| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ปกิณฺณกกถาวณฺณนา
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
๙๗๕. เอกนฺตโต นีวรณตฺตา มิทฺธสฺส ‘‘นตฺถิ นีวรณา’’ติ วจเนน คหณนฺติ ทเสฺสตุํ ‘‘มิทฺธสฺสปิ นีวรณสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ น จ รูปํ ปหาตพฺพํ นิปฺปริยายปฺปหานสฺส อิธ อธิเปฺปตตฺตาฯ เอตฺถ เกจิ ‘‘นามกายรูปกายเคลญฺญสภาวโต ทุวิธํ มิทฺธํฯ ตตฺถ ปุริมํ ‘นีวรณา’ติ วจเนน วุตฺตํ, อิตรํ รูปสภาว’’นฺติ วทนฺติฯ ตตฺถ ยํ ตํ อรูปโต อญฺญํ มิทฺธํ ปริกปฺปิตํ, ตมฺปิ นีวรณํ มิทฺธสภาวโต อิตรํ มิทฺธํ วิยาติ ปริกปฺปิตมิทฺธสฺสปิ น สกฺกา นีวรณภาวํ นิวเตฺตตุนฺติ เตสํ วจนสฺส นีวรณปฺปหานวจเนน วิโรธํ ทเสฺสโนฺต ‘‘น จ รูปกาย’’นฺติอาทิมาหฯ อถ วา ขีณาสวานํ โสปฺปนสภาวโต โสปฺปสฺส จ มิทฺธเหตุกตฺตา อตฺถิ มิทฺธรูปนฺติ วาทํ สนฺธาย อุตฺตรมาห ‘‘น จ รูปกายเคลญฺญ’’นฺติอาทินาฯ ตตฺถ มิทฺธเมว โสปฺปเหตูติ นายํ อวธารณา อิจฺฉิตา, โสปฺปเหตุ เอว มิทฺธนฺติ ปน อิจฺฉิตาติ มิทฺธโต อโญฺญปิ โสปฺปเหตุ อตฺถิ, โก ปน โส? รูปกายเคลญฺญํฯ น จ รูป…เป.… วจนโตติ โยชนา ทฎฺฐพฺพาฯ
975. Ekantato nīvaraṇattā middhassa ‘‘natthi nīvaraṇā’’ti vacanena gahaṇanti dassetuṃ ‘‘middhassapi nīvaraṇassā’’ti vuttaṃ. Na ca rūpaṃ pahātabbaṃ nippariyāyappahānassa idha adhippetattā. Ettha keci ‘‘nāmakāyarūpakāyagelaññasabhāvato duvidhaṃ middhaṃ. Tattha purimaṃ ‘nīvaraṇā’ti vacanena vuttaṃ, itaraṃ rūpasabhāva’’nti vadanti. Tattha yaṃ taṃ arūpato aññaṃ middhaṃ parikappitaṃ, tampi nīvaraṇaṃ middhasabhāvato itaraṃ middhaṃ viyāti parikappitamiddhassapi na sakkā nīvaraṇabhāvaṃ nivattetunti tesaṃ vacanassa nīvaraṇappahānavacanena virodhaṃ dassento ‘‘na ca rūpakāya’’ntiādimāha. Atha vā khīṇāsavānaṃ soppanasabhāvato soppassa ca middhahetukattā atthi middharūpanti vādaṃ sandhāya uttaramāha ‘‘na ca rūpakāyagelañña’’ntiādinā. Tattha middhameva soppahetūti nāyaṃ avadhāraṇā icchitā, soppahetu eva middhanti pana icchitāti middhato aññopi soppahetu atthi, ko pana so? Rūpakāyagelaññaṃ. Na ca rūpa…pe… vacanatoti yojanā daṭṭhabbā.
