| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā |
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
ပကိဏ္ဏကန္တိ ဝောမိသ္သကနယံ။ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ကိရိယာတိအာဒိ နိဒသ္သနမတ္တံ အကိရိယာဒီနမ္ပိ သင္ဂဟတော။ ဝေဒနာယ သဟ ကုသလဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗသင္ဂာဟကဝသေနာတိ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒာနံ သင္ဂာဟကဝသေန ‘‘ကာယော ဝာစာ ကာယဝာစာ ကာယစိတ္တံ ဝာစာစိတ္တံ ကာယဝာစာစိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ။ သမုဋ္ဌာနာဒယော ဟိ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဟောန္တိ, န သိက္ခာပဒသ္သ။ တံတံသိက္ခာပဒသ္သ နိယတအာပတ္တိယာ ဧဝ ဂဟဏတ္ထံ ပန သိက္ခာပဒသီသေန သမုဋ္ဌာနာဒီနံ ကထနံ။ ဧဝဉ္ဟိ အာပတ္တိဝိသေသော ပညာယတိ အာပတ္တိ-သဒ္ဒသ္သ သဗ္ဗာပတ္တိသာဓာရဏတ္တာ, ဣမေသု ပန ဆသု သမုဋ္ဌာနေသု ပုရိမာနိ တီဏိ အစိတ္တကာနိ, ပစ္ဆိမာနိ သစိတ္တကာနိ။ သမာသတော တံ ဣမံ ပကိဏ္ဏကံ ဝိဒိတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတသ္သာတိ ဆသမုဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ akiriyādīnampi saṅgahato. Vedanāya saha kusalañca veditabbanti yojetabbaṃ. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena ‘‘kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācitta’’nti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā eva honti, na sikkhāpadassa. Taṃtaṃsikkhāpadassa niyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ pana sikkhāpadasīsena samuṭṭhānādīnaṃ kathanaṃ. Evañhi āpattiviseso paññāyati āpatti-saddassa sabbāpattisādhāraṇattā, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Samāsato taṃ imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā veditabbanti sambandho. Cha samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Evaṃ sesesupi.
အတ္ထိ ကထိနသမုဋ္ဌာနန္တိအာဒိ သမုဋ္ဌာနသီသဝသေန ဒ္ဝိသမုဋ္ဌာနဧကသမုဋ္ဌာနာနံ ဒသ္သနံ။ တေရသ ဟိ သမုဋ္ဌာနသီသာနိ ပဌမပာရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ အဒိန္နာဒာနသမုဋ္ဌာနံ သဉ္စရိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ အဒ္ဓာနသမုဋ္ဌာနံ ထေယ္ယသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ ဓမ္မဒေသနာသမုဋ္ဌာနံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနံ စောရီဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနံ အနနုညာတသမဥဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ အတ္ထိ ဆသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣမိနာ သဉ္စရိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ, ပဉ္စသမုဋ္ဌာနသ္သ အဘာဝတော ‘‘အတ္ထိ ပဉ္စသမုဋ္ဌာန’’န္တိ အဝတ္ဝာ ‘‘အတ္ထိ စတုသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ စ အဒ္ဓာနသမုဋ္ဌာနံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင္ဂဟိတံ။ ယဉ္ဟိ ပဌမတတိယစတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာတိ , ဣဒံ အဒ္ဓာနသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပန ဒုတိယတတိယပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အနနုညာတသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထိ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣမိနာ အဒိန္နာဒာနသမုဋ္ဌာနံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင္ဂဟိတံ။ ယဉ္ဟိ သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ အဒိန္နာဒာနသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပန အစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထိ ကထိနသမုဋ္ဌာနန္တိအာဒိနာ ပန အဝသေသသမဥဋ္ဌာနသီသဝသေန ဒ္ဝိသမုဋ္ဌာနံ ဧကသမုဋ္ဌာနဉ္စ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ တတ္ထ ဟိ ယံ တတိယဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ နာမ။ ယံ ပန ပဌမစတုတ္ထေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ဆဋ္ဌေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ, ‘‘သမနုဘာသနသမဥဋ္ဌာန’’န္တိပိ တသ္သေဝ နာမံ။ ဣတိ သရူပေန အဋ္ဌ အာပတ္တိသီသာနိ ဒသ္သိတာနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပနေတ္ထ အဝသေသာနိ ပဌမပာရာဇိကသမုဋ္ဌာနပဒသောဓမ္မထေယ္ယသတ္ထဓမ္မဒေသနာစောရီဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနာနိ ပဉ္စပိ သမုဋ္ဌာနသီသာနိ သင္ဂဟိတာနိ။ တတ္ထ ယံ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ပဌမပာရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ဒုတိယပဉ္စမေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ စတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ထေယ္ယသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ ပဉ္စမေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ ဓမ္မဒေသနာသမဥဋ္ဌာနံ။ ယံ ပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ သမုဋ္ဌာတိ, ဣဒံ စောရီဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ စ ပစ္ဆိမေသု တီသု သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနေသု ဧကေကသမုဋ္ဌာနဝသေန ဧကသမုဋ္ဌာနာနိ တိဝိဓာနိ။ ဒ္ဝိသမုဋ္ဌာနာနိ ပန ပဌမစတုတ္ထေဟိ ဝာ ဒုတိယပဉ္စမေဟိ ဝာ တတိယဆဋ္ဌေဟိ ဝာ စတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ ဝာ ပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ ဝာ သမုဋ္ဌာနဝသေန ပဉ္စဝိဓာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
Atthi kathinasamuṭṭhānantiādi samuṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaekasamuṭṭhānānaṃ dassanaṃ. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamauṭṭhānanti. Tattha atthi chasamuṭṭhānanti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ, pañcasamuṭṭhānassa abhāvato ‘‘atthi pañcasamuṭṭhāna’’nti avatvā ‘‘atthi catusamuṭṭhāna’’nti vuttaṃ, iminā ca addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti , idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. Atthi kathinasamuṭṭhānantiādinā pana avasesasamauṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tattha hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Yaṃ pana paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, ‘‘samanubhāsanasamauṭṭhāna’’ntipi tasseva nāmaṃ. Iti sarūpena aṭṭha āpattisīsāni dassitāni. Ādisaddena panettha avasesāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānāni pañcapi samuṭṭhānasīsāni saṅgahitāni. Tattha yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamauṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ. Ettha ca pacchimesu tīsu sacittakasamuṭṭhānesu ekekasamuṭṭhānavasena ekasamuṭṭhānāni tividhāni. Dvisamuṭṭhānāni pana paṭhamacatutthehi vā dutiyapañcamehi vā tatiyachaṭṭhehi vā catutthachaṭṭhehi vā pañcamachaṭṭhehi vā samuṭṭhānavasena pañcavidhānīti veditabbāni.
ဧဝံ သမုဋ္ဌာနဝသေန သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ တေရသဓာ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ကိရိယာဝသေန ပဉ္စဓာ ဒသ္သေတုံ တတ္ရာပီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စီတိ သိက္ခာပဒံ။ ကိရိယတောတိ ပထဝီခဏနာဒိ (ပာစိ. ၈၄-၈၅) ဝိယ ကာယဝစီဝိညတ္တိဇနိတကမ္မတော။ အကိရိယတောတိ ပဌမကထိနာဒိ (ပာရာ. ၄၅၉ အာဒယော) ဝိယ ကတ္တဗ္ဗသ္သ အကရဏေနေဝ။ ကိရိယာကိရိယတောတိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ (ပာရာ. ၅၀၈ အာဒယော) ဝိယ။ သိယာ ကိရိယတော, သိယာ အကိရိယတော ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ (ပာရာ. ၅၈၂ အာဒယော) ဝိယ, သိယာ ကိရိယတော, သိယာ ကိရိယာကိရိယတော ကုဋိကာရာဒိ (ပာရာ. ၃၄၂) ဝိယ။ ဝီတိက္ကမသညာယ အဘာဝေန ဝိမောက္ခော အသ္သာတိ သညာဝိမောက္ခန္တိ မဇ္ဈေပဒလောပီသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စိတ္တင္ဂံ လဘတိ သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနေဟေဝ သမုဋ္ဌဟနတော။ ဣတရန္တိ ယသ္သ စိတ္တင္ဂနိယမော နတ္ထိ, တံ, အနာပတ္တိမုခေန စေတံ သညာဒုကံ ဝုတ္တံ, အာပတ္တိမုခေန သစိတ္တကဒုကန္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝိသေသော, အတ္ထတော သမာနာဝ။
Evaṃ samuṭṭhānavasena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassetuṃ tatrāpītiādi vuttaṃ. Kiñcīti sikkhāpadaṃ. Kiriyatoti pathavīkhaṇanādi (pāci. 84-85) viya kāyavacīviññattijanitakammato. Akiriyatoti paṭhamakathinādi (pārā. 459 ādayo) viya kattabbassa akaraṇeneva. Kiriyākiriyatoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇādi (pārā. 508 ādayo) viya. Siyā kiriyato, siyā akiriyato rūpiyapaṭiggahaṇādi (pārā. 582 ādayo) viya, siyā kiriyato, siyā kiriyākiriyato kuṭikārādi (pārā. 342) viya. Vītikkamasaññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopīsamāso daṭṭhabbo. Cittaṅgaṃ labhati sacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato. Itaranti yassa cittaṅganiyamo natthi, taṃ, anāpattimukhena cetaṃ saññādukaṃ vuttaṃ, āpattimukhena sacittakadukanti ettakameva viseso, atthato samānāva.
ကာယဝစီဒ္ဝာရေဟိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗမ္ပိ ကာယကမ္မေ ဝာ ဝစီကမ္မေ ဝာ သင္ဂယ္ဟတိ။ တတ္ထ ဗာဟုလ္လဝုတ္တိတော အဒိန္နာဒာနမုသာဝာဒာဒယော ဝိယာတိ အတ္ထိ သိက္ခာပဒံ ကာယကမ္မန္တိအာဒိနာ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မဉ္စာတိ ဒုကမေဝ ဝုတ္တံ, ဝိဘာဂတော ပန ကာယဝစီကမ္မေန သဒ္ဓိံ တိကမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင္ခာ. အဋ္ဌ. ပဌမပာရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ စ ကာယကမ္မဝစီကမ္မတဒုဘယဝသေန တိဝိဓာ ဟောန္တီ’’တိ။ တတောယေဝ ဣဓာပိ အဒိန္နာဒာနာဒီသု (ပာရာ. ၈၉) ကာယကမ္မဝစီကမ္မန္တိ တဒုဘယဝသေန ဒသ္သိတံ။ အတ္ထိ ပန သိက္ခာပဒံ ကုသလန္တိအာဒိ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တဝသေန ကာရိယေ ကာရဏောပစာရေန ဝုတ္တံ, န ပန အာပတ္တိယာ ကုသလာဒိပရမတ္ထဓမ္မတာဝသေန အာပတ္တိယာ သမ္မုတိသဘာဝတ္တာ။ ကုသလာကုသလာဒိပရမတ္ထဓမ္မေ ဥပာဒာယ ဟိ ဘဂဝတာ အာပတ္တိသမ္မုတိ ပညတ္တာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ ကုသလ’’န္တိအာဒိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၁.၆၆ ပကဏ္ဏကကထာ)။ န ဟိ ဘဂဝတော အာဏာယတ္တာ အာပတ္တိ ကုသလာဒိပရမတ္ထသဘာဝာ ဟောတိ အနုပသမ္ပန္နာနံ အာဒိကမ္မိကာနဉ္စ အာပတ္တိပ္ပသင္ဂတော, တသ္သာ ဒေသနာဒီဟိ ဝိသုဒ္ဓိအဘာဝပ္ပသင္ဂတော စ။ န ဟိ ကာရဏဗလေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကုသလာဒိသဘာဝာ အာပတ္တိ အနုပသမ္ပန္နာဒီသု နိဝတ္တတိ, ဥပ္ပန္နာယ စ တသ္သာ ကေနစိ ဝိနာသော န သမ္ဘဝတိ။ သရသဝိနာသတော ဒေသနာဒိနာ စ အာပတ္တိ ဝိဂစ္ဆတီတိ ဝစနမတ္ထိ, န ပန တေန အကုသလာဒိ ဝိဂစ္ဆတိ။ ပိတုဃာတာဒိကမ္မေန ဟိ ပာရာဇိကံ အာပန္နသ္သ ဘိက္ခုနော ဂိဟိလိင္ဂံ ဂဟေတ္ဝာ ဘိက္ခုဘာဝပရိစ္စာဂေန ပာရာဇိကာပတ္တိ ဝိဂစ္ဆတိ, န ပာဏာတိပာတာဒိအကုသလံ အာနန္တရိယာဒိဘာဝတော။ တသ္မာ ဒုမ္မင္ကူနံ နိဂ္ဂဟာဒိဒသအတ္ထဝသေ (ပာရာ. ၃၉; ပရိ. ၂) ပဋိစ္စ ဘဂဝတာ ယထာပစ္စယံ သမုပ္ပဇ္ဇမာနေ ကုသလာကုသလာဒိနာမရူပဓမ္မေ ဥပာဒာယ ပညတ္တာ သမ္မုတိယေဝ အာပတ္တိ, သာ စ ယထာဝိဓိပဋိကမ္မကရဏေန ဝိဂတာ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တေနာဟ ဒ္ဝတ္တိံသေဝ ဟိ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တာနီတိအာဒိ။ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တေနေဝ ဟေတ္ထ ကုသလာဒီနံ အာပတ္တိတော ဘေဒော သိဒ္ဓော။ န ဟိ တံသမုဋ္ဌိတသ္သ တတော အဘေဒော ယုတ္တော သမုဋ္ဌာနသမုဋ္ဌိတဘေဒဗ္ယဝဟာရုပစ္ဆေဒပ္ပသင္ဂတော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ. ဋီ. ပာရာဇိကကဏ္ဍ ၂.၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ပန အာပတ္တိယာ ပရမတ္ထတော ကုသလတ္တမေဝ န သမ္ဘဝတိ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ, သိယာ အဗ္ယာကတံ, နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဝစနတော, ‘‘အကုသလတ္တံ ပန အဗ္ယာကတတ္တဉ္စ အာပတ္တိယာ သမ္ဘဝတီ’’တိ သညာယ ကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနက္ခဏေပိ ရူပာဗ္ယာကတတ္တံ အာပတ္တိယာ သမတ္ထေတုံ ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ ကုသလံ, ဣတရေဟိ ဣတရန္တိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၁.၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဣမံ အဋ္ဌကထာဝစနံ နိသ္သာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတီတိ ယံ သိက္ခာပဒသီသေ ဂဟိတံ အာပတ္တိံ ကုသလစိတ္တသမင္ဂီ အာပဇ္ဇတိ, ဣမိနာ ပန ဝစနေန တံ ကုသလန္တိ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနော ကုသလဘာဝော ပရိယာယတော, န ပရမတ္ထတောတိ ဒသ္သေတိ။ ကုသလစိတ္တေန ဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော သဝိညတ္တိကံ အဝိညတ္တိကံ ဝာ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာကာရပ္ပဝတ္တံ ရူပက္ခန္ဓသင္ခာတံ အဗ္ယာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ တတ္ထ ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတီတိ ဣမံ ဝစနံ ဥဒ္ဒိသ္သ ‘‘ဣမိနာ ပန ဝစနေန တံ ကုသလန္တိ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနော ကုသလဘာဝော ပရိယာယတော, န ပရမတ္ထတောတိ ဒသ္သေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဣတရေဟိ ဣတရန္တိ ဝစနေန ‘‘ယံ အကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇဟိ, တံ အကုသလံ, ယံ အဗ္ယာကတစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ အဗ္ယာကတ’’န္တိ ဣမသ္သ အတ္ထသ္သ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရေဟီတိ ဝစနံ ဥဒ္ဒိသ္သ ‘‘ဣမိနာပိ ဝစနေန ဣတရန္တိ အာပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနော အကုသလဘာဝော အဗ္ယာကတဘာဝော စ ပရိယာယတော ဒသ္သေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဝတ္ဝာ ကုသလပက္ခေ ဧဝ ကထနသ္သ ကာရဏံ န ပသ္သာမ။ ယံ ပန အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလန္တိအာဒိဝစနံ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ, တမ္ပိ အကာရဏံ ယံ အကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ အကုသလန္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အကုသလာဒိဘာဝသ္သ ပရိယာယဒေသိတတ္တာ, အာပတ္တိယာ ကုသလဝောဟာရသ္သ အယုတ္တတာယ နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလန္တိ ဝုတ္တတ္တာ စ။ အာပတ္တိယာ ဟိ ကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌိတတ္တေပိ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝေန သာဝဇ္ဇဓမ္မတ္တာ ကာရဏူပစာရေနာပိ အနဝဇ္ဇကုသလဝောဟာရော န ယုတ္တော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာနံ အညမညဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ ယထာ အာကာသာဒိသမ္မုတိသစ္စာနံ ဥပ္ပန္နတာဒိဝောဟာရော ဝိယ ဇာတိဇရာဘင္ဂာနံ ဥပ္ပန္နတာဒိဝောဟာရော အနဝဋ္ဌာနာဒိဒေသတော အယုတ္တော, ဧဝမိဓာပိ ကုသလဝောဟာရော အယုတ္တော ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ အကုသလာဒိဝောဟာရော ပန ယုတ္တော , ကာရဏူပစာရေန ပန အကုသလာဒိသဘာဝတာ ယထာဝုတ္တဒောသာနတိဝတ္တနတော။ သုတ္တသ္သာပိ ဟိ ယထာ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒီဟိ ဝိရောဓော န ဟောတိ, တထေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
Kāyavacīdvārehi āpajjitabbampi kāyakamme vā vacīkamme vā saṅgayhati. Tattha bāhullavuttito adinnādānamusāvādādayo viyāti atthi sikkhāpadaṃ kāyakammantiādinā kāyakammaṃ vacīkammañcāti dukameva vuttaṃ, vibhāgato pana kāyavacīkammena saddhiṃ tikameva hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbā ca kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā hontī’’ti. Tatoyeva idhāpi adinnādānādīsu (pārā. 89) kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ. Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādi āpattisamuṭṭhāpakacittavasena kāriye kāraṇopacārena vuttaṃ, na pana āpattiyā kusalādiparamatthadhammatāvasena āpattiyā sammutisabhāvattā. Kusalākusalādiparamatthadhamme upādāya hi bhagavatā āpattisammuti paññattā. Vakkhati hi ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusala’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.66 pakaṇṇakakathā). Na hi bhagavato āṇāyattā āpatti kusalādiparamatthasabhāvā hoti anupasampannānaṃ ādikammikānañca āpattippasaṅgato, tassā desanādīhi visuddhiabhāvappasaṅgato ca. Na hi kāraṇabalena uppajjamānā kusalādisabhāvā āpatti anupasampannādīsu nivattati, uppannāya ca tassā kenaci vināso na sambhavati. Sarasavināsato desanādinā ca āpatti vigacchatīti vacanamatthi, na pana tena akusalādi vigacchati. Pitughātādikammena hi pārājikaṃ āpannassa bhikkhuno gihiliṅgaṃ gahetvā bhikkhubhāvapariccāgena pārājikāpatti vigacchati, na pāṇātipātādiakusalaṃ ānantariyādibhāvato. Tasmā dummaṅkūnaṃ niggahādidasaatthavase (pārā. 39; pari. 2) paṭicca bhagavatā yathāpaccayaṃ samuppajjamāne kusalākusalādināmarūpadhamme upādāya paññattā sammutiyeva āpatti, sā ca yathāvidhipaṭikammakaraṇena vigatā nāma hotīti veditabbaṃ, tenāha dvattiṃseva hi āpattisamuṭṭhāpakacittānītiādi. Āpattisamuṭṭhāpakatteneva hettha kusalādīnaṃ āpattito bhedo siddho. Na hi taṃsamuṭṭhitassa tato abhedo yutto samuṭṭhānasamuṭṭhitabhedabyavahārupacchedappasaṅgato. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) pana āpattiyā paramatthato kusalattameva na sambhavati ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vacanato, ‘‘akusalattaṃ pana abyākatattañca āpattiyā sambhavatī’’ti saññāya kusalacittasamuṭṭhānakkhaṇepi rūpābyākatattaṃ āpattiyā samatthetuṃ yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusalaṃ, itarehi itaranti (pārā. aṭṭha. 1.66 pakiṇṇakakathā) imaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ nissāya vuttaṃ ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīse gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati, iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti. Tattha yaṃ kusalacittena āpajjatīti imaṃ vacanaṃ uddissa ‘‘iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dassetī’’ti vuttaṃ, evaṃ itarehi itaranti vacanena ‘‘yaṃ akusalacittena āpajjahi, taṃ akusalaṃ, yaṃ abyākatacittena āpajjati, taṃ abyākata’’nti imassa atthassa vuttattā itarehīti vacanaṃ uddissa ‘‘imināpi vacanena itaranti āpattiyā vuccamāno akusalabhāvo abyākatabhāvo ca pariyāyato dassetī’’ti vattabbaṃ. Evaṃ avatvā kusalapakkhe eva kathanassa kāraṇaṃ na passāma. Yaṃ pana āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalantiādivacanaṃ kāraṇattena vuttaṃ, tampi akāraṇaṃ yaṃ akusalacittena āpajjati, taṃ akusalantiādinā heṭṭhā vuttanayena akusalādibhāvassa