānasammasitajjhānupanissayo, tassa sabbhāve. Tadabhāvābhāvatoti tassa ajjhāsayassa abhāvābhāvato.

    చతుత్థజ్ఝానికస్స మగ్గస్స ఆరుప్పే అరూపజ్ఝానమేవ పాదకం సియాతి ఆహ ‘‘చతుత్థజ్ఝానికవజ్జాన’’న్తి. అరియమగ్గస్స ఓళారికఙ్గాతిక్కమనూపనిస్సయా విపస్సనాయ అధిట్ఠానారమ్మణభూతా దుతియజ్ఝానాదయో. పఞ్చహి అఙ్గేహీతి పఞ్చహి ఝానఙ్గేహి. ‘‘తంతంవాదేహి పఞ్ఞాపియమానాని పాదకజ్ఝానాదీని వాదసహచారితాయ ‘వాదా’తి వుచ్చన్తీ’’తి అధిప్పాయేన ‘‘తయోపేతే వాదే’’తి ఆహ. వదన్తి ఏతేహీతి వా వాదకరణభూతాని పాదకజ్ఝానాదీని వాదా.

    Catutthajjhānikassa maggassa āruppe arūpajjhānameva pādakaṃ siyāti āha ‘‘catutthajjhānikavajjāna’’nti. Ariyamaggassa oḷārikaṅgātikkamanūpanissayā vipassanāya adhiṭṭhānārammaṇabhūtā dutiyajjhānādayo. Pañcahi aṅgehīti pañcahi jhānaṅgehi. ‘‘Taṃtaṃvādehi paññāpiyamānāni pādakajjhānādīni vādasahacāritāya ‘vādā’ti vuccantī’’ti adhippāyena ‘‘tayopete vāde’’ti āha. Vadanti etehīti vā vādakaraṇabhūtāni pādakajjhānādīni vādā.

    విపాకసన్తానస్స…పే॰… సుసఙ్ఖతత్తాతి ఏతేన యస్మిం సన్తానే కమ్మం ఉప్పజ్జతి, తత్థ ఉప్పజ్జమానమేవ కిఞ్చి విసేసాధానం కరోతీతి దీపేతి. యతో తస్మింయేవ సన్తానే తస్స విపాకో, నాఞ్ఞత్థ.

    Vipākasantānassa…pe…susaṅkhatattāti etena yasmiṃ santāne kammaṃ uppajjati, tattha uppajjamānameva kiñci visesādhānaṃ karotīti dīpeti. Yato tasmiṃyeva santāne tassa vipāko, nāññattha.

    పురిమానులోమం వియ తన్తి యథా గోత్రభుట్ఠానే ఉప్పన్నానులోమతో పురిమఅనులోమఞాణం తం గోత్రభుట్ఠానే ఉప్పన్నానులోమం అనుబన్ధతి, ఏవం. తదపీతి గోత్రభుట్ఠానే ఉప్పన్నానులోమఞాణమ్పి అఞ్ఞం అనులోమఞాణమేవ అనుబన్ధేయ్య, తస్స అనన్తరం ఉప్పజ్జేయ్య. సా భూమీతి సా పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధసఙ్ఖాతా కిలేసానం ఉప్పత్తిట్ఠానతాయ భూమి. ఏకో భవోతి గహేత్వా వుత్తన్తి ఏతేన సత్త భవే ద్వే భవేతి ఇదమ్పి అధిప్పాయవసేన నేతబ్బత్థం, న యథారుతవసేనాతి దస్సేతి. తత్థాయం అధిప్పాయో – ఏకవారం కామావచరదేవేసు ఏకవారం మనుస్సేసూతి ఏవమ్పి మిస్సితూపపత్తివసేన తేసు ఏకిస్సా ఏవ ఉపపత్తియా అయం పరిచ్ఛేదో. యం పన ‘‘న తే భవం అట్ఠమమాదియన్తీ’’తి (ఖు॰ పా॰ ౬.౯; సు॰ ని॰ ౨౩౨) వుత్తం, తమ్పి కామావచరభవంయేవ సన్ధాయాహ. మహగ్గతభవానం పరిచ్ఛేదో నత్థీతి వదన్తి. తథా ‘‘ఠపేత్వా ద్వే భవే’’తి ఏత్థాపి కామావచరదేవమనుస్సభవానం మిస్సకవసేనేవ, తస్మా కామధాతుయం యే ద్వే భవాతి కామావచరదేవమనుస్సవసేన యే ద్వే భవాతి అత్థో. పురిమవికప్పేసు పుగ్గలభేదేన పటిపదా భిన్దిత్వా కస్సచి చలతీతి, కస్సచి న చలతీతి కత్వా ‘‘చలతి ఏవా’’తి అవధారణమన్తరేన అత్థో వుత్తో. యస్మా పన అట్ఠకథాయం (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ ౩౫౦ లోకుత్తరకుసలపకిణ్ణకకథా) ‘‘యథా చ పటిపదా, ఏవం అధిపతిపి చలతి ఏవా’’తి వుత్తం, తస్మా సబ్బేసమ్పి పటిపదాసు అభేదేన గహితాసు ఏకన్తేన చలనం సమ్భవతీతి ‘‘చలతిచ్చేవ వుత్తం, న న చలతీ’’తి తతియవికప్పో చలనావధారణో వుత్తో.

    Purimānulomaṃ viya tanti yathā gotrabhuṭṭhāne uppannānulomato purimaanulomañāṇaṃ taṃ gotrabhuṭṭhāne uppannānulomaṃ anubandhati, evaṃ. Tadapīti gotrabhuṭṭhāne uppannānulomañāṇampi aññaṃ anulomañāṇameva anubandheyya, tassa anantaraṃ uppajjeyya. Sā bhūmīti sā pañcupādānakkhandhasaṅkhātā kilesānaṃ uppattiṭṭhānatāya bhūmi. Eko bhavoti gahetvā vuttanti etena satta bhave dve bhaveti idampi adhippāyavasena netabbatthaṃ, na yathārutavasenāti dasseti. Tatthāyaṃ adhippāyo – ekavāraṃ kāmāvacaradevesu ekavāraṃ manussesūti evampi missitūpapattivasena tesu ekissā eva upapattiyā ayaṃ paricchedo. Yaṃ pana ‘‘na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti (khu. pā. 6.9; su. ni. 232) vuttaṃ, tampi kāmāvacarabhavaṃyeva sandhāyāha. Mahaggatabhavānaṃ paricchedo natthīti vadanti. Tathā ‘‘ṭhapetvā dve bhave’’ti etthāpi kāmāvacaradevamanussabhavānaṃ missakavaseneva, tasmā kāmadhātuyaṃ ye dve bhavāti kāmāvacaradevamanussavasena ye dve bhavāti attho. Purimavikappesu puggalabhedena paṭipadā bhinditvā kassaci calatīti, kassaci na calatīti katvā ‘‘calati evā’’ti avadhāraṇamantarena attho vutto. Yasmā pana aṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350 lokuttarakusalapakiṇṇakakathā) ‘‘yathā ca paṭipadā, evaṃ adhipatipi calati evā’’ti vuttaṃ, tasmā sabbesampi paṭipadāsu abhedena gahitāsu ekantena calanaṃ sambhavatīti ‘‘calaticceva vuttaṃ, na na calatī’’ti tatiyavikappo calanāvadhāraṇo vutto.

    లోకుత్తరకుసలపకిణ్ణకకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Lokuttarakusalapakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact