Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā |
పకిణ్ణకకథావణ్ణనా
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
పకిణ్ణకన్తి వోమిస్సకనయం. సముట్ఠానన్తి ఉప్పత్తికారణం. కిరియాతిఆది నిదస్సనమత్తం అకిరియాదీనమ్పి సఙ్గహతో. వేదనాయ సహ కుసలఞ్చ వేదితబ్బన్తి యోజేతబ్బం. సబ్బసఙ్గాహకవసేనాతి సబ్బేసం సిక్ఖాపదానం సఙ్గాహకవసేన ‘‘కాయో వాచా కాయవాచా కాయచిత్తం వాచాచిత్తం కాయవాచాచిత్త’’న్తి ఏవం వుత్తాని ఛ ఆపత్తిసముట్ఠానాని. సముట్ఠానాదయో హి ఆపత్తియా ఏవ హోన్తి, న సిక్ఖాపదస్స. తంతంసిక్ఖాపదస్స నియతఆపత్తియా ఏవ గహణత్థం పన సిక్ఖాపదసీసేన సముట్ఠానాదీనం కథనం. ఏవఞ్హి ఆపత్తివిసేసో పఞ్ఞాయతి ఆపత్తి-సద్దస్స సబ్బాపత్తిసాధారణత్తా, ఇమేసు పన ఛసు సముట్ఠానేసు పురిమాని తీణి అచిత్తకాని, పచ్ఛిమాని సచిత్తకాని. సమాసతో తం ఇమం పకిణ్ణకం విదిత్వా వేదితబ్బన్తి సమ్బన్ధో. ఛ సముట్ఠానాని ఏతస్సాతి ఛసముట్ఠానం. ఏవం సేసేసుపి.
Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ akiriyādīnampi saṅgahato. Vedanāya saha kusalañca veditabbanti yojetabbaṃ. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena ‘‘kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācitta’’nti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā eva honti, na sikkhāpadassa. Taṃtaṃsikkhāpadassa niyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ pana sikkhāpadasīsena samuṭṭhānādīnaṃ kathanaṃ. Evañhi āpattiviseso paññāyati āpatti-saddassa sabbāpattisādhāraṇattā, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Samāsato taṃ imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā veditabbanti sambandho. Cha samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Evaṃ sesesupi.
అత్థి కథినసముట్ఠానన్తిఆది సముట్ఠానసీసవసేన ద్విసముట్ఠానఏకసముట్ఠానానం దస్సనం. తేరస హి సముట్ఠానసీసాని పఠమపారాజికసముట్ఠానం అదిన్నాదానసముట్ఠానం సఞ్చరిత్తసముట్ఠానం సమనుభాసనసముట్ఠానం కథినసముట్ఠానం ఏళకలోమసముట్ఠానం పదసోధమ్మసముట్ఠానం అద్ధానసముట్ఠానం థేయ్యసత్థసముట్ఠానం ధమ్మదేసనాసముట్ఠానం భూతారోచనసముట్ఠానం చోరీవుట్ఠాపనసముట్ఠానం అననుఞ్ఞాతసమఉట్ఠానన్తి. తత్థ అత్థి ఛసముట్ఠానన్తి ఇమినా సఞ్చరిత్తసముట్ఠానం వుత్తం, పఞ్చసముట్ఠానస్స అభావతో ‘‘అత్థి పఞ్చసముట్ఠాన’’న్తి అవత్వా ‘‘అత్థి చతుసముట్ఠాన’’న్తి వుత్తం, ఇమినా చ అద్ధానసముట్ఠానం అననుఞ్ఞాతసముట్ఠానఞ్చ సఙ్గహితం. యఞ్హి పఠమతతియచతుత్థఛట్ఠేహి సముట్ఠానేహి సముట్ఠాతి , ఇదం అద్ధానసముట్ఠానం. యం పన దుతియతతియపఞ్చమఛట్ఠేహి సముట్ఠాతి, ఇదం అననుఞ్ఞాతసముట్ఠానం. అత్థి తిసముట్ఠానన్తి ఇమినా అదిన్నాదానసముట్ఠానం భూతారోచనసముట్ఠానఞ్చ సఙ్గహితం. యఞ్హి సచిత్తకేహి తీహి సముట్ఠాతి, ఇదం