pariyāyadesitattā, āpattiyā kusalavohārassa ayuttatāya natthi āpattādhikaraṇaṃ kusalanti vuttattā ca. Āpattiyā hi kusalacittasamuṭṭhitattepi bhagavatā paṭikkhittabhāvena sāvajjadhammattā kāraṇūpacārenāpi anavajjakusalavohāro na yutto sāvajjānavajjānaṃ aññamaññaviruddhattā. Yathā ākāsādisammutisaccānaṃ uppannatādivohāro viya jātijarābhaṅgānaṃ uppannatādivohāro anavaṭṭhānādidesato ayutto, evamidhāpi kusalavohāro ayutto viruddhattā. Akusalādivohāro pana yutto , kāraṇūpacārena pana akusalādisabhāvatā yathāvuttadosānativattanato. Suttassāpi hi yathā suttasuttānulomādīhi virodho na hoti, tatheva attho gahetabbo.
ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ကုသလစိတ္တေန ဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော။ပေ.။ ရူပက္ခန္ဓသင္ခာတံ အဗ္ယာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ, တံ အယုတ္တမေဝ ရူပက္ခန္ဓသ္သ ခဏိကတာယ အာပတ္တိယာပိ ဒေသနာဒိပဋိကမ္မံ ဝိနာဝ ပဋိပသ္သဒ္ဓိပ္ပသင္ဂတော။ ရူပပရမ္ပရာ အာပတ္တီတိ စေ? တန္န, ပဋိကမ္မေနာပိ အဝိဂမပ္ပသင္ဂတော။ န ဟိ ရူပသန္တတိဒေသနာဒီဟိ ဝိဂစ္ဆတိ သကာရဏာယတ္တတ္တာ, ဣတိ သဗ္ဗထာ အာပတ္တိယာ ပရမတ္ထတာ အယုတ္တာ, ဧတေနေဝ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘နိပဇ္ဇိတ္ဝာ နိရောဓသမာပန္နသ္သ သဟသေယ္ယဝသေန တထာကာရပ္ပဝတ္တရူပဓမ္မသ္သေဝ အာပတ္တိဘာဝတော’’တိအာဒိ, တမ္ပိ ပဋိသိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန နိရောဓသမာပန္နာနံ ရူပဓမ္မမေဝ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ အာပတ္တိ အစိတ္တာ အဝေဒနာ, အညတ္ထ ပန သစိတ္တာ သဝေဒနာဝ, သဗ္ဗတ္ထာပိ ပညတ္တိသဘာဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌဒောသသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ အာပတ္တိယာ အကုသလာဒိသဘာဝံ ပရပရိကပ္ပိတံ နိသေဓေတုံ ‘‘အာဒိကမ္မိကသ္သ အနာပတ္တိဝစနတော။ပေ.။ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝ အာပတ္တာဓိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ သယမေဝ ဝက္ခတိ, တသ္မာ ‘‘တံတံကုသလာဒိဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ ဘဂဝတာ ပညတ္တာ အာပတ္တိသမ္မုတိ သမုဋ္ဌိတာ’’တိ စ, ‘‘ယာဝ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိကာရဏာ တိဋ္ဌတီ’’တိ စ, ‘‘ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိကာရဏေဟိ ဝိနသ္သတီ’’တိ စ ဝောဟရီယတိ။ အာပတ္တိယာ စ သမ္မုတိသဘာဝတ္တေပိ ဟိ သဉ္စိစ္စ တံ အာပဇ္ဇန္တသ္သ, ပဋိကိရိယံ အကရောန္တသ္သ စ အနာဒရေ အကုသလရာသိ စေဝ သဂ္ဂမဂ္ဂန္တရာယော စ ဟောတီတိ လဇ္ဇိနော ယထာဝိဓိံ နာတိက္ကမန္တိ, အနတိက္ကမနပ္ပစ္စယာ စ တေသံ အနန္တပ္ပဘေဒာ သီလာဒယော ဓမ္မာ ပရိဝဍ္ဎန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒ္ဝတ္တိံသေဝာတိ နိယမော အာပတ္တိနိမိတ္တာနံ ကာယဝစီဝိညတ္တီနံ ဧတေဟေဝ သမုပ္ပဇ္ဇနတော ကတော, န ပန သဗ္ဗာပတ္တီနမ္ပိ ဧတေဟေဝ သမုပ္ပဇ္ဇနတော။ နိပဇ္ဇိတ္ဝာ နိဒ္ဒာယန္တာနဉ္ဟိ ဈာနနိရောဓသမာပန္နာနဉ္စ အဝိညတ္တိဇနကေဟိ ဝိပာကအပ္ပနာစိတ္တေဟိ စေဝ ရူပဓမ္မေဟိ စ သဟသေယ္ယာဒိအာပတ္တိ သမ္ဘဝတိ။
