| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
လောကုတ္တရကုသလံ
Lokuttarakusalaṃ
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
တတ္ရာတိ လောကုတ္တရဇ္ဈာနေ။ အဇ္ဈတ္တဉ္စာတိ ဥပဍ္ဎဂာထာယ အဘိနိဝိသိတဗ္ဗံ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဝိပသ္သနာဘူမိံ ပဉ္စဓာ ဥဒ္ဒိသတိ။ သတ္တအဋ္ဌာဒီနိ အင္ဂာနိ သတ္တဋ္ဌင္ဂာနီတိ အာဒိသဒ္ဒသ္သ လောပော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိမိတ္တန္တိ ယတော ဝုဋ္ဌာနံ, တာနိ နိမိတ္တပဝတ္တာနိ နိမိတ္တဝစနေနေဝ ဥဒ္ဒိသတိ။ သင္ခာရုပေက္ခာဉာဏမေဝ အရိယမဂ္ဂသ္သ ဗောဇ္ဈင္ဂာဒိဝိသေသံ နိယမေတိ။ ကသ္မာ? တတော တတော ဒုတိယာဒိပာဒကဇ္ဈာနတော ဥပ္ပန္နသ္သ သသင္ခာရုပေက္ခာဉာဏသ္သ ပာဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင္ဂာနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာဘာဝတော ဣတရသ္သ စ အတဗ္ဘာဝတော။ တေသမ္ပိ ဝာဒေသု။ပေ.။ ဝိပသ္သနာဝ နိယမေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ဝိပသ္သနာနိယမေနေဝ ဟိ ပဌမတ္ထေရဝာဒေပိ အပာဒကပဌမဇ္ဈာနပာဒကမဂ္ဂာ ပဌမဇ္ဈာနိကာဝ ဟောန္တိ, ဣတရေ စ ပာဒကဇ္ဈာနဝိပသ္သနာနိယမေဟိ တံတံဈာနိကာ။ ဧဝံ သေသဝာဒေသုပိ ဝိပသ္သနာနိယမော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။
Tatrāti lokuttarajjhāne. Ajjhattañcāti upaḍḍhagāthāya abhinivisitabbaṃ vuṭṭhātabbaṃ vipassanābhūmiṃ pañcadhā uddisati. Sattaaṭṭhādīni aṅgāni sattaṭṭhaṅgānīti ādisaddassa lopo daṭṭhabbo. Nimittanti yato vuṭṭhānaṃ, tāni nimittapavattāni nimittavacaneneva uddisati. Saṅkhārupekkhāñāṇameva ariyamaggassa bojjhaṅgādivisesaṃ niyameti. Kasmā? Tato tato dutiyādipādakajjhānato uppannassa sasaṅkhārupekkhāñāṇassa pādakajjhānātikkantānaṃ aṅgānaṃ asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanābhāvato itarassa ca atabbhāvato. Tesampi vādesu…pe… vipassanāva niyametīti veditabbā. Kasmā? Vipassanāniyameneva hi paṭhamattheravādepi apādakapaṭhamajjhānapādakamaggā paṭhamajjhānikāva honti, itare ca pādakajjhānavipassanāniyamehi taṃtaṃjhānikā. Evaṃ sesavādesupi vipassanāniyamo yathāsambhavaṃ yojetabbo.