అదిన్నాదానసముట్ఠానం. యం పన అచిత్తకేహి తీహి సముట్ఠాతి, ఇదం భూతారోచనసముట్ఠానం. అత్థి కథినసముట్ఠానన్తిఆదినా పన అవసేససమఉట్ఠానసీసవసేన ద్విసముట్ఠానం ఏకసముట్ఠానఞ్చ సఙ్గణ్హాతి. తత్థ హి యం తతియఛట్ఠేహి సముట్ఠాతి, ఇదం కథినసముట్ఠానం నామ. యం పన పఠమచతుత్థేహి సముట్ఠాతి, ఇదం ఏళకలోమసముట్ఠానం. యం ఛట్ఠేనేవ సముట్ఠాతి, ఇదం ధురనిక్ఖేపసముట్ఠానం, ‘‘సమనుభాసనసమఉట్ఠాన’’న్తిపి తస్సేవ నామం. ఇతి సరూపేన అట్ఠ ఆపత్తిసీసాని దస్సితాని. ఆదిసద్దేన పనేత్థ అవసేసాని పఠమపారాజికసముట్ఠానపదసోధమ్మథేయ్యసత్థధమ్మదేసనాచోరీవుట్ఠాపనసముట్ఠానాని పఞ్చపి సముట్ఠానసీసాని సఙ్గహితాని. తత్థ యం కాయచిత్తతో సముట్ఠాతి, ఇదం పఠమపారాజికసముట్ఠానం. యం దుతియపఞ్చమేహి సముట్ఠాతి, ఇదం పదసోధమ్మసముట్ఠానం. యం చతుత్థఛట్ఠేహి సముట్ఠాతి, ఇదం థేయ్యసత్థసముట్ఠానం. యం పఞ్చమేనేవ సముట్ఠాతి, ఇదం ధమ్మదేసనాసమఉట్ఠానం. యం పఞ్చమఛట్ఠేహి సముట్ఠాతి, ఇదం చోరీవుట్ఠాపనసముట్ఠానం. ఏత్థ చ పచ్ఛిమేసు తీసు సచిత్తకసముట్ఠానేసు ఏకేకసముట్ఠానవసేన ఏకసముట్ఠానాని తివిధాని. ద్విసముట్ఠానాని పన పఠమచతుత్థేహి వా దుతియపఞ్చమేహి వా తతియఛట్ఠేహి వా చతుత్థఛట్ఠేహి వా పఞ్చమఛట్ఠేహి వా సముట్ఠానవసేన పఞ్చవిధానీతి వేదితబ్బాని.
Atthi kathinasamuṭṭhānantiādi samuṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaekasamuṭṭhānānaṃ dassanaṃ. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamauṭṭhānanti. Tattha atthi chasamuṭṭhānanti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ, pañcasamuṭṭhānassa abhāvato ‘‘atthi pañcasamuṭṭhāna’’nti avatvā ‘‘atthi catusamuṭṭhāna’’nti vuttaṃ, iminā ca addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti , idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. Atthi kathinasamuṭṭhānantiādinā pana avasesasamauṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tattha hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Yaṃ pana paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, ‘‘samanubhāsanasamauṭṭhāna’’ntipi tasseva nāmaṃ. Iti sarūpena aṭṭha āpattisīsāni dassitāni. Ādisaddena panettha avasesāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānāni pañcapi samuṭṭhānasīsāni saṅgahitāni. Tattha yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamauṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ. Ettha ca pacchimesu tīsu sacittakasamuṭṭhānesu ekekasamuṭṭhānavasena ekasamuṭṭhānāni tividhāni. Dvisamuṭṭhānāni pana paṭhamacatutthehi vā dutiyapañcamehi vā tatiyachaṭṭhehi vā catutthachaṭṭhehi vā pañcamachaṭṭhehi vā samuṭṭhānavasena pañcavidhānīti veditabbāni.