วจีโฆสาทีติ อาทิ-สเทฺทน หุํการาทิสโทฺท สงฺคยฺหติฯ องฺคุลิโผฎาทิสโทฺท อุตุสมุฎฺฐาโนเยว, จิตฺตปจฺจโย ปน โหติฯ รูปภาวมตฺตานีติ ชรามรณสภาวานํ รูปานํ ตํธมฺมมตฺตานิ, ตโต เอว น ชาติอาทิธมฺมวนฺตานีติ อาห ‘‘น สยํ สภาววนฺตานี’’ติฯ ยถา ชรา อนิจฺจตา จ รูปภาวมตฺตํ, เอวํ ชาติปีติ ชาติยา รูปภาวมตฺตตาย อุปสํหรณโตฺถ ตถา-สโทฺทฯ
Vacīghosādīti ādi-saddena huṃkārādisaddo saṅgayhati. Aṅguliphoṭādisaddo utusamuṭṭhānoyeva, cittapaccayo pana hoti. Rūpabhāvamattānīti jarāmaraṇasabhāvānaṃ rūpānaṃ taṃdhammamattāni, tato eva na jātiādidhammavantānīti āha ‘‘na sayaṃ sabhāvavantānī’’ti. Yathā jarā aniccatā ca rūpabhāvamattaṃ, evaṃ jātipīti jātiyā rūpabhāvamattatāya upasaṃharaṇattho tathā-saddo.
เตสํ รูปธมฺมานํฯ สงฺขาตาทิ-สโทฺท วิย อภินิพฺพตฺติต-สโทฺทปิ วตฺตมานกาลิโกปิ โหตีติ ‘‘อภินิพฺพตฺติยมานธมฺมกฺขณสฺมิ’’นฺติ วุตฺตํฯ เอวมปีติ ยทิปิ ชิรณภิชฺชนภาวา ชิรณาทิสภาวานํ ธมฺมานํ ชนกปจฺจยกิจฺจานุภาวกฺขเณ อภาวโต ตปฺปจฺจยภาวโวหารํ อภินิพฺพตฺติโวหารญฺจ น ลภนฺติ, เอวมปิ เตสํ อุปาทินฺนตา วตฺตพฺพาติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘ชรามรณํ ปฎิจฺจสมุปฺปนฺน’’นฺติ วจนโต ตสฺส ปริยายตํ วิวรติ ‘‘เตสํ อุปฺปาเท สตี’’ติอาทินาฯ
Tesaṃ rūpadhammānaṃ. Saṅkhātādi-saddo viya abhinibbattita-saddopi vattamānakālikopi hotīti ‘‘abhinibbattiyamānadhammakkhaṇasmi’’nti vuttaṃ. Evamapīti yadipi jiraṇabhijjanabhāvā jiraṇādisabhāvānaṃ dhammānaṃ janakapaccayakiccānubhāvakkhaṇe abhāvato tappaccayabhāvavohāraṃ abhinibbattivohārañca na labhanti, evamapi tesaṃ upādinnatā vattabbāti sambandho. ‘‘Jarāmaraṇaṃ paṭiccasamuppanna’’nti vacanato tassa pariyāyataṃ vivarati ‘‘tesaṃ uppāde satī’’tiādinā.
