| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
ပကိဏ္ဏကန္တိ ဝောမိသ္သကနယံ။ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ကိရိယာတိအာဒိ နိဒသ္သနမတ္တံ, အကိရိယာဒီနမ္ပိ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝေဒနာယာတိ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ, ဝေဒနာယ သဟ ကုသလဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗသင္ဂာဟကဝသေနာတိ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒာနံ သင္ဂာဟကဝသေန။ ဆ သိက္ခာပဒသမုဋ္ဌာနာနီတိ ကာယော ဝာစာ ကာယဝာစာ ကာယစိတ္တံ ဝာစာစိတ္တံ ကာယဝာစာစိတ္တန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ။ အာပတ္တိယေဝ ဟိ သိက္ခာပဒသီသေန ဝုတ္တာ။ သမုဋ္ဌာနာဒယော ဟိ အာပတ္တိယာ ဟောန္တိ, န သိက္ခာပဒသ္သ, ဣမေသု ပန ဆသု သမုဋ္ဌာနေသု ပုရိမာနိ တီဏိ အစိတ္တကာနိ, ပစ္ဆိမာနိ သစိတ္တကာနိ။ တေသု ဧကေန ဝာ ဒ္ဝီဟိ ဝာ တီဟိ ဝာ စတူဟိ ဝာ ဆဟိ ဝာ သမုဋ္ဌာနေဟိ အာပတ္တိယော သမုဋ္ဌဟန္တိ, ပဉ္စသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဧကသမုဋ္ဌာနာ စတုတ္ထေန စ ပဉ္စမေန စ ဆဋ္ဌေန စ သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတိ, န အညေန။ ဒ္ဝိသမုဋ္ဌာနာ ပဌမစတုတ္ထေဟိ စ ဒုတိယပဉ္စမေဟိ စ တတိယဆဋ္ဌေဟိ စ စတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ စ ပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ စ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, န အညေဟိ။ တိသမုဋ္ဌာနာ ပဌမေဟိ စ တီဟိ, ပစ္ဆိမေဟိ စ တီဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, န အညေဟိ။ စတုသမုဋ္ဌာနာ ပဌမတတိယစတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ စ ဒုတိယတတိယပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ စ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, န အညေဟိ။ ဆသမုဋ္ဌာနာ ဆဟိပိ သမုဋ္ဌာတိ။
Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ, akiriyādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Vedanāyāti sahayoge karaṇavacanaṃ, vedanāya saha kusalañcāti vuttaṃ hoti. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena. Cha sikkhāpadasamuṭṭhānānīti kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācittanti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Āpattiyeva hi sikkhāpadasīsena vuttā. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā honti, na sikkhāpadassa, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Tesu ekena vā dvīhi vā tīhi vā catūhi vā chahi vā samuṭṭhānehi āpattiyo samuṭṭhahanti, pañcasamuṭṭhānā āpatti nāma natthi. Tattha ekasamuṭṭhānā catutthena ca pañcamena ca chaṭṭhena ca samuṭṭhānena samuṭṭhāti, na aññena. Dvisamuṭṭhānā paṭhamacatutthehi ca dutiyapañcamehi ca tatiyachaṭṭhehi ca catutthachaṭṭhehi ca pañcamachaṭṭhehi ca samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Tisamuṭṭhānā paṭhamehi ca tīhi, pacchimehi ca tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Catusamuṭṭhānā paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi ca dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi ca samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Chasamuṭṭhānā chahipi samuṭṭhāti.