ပကိဏ္ဏကသင္ခာရေတိ ပာဒကဇ္ဈာနတော အညသင္ခာရေ။ တေန ပာဒကဇ္ဈာနသင္ခာရေသု သမ္မသိတေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒသ္သေတိ။ တတ္ရာပီတိ ဒုတိယတ္ထေရဝာဒေပိ။ တံတံဈာနိကတာ တံတံသမ္မသိတသင္ခာရဝိပသ္သနာနိယမေဟိ ဟောတိ။ တတ္ရာပိ ဟိ ဝိပသ္သနာ တံတံဝိရာဂာဝိရာဂဘာဝနာဘာဝေန သောမနသ္သသဟဂတာ ဥပေက္ခာသဟဂတာ စ ဟုတ္ဝာ ဈာနင္ဂာဒိနိယမံ မဂ္ဂသ္သ ကရောတီတိ ဧဝံ ဝိပသ္သနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Pakiṇṇakasaṅkhāreti pādakajjhānato aññasaṅkhāre. Tena pādakajjhānasaṅkhāresu sammasitesu vattabbameva natthīti dasseti. Tatrāpīti dutiyattheravādepi. Taṃtaṃjhānikatā taṃtaṃsammasitasaṅkhāravipassanāniyamehi hoti. Tatrāpi hi vipassanā taṃtaṃvirāgāvirāgabhāvanābhāvena somanassasahagatā upekkhāsahagatā ca hutvā jhānaṅgādiniyamaṃ maggassa karotīti evaṃ vipassanāniyamo vuttanayeneva veditabbo.
တန္တိ တံတံဈာနသဒိသဘဝနံ။ သ္ဝာယမတ္ထော ပာဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိသ္သယေဟိ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမတ္တေန အသိဇ္ဈနာ ဥပနိသ္သယေန ဝိနာ သင္ကပ္ပမတ္တေန သကဒာဂာမိဖလာဒီနံ အသိဇ္ဈနဒီပကေန နန္ဒကောဝာဒေန (မ. နိ. ၃.၃၉၈ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟိ သောတာပန္နာယပိ ပရိပုဏ္ဏသင္ကပ္ပဘာဝံ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ယသ္သ ယသ္သ ဥပနိသ္သယော အတ္ထိ, တသ္သ တသ္သေဝ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော, နာညသ္သာတိ တေန တေန ပရိပုဏ္ဏသင္ကပ္ပတာ ဟောတိ, န တတော ပရံ သင္ကပ္ပသဗ္ဘာဝေပိ အသိဇ္ဈနတောတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ ဧဝမိဓာပိ ယသ္သ ယသ္သ ဒုတိယာဒိဈာနိကသ္သ မဂ္ဂသ္သ ယထာဝုတ္တော ဥပနိသ္သယော အတ္ထိ, တသ္သ တသ္သေဝ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော, နာညသ္သ သတိပိ တသ္မိံ အသိဇ္ဈနတော။ ဣမသ္မိံ ပန ဝာဒေ ပာဒကသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိသ္သယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယော ဧကန္တေန ဟောတိ, တံတံဖလူပနိသ္သယသဗ္ဘာဝေ တံတံသင္ကပ္ပော ဝိယာတိ တဒဘာဝာဘာဝတော အဇ္ဈာသယော နိယမေတီတိ ဝုတ္တံ။
Tanti taṃtaṃjhānasadisabhavanaṃ. Svāyamattho pādakajjhānasammasitajjhānupanissayehi vinā ajjhāsayamattena asijjhanā upanissayena vinā saṅkappamattena sakadāgāmiphalādīnaṃ asijjhanadīpakena nandakovādena (ma. ni. 3.398 ādayo) dīpetabbo. Tattha hi sotāpannāyapi paripuṇṇasaṅkappabhāvaṃ vadantena bhagavatā yassa yassa upanissayo atthi, tassa tasseva ajjhāsayo niyāmako, nāññassāti tena tena paripuṇṇasaṅkappatā hoti, na tato paraṃ saṅkappasabbhāvepi asijjhanatoti ayamattho dīpito hoti. Evamidhāpi yassa yassa dutiyādijhānikassa maggassa yathāvutto upanissayo atthi, tassa tasseva ajjhāsayo niyāmako, nāññassa satipi tasmiṃ asijjhanato. Imasmiṃ pana vāde pādakasammasitajjhānupanissayasabbhāve ajjhāsayo ekantena hoti, taṃtaṃphalūpanissayasabbhāve taṃtaṃsaṅkappo viyāti tadabhāvābhāvato ajjhāsayo niyametīti vuttaṃ.