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto…pe… rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti, taṃ ayuttameva rūpakkhandhassa khaṇikatāya āpattiyāpi desanādipaṭikammaṃ vināva paṭipassaddhippasaṅgato. Rūpaparamparā āpattīti ce? Tanna, paṭikammenāpi avigamappasaṅgato. Na hi rūpasantatidesanādīhi vigacchati sakāraṇāyattattā, iti sabbathā āpattiyā paramatthatā ayuttā, eteneva yaṃ vuttaṃ ‘‘nipajjitvā nirodhasamāpannassa sahaseyyavasena tathākārappavattarūpadhammasseva āpattibhāvato’’tiādi, tampi paṭisiddhanti veditabbaṃ. Idha pana nirodhasamāpannānaṃ rūpadhammameva paṭicca uppannattā āpatti acittā avedanā, aññattha pana sacittā savedanāva, sabbatthāpi paññattisabhāvāti veditabbā. Teneva duṭṭhadosasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ āpattiyā akusalādisabhāvaṃ paraparikappitaṃ nisedhetuṃ ‘‘ādikammikassa anāpattivacanato…pe… paṇṇattimattameva āpattādhikaraṇanti veditabba’’nti sayameva vakkhati, tasmā ‘‘taṃtaṃkusalādidhammasamuppattiyā bhagavatā paññattā āpattisammuti samuṭṭhitā’’ti ca, ‘‘yāva paṭippassaddhikāraṇā tiṭṭhatī’’ti ca, ‘‘paṭippassaddhikāraṇehi vinassatī’’ti ca voharīyati. Āpattiyā ca sammutisabhāvattepi hi sañcicca taṃ āpajjantassa, paṭikiriyaṃ akarontassa ca anādare akusalarāsi ceva saggamaggantarāyo ca hotīti lajjino yathāvidhiṃ nātikkamanti, anatikkamanappaccayā ca tesaṃ anantappabhedā sīlādayo dhammā parivaḍḍhantīti gahetabbaṃ. Dvattiṃsevāti niyamo āpattinimittānaṃ kāyavacīviññattīnaṃ eteheva samuppajjanato kato, na pana sabbāpattīnampi eteheva samuppajjanato. Nipajjitvā niddāyantānañhi jhānanirodhasamāpannānañca aviññattijanakehi vipākaappanācittehi ceva rūpadhammehi ca sahaseyyādiāpatti sambhavati.
ဒသာတိ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုဒ္ဝယေန သဟ အဋ္ဌ မဟာကိရိယစိတ္တာနိ။ ပညတ္တိံ အဇာနိတ္ဝာ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာဒီသု အဘိညာနံ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တမေဝ, ကိဉ္စိ ကုသလာဗ္ယာကတဝသေန ဒ္ဝိစိတ္တံ, ကိဉ္စိ တိစိတ္တန္တိ အယမေဝ ဘေဒော လဗ္ဘတိ, နာညောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိရိယာသမုဋ္ဌာနန္တိ ပရူပက္ကမေန ဇာယမာနံ အင္ဂဇာတာဒိစလနံ သာဒိယနစိတ္တသင္ခာတေ သေဝနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ တေန စိတ္တေန သမုပ္ပာဒိတမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဣတရထာ ‘‘သိယာ ကိရိယသမုဋ္ဌာနံ, သိယာ အကိရိယသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။
Dasāti kiriyāhetukamanoviññāṇadhātudvayena saha aṭṭha mahākiriyacittāni. Paññattiṃ ajānitvā iddhivikubbanādīsu abhiññānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ veditabbaṃ. Ettha ca kiñci sikkhāpadaṃ akusalacittameva, kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci ticittanti ayameva bhedo labbhati, nāññoti veditabbaṃ. Kiriyāsamuṭṭhānanti parūpakkamena jāyamānaṃ aṅgajātādicalanaṃ sādiyanacittasaṅkhāte sevanacitte uppanne tena cittena samuppāditameva hotīti vuttaṃ itarathā ‘‘siyā kiriyasamuṭṭhānaṃ, siyā akiriyasamuṭṭhāna’’nti vattabbato.
ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ. ဋီ. ပာရာဇိကကဏ္ဍ ၂.၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ကိရိယသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ ယေဘုယ္ယဝသေန ဝုတ္တံ ပရူပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တသ္သ အကိရိယသမုဋ္ဌာနဘာဝတော’’တိအာဒိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ပဌမပာရာဇိကသ္သ အကိရိယသမုဋ္ဌာနတာယ ပာဠိအဋ္ဌကထာသု အဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘မနောဒ္ဝာရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ကင္ခာ. အဋ္ဌ. ပဌမပာရာဇိကဝဏ္ဏနာ; ပာရာ. အဋ္ဌ. ၂.၅၈၃-၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကထဉ္ဟိ နာမ ပရူပက္ကမေန မေထုနံ သာဒိယန္တော အတ္တနော အင္ဂဇာတာဒိကာယစလနံ န သာဒိယေယ္ယ, သာဒိယနစိတ္တာနုဂုဏမေဝ ပန သကလသရီရေ စိတ္တဇရူပသမုပ္ပတ္တိယာ ဝိညတ္တိပိ သုခုမာ သမုပ္ပန္နာ ဧဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေနာဟ ကာယဒ္ဝာရေနေဝ သမုဋ္ဌာနတော ကာယကမ္မန္တိအာဒိ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အင္ဂမတ္တံ ဟောတီတိ ကာယဝိညတ္တိ ဧဝ ကာယကမ္မဘာဝေ ကာရဏံ, န စိတ္တံ။ တံ ပနေတ္ထ ကာယသင္ခာတာယ ဝိညတ္တိယာယေဝ အင္ဂမတ္တံ, န ကာယကမ္မဘာဝသ္သ, ဣတရထာ မေထုနသ္သ ‘‘မနောကမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော, တေနာဟ ‘‘န တသ္သ ဝသေန ကမ္မဘာဝော လဗ္ဘတီ’’တိ။ ကမ္မဘာဝောတိ ကာယကမ္မဘာဝော။ သဗ္ဗဉ္စေတန္တိ ဧတံ သမုဋ္ဌာနာဒိကံ။ သိက္ခာပဒသီသေနာတိ တံတံသိက္ခာပဒနိယတအာပတ္တိယာ ဧဝ ဂဟဏတ္ထံ သိက္ခာပဒမုခေန။
Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato’’tiādi, taṃ na gahetabbaṃ paṭhamapārājikassa akiriyasamuṭṭhānatāya pāḷiaṭṭhakathāsu avuttattā. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā; pārā. aṭṭha. 2.583-4) hi vuttaṃ. Kathañhi nāma parūpakkamena methunaṃ sādiyanto attano aṅgajātādikāyacalanaṃ na sādiyeyya, sādiyanacittānuguṇameva pana sakalasarīre cittajarūpasamuppattiyā viññattipi sukhumā samuppannā eva hotīti daṭṭhabbaṃ, tenāha kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammantiādi. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti kāyaviññatti eva kāyakammabhāve kāraṇaṃ, na cittaṃ. Taṃ panettha kāyasaṅkhātāya viññattiyāyeva aṅgamattaṃ, na kāyakammabhāvassa, itarathā methunassa ‘‘manokamma’’nti vattabbato, tenāha ‘‘na tassa vasena kammabhāvo labbhatī’’ti. Kammabhāvoti kāyakammabhāvo. Sabbañcetanti etaṃ samuṭṭhānādikaṃ. Sikkhāpadasīsenāti taṃtaṃsikkhāpadaniyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ sikkhāpadamukhena.
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