သိက္ခာပဒံ နာမ အတ္ထိ ဆသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထာပိ သိက္ခာပဒသီသေန အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတံ အာပတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ, သိက္ခာပဒသီသေန ပန သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဒေသနာ အာရုဠ္ဟာ’’တိ။ ကာယာဒီဟိ ဆဟိ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိ, ဆ ဝာ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတသ္သာတိ ဆသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထိ စတုသမုဋ္ဌာနန္တိ ကာယော ကာယဝာစာ ကာယစိတ္တံ ကာယဝာစာစိတ္တန္တိ ဣမာနိ စတ္တာရိ, ဝာစာ ကာယဝာစာ ဝာစာစိတ္တံ ကာယဝာစာစိတ္တန္တိ ဣမာနိ ဝာ စတ္တာရိ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတသ္သာတိ စတုသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထိ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ကာယော ဝာစာ ကာယဝာစာတိ ဣမာနိ တီဏိ, ကာယစိတ္တံ ဝာစာစိတ္တံ ကာယဝာစာစိတ္တန္တိ ဣမာနိ ဝာ တီဏိ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတသ္သာတိ တိသမုဋ္ဌာနံ။ ဒ္ဝိသမုဋ္ဌာနံ ဧကသမုဋ္ဌာနဉ္စ သမုဋ္ဌာနသီသဝသေန ဒသ္သေန္တော ‘‘အတ္ထိ ကထိနသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေရသ ဟိ သမုဋ္ဌာနသီသာနိ ပဌမပာရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ အဒိန္နာဒာနသမုဋ္ဌာနံ သဉ္စရိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ အဒ္ဓာနသမုဋ္ဌာနံ ထေယ္ယသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ ဓမ္မဒေသနာသမုဋ္ဌာနံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနံ စောရိဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနန္တိ။
Sikkhāpadaṃ nāma atthi chasamuṭṭhānanti etthāpi sikkhāpadasīsena āpatti vuttāti veditabbā. Teneva vakkhati ‘‘sabbañcetaṃ āpattiyaṃ yujjati, sikkhāpadasīsena pana sabbaaṭṭhakathāsu desanā āruḷhā’’ti. Kāyādīhi chahi samuṭṭhānaṃ uppatti, cha vā samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Atthi catusamuṭṭhānanti kāyo kāyavācā kāyacittaṃ kāyavācācittanti imāni cattāri, vācā kāyavācā vācācittaṃ kāyavācācittanti imāni vā cattāri samuṭṭhānāni etassāti catusamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti kāyo vācā kāyavācāti imāni tīṇi, kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācittanti imāni vā tīṇi samuṭṭhānāni etassāti tisamuṭṭhānaṃ. Dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca samuṭṭhānasīsavasena dassento ‘‘atthi kathinasamuṭṭhāna’’ntiādimāha. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corivuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānanti.
တတ္ထ ‘‘အတ္ထိ ဆသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ သဉ္စရိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထိ စတုသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ ပန အဒ္ဓာနသမုဋ္ဌာနံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင္ဂဟိတံ။ ယဉ္ဟိ ပဌမတတိယစတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အဒ္ဓာနသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပန ဒုတိယတတိယပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနံ။ ‘‘အတ္ထိ တိသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ အဒိန္နာဒာနသမုဋ္ဌာနံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင္ဂဟိတံ။ ယဉ္ဟိ သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အဒိန္နာဒာနသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပန အစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနံ။ ‘‘အတ္ထိ ကထိနသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပန အဝသေသသမုဋ္ဌာနသီသေန ဒ္ဝိသမုဋ္ဌာနံ ဧကသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ တထာ ဟိ ယံ တတိယဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ကထိနသမုဋ္ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယံ ပဌမစတုတ္ထေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ဆဋ္ဌေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ, သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနန္တိပိ တသ္သေဝ နာမံ။ အာဒိ-သဒ္ဒသင္ဂဟိတေသု ပန ပဌမပာရာဇိကသမုဋ္ဌာနပဒသောဓမ္မထေယ္ယသတ္ထဓမ္မဒေသနာစောရိဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနေသု ယံ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ပဌမပာရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ဒုတိယပဉ္စမေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ စတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ထေယ္ယသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပဉ္စမေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဓမ္မဒေသနာသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ စောရိဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Tattha ‘‘atthi chasamuṭṭhāna’’nti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ. ‘‘Atthi catusamuṭṭhāna’’nti iminā pana addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. ‘‘Atthi tisamuṭṭhāna’’nti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. ‘‘Atthi kathinasamuṭṭhāna’’ntiādinā pana avasesasamuṭṭhānasīsena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tathā hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānanti vuccati. Yaṃ paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, samanubhāsanasamuṭṭhānantipi tasseva nāmaṃ. Ādi-saddasaṅgahitesu pana paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorivuṭṭhāpanasamuṭṭhānesu yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corivuṭṭhāpanasamuṭṭhānanti veditabbaṃ.
ဧဝံ သမုဋ္ဌာနသီသေန သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ တေရသဓာ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ကိရိယာဝသေန ပဉ္စဓာ ဒသ္သေန္တော ‘‘တတ္ရာပိ ကိဉ္စိ ကိရိယတော သမုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စီတိ သိက္ခာပဒသီသေန အာပတ္တိံ ဝဒတိ။ တသ္မာ ယာ ကာယေန ဝာ ဝာစာယ ဝာ ပထဝီခဏနာဒီသု ဝိယ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တသ္သ ဟောတိ, အယံ ကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ နာမ။ ယာ ကာယဝာစာယ ကတ္တဗ္ဗံ အကရောန္တသ္သ ဟောတိ ပဌမကထိနာပတ္တိ ဝိယ, အယံ အကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ နာမ။ ယာ ကရောန္တသ္သ စ အကရောန္တသ္သ စ ဟောတိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ ဝိယ, အယံ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ နာမ။ ယာ သိယာ ကရောန္တသ္သ စ သိယာ အကရောန္တသ္သ စ ဟောတိ ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ ဝိယ, အယံ သိယာ ကိရိယတော သိယာ အကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ နာမ။ ယာ သိယာ ကရောန္တသ္သ စ သိယာ ကရောန္တသ္သ စ အကရောန္တသ္သ စ ဟောတိ ကုဋိကာရာပတ္တိ ဝိယ, အယံ သိယာ ကိရိယတော သိယာ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ နာမ။
Evaṃ samuṭṭhānasīsena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassento ‘‘tatrāpi kiñci kiriyato samuṭṭhātī’’tiādimāha. Tattha kiñcīti sikkhāpadasīsena āpattiṃ vadati. Tasmā yā kāyena vā vācāya vā pathavīkhaṇanādīsu viya vītikkamaṃ karontassa hoti, ayaṃ kiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā kāyavācāya kattabbaṃ akarontassa hoti paṭhamakathināpatti viya, ayaṃ akiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā karontassa ca akarontassa ca hoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇāpatti viya, ayaṃ kiriyākiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā siyā karontassa ca siyā akarontassa ca hoti rūpiyapaṭiggahaṇāpatti viya, ayaṃ siyā kiriyato siyā akiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā siyā karontassa ca siyā karontassa ca akarontassa ca hoti kuṭikārāpatti viya, ayaṃ siyā kiriyato siyā kiriyākiriyato samuṭṭhāti nāma.
ဣဒာနိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ သညာဝသေန ဒ္ဝိဓာ ကတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘တတ္ရာပိ အတ္ထိ သညာဝိမောက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သညာယ အဘာဝေန ဝိမောက္ခော အသ္သာတိ သညာဝိမောက္ခန္တိ မဇ္ဈေပဒလောပသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယတော ဟိ ဝီတိက္ကမသညာအဘာဝေန မုစ္စတိ, ဣဒံ သညာဝိမောက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။ စိတ္တင္ဂံ လဘတိယေဝာတိ ကာယစိတ္တာဒိသစိတ္တကသမုဋ္ဌာနေဟေဝ သမုဋ္ဌဟနတော ။ ‘‘လဘတိယေဝာ’’တိ အဝဓာရဏေန နော န လဘတီတိ ဒသ္သေတိ။ တသ္မာ ယံ စိတ္တင္ဂံ လဘတိ, န လဘတိ စ, တံ ‘‘ဣတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဣတရ-သဒ္ဒသ္သ ဝုတ္တပဋိယောဂဝိသယတ္တာ။
Idāni sabbasikkhāpadāni saññāvasena dvidhā katvā dassento ‘‘tatrāpi atthi saññāvimokkha’’ntiādimāha. Saññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopasamāso daṭṭhabbo. Yato hi vītikkamasaññāabhāvena muccati, idaṃ saññāvimokkhanti vuccati. Cittaṅgaṃ labhatiyevāti kāyacittādisacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato . ‘‘Labhatiyevā’’ti avadhāraṇena no na labhatīti dasseti. Tasmā yaṃ cittaṅgaṃ labhati, na labhati ca, taṃ ‘‘itara’’nti vuttaṃ itara-saddassa vuttapaṭiyogavisayattā.