ఏవం సముట్ఠానవసేన సబ్బసిక్ఖాపదాని తేరసధా దస్సేత్వా ఇదాని కిరియావసేన పఞ్చధా దస్సేతుం తత్రాపీతిఆది వుత్తం. కిఞ్చీతి సిక్ఖాపదం. కిరియతోతి పథవీఖణనాది (పాచి॰ ౮౪-౮౫) వియ కాయవచీవిఞ్ఞత్తిజనితకమ్మతో. అకిరియతోతి పఠమకథినాది (పారా॰ ౪౫౯ ఆదయో) వియ కత్తబ్బస్స అకరణేనేవ. కిరియాకిరియతోతి అఞ్ఞాతికాయ భిక్ఖునియా హత్థతో చీవరపటిగ్గహణాది (పారా॰ ౫౦౮ ఆదయో) వియ. సియా కిరియతో, సియా అకిరియతో రూపియపటిగ్గహణాది (పారా॰ ౫౮౨ ఆదయో) వియ, సియా కిరియతో, సియా కిరియాకిరియతో కుటికారాది (పారా॰ ౩౪౨) వియ. వీతిక్కమసఞ్ఞాయ అభావేన విమోక్ఖో అస్సాతి సఞ్ఞావిమోక్ఖన్తి మజ్ఝేపదలోపీసమాసో దట్ఠబ్బో. చిత్తఙ్గం లభతి సచిత్తకసముట్ఠానేహేవ సముట్ఠహనతో. ఇతరన్తి యస్స చిత్తఙ్గనియమో నత్థి, తం, అనాపత్తిముఖేన చేతం సఞ్ఞాదుకం వుత్తం, ఆపత్తిముఖేన సచిత్తకదుకన్తి ఏత్తకమేవ విసేసో, అత్థతో సమానావ.
Evaṃ samuṭṭhānavasena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassetuṃ tatrāpītiādi vuttaṃ. Kiñcīti sikkhāpadaṃ. Kiriyatoti pathavīkhaṇanādi (pāci. 84-85) viya kāyavacīviññattijanitakammato. Akiriyatoti paṭhamakathinādi (pārā. 459 ādayo) viya kattabbassa akaraṇeneva. Kiriyākiriyatoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇādi (pārā. 508 ādayo) viya. Siyā kiriyato, siyā akiriyato rūpiyapaṭiggahaṇādi (pārā. 582 ādayo) viya, siyā kiriyato, siyā kiriyākiriyato kuṭikārādi (pārā. 342) viya. Vītikkamasaññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopīsamāso daṭṭhabbo. Cittaṅgaṃ labhati sacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato. Itaranti yassa cittaṅganiyamo natthi, taṃ, anāpattimukhena cetaṃ saññādukaṃ vuttaṃ, āpattimukhena sacittakadukanti ettakameva viseso, atthato samānāva.
కాయవచీద్వారేహి ఆపజ్జితబ్బమ్పి కాయకమ్మే వా వచీకమ్మే వా సఙ్గయ్హతి. తత్థ బాహుల్లవుత్తితో అదిన్నాదానముసావాదాదయో వియాతి అత్థి సిక్ఖాపదం కాయకమ్మన్తిఆదినా కాయకమ్మం వచీకమ్మఞ్చాతి దుకమేవ వుత్తం, విభాగతో పన కాయవచీకమ్మేన సద్ధిం తికమేవ హోతి. తేనేవ మాతికాట్ఠకథాయం (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ పఠమపారాజికవణ్ణనా) వుత్తం ‘‘సబ్బా చ కాయకమ్మవచీకమ్మతదుభయవసేన తివిధా హోన్తీ’’తి. తతోయేవ ఇధాపి అదిన్నాదానాదీసు (పారా॰ ౮౯) కాయకమ్మవచీకమ్మన్తి తదుభయవసేన దస్సితం. అత్థి పన సిక్ఖాపదం కుసలన్తిఆది ఆపత్తిసముట్ఠాపకచిత్తవసేన కారియే కారణోపచారేన వుత్తం, న పన ఆపత్తియా కుసలాదిపరమత్థధమ్మతావసేన ఆపత్తియా సమ్ముతిసభావత్తా. కుసలాకుసలాదిపరమత్థధమ్మే ఉపాదాయ హి భగవతా ఆపత్తిసమ్ముతి పఞ్ఞత్తా. వక్ఖతి హి ‘‘యం కుసలచిత్తేన ఆపజ్జతి, తం కుసల’’న్తిఆది (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౬౬ పకణ్ణకకథా). న హి భగవతో ఆణాయత్తా ఆపత్తి కుసలాదిపరమత్థసభావా హోతి అనుపసమ్పన్నానం ఆదికమ్మికానఞ్చ ఆపత్తిప్పసఙ్గతో, తస్సా దేసనాదీహి విసుద్ధిఅభావప్పసఙ్గతో చ. న హి కారణబలేన ఉప్పజ్జమానా కుసలాదిసభావా ఆపత్తి అనుపసమ్పన్నాదీసు నివత్తతి, ఉప్పన్నాయ చ తస్సా కేనచి వినాసో న సమ్భవతి. సరసవినాసతో దేసనాదినా చ ఆపత్తి