| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
លោកុត្តរកុសលំ
Lokuttarakusalaṃ
បកិណ្ណកកថាវណ្ណនា
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
បញ្ចធា ឧទ្ទិសតិ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធេ អជ្ឈត្តទុកវសេន រូបទុកវសេន ច ភិន្ទិត្វា អភិន្ទិត្វា ច និមិត្តវចនេនេវ ឧទ្ទិសតិ បវត្តស្សបិ សង្ខារនិមិត្តភាវានតិវត្តនតោ វុដ្ឋាតព្ពតាសាមញ្ញតោ ច។ តេនេវ ឧបាទិន្នានុបាទិន្នវសេន បវត្តំ ទ្វិធា កត្វា និទ្ទិសិត្វាបិ ‘‘អយំ តាវ និមិត្តេ វិនិច្ឆយោ’’តិ និមិត្តវសេនេវ និគមេតិ។ ឯត្ថ ច និមិត្តំ អជ្ឈត្តពហិទ្ធា, បវត្តំ បន អជ្ឈត្តមេវាតិ អយមេតេសំ វិសេសោ។ ពោជ្ឈង្គាទិវិសេសន្តិ ពោជ្ឈង្គឈានង្គមគ្គង្គានំ អសទិសតំ។ អសមាបជ្ជិតុកាមតាសង្ខាតា វិតក្កាទិវិរាគភាវនា អសមាបជ្ជិតុកាមតាវិរាគភាវនា។ ឥតរស្សាតិ បាទកជ្ឈានាទិកស្ស។ អតព្ភាវតោតិ យថាវុត្តវិរាគភាវនាភាវស្ស អភាវតោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា មគ្គាសន្នាយ វិបស្សនាយ សោមនស្សសហគតត្តេ មគ្គស្ស បឋមាទិជ្ឈានិកតា ច ឧបេក្ខាសហគតត្តេ បញ្ចមជ្ឈានិកតា ឯវ ច តព្ពសេន ច ពោជ្ឈង្គាទីនំ វិសេសោតិ តេសំ និយមេ អាសន្នការណំ បធានការណញ្ច វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា, ន ឯវំ បាទកជ្ឈានាទយោតិ។
Pañcadhāuddisati pañcupādānakkhandhe ajjhattadukavasena rūpadukavasena ca bhinditvā abhinditvā ca nimittavacaneneva uddisati pavattassapi saṅkhāranimittabhāvānativattanato vuṭṭhātabbatāsāmaññato ca. Teneva upādinnānupādinnavasena pavattaṃ dvidhā katvā niddisitvāpi ‘‘ayaṃ tāva nimitte vinicchayo’’ti nimittavaseneva nigameti. Ettha ca nimittaṃ ajjhattabahiddhā, pavattaṃ pana ajjhattamevāti ayametesaṃ viseso. Bojjhaṅgādivisesanti bojjhaṅgajhānaṅgamaggaṅgānaṃ asadisataṃ. Asamāpajjitukāmatāsaṅkhātā vitakkādivirāgabhāvanā asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanā. Itarassāti pādakajjhānādikassa. Atabbhāvatoti yathāvuttavirāgabhāvanābhāvassa abhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā maggāsannāya vipassanāya somanassasahagatatte maggassa paṭhamādijjhānikatā ca upekkhāsahagatatte pañcamajjhānikatā eva ca tabbasena ca bojjhaṅgādīnaṃ visesoti tesaṃ niyame āsannakāraṇaṃ padhānakāraṇañca vuṭṭhānagāminivipassanā, na evaṃ pādakajjhānādayoti.
ឥទានិ អបាទកបឋមជ្ឈានបាទកានំ បកិណ្ណកសង្ខារបឋមជ្ឈានានិ សម្មសិត្វា និព្ពត្តិតានញ្ច មគ្គានំ ឯកន្តេន បឋមជ្ឈានិកភាវតោ វិបស្សនានិយមោយេវេត្ថ ឯកន្តិកោ បធានញ្ចាតិ ឥមមត្ថំ វិភាវេន្តោ ‘‘វិបស្សនានិយមេនេវា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឥតរេតិ ទុតិយជ្ឈានិកាទិមគ្គា។ បាទកជ្ឈានាតិក្កន្តានំ អង្គានំ អសមាបជ្ជិតុកាមតាវិរាគភាវនាភូតា វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា អធិដ្ឋានភូតេន បាទកជ្ឈានេន អាហិតវិសេសា មគ្គស្ស ឈានង្គាទិវិសេសនិយាមិកា ហោតីតិ ‘‘បាទកជ្ឈានវិបស្សនានិយមេហី’’តិ វុត្តំ។ យថា ច អធិដ្ឋានភូតេន បាទកជ្ឈានេន, ឯវំ អារម្មណភូតេន សម្មសិតជ្ឈានេន ឧភយសព្ភាវេ អជ្ឈាសយវសេន អាហិតវិសេសា វិបស្សនា និយមេតីតិ អាហ ‘‘ឯវំ សេសវាទេសុបិ…បេ.… យោជេតព្ពោ’’តិ។
Idāni apādakapaṭhamajjhānapādakānaṃ pakiṇṇakasaṅkhārapaṭhamajjhānāni sammasitvā nibbattitānañca maggānaṃ ekantena paṭhamajjhānikabhāvato vipassanāniyamoyevettha ekantiko padhānañcāti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘vipassanāniyamenevā’’tiādimāha. Tattha itareti dutiyajjhānikādimaggā. Pādakajjhānātikkantānaṃ aṅgānaṃ asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanābhūtā vuṭṭhānagāminivipassanā adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena āhitavisesā maggassa jhānaṅgādivisesaniyāmikā hotīti ‘‘pādakajjhānavipassanāniyamehī’’ti vuttaṃ. Yathā ca adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena, evaṃ ārammaṇabhūtena sammasitajjhānena ubhayasabbhāve ajjhāsayavasena āhitavisesā vipassanā niyametīti āha ‘‘evaṃ sesavādesupi…pe… yojetabbo’’ti.
បាទកជ្ឈានសង្ខារេសូតិ បឋមជ្ឈានសង្ខារេសុ។ ‘‘បឋមជ្ឈានំ បាទកំ កត្វា’’តិ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៣៥០) ហិ វុត្តំ។ តំតំវិរាគាវិរាគភាវនាភាវេនាតិ វិតក្កាទីនំ វិរជ្ជនាវិរជ្ជនភាវនាភាវេន។ តេន អារម្មណជ្ឈានស្សបិ វិបស្សនាយ វិសេសាធានំ ឧបនិស្សយតមាហ។
Pādakajjhānasaṅkhāresūti paṭhamajjhānasaṅkhāresu. ‘‘Paṭhamajjhānaṃ pādakaṃ katvā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350) hi vuttaṃ. Taṃtaṃvirāgāvirāgabhāvanābhāvenāti vitakkādīnaṃ virajjanāvirajjanabhāvanābhāvena. Tena ārammaṇajjhānassapi vipassanāya visesādhānaṃ upanissayatamāha.
បាទកជ្ឈានសម្មសិតជ្ឈានានិយេវ ពោជ្ឈង្គាទិវិសេសានំ ឧបនិស្សយោ ការណន្តិ បាទកជ្ឈានសម្មសិតជ្ឈានុបនិស្សយោ , តស្ស សព្ភាវេ។ តទភាវាភាវតោតិ តស្ស អជ្ឈាសយស្ស អភាវាភាវតោ។
Pādakajjhānasammasitajjhānāniyeva bojjhaṅgādivisesānaṃ upanissayo kāraṇanti pādakajjhānasammasitajjhānupanissayo, tassa sabbhāve. Tadabhāvābhāvatoti tassa ajjhāsayassa abhāvābhāvato.