ပုန သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ စိတ္တဝသေန ဒ္ဝိဓာ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပုန အတ္ထိ သစိတ္တက’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံ သဟေဝ စိတ္တေန အာပဇ္ဇတီတိ ယံ သစိတ္တကေနေဝ သမုဋ္ဌာနေန အာပဇ္ဇတိ, နော အစိတ္တကေန။ ဝိနာပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန သဟာပိ စိတ္တေန အာပဇ္ဇတီတိ ဒသ္သေတိ။ ယဉ္ဟိ ကဒာစိ အစိတ္တကေန, ကဒာစိ သစိတ္တကေန သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတိ, တံ အစိတ္တကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ သညာဒုကံ အနာပတ္တိမုခေန, သစိတ္တကဒုကံ အာပတ္တိမုခေန ဝုတ္တန္တိ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Puna sabbasikkhāpadāni cittavasena dvidhā dassento ‘‘puna atthi sacittaka’’ntiādimāha. Yaṃ saheva cittena āpajjatīti yaṃ sacittakeneva samuṭṭhānena āpajjati, no acittakena. Vināpīti api-saddena sahāpi cittena āpajjatīti dasseti. Yañhi kadāci acittakena, kadāci sacittakena samuṭṭhānena samuṭṭhāti, taṃ acittakanti vuccati. Ettha ca saññādukaṃ anāpattimukhena, sacittakadukaṃ āpattimukhena vuttanti idametesaṃ nānākaraṇanti veditabbaṃ.
လောကဝဇ္ဇဒုကသ္သ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တလက္ခဏတ္တာ တံ အဝိဘဇိတ္ဝာ ဣဒာနိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ ကမ္မဝသေန ဒုဝိဓာနိ, ကုသလာဒိဝသေန ဝေဒနာဝသေန စ တိဝိဓာနိ ဟောန္တီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ကမ္မကုသလဝေဒနာဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ အဋ္ဌကထာသု အာဂတနယေန ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တိ ကမ္မဝသေန ဒုကံ ဝုတ္တံ, တိကမေဝ ပန ဒသ္သေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗမေဝ ဟိ သိက္ခာပဒံ ကာယဒ္ဝာရေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ဝစီဒ္ဝာရေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ကာယဝစီဒ္ဝာရေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော စ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင္ခာ. အဋ္ဌ. ပဌမပာရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာဝ ကာယကမ္မဝစီကမ္မတဒုဘယဝသေန တိဝိဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ကာယဒ္ဝာရေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ကာယကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ, ဝစီဒ္ဝာရေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ဝစီကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ, ဥဘယတ္ထ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ကာယကမ္မဝစီကမ္မ’’န္တိ။ တတောယေဝ စ အဒိန္နာဒာနသိက္ခာပဒာဒီသု ကာယကမ္မဝစီကမ္မန္တိ တဒုဘယဝသေန ဒသ္သိတံ။
Lokavajjadukassa heṭṭhā vuttalakkhaṇattā taṃ avibhajitvā idāni sabbasikkhāpadāni kammavasena duvidhāni, kusalādivasena vedanāvasena ca tividhāni hontīti dassento ‘‘kammakusalavedanāvasenā’’tiādimāha. Ettha pana kiñcāpi aṭṭhakathāsu āgatanayena kāyakammaṃ vacīkammanti kammavasena dukaṃ vuttaṃ, tikameva pana dassetuṃ vaṭṭati. Sabbameva hi sikkhāpadaṃ kāyadvāre āpajjitabbato vacīdvāre āpajjitabbato kāyavacīdvāre āpajjitabbato ca tividhaṃ hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbāva kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā honti. Tattha kāyadvāre āpajjitabbā kāyakammanti vuccati, vacīdvāre āpajjitabbā vacīkammanti vuccati, ubhayattha āpajjitabbā kāyakammavacīkamma’’nti. Tatoyeva ca adinnādānasikkhāpadādīsu kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ.