విగచ్ఛతీతి వచనమత్థి, న పన తేన అకుసలాది విగచ్ఛతి. పితుఘాతాదికమ్మేన హి పారాజికం ఆపన్నస్స భిక్ఖునో గిహిలిఙ్గం గహేత్వా భిక్ఖుభావపరిచ్చాగేన పారాజికాపత్తి విగచ్ఛతి, న పాణాతిపాతాదిఅకుసలం ఆనన్తరియాదిభావతో. తస్మా దుమ్మఙ్కూనం నిగ్గహాదిదసఅత్థవసే (పారా॰ ౩౯; పరి॰ ౨) పటిచ్చ భగవతా యథాపచ్చయం సముప్పజ్జమానే కుసలాకుసలాదినామరూపధమ్మే ఉపాదాయ పఞ్ఞత్తా సమ్ముతియేవ ఆపత్తి, సా చ యథావిధిపటికమ్మకరణేన విగతా నామ హోతీతి వేదితబ్బం, తేనాహ ద్వత్తింసేవ హి ఆపత్తిసముట్ఠాపకచిత్తానీతిఆది. ఆపత్తిసముట్ఠాపకత్తేనేవ హేత్థ కుసలాదీనం ఆపత్తితో భేదో సిద్ధో. న హి తంసముట్ఠితస్స తతో అభేదో యుత్తో సముట్ఠానసముట్ఠితభేదబ్యవహారుపచ్ఛేదప్పసఙ్గతో. సారత్థదీపనియం (సారత్థ॰ టీ॰ పారాజికకణ్డ ౨.౬౬ పకిణ్ణకకథావణ్ణనా) పన ఆపత్తియా పరమత్థతో కుసలత్తమేవ న సమ్భవతి ‘‘ఆపత్తాధికరణం సియా అకుసలం, సియా అబ్యాకతం, నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి వచనతో, ‘‘అకుసలత్తం పన అబ్యాకతత్తఞ్చ ఆపత్తియా సమ్భవతీ’’తి సఞ్ఞాయ కుసలచిత్తసముట్ఠానక్ఖణేపి రూపాబ్యాకతత్తం ఆపత్తియా సమత్థేతుం యం కుసలచిత్తేన ఆపజ్జతి, తం కుసలం, ఇతరేహి ఇతరన్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౬౬ పకిణ్ణకకథా) ఇమం అట్ఠకథావచనం నిస్సాయ వుత్తం ‘‘యం కుసలచిత్తేన ఆపజ్జతీతి యం సిక్ఖాపదసీసే గహితం ఆపత్తిం కుసలచిత్తసమఙ్గీ ఆపజ్జతి, ఇమినా పన వచనేన తం కుసలన్తి ఆపత్తియా వుచ్చమానో కుసలభావో పరియాయతో, న పరమత్థతోతి దస్సేతి. కుసలచిత్తేన హి ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తో సవిఞ్ఞత్తికం అవిఞ్ఞత్తికం వా సిక్ఖాపదవీతిక్కమాకారప్పవత్తం రూపక్ఖన్ధసఙ్ఖాతం అబ్యాకతాపత్తిం ఆపజ్జతీ’’తి. తత్థ యం కుసలచిత్తేన ఆపజ్జతీతి ఇమం వచనం ఉద్దిస్స ‘‘ఇమినా పన వచనేన తం కుసలన్తి ఆపత్తియా వుచ్చమానో కుసలభావో పరియాయతో, న పరమత్థతోతి దస్సేతీ’’తి వుత్తం, ఏవం ఇతరేహి ఇతరన్తి వచనేన ‘‘యం అకుసలచిత్తేన ఆపజ్జహి, తం అకుసలం, యం అబ్యాకతచిత్తేన ఆపజ్జతి, తం అబ్యాకత’’న్తి ఇమస్స అత్థస్స వుత్తత్తా ఇతరేహీతి వచనం ఉద్దిస్స ‘‘ఇమినాపి వచనేన ఇతరన్తి ఆపత్తియా వుచ్చమానో అకుసలభావో అబ్యాకతభావో చ పరియాయతో దస్సేతీ’’తి వత్తబ్బం. ఏవం అవత్వా కుసలపక్ఖే ఏవ కథనస్స కారణం న పస్సామ. యం పన ఆపత్తాధికరణం సియా అకుసలన్తిఆదివచనం కారణత్తేన వుత్తం, తమ్పి అకారణం యం అకుసలచిత్తేన ఆపజ్జతి, తం అకుసలన్తిఆదినా హేట్ఠా వుత్తనయేన అకుసలాదిభావస్స పరియాయదేసితత్తా, ఆపత్తియా కుసలవోహారస్స అయుత్తతాయ నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసలన్తి వుత్తత్తా చ. ఆపత్తియా హి కుసలచిత్తసముట్ఠితత్తేపి భగవతా పటిక్ఖిత్తభావేన సావజ్జధమ్మత్తా కారణూపచారేనాపి అనవజ్జకుసలవోహారో న యుత్తో సావజ్జానవజ్జానం అఞ్ఞమఞ్ఞవిరుద్ధత్తా. యథా ఆకాసాదిసమ్ముతిసచ్చానం ఉప్పన్నతాదివోహారో వియ జాతిజరాభఙ్గానం ఉప్పన్నతాదివోహారో అనవట్ఠానాదిదేసతో అయుత్తో, ఏవమిధాపి కుసలవోహారో అయుత్తో విరుద్ధత్తా. అకుసలాదివోహారో పన యుత్తో , కారణూపచారేన పన అకుసలాదిసభావతా యథావుత్తదోసానతివత్తనతో. సుత్తస్సాపి హి యథా సుత్తసుత్తానులోమాదీహి విరోధో న హోతి, తథేవ అత్థో గహేతబ్బో.