ยทิ เอวนฺติ ยทิ นิสฺสยปฎิพทฺธวุตฺติกา ชาติอาทโย, เอวํ สติฯ ‘‘มหาภูตานํ อุปาทายรูป’’นฺติ วจนโต ภูตนิสฺสิเตสุ เกวโล อุปาทายโวหาโรติ อุปาทาเย นิสฺสิตาปิ อปเรน อุปาทาย-สเทฺทน วิเสเสตฺวา วตฺตพฺพาติ อธิปฺปาเยน ‘‘อุปาทายุปาทายภาโว อาปชฺชตี’’ติ อาหฯ การณการเณปิ การเณ วิย โวหาโร โหติ ‘‘โจเรหิ คาโม ทโฑฺฒ’’ติ ยถาติ ทเสฺสโนฺต ‘‘ภูต…เป.… ตฺตนโต’’ติ อาหฯ อิทานิ ปรมฺปรา วินา นิปฺปริยายโต อุปฺปาทาทีนํ ภูตปฎิพทฺธภาวํ สห นิทสฺสเนน ทเสฺสตุํ ‘‘อปิ จา’’ติอาทิมโวจฯ วิการปริเจฺฉทาปิ อุปาทายรูปวิการาทิภาเว ภูตปฎิพทฺธภาวาวินิวตฺติโต เอกสฺมิํ กลาเป เอเกกาว วิการาทโยติ ชีวิตินฺทฺริยํ วิย กลาปานุปาลกํ กลาปวิการาทิภาวโต จ ‘‘อุปาทายรูปานิ’’อิเจฺจว วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘เอวํ วิกา…เป.… โยเชตพฺพานี’’ติฯ
Yadi evanti yadi nissayapaṭibaddhavuttikā jātiādayo, evaṃ sati. ‘‘Mahābhūtānaṃ upādāyarūpa’’nti vacanato bhūtanissitesu kevalo upādāyavohāroti upādāye nissitāpi aparena upādāya-saddena visesetvā vattabbāti adhippāyena ‘‘upādāyupādāyabhāvo āpajjatī’’ti āha. Kāraṇakāraṇepi kāraṇe viya vohāro hoti ‘‘corehi gāmo daḍḍho’’ti yathāti dassento ‘‘bhūta…pe… ttanato’’ti āha. Idāni paramparā vinā nippariyāyato uppādādīnaṃ bhūtapaṭibaddhabhāvaṃ saha nidassanena dassetuṃ ‘‘api cā’’tiādimavoca. Vikāraparicchedāpi upādāyarūpavikārādibhāve bhūtapaṭibaddhabhāvāvinivattito ekasmiṃ kalāpe ekekāva vikārādayoti jīvitindriyaṃ viya kalāpānupālakaṃ kalāpavikārādibhāvato ca ‘‘upādāyarūpāni’’icceva vuccantīti āha ‘‘evaṃ vikā…pe… yojetabbānī’’ti.
อสงฺขตภาวนิวารณตฺถํ ปรินิปฺผนฺนตา วุตฺตาติ อิทํ อปรินิปฺผนฺนสภาววโต อนุปลพฺภมานตาย สสวิสาณํ วิย เกนจิ น สงฺขตนฺติ อสงฺขตํ นาม สิยาติ อิมิสฺสา อาสงฺกาย นิวตฺตนวเสน วุตฺตํฯ อถ วา รูปวิการาทิภาวโต รูปภาโว วิย รูเป สติ สนฺติ, อสติ น สนฺตีติ สิทฺธาย ปฎิจฺจสมุปฺปนฺนตาย สาธิตา ปรินิปฺผนฺนตา เตสํ สงฺขตภาวํ สาเธนฺตี อสงฺขตภาวํ นิวารณตฺถํ ชายตีติ วุตฺตํ ‘‘อสงฺขตภาวนิวารณตฺถํ ปรินิปฺผนฺนตา วุตฺตา’’ติฯ
Asaṅkhatabhāvanivāraṇatthaṃ parinipphannatā vuttāti idaṃ aparinipphannasabhāvavato anupalabbhamānatāya sasavisāṇaṃ viya kenaci na saṅkhatanti asaṅkhataṃ nāma siyāti imissā āsaṅkāya nivattanavasena vuttaṃ. Atha vā rūpavikārādibhāvato rūpabhāvo viya rūpe sati santi, asati na santīti siddhāya paṭiccasamuppannatāya sādhitā parinipphannatā tesaṃ saṅkhatabhāvaṃ sādhentī asaṅkhatabhāvaṃ nivāraṇatthaṃ jāyatīti vuttaṃ ‘‘asaṅkhatabhāvanivāraṇatthaṃ parinipphannatā vuttā’’ti.
ปกิณฺณกกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
รูปกณฺฑวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Rūpakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / รูปวิภตฺติ • Rūpavibhatti
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / นวกาทินิเทฺทสวณฺณนา • Navakādiniddesavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ปกิณฺณกกถาวณฺณนา • Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