အတ္ထိ ပန သိက္ခာပဒံ ကုသလန္တိအာဒိနာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ကုသလစိတ္တသမင္ဂီ ဝာ အာပဇ္ဇတိ အကုသလစိတ္တသမင္ဂီ ဝာ အဗ္ယာကတစိတ္တသမင္ဂီ ဝာတိ ဒသ္သေတိ, န ပန ကုသလာပိ အာပတ္တိ အတ္ထီတိ။ န ဟိ ကုသလာ အာပတ္တိ နာမ အတ္ထိ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗ္ယာကတံ, နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ (ပရိ. ၃၀၃) ဝစနတော။ ဒသ ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တာနီတိ ဟသိတုပ္ပာဒဝောဋ္ဌဗ္ဗနေဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ မဟာကိရိယစိတ္တာနိ။ ဒ္ဝိန္နံ အဘိညာစိတ္တာနံ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တံ ပညတ္တိံ အဇာနန္တသ္သ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတီတိ ယံ သိက္ခာပဒသီသေန ဂဟိတံ အာပတ္တိံ ကုသလစိတ္တသမင္ဂီ အာပဇ္ဇတိ။ ဣမိနာ ပန ဝစနေန တံ ကုသလန္တိ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနော ကုသလဘာဝော ပရိယာယတောဝ, န ပရမတ္ထတောတိ ဒသ္သေတိ။ ကုသလစိတ္တေန ဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော သဝိညတ္တိကံ အဝိညတ္တိကံ ဝာ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာကာရပ္ပဝတ္တံ ရူပက္ခန္ဓသင္ခာတံ အဗ္ယာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ဣတရေဟိ ဣတရန္တိ ဣတရေဟိ အကုသလာဗ္ယာကတစိတ္တေဟိ ယံ အာပဇ္ဇတိ, တံ ဣတရံ, အကုသလံ အဗ္ယာကတဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော အကုသလစိတ္တသမင္ဂီ ဝာ အာပဇ္ဇတိ ကုသလာဗ္ယာကတစိတ္တသမင္ဂီ ဝာတိ ဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ကိဉ္စိ အကုသလစိတ္တမေဝ ကိဉ္စိ ကုသလာဗ္ယာကတဝသေန ဒ္ဝိစိတ္တံ, ကိဉ္စိ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တိစိတ္တန္တိ အယမေဝ ပဘေဒော လဗ္ဘတိ, န အညောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādinā āpattiṃ āpajjanto kusalacittasamaṅgī vā āpajjati akusalacittasamaṅgī vā abyākatacittasamaṅgī vāti dasseti, na pana kusalāpi āpatti atthīti. Na hi kusalā āpatti nāma atthi ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti (pari. 303) vacanato. Dasa kāmāvacarakiriyacittānīti hasituppādavoṭṭhabbanehi saddhiṃ aṭṭha mahākiriyacittāni. Dvinnaṃ abhiññācittānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ paññattiṃ ajānantassa iddhivikubbanādīsu daṭṭhabbaṃ. Yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīsena gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati. Iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyatova, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjati. Itarehi itaranti itarehi akusalābyākatacittehi yaṃ āpajjati, taṃ itaraṃ, akusalaṃ abyākatañcāti attho. Idañca āpattiṃ āpajjanto akusalacittasamaṅgī vā āpajjati kusalābyākatacittasamaṅgī vāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Evaṃ santepi sabbasikkhāpadesu kiñci akusalacittameva kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci sabbesaṃ vasena ticittanti ayameva pabhedo labbhati, na aññoti veditabbaṃ.