ယသ္မိံ ပန ပာဒကဇ္ဈာနံ နတ္ထီတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဝဇ္ဇာနံ ပာဒကာနိ လောကိယဇ္ဈာနာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အပ္ပနာပ္ပတ္တိ စ ဩဠာရိကင္ဂာတိက္ကမနုပနိသ္သယာဘာဝေ ပဉ္စဟိ အင္ဂေဟိ ဝိနာ န ဟောတီတိ ‘‘သောမနသ္သသဟဂတမဂ္ဂော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဥပေက္ခာသဟဂတမဂ္ဂောတိ ဧတေန စတုတ္ထဇ္ဈာနိကတာပိ သမာနာ အနုသယသမုဂ္ဃာဋနသမတ္ထသ္သ န သင္ခာရာဝသေသတာတိ ဒသ္သေတိ။ တေ စ ဝာဒာ န ဝိရုဇ္ဈန္တိ အဇ္ဈာသယဝသေန ပဉ္စမဇ္ဈာနိကတာယ ပဌမာဒိဇ္ဈာနိကတာယ စ သမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အဇ္ဈာသယော စ သာတ္ထကော ဟောတိ, အညထာ ပာဒကသမ္မသိတဇ္ဈာနေဟေဝ နိယမသ္သ သိဒ္ဓတ္တာ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော ဝုစ္စမာနော နိရတ္ထကော သိယာတိ။ ဣဓ ပန အဋ္ဌသာလိနိယာ နိယာမနေ ဧကန္တိကံ ဝိပသ္သနာသင္ခာတံ အတ္ထမေဝ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ‘‘တေသမ္ပိ ဝာဒေသု အယံ။ပေ.။ ဝိပသ္သနာဝ နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တေန တယောပေတေ ဝာဒေ ဝိပသ္သနာဝ နိယမေတီတိ ဒသ္သိတံ။ တံတံဝာဒာနဉ္ဟိ ဝိပသ္သနာသဟိတာနမေဝ သိဒ္ဓိ, နာညထာတိ ဒသ္သိတန္တိ။
Yasmiṃ pana pādakajjhānaṃ natthīti catutthajjhānikavajjānaṃ pādakāni lokiyajjhānāni sandhāya vuttaṃ. Appanāppatti ca oḷārikaṅgātikkamanupanissayābhāve pañcahi aṅgehi vinā na hotīti ‘‘somanassasahagatamaggo hotī’’ti āha. Upekkhāsahagatamaggoti etena catutthajjhānikatāpi samānā anusayasamugghāṭanasamatthassa na saṅkhārāvasesatāti dasseti. Te ca vādā na virujjhanti ajjhāsayavasena pañcamajjhānikatāya paṭhamādijjhānikatāya ca sambhavatoti adhippāyo. Ajjhāsayo ca sātthako hoti, aññathā pādakasammasitajjhāneheva niyamassa siddhattā ajjhāsayo niyāmako vuccamāno niratthako siyāti. Idha pana aṭṭhasāliniyā niyāmane ekantikaṃ vipassanāsaṅkhātaṃ atthameva uddharitvā ‘‘tesampi vādesu ayaṃ…pe… vipassanāva niyametī’’ti vadantena tayopete vāde vipassanāva niyametīti dassitaṃ. Taṃtaṃvādānañhi vipassanāsahitānameva siddhi, nāññathāti dassitanti.