Kāyavacīdvārehi āpajjitabbampi kāyakamme vā vacīkamme vā saṅgayhati. Tattha bāhullavuttito adinnādānamusāvādādayo viyāti atthi sikkhāpadaṃ kāyakammantiādinā kāyakammaṃ vacīkammañcāti dukameva vuttaṃ, vibhāgato pana kāyavacīkammena saddhiṃ tikameva hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbā ca kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā hontī’’ti. Tatoyeva idhāpi adinnādānādīsu (pārā. 89) kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ. Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādi āpattisamuṭṭhāpakacittavasena kāriye kāraṇopacārena vuttaṃ, na pana āpattiyā kusalādiparamatthadhammatāvasena āpattiyā sammutisabhāvattā. Kusalākusalādiparamatthadhamme upādāya hi bhagavatā āpattisammuti paññattā. Vakkhati hi ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusala’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.66 pakaṇṇakakathā). Na hi bhagavato āṇāyattā āpatti kusalādiparamatthasabhāvā hoti anupasampannānaṃ ādikammikānañca āpattippasaṅgato, tassā desanādīhi visuddhiabhāvappasaṅgato ca. Na hi kāraṇabalena uppajjamānā kusalādisabhāvā āpatti anupasampannādīsu nivattati, uppannāya ca tassā kenaci vināso na sambhavati. Sarasavināsato desanādinā ca āpatti vigacchatīti vacanamatthi, na pana tena akusalādi vigacchati. Pitughātādikammena hi pārājikaṃ āpannassa bhikkhuno gihiliṅgaṃ gahetvā bhikkhubhāvapariccāgena pārājikāpatti vigacchati, na pāṇātipātādiakusalaṃ ānantariyādibhāvato. Tasmā dummaṅkūnaṃ niggahādidasaatthavase (pārā. 39; pari. 2) paṭicca bhagavatā yathāpaccayaṃ samuppajjamāne kusalākusalādināmarūpadhamme upādāya paññattā sammutiyeva āpatti, sā ca yathāvidhipaṭikammakaraṇena vigatā nāma hotīti veditabbaṃ, tenāha dvattiṃseva hi āpattisamuṭṭhāpakacittānītiādi. Āpattisamuṭṭhāpakatteneva hettha kusalādīnaṃ āpattito bhedo siddho. Na hi taṃsamuṭṭhitassa tato abhedo yutto samuṭṭhānasamuṭṭhitabhedabyavahārupacchedappasaṅgato. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) pana āpattiyā paramatthato kusalattameva na sambhavati ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vacanato, ‘‘akusalattaṃ pana abyākatattañca āpattiyā sambhavatī’’ti saññāya kusalacittasamuṭṭhānakkhaṇepi rūpābyākatattaṃ āpattiyā samatthetuṃ yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusalaṃ, itarehi itaranti (pārā. aṭṭha. 1.66 pakiṇṇakakathā) imaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ nissāya vuttaṃ ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīse gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati, iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti. Tattha yaṃ kusalacittena āpajjatīti imaṃ vacanaṃ uddissa ‘‘iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dassetī’’ti