တိဝေဒနံ ဒ္ဝိဝေဒနံ ဧကဝေဒနန္တိ ဣဒဉ္စ ယထာဝုတ္တဝေဒနာဝသေနေဝ လဗ္ဘတိ, နာညထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိပဇ္ဇိတ္ဝာ နိရောဓံ သမာပန္နသ္သ သဟသေယ္ယဝသေန တဒာကာရပ္ပဝတ္တရူပက္ခန္ဓသ္သေဝ အာပတ္တိဘာဝတော ‘‘အတ္ထိ အဝေဒန’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗမေတံ, ကဒာစိ ကရဟစိ ယဒိစ္ဆကံ သမ္ဘဝတီတိ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ယေဘုယ္ယဝသေန လဗ္ဘမာနံယေဝ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Tivedanaṃ dvivedanaṃ ekavedananti idañca yathāvuttavedanāvaseneva labbhati, nāññathāti daṭṭhabbaṃ. Nipajjitvā nirodhaṃ samāpannassa sahaseyyavasena tadākārappavattarūpakkhandhasseva āpattibhāvato ‘‘atthi avedana’’ntipi vattabbametaṃ, kadāci karahaci yadicchakaṃ sambhavatīti aggahetvā yebhuyyavasena labbhamānaṃyeva gahetvā vuttanti veditabbaṃ.
ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တသမုဋ္ဌာနာဒီနိ ဣမသ္မိံ သံဝဏ္ဏိယမာနသိက္ခာပဒေ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣမံ ပကိဏ္ဏကံ ဝိဒိတ္ဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဒိတ္ဝာတိ ဣမသ္သ ‘‘ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အပရကာလကိရိယာဝစနေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိရိယသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ ယေဘုယ္ယဝသေန ဝုတ္တံ ပရူပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တသ္သ အကိရိယသမုဋ္ဌာနဘာဝတော။ ‘‘မနောဒ္ဝာရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဣဒမ္ပိ ဗာဟုလ္လဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အင္ဂမတ္တံ ဟောတီတိ ပဌမပာရာဇိကံ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတီတိ စိတ္တမေတ္ထ အာပတ္တိယာ အင္ဂမေဝ ဟောတိ။ န တသ္သ ဝသေန ကမ္မဘာဝော လဗ္ဘတီတိ ဝိညတ္တိဇနကဝသေန ကာယဒ္ဝာရေ ပဝတ္တတ္တာ တသ္သ စိတ္တသ္သ ဝသေန ဣမသ္သ သိက္ခာပဒသ္သ မနောကမ္မဘာဝော န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ သိက္ခာပဒသ္သ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပညတ္တိဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတံ အာပတ္တိယံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ယထာဝုတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိ ပညတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။
Idāni yathāvuttasamuṭṭhānādīni imasmiṃ saṃvaṇṇiyamānasikkhāpade vibhajitvā dassento ‘‘imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā’’tiādimāha. Tattha viditvāti imassa ‘‘veditabba’’nti iminā aparakālakiriyāvacanena sambandho veditabbo. Kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthīti idampi bāhullavaseneva vutta’’nti vadanti. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti paṭhamapārājikaṃ kāyacittato samuṭṭhātīti cittamettha āpattiyā aṅgameva hoti. Na tassa vasena kammabhāvo labbhatīti viññattijanakavasena kāyadvāre pavattattā tassa cittassa vasena imassa sikkhāpadassa manokammabhāvo na labbhatīti attho. Sikkhāpadassa heṭṭhā vuttanayena paññattibhāvato ‘‘sabbañcetaṃ āpattiyaṃ yujjatī’’ti vuttaṃ. Na hi yathāvuttasamuṭṭhānādi paññattiyaṃ yujjati.
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