ចតុត្ថជ្ឈានិកស្ស មគ្គស្ស អារុប្បេ អរូបជ្ឈានមេវ បាទកំ សិយាតិ អាហ ‘‘ចតុត្ថជ្ឈានិកវជ្ជាន’’ន្តិ។ អរិយមគ្គស្ស ឱឡារិកង្គាតិក្កមនូបនិស្សយា វិបស្សនាយ អធិដ្ឋានារម្មណភូតា ទុតិយជ្ឈានាទយោ។ បញ្ចហិ អង្គេហីតិ បញ្ចហិ ឈានង្គេហិ។ ‘‘តំតំវាទេហិ បញ្ញាបិយមានានិ បាទកជ្ឈានាទីនិ វាទសហចារិតាយ ‘វាទា’តិ វុច្ចន្តី’’តិ អធិប្បាយេន ‘‘តយោបេតេ វាទេ’’តិ អាហ។ វទន្តិ ឯតេហីតិ វា វាទករណភូតានិ បាទកជ្ឈានាទីនិ វាទា។
Catutthajjhānikassa maggassa āruppe arūpajjhānameva pādakaṃ siyāti āha ‘‘catutthajjhānikavajjāna’’nti. Ariyamaggassa oḷārikaṅgātikkamanūpanissayā vipassanāya adhiṭṭhānārammaṇabhūtā dutiyajjhānādayo. Pañcahi aṅgehīti pañcahi jhānaṅgehi. ‘‘Taṃtaṃvādehi paññāpiyamānāni pādakajjhānādīni vādasahacāritāya ‘vādā’ti vuccantī’’ti adhippāyena ‘‘tayopete vāde’’ti āha. Vadanti etehīti vā vādakaraṇabhūtāni pādakajjhānādīni vādā.
វិបាកសន្តានស្ស…បេ.… សុសង្ខតត្តាតិ ឯតេន យស្មិំ សន្តានេ កម្មំ ឧប្បជ្ជតិ, តត្ថ ឧប្បជ្ជមានមេវ កិញ្ចិ វិសេសាធានំ ករោតីតិ ទីបេតិ។ យតោ តស្មិំយេវ សន្តានេ តស្ស វិបាកោ, នាញ្ញត្ថ។
Vipākasantānassa…pe…susaṅkhatattāti etena yasmiṃ santāne kammaṃ uppajjati, tattha uppajjamānameva kiñci visesādhānaṃ karotīti dīpeti. Yato tasmiṃyeva santāne tassa vipāko, nāññattha.
បុរិមានុលោមំ វិយ តន្តិ យថា គោត្រភុដ្ឋានេ ឧប្បន្នានុលោមតោ បុរិមអនុលោមញាណំ តំ គោត្រភុដ្ឋានេ ឧប្បន្នានុលោមំ អនុពន្ធតិ, ឯវំ។ តទបីតិ គោត្រភុដ្ឋានេ ឧប្បន្នានុលោមញាណម្បិ អញ្ញំ អនុលោមញាណមេវ អនុពន្ធេយ្យ, តស្ស អនន្តរំ ឧប្បជ្ជេយ្យ។ សា ភូមីតិ សា បញ្ចុបាទានក្ខន្ធសង្ខាតា កិលេសានំ ឧប្បត្តិដ្ឋានតាយ ភូមិ។ ឯកោ ភវោតិ គហេត្វា វុត្តន្តិ ឯតេន សត្ត ភវេ ទ្វេ ភវេតិ ឥទម្បិ អធិប្បាយវសេន នេតព្ពត្ថំ, ន យថារុតវសេនាតិ ទស្សេតិ។ តត្ថាយំ អធិប្បាយោ – ឯកវារំ កាមាវចរទេវេសុ ឯកវារំ មនុស្សេសូតិ ឯវម្បិ មិស្សិតូបបត្តិវសេន តេសុ ឯកិស្សា ឯវ ឧបបត្តិយា អយំ បរិច្ឆេទោ។ យំ បន ‘‘ន តេ ភវំ អដ្ឋមមាទិយន្តី’’តិ (ខុ. បា. ៦.