ပဝေဓတီတိ ဂောတ္ရဘုသ္သ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ပဉ္စမစိတ္တက္ခဏေ ဇဝနံ ပတိတံ နာမ ဟောတိ, ကထံ တဒာ ဂောတ္ရဘု တဒနန္တရဉ္စ မဂ္ဂော ဇဝနသ္သ ပတိတက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အပုဗ္ဗသ္သ ဇဝနန္တရသ္သ ပတိတတာဘာဝတော။ တဒေဝ ဟိ ဇဝနံ အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တမာနံ ပတိတံ သိယာတိ, ဂောတ္ရဘု ပန အာရမ္မဏန္တရေ ဥပ္ပန္နံ အပုဗ္ဗံ ဇဝနံ, တထာ မဂ္ဂော ဘူမန္တရတော စာတိ။ နနု စ သတ္တမဇဝနစေတနာယ ဗလဝတာယ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဘာဝော ဟောတိ အာနန္တရိယတာပီတိ, တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော သိယာ ‘‘ပဋိသန္ဓိယာ အနန္တရပစ္စယဘာဝိနော ဝိပာကသန္တာနသ္သ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန အန္တိမဇဝနစေတနာယ သုသင္ခတတ္တာ သာ သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာ အာနန္တရိကာ စ ဟောတိ, န အပတိတဇဝနစေတနာ ဝိယ ဗလဝတာယာ’’တိ။
Pavedhatīti gotrabhussa paccayo bhavituṃ na sakkotīti attho. Yadi pañcamacittakkhaṇe javanaṃ patitaṃ nāma hoti, kathaṃ tadā gotrabhu tadanantarañca maggo javanassa patitakkhaṇe uppajjatīti? Apubbassa javanantarassa patitatābhāvato. Tadeva hi javanaṃ anekakkhattuṃ pavattamānaṃ patitaṃ siyāti, gotrabhu pana ārammaṇantare uppannaṃ apubbaṃ javanaṃ, tathā maggo bhūmantarato cāti. Nanu ca sattamajavanacetanāya balavatāya upapajjavedanīyabhāvo hoti ānantariyatāpīti, tatthāyaṃ adhippāyo siyā ‘‘paṭisandhiyā anantarapaccayabhāvino vipākasantānassa anantarapaccayabhāvena antimajavanacetanāya susaṅkhatattā sā sattamajavanacetanā upapajjavedanīyā ānantarikā ca hoti, na apatitajavanacetanā viya balavatāyā’’ti.
ပုန အနုလောမံ တံ အနုဗန္ဓေယ္ယာတိ ဂောတ္ရဘုသ္သ ဟိ သင္ခာရာရမ္မဏတ္တေ သတိ တဒပိ အနုလောမမေဝာတိ ပုရိမအနုလောမံ ဝိယ တံ တဒပိ အညံ အနုလောမံ အနုဗန္ဓေယ္ယ, န မဂ္ဂောတိ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနမေဝ စ န ဘဝေယ္ယ အတ္တနော သဒိသာလမ္ဗနသ္သ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယသ္သ ပစ္စယသ္သ အလာဘာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန ပဉ္စသု ဥပာဒာနက္ခန္ဓေသု အနုသယိတာ ကိလေသာ သာ ဘူမိ ဧတေဟိ လဒ္ဓာတိ ကတ္ဝာ ဘူမိလဒ္ဓာ။ ဝဋ္ဋံ သိနောန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ ကတ္ဝာ ဝဋ္ဋသေတူ စ, တေသံ သမုဂ္ဃာတကရဏန္တိပိ ဧတဒေဝသ္သ လောဘက္ခန္ဓာဒိပဒာလနံ ဝုစ္စတိ။ တန္တိ ပဝတ္တံ။ ဧကံ ဘဝန္တိ အနာဂာမိနော အနေကက္ခတ္တုဉ္စ တတ္ထေဝ ဥပပဇ္ဇန္တသ္သ ဟေဋ္ဌာ အနာဂမနဝသေန ဧကော ဘဝောတိ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တံ။
Puna anulomaṃ taṃ anubandheyyāti gotrabhussa hi saṅkhārārammaṇatte sati tadapi anulomamevāti purimaanulomaṃ viya taṃ tadapi aññaṃ anulomaṃ anubandheyya, na maggoti maggavuṭṭhānameva ca na bhaveyya attano sadisālambanassa āvajjanaṭṭhāniyassa paccayassa alābhā. Appahīnabhāvena pañcasu upādānakkhandhesu anusayitā kilesā sā bhūmi etehi laddhāti katvā bhūmiladdhā. Vaṭṭaṃ sinonti bandhantīti katvā vaṭṭasetū ca, tesaṃ samugghātakaraṇantipi etadevassa lobhakkhandhādipadālanaṃ vuccati. Tanti pavattaṃ. Ekaṃ bhavanti anāgāmino anekakkhattuñca tattheva upapajjantassa heṭṭhā anāgamanavasena eko bhavoti gahetvā vuttaṃ.