vuttaṃ, evaṃ itarehi itaranti vacanena ‘‘yaṃ akusalacittena āpajjahi, taṃ akusalaṃ, yaṃ abyākatacittena āpajjati, taṃ abyākata’’nti imassa atthassa vuttattā itarehīti vacanaṃ uddissa ‘‘imināpi vacanena itaranti āpattiyā vuccamāno akusalabhāvo abyākatabhāvo ca pariyāyato dassetī’’ti vattabbaṃ. Evaṃ avatvā kusalapakkhe eva kathanassa kāraṇaṃ na passāma. Yaṃ pana āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalantiādivacanaṃ kāraṇattena vuttaṃ, tampi akāraṇaṃ yaṃ akusalacittena āpajjati, taṃ akusalantiādinā heṭṭhā vuttanayena akusalādibhāvassa pariyāyadesitattā, āpattiyā kusalavohārassa ayuttatāya natthi āpattādhikaraṇaṃ kusalanti vuttattā ca. Āpattiyā hi kusalacittasamuṭṭhitattepi bhagavatā paṭikkhittabhāvena sāvajjadhammattā kāraṇūpacārenāpi anavajjakusalavohāro na yutto sāvajjānavajjānaṃ aññamaññaviruddhattā. Yathā ākāsādisammutisaccānaṃ uppannatādivohāro viya jātijarābhaṅgānaṃ uppannatādivohāro anavaṭṭhānādidesato ayutto, evamidhāpi kusalavohāro ayutto viruddhattā. Akusalādivohāro pana yutto , kāraṇūpacārena pana akusalādisabhāvatā yathāvuttadosānativattanato. Suttassāpi hi yathā suttasuttānulomādīhi virodho na hoti, tatheva attho gahetabbo.
యం పన వుత్తం ‘‘కుసలచిత్తేన హి ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తో…పే॰… రూపక్ఖన్ధసఙ్ఖాతం అబ్యాకతాపత్తిం ఆపజ్జతీ’’తి, తం అయుత్తమేవ రూపక్ఖన్ధస్స ఖణికతాయ ఆపత్తియాపి దేసనాదిపటికమ్మం వినావ పటిపస్సద్ధిప్పసఙ్గతో. రూపపరమ్పరా ఆపత్తీతి చే? తన్న, పటికమ్మేనాపి అవిగమప్పసఙ్గతో. న హి రూపసన్తతిదేసనాదీహి విగచ్ఛతి సకారణాయత్తత్తా, ఇతి సబ్బథా ఆపత్తియా పరమత్థతా అయుత్తా, ఏతేనేవ యం వుత్తం ‘‘నిపజ్జిత్వా నిరోధసమాపన్నస్స సహసేయ్యవసేన తథాకారప్పవత్తరూపధమ్మస్సేవ ఆపత్తిభావతో’’తిఆది, తమ్పి పటిసిద్ధన్తి వేదితబ్బం. ఇధ పన నిరోధసమాపన్నానం రూపధమ్మమేవ పటిచ్చ ఉప్పన్నత్తా ఆపత్తి అచిత్తా అవేదనా, అఞ్ఞత్థ పన సచిత్తా సవేదనావ, సబ్బత్థాపి పఞ్ఞత్తిసభావాతి వేదితబ్బా. తేనేవ దుట్ఠదోససిక్ఖాపదట్ఠకథాయం ఆపత్తియా అకుసలాదిసభావం పరపరికప్పితం నిసేధేతుం ‘‘ఆదికమ్మికస్స అనాపత్తివచనతో…పే॰… పణ్ణత్తిమత్తమేవ ఆపత్తాధికరణన్తి వేదితబ్బ’’న్తి సయమేవ వక్ఖతి, తస్మా ‘‘తంతంకుసలాదిధమ్మసముప్పత్తియా భగవతా పఞ్ఞత్తా ఆపత్తిసమ్ముతి సముట్ఠితా’’తి చ, ‘‘యావ పటిప్పస్సద్ధికారణా తిట్ఠతీ’’తి చ, ‘‘పటిప్పస్సద్ధికారణేహి వినస్సతీ’’తి చ వోహరీయతి. ఆపత్తియా చ సమ్ముతిసభావత్తేపి హి సఞ్చిచ్చ తం ఆపజ్జన్తస్స, పటికిరియం అకరోన్తస్స చ అనాదరే అకుసలరాసి చేవ సగ్గమగ్గన్తరాయో చ హోతీతి లజ్జినో యథావిధిం నాతిక్కమన్తి, అనతిక్కమనప్పచ్చయా చ తేసం అనన్తప్పభేదా సీలాదయో ధమ్మా పరివడ్ఢన్తీతి గహేతబ్బం. ద్వత్తింసేవాతి నియమో ఆపత్తినిమిత్తానం కాయవచీవిఞ్ఞత్తీనం ఏతేహేవ సముప్పజ్జనతో కతో, న పన సబ్బాపత్తీనమ్పి ఏతేహేవ సముప్పజ్జనతో. నిపజ్జిత్వా నిద్దాయన్తానఞ్హి ఝాననిరోధసమాపన్నానఞ్చ అవిఞ్ఞత్తిజనకేహి విపాకఅప్పనాచిత్తేహి చేవ రూపధమ్మేహి చ సహసేయ్యాదిఆపత్తి సమ్భవతి.
