| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
လောကုတ္တရကုသလံ
Lokuttarakusalaṃ
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
ပဉ္စဓာ ဥဒ္ဒိသတိ ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓေ အဇ္ဈတ္တဒုကဝသေန ရူပဒုကဝသေန စ ဘိန္ဒိတ္ဝာ အဘိန္ဒိတ္ဝာ စ နိမိတ္တဝစနေနေဝ ဥဒ္ဒိသတိ ပဝတ္တသ္သပိ သင္ခာရနိမိတ္တဘာဝာနတိဝတ္တနတော ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗတာသာမညတော စ။ တေနေဝ ဥပာဒိန္နာနုပာဒိန္နဝသေန ပဝတ္တံ ဒ္ဝိဓာ ကတ္ဝာ နိဒ္ဒိသိတ္ဝာပိ ‘‘အယံ တာဝ နိမိတ္တေ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ နိမိတ္တဝသေနေဝ နိဂမေတိ။ ဧတ္ထ စ နိမိတ္တံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာ, ပဝတ္တံ ပန အဇ္ဈတ္တမေဝာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဗောဇ္ဈင္ဂာဒိဝိသေသန္တိ ဗောဇ္ဈင္ဂဈာနင္ဂမဂ္ဂင္ဂာနံ အသဒိသတံ။ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာသင္ခာတာ ဝိတက္ကာဒိဝိရာဂဘာဝနာ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာ။ ဣတရသ္သာတိ ပာဒကဇ္ဈာနာဒိကသ္သ။ အတဗ္ဘာဝတောတိ ယထာဝုတ္တဝိရာဂဘာဝနာဘာဝသ္သ အဘာဝတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ မဂ္ဂာသန္နာယ ဝိပသ္သနာယ သောမနသ္သသဟဂတတ္တေ မဂ္ဂသ္သ ပဌမာဒိဇ္ဈာနိကတာ စ ဥပေက္ခာသဟဂတတ္တေ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကတာ ဧဝ စ တဗ္ဗသေန စ ဗောဇ္ဈင္ဂာဒီနံ ဝိသေသောတိ တေသံ နိယမေ အာသန္နကာရဏံ ပဓာနကာရဏဉ္စ ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိဝိပသ္သနာ, န ဧဝံ ပာဒကဇ္ဈာနာဒယောတိ။
Pañcadhāuddisati pañcupādānakkhandhe ajjhattadukavasena rūpadukavasena ca bhinditvā abhinditvā ca nimittavacaneneva uddisati pavattassapi saṅkhāranimittabhāvānativattanato vuṭṭhātabbatāsāmaññato ca. Teneva upādinnānupādinnavasena pavattaṃ dvidhā katvā niddisitvāpi ‘‘ayaṃ tāva nimitte vinicchayo’’ti nimittavaseneva nigameti. Ettha ca nimittaṃ ajjhattabahiddhā, pavattaṃ pana ajjhattamevāti ayametesaṃ viseso. Bojjhaṅgādivisesanti bojjhaṅgajhānaṅgamaggaṅgānaṃ asadisataṃ. Asamāpajjitukāmatāsaṅkhātā vitakkādivirāgabhāvanā asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanā. Itarassāti pādakajjhānādikassa. Atabbhāvatoti yathāvuttavirāgabhāvanābhāvassa abhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā maggāsannāya vipassanāya somanassasahagatatte maggassa paṭhamādijjhānikatā ca upekkhāsahagatatte pañcamajjhānikatā eva ca tabbasena ca bojjhaṅgādīnaṃ visesoti tesaṃ niyame āsannakāraṇaṃ padhānakāraṇañca vuṭṭhānagāminivipassanā, na evaṃ pādakajjhānādayoti.
ဣဒာနိ အပာဒကပဌမဇ္ဈာနပာဒကာနံ ပကိဏ္ဏကသင္ခာရပဌမဇ္ဈာနာနိ သမ္မသိတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိတာနဉ္စ မဂ္ဂာနံ ဧကန္တေန ပဌမဇ္ဈာနိကဘာဝတော ဝိပသ္သနာနိယမောယေဝေတ္ထ ဧကန္တိကော ပဓာနဉ္စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဝိပသ္သနာနိယမေနေဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတရေတိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိမဂ္ဂာ။ ပာဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင္ဂာနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာဘူတာ ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိဝိပသ္သနာ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန ပာဒကဇ္ဈာနေန အာဟိတဝိသေသာ မဂ္ဂသ္သ ဈာနင္ဂာဒိဝိသေသနိယာမိကာ ဟောတီတိ ‘‘ပာဒကဇ္ဈာနဝိပသ္သနာနိယမေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန ပာဒကဇ္ဈာနေန, ဧဝံ အာရမ္မဏဘူတေန သမ္မသိတဇ္ဈာနေန ဥဘယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယဝသေန အာဟိတဝိသေသာ ဝိပသ္သနာ နိယမေတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သေသဝာဒေသုပိ။ပေ.။ ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ။
Idāni apādakapaṭhamajjhānapādakānaṃ pakiṇṇakasaṅkhārapaṭhamajjhānāni sammasitvā nibbattitānañca maggānaṃ ekantena paṭhamajjhānikabhāvato vipassanāniyamoyevettha ekantiko padhānañcāti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘vipassanāniyamenevā’’tiādimāha. Tattha itareti dutiyajjhānikādimaggā. Pādakajjhānātikkantānaṃ aṅgānaṃ asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanābhūtā vuṭṭhānagāminivipassanā adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena āhitavisesā maggassa jhānaṅgādivisesaniyāmikā hotīti ‘‘pādakajjhānavipassanāniyamehī’’ti vuttaṃ. Yathā ca adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena, evaṃ ārammaṇabhūtena sammasitajjhānena ubhayasabbhāve ajjhāsayavasena āhitavisesā vipassanā niyametīti āha ‘‘evaṃ sesavādesupi…pe… yojetabbo’’ti.