៩; សុ. និ. ២៣២) វុត្តំ, តម្បិ កាមាវចរភវំយេវ សន្ធាយាហ។ មហគ្គតភវានំ បរិច្ឆេទោ នត្ថីតិ វទន្តិ។ តថា ‘‘ឋបេត្វា ទ្វេ ភវេ’’តិ ឯត្ថាបិ កាមាវចរទេវមនុស្សភវានំ មិស្សកវសេនេវ, តស្មា កាមធាតុយំ យេ ទ្វេ ភវាតិ កាមាវចរទេវមនុស្សវសេន យេ ទ្វេ ភវាតិ អត្ថោ។ បុរិមវិកប្បេសុ បុគ្គលភេទេន បដិបទា ភិន្ទិត្វា កស្សចិ ចលតីតិ, កស្សចិ ន ចលតីតិ កត្វា ‘‘ចលតិ ឯវា’’តិ អវធារណមន្តរេន អត្ថោ វុត្តោ។ យស្មា បន អដ្ឋកថាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៣៥០ លោកុត្តរកុសលបកិណ្ណកកថា) ‘‘យថា ច បដិបទា, ឯវំ អធិបតិបិ ចលតិ ឯវា’’តិ វុត្តំ, តស្មា សព្ពេសម្បិ បដិបទាសុ អភេទេន គហិតាសុ ឯកន្តេន ចលនំ សម្ភវតីតិ ‘‘ចលតិច្ចេវ វុត្តំ, ន ន ចលតី’’តិ តតិយវិកប្បោ ចលនាវធារណោ វុត្តោ។
Purimānulomaṃ viya tanti yathā gotrabhuṭṭhāne uppannānulomato purimaanulomañāṇaṃ taṃ gotrabhuṭṭhāne uppannānulomaṃ anubandhati, evaṃ. Tadapīti gotrabhuṭṭhāne uppannānulomañāṇampi aññaṃ anulomañāṇameva anubandheyya, tassa anantaraṃ uppajjeyya. Sā bhūmīti sā pañcupādānakkhandhasaṅkhātā kilesānaṃ uppattiṭṭhānatāya bhūmi. Eko bhavoti gahetvā vuttanti etena satta bhave dve bhaveti idampi adhippāyavasena netabbatthaṃ, na yathārutavasenāti dasseti. Tatthāyaṃ adhippāyo – ekavāraṃ kāmāvacaradevesu ekavāraṃ manussesūti evampi missitūpapattivasena tesu ekissā eva upapattiyā ayaṃ paricchedo. Yaṃ pana ‘‘na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti (khu. pā. 6.9; su. ni. 232) vuttaṃ, tampi kāmāvacarabhavaṃyeva sandhāyāha. Mahaggatabhavānaṃ paricchedo natthīti vadanti. Tathā ‘‘ṭhapetvā dve bhave’’ti etthāpi kāmāvacaradevamanussabhavānaṃ missakavaseneva, tasmā kāmadhātuyaṃ ye dve bhavāti kāmāvacaradevamanussavasena ye dve bhavāti attho. Purimavikappesu puggalabhedena paṭipadā bhinditvā kassaci calatīti, kassaci na calatīti katvā ‘‘calati evā’’ti avadhāraṇamantarena attho vutto. Yasmā pana aṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350 lokuttarakusalapakiṇṇakakathā) ‘‘yathā ca paṭipadā, evaṃ adhipatipi calati evā’’ti vuttaṃ, tasmā sabbesampi paṭipadāsu abhedena gahitāsu ekantena calanaṃ sambhavatīti ‘‘calaticceva vuttaṃ, na na calatī’’ti tatiyavikappo calanāvadhāraṇo vutto.
លោកុត្តរកុសលបកិណ្ណកកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Lokuttarakusalapakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