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto…pe… rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti, taṃ ayuttameva rūpakkhandhassa khaṇikatāya āpattiyāpi desanādipaṭikammaṃ vināva paṭipassaddhippasaṅgato. Rūpaparamparā āpattīti ce? Tanna, paṭikammenāpi avigamappasaṅgato. Na hi rūpasantatidesanādīhi vigacchati sakāraṇāyattattā, iti sabbathā āpattiyā paramatthatā ayuttā, eteneva yaṃ vuttaṃ ‘‘nipajjitvā nirodhasamāpannassa sahaseyyavasena tathākārappavattarūpadhammasseva āpattibhāvato’’tiādi, tampi paṭisiddhanti veditabbaṃ. Idha pana nirodhasamāpannānaṃ rūpadhammameva paṭicca uppannattā āpatti acittā avedanā, aññattha pana sacittā savedanāva, sabbatthāpi paññattisabhāvāti veditabbā. Teneva duṭṭhadosasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ āpattiyā akusalādisabhāvaṃ paraparikappitaṃ nisedhetuṃ ‘‘ādikammikassa anāpattivacanato…pe… paṇṇattimattameva āpattādhikaraṇanti veditabba’’nti sayameva vakkhati, tasmā ‘‘taṃtaṃkusalādidhammasamuppattiyā bhagavatā paññattā āpattisammuti samuṭṭhitā’’ti ca, ‘‘yāva paṭippassaddhikāraṇā tiṭṭhatī’’ti ca, ‘‘paṭippassaddhikāraṇehi vinassatī’’ti ca voharīyati. Āpattiyā ca sammutisabhāvattepi hi sañcicca taṃ āpajjantassa, paṭikiriyaṃ akarontassa ca anādare akusalarāsi ceva saggamaggantarāyo ca hotīti lajjino yathāvidhiṃ nātikkamanti, anatikkamanappaccayā ca tesaṃ anantappabhedā sīlādayo dhammā parivaḍḍhantīti gahetabbaṃ. Dvattiṃsevāti niyamo āpattinimittānaṃ kāyavacīviññattīnaṃ eteheva samuppajjanato kato, na pana sabbāpattīnampi eteheva samuppajjanato. Nipajjitvā niddāyantānañhi jhānanirodhasamāpannānañca aviññattijanakehi vipākaappanācittehi ceva rūpadhammehi ca sahaseyyādiāpatti sambhavati.
దసాతి కిరియాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుద్వయేన సహ అట్ఠ మహాకిరియచిత్తాని. పఞ్ఞత్తిం అజానిత్వా ఇద్ధివికుబ్బనాదీసు అభిఞ్ఞానం ఆపత్తిసముట్ఠాపకత్తం వేదితబ్బం. ఏత్థ చ కిఞ్చి సిక్ఖాపదం అకుసలచిత్తమేవ, కిఞ్చి కుసలాబ్యాకతవసేన ద్విచిత్తం, కిఞ్చి తిచిత్తన్తి అయమేవ భేదో లబ్భతి, నాఞ్ఞోతి వేదితబ్బం. కిరియాసముట్ఠానన్తి పరూపక్కమేన జాయమానం అఙ్గజాతాదిచలనం సాదియనచిత్తసఙ్ఖాతే సేవనచిత్తే ఉప్పన్నే తేన చిత్తేన సముప్పాదితమేవ హోతీతి వుత్తం ఇతరథా ‘‘సియా కిరియసముట్ఠానం, సియా అకిరియసముట్ఠాన’’న్తి వత్తబ్బతో.