ပာဒကဇ္ဈာနသင္ခာရေသူတိ ပဌမဇ္ဈာနသင္ခာရေသု။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ’’တိ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၃၅၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ တံတံဝိရာဂာဝိရာဂဘာဝနာဘာဝေနာတိ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိရဇ္ဇနာဝိရဇ္ဇနဘာဝနာဘာဝေန။ တေန အာရမ္မဏဇ္ဈာနသ္သပိ ဝိပသ္သနာယ ဝိသေသာဓာနံ ဥပနိသ္သယတမာဟ။
Pādakajjhānasaṅkhāresūti paṭhamajjhānasaṅkhāresu. ‘‘Paṭhamajjhānaṃ pādakaṃ katvā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350) hi vuttaṃ. Taṃtaṃvirāgāvirāgabhāvanābhāvenāti vitakkādīnaṃ virajjanāvirajjanabhāvanābhāvena. Tena ārammaṇajjhānassapi vipassanāya visesādhānaṃ upanissayatamāha.
ပာဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနာနိယေဝ ဗောဇ္ဈင္ဂာဒိဝိသေသာနံ ဥပနိသ္သယော ကာရဏန္တိ ပာဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိသ္သယော , တသ္သ သဗ္ဘာဝေ။ တဒဘာဝာဘာဝတောတိ တသ္သ အဇ္ဈာသယသ္သ အဘာဝာဘာဝတော။
Pādakajjhānasammasitajjhānāniyeva bojjhaṅgādivisesānaṃ upanissayo kāraṇanti pādakajjhānasammasitajjhānupanissayo, tassa sabbhāve. Tadabhāvābhāvatoti tassa ajjhāsayassa abhāvābhāvato.
စတုတ္ထဇ္ဈာနိကသ္သ မဂ္ဂသ္သ အာရုပ္ပေ အရူပဇ္ဈာနမေဝ ပာဒကံ သိယာတိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဝဇ္ဇာန’’န္တိ။ အရိယမဂ္ဂသ္သ ဩဠာရိကင္ဂာတိက္ကမနူပနိသ္သယာ ဝိပသ္သနာယ အဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒယော။ ပဉ္စဟိ အင္ဂေဟီတိ ပဉ္စဟိ ဈာနင္ဂေဟိ။ ‘‘တံတံဝာဒေဟိ ပညာပိယမာနာနိ ပာဒကဇ္ဈာနာဒီနိ ဝာဒသဟစာရိတာယ ‘ဝာဒာ’တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တယောပေတေ ဝာဒေ’’တိ အာဟ။ ဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ဝာ ဝာဒကရဏဘူတာနိ ပာဒကဇ္ဈာနာဒီနိ ဝာဒာ။
Catutthajjhānikassa maggassa āruppe arūpajjhānameva pādakaṃ siyāti āha ‘‘catutthajjhānikavajjāna’’nti. Ariyamaggassa oḷārikaṅgātikkamanūpanissayā vipassanāya adhiṭṭhānārammaṇabhūtā dutiyajjhānādayo. Pañcahi aṅgehīti pañcahi jhānaṅgehi. ‘‘Taṃtaṃvādehi paññāpiyamānāni pādakajjhānādīni vādasahacāritāya ‘vādā’ti vuccantī’’ti adhippāyena ‘‘tayopete vāde’’ti āha. Vadanti etehīti vā vādakaraṇabhūtāni pādakajjhānādīni vādā.
ဝိပာကသန္တာနသ္သ။ပေ.။ သုသင္ခတတ္တာတိ ဧတေန ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ကိဉ္စိ ဝိသေသာဓာနံ ကရောတီတိ ဒီပေတိ။ ယတော တသ္မိံယေဝ သန္တာနေ တသ္သ ဝိပာကော, နာညတ္ထ။
Vipākasantānassa…pe…susaṅkhatattāti etena yasmiṃ santāne kammaṃ uppajjati, tattha uppajjamānameva kiñci visesādhānaṃ karotīti dīpeti. Yato tasmiṃyeva santāne tassa vipāko, nāññattha.