ဣမသ္သ ပနတ္ထသ္သာတိ ယထာဝုတ္တသ္သ ဥပာဒိန္နကပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာနသ္သ။ အပာယေသု သတ္တမဘဝတော ဥဒ္ဓံ သုဂတိယဉ္စ ဝိပာကဒာယကသ္သ အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ ပစ္စယဃာတော သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ နိရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒ္ဝီသု ဘဝေသူတိ အနာဂာမိမဂ္ဂေ အဘာဝိတေ သကဒာဂာမိသ္သ ကာမဓာတုယံ ယေ ဒ္ဝေ ဘဝာ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယုံ, တေသူတိ အတ္ထော။ စလတီတိ ဧတေန စလနသဘာဝမေဝ ဒသ္သေတိ, န အစလနာဘာဝံ, တသ္မာ အစလနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ပုန စလနံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တထာဂတသ္သ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယေပိ ဝာ ကတ္ထစိ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂေ သမာနပဋိပဒေ ဒိသ္ဝာ သဘာဝတော အစလနမေဝ ဂဏ္ဟေယ္ယုံ, တေသံ တံဂဟဏနိဝာရဏတ္ထံ ‘‘စလတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န စလနာဝဓာရဏတ္ထန္တိ ယုတ္တံ ဥဘယဒသ္သနံ။ အထ ဝာ ယဒိပိ ကေသဉ္စိ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂာ သမာနပဋိပဒာ, တထာပိ ကိလေသိန္ဒ္ရိယေဟိ သိဇ္ဈမာနာ ပဋိပဒာ တေသံ ဝသေန စလနပကတိကာ ဧဝာတိ ‘‘စလတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ‘‘န စလတီ’’တိ။
Imassa panatthassāti yathāvuttassa upādinnakapavattato vuṭṭhānassa. Apāyesu sattamabhavato uddhaṃ sugatiyañca vipākadāyakassa abhisaṅkhāraviññāṇassa paccayaghāto sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodho daṭṭhabbo. Dvīsu bhavesūti anāgāmimagge abhāvite sakadāgāmissa kāmadhātuyaṃ ye dve bhavā uppajjeyyuṃ, tesūti attho. Calatīti etena calanasabhāvameva dasseti, na acalanābhāvaṃ, tasmā acalanaṃ dassetvā puna calanaṃ dassetuṃ ‘‘tathāgatassa hī’’tiādimāha. Yepi vā katthaci cattāropi magge samānapaṭipade disvā sabhāvato acalanameva gaṇheyyuṃ, tesaṃ taṃgahaṇanivāraṇatthaṃ ‘‘calatī’’ti vuttaṃ, na calanāvadhāraṇatthanti yuttaṃ ubhayadassanaṃ. Atha vā yadipi kesañci cattāropi maggā samānapaṭipadā, tathāpi kilesindriyehi sijjhamānā paṭipadā tesaṃ vasena calanapakatikā evāti ‘‘calati’’cceva vuttaṃ, na ‘‘na calatī’’ti.
လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Lokuttarakusalapakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