Dasāti kiriyāhetukamanoviññāṇadhātudvayena saha aṭṭha mahākiriyacittāni. Paññattiṃ ajānitvā iddhivikubbanādīsu abhiññānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ veditabbaṃ. Ettha ca kiñci sikkhāpadaṃ akusalacittameva, kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci ticittanti ayameva bhedo labbhati, nāññoti veditabbaṃ. Kiriyāsamuṭṭhānanti parūpakkamena jāyamānaṃ aṅgajātādicalanaṃ sādiyanacittasaṅkhāte sevanacitte uppanne tena cittena samuppāditameva hotīti vuttaṃ itarathā ‘‘siyā kiriyasamuṭṭhānaṃ, siyā akiriyasamuṭṭhāna’’nti vattabbato.
యం పన సారత్థదీపనియం (సారత్థ॰ టీ॰ పారాజికకణ్డ ౨.౬౬ పకిణ్ణకకథావణ్ణనా) వుత్తం ‘‘కిరియసముట్ఠానన్తి ఇదం యేభుయ్యవసేన వుత్తం పరూపక్కమే సతి సాదియన్తస్స అకిరియసముట్ఠానభావతో’’తిఆది, తం న గహేతబ్బం పఠమపారాజికస్స అకిరియసముట్ఠానతాయ పాళిఅట్ఠకథాసు అవుత్తత్తా. ‘‘మనోద్వారే ఆపత్తి నామ నత్థీ’’తి (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ పఠమపారాజికవణ్ణనా; పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౫౮౩-౪) హి వుత్తం. కథఞ్హి నామ పరూపక్కమేన మేథునం సాదియన్తో అత్తనో అఙ్గజాతాదికాయచలనం న సాదియేయ్య, సాదియనచిత్తానుగుణమేవ పన సకలసరీరే చిత్తజరూపసముప్పత్తియా విఞ్ఞత్తిపి సుఖుమా సముప్పన్నా ఏవ హోతీతి దట్ఠబ్బం, తేనాహ కాయద్వారేనేవ సముట్ఠానతో కాయకమ్మన్తిఆది. చిత్తం పనేత్థ అఙ్గమత్తం హోతీతి కాయవిఞ్ఞత్తి ఏవ కాయకమ్మభావే కారణం, న చిత్తం. తం పనేత్థ కాయసఙ్ఖాతాయ విఞ్ఞత్తియాయేవ అఙ్గమత్తం, న కాయకమ్మభావస్స, ఇతరథా మేథునస్స ‘‘మనోకమ్మ’’న్తి వత్తబ్బతో, తేనాహ ‘‘న తస్స వసేన కమ్మభావో లబ్భతీ’’తి. కమ్మభావోతి కాయకమ్మభావో. సబ్బఞ్చేతన్తి ఏతం సముట్ఠానాదికం. సిక్ఖాపదసీసేనాతి తంతంసిక్ఖాపదనియతఆపత్తియా ఏవ గహణత్థం సిక్ఖాపదముఖేన.
Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato’’tiādi, taṃ na gahetabbaṃ paṭhamapārājikassa akiriyasamuṭṭhānatāya pāḷiaṭṭhakathāsu avuttattā. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā; pārā. aṭṭha. 2.583-4) hi vuttaṃ. Kathañhi nāma parūpakkamena methunaṃ sādiyanto attano aṅgajātādikāyacalanaṃ na sādiyeyya, sādiyanacittānuguṇameva pana sakalasarīre cittajarūpasamuppattiyā viññattipi sukhumā samuppannā eva hotīti daṭṭhabbaṃ, tenāha kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammantiādi. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti kāyaviññatti eva kāyakammabhāve kāraṇaṃ, na cittaṃ. Taṃ panettha kāyasaṅkhātāya viññattiyāyeva aṅgamattaṃ, na kāyakammabhāvassa, itarathā methunassa ‘‘manokamma’’nti vattabbato, tenāha ‘‘na tassa vasena kammabhāvo labbhatī’’ti. Kammabhāvoti kāyakammabhāvo. Sabbañcetanti etaṃ samuṭṭhānādikaṃ. Sikkhāpadasīsenāti taṃtaṃsikkhāpadaniyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ sikkhāpadamukhena.
పకిణ్ణకకథావణ్ణనానయో నిట్ఠితో.
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.