ပုရိမာနုလောမံ ဝိယ တန္တိ ယထာ ဂောတ္ရဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမတော ပုရိမအနုလောမဉာဏံ တံ ဂောတ္ရဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမံ အနုဗန္ဓတိ, ဧဝံ။ တဒပီတိ ဂောတ္ရဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမဉာဏမ္ပိ အညံ အနုလောမဉာဏမေဝ အနုဗန္ဓေယ္ယ, တသ္သ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ။ သာ ဘူမီတိ သာ ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓသင္ခာတာ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘူမိ။ ဧကော ဘဝောတိ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တန္တိ ဧတေန သတ္တ ဘဝေ ဒ္ဝေ ဘဝေတိ ဣဒမ္ပိ အဓိပ္ပာယဝသေန နေတဗ္ဗတ္ထံ, န ယထာရုတဝသေနာတိ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – ဧကဝာရံ ကာမာဝစရဒေဝေသု ဧကဝာရံ မနုသ္သေသူတိ ဧဝမ္ပိ မိသ္သိတူပပတ္တိဝသေန တေသု ဧကိသ္သာ ဧဝ ဥပပတ္တိယာ အယံ ပရိစ္ဆေဒော။ ယံ ပန ‘‘န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ (ခု. ပာ. ၆.၉; သု. နိ. ၂၃၂) ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ကာမာဝစရဘဝံယေဝ သန္ဓာယာဟ။ မဟဂ္ဂတဘဝာနံ ပရိစ္ဆေဒော နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ တထာ ‘‘ဌပေတ္ဝာ ဒ္ဝေ ဘဝေ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာမာဝစရဒေဝမနုသ္သဘဝာနံ မိသ္သကဝသေနေဝ, တသ္မာ ကာမဓာတုယံ ယေ ဒ္ဝေ ဘဝာတိ ကာမာဝစရဒေဝမနုသ္သဝသေန ယေ ဒ္ဝေ ဘဝာတိ အတ္ထော။ ပုရိမဝိကပ္ပေသု ပုဂ္ဂလဘေဒေန ပဋိပဒာ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ကသ္သစိ စလတီတိ, ကသ္သစိ န စလတီတိ ကတ္ဝာ ‘‘စလတိ ဧဝာ’’တိ အဝဓာရဏမန္တရေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာယံ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၃၅၀ လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာ) ‘‘ယထာ စ ပဋိပဒာ, ဧဝံ အဓိပတိပိ စလတိ ဧဝာ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဋိပဒာသု အဘေဒေန ဂဟိတာသု ဧကန္တေန စလနံ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘စလတိစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န န စလတီ’’တိ တတိယဝိကပ္ပော စလနာဝဓာရဏော ဝုတ္တော။
Purimānulomaṃ viya tanti yathā gotrabhuṭṭhāne uppannānulomato purimaanulomañāṇaṃ taṃ gotrabhuṭṭhāne uppannānulomaṃ anubandhati, evaṃ. Tadapīti gotrabhuṭṭhāne uppannānulomañāṇampi aññaṃ anulomañāṇameva anubandheyya, tassa anantaraṃ uppajjeyya. Sā bhūmīti sā pañcupādānakkhandhasaṅkhātā kilesānaṃ uppattiṭṭhānatāya bhūmi. Eko bhavoti gahetvā vuttanti etena satta bhave dve bhaveti idampi adhippāyavasena netabbatthaṃ, na yathārutavasenāti dasseti. Tatthāyaṃ adhippāyo – ekavāraṃ kāmāvacaradevesu ekavāraṃ manussesūti evampi missitūpapattivasena tesu ekissā eva upapattiyā ayaṃ paricchedo. Yaṃ pana ‘‘na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti (khu. pā. 6.9; su. ni. 232) vuttaṃ, tampi kāmāvacarabhavaṃyeva sandhāyāha. Mahaggatabhavānaṃ paricchedo natthīti vadanti. Tathā ‘‘ṭhapetvā dve bhave’’ti etthāpi kāmāvacaradevamanussabhavānaṃ missakavaseneva, tasmā kāmadhātuyaṃ ye dve bhavāti kāmāvacaradevamanussavasena ye dve bhavāti attho. Purimavikappesu puggalabhedena paṭipadā bhinditvā kassaci calatīti, kassaci na calatīti katvā ‘‘calati evā’’ti avadhāraṇamantarena attho vutto. Yasmā pana aṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350 lokuttarakusalapakiṇṇakakathā) ‘‘yathā ca paṭipadā, evaṃ adhipatipi calati evā’’ti vuttaṃ, tasmā sabbesampi paṭipadāsu abhedena gahitāsu ekantena calanaṃ sambhavatīti ‘‘calaticceva vuttaṃ, na na calatī’’ti tatiyavikappo calanāvadhāraṇo vutto.
လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Lokuttarakusalapakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
