| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
පකිණ්‌ණකකථාවණ්‌ණනා
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
පකිණ්‌ණකන්‌ති වොමිස්‌සකනයං. සමුට්‌ඨානන්‌ති උප්‌පත්‌තිකාරණං. කිරියාතිආදි නිදස්‌සනමත්‌තං, අකිරියාදීනම්‌පි සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො. වෙදනායාති සහයොගෙ කරණවචනං, වෙදනාය සහ කුසලඤ්‌චාති වුත්‌තං හොති. සබ්‌බසඞ්‌ගාහකවසෙනාති සබ්‌බෙසං සික්‌ඛාපදානං සඞ්‌ගාහකවසෙන. ඡ සික්‌ඛාපදසමුට්‌ඨානානීති කායො වාචා කායවාචා කායචිත්‌තං වාචාචිත්‌තං කායවාචාචිත්‌තන්‌ති එවං වුත්‌තානි ඡ ආපත්‌තිසමුට්‌ඨානානි. ආපත්‌තියෙව හි සික්‌ඛාපදසීසෙන වුත්‌තා. සමුට්‌ඨානාදයො හි ආපත්‌තියා හොන්‌ති, න සික්‌ඛාපදස්‌ස, ඉමෙසු පන ඡසු සමුට්‌ඨානෙසු පුරිමානි තීණි අචිත්‌තකානි, පච්‌ඡිමානි සචිත්‌තකානි. තෙසු එකෙන වා ද්‌වීහි වා තීහි වා චතූහි වා ඡහි වා සමුට්‌ඨානෙහි ආපත්‌තියො සමුට්‌ඨහන්‌ති, පඤ්‌චසමුට්‌ඨානා ආපත්‌ති නාම නත්‌ථි. තත්‌ථ එකසමුට්‌ඨානා චතුත්‌ථෙන ච පඤ්‌චමෙන ච ඡට්‌ඨෙන ච සමුට්‌ඨානෙන සමුට්‌ඨාති, න අඤ්‌ඤෙන. ද්‌විසමුට්‌ඨානා පඨමචතුත්‌ථෙහි ච දුතියපඤ්‌චමෙහි ච තතියඡට්‌ඨෙහි ච චතුත්‌ථඡට්‌ඨෙහි ච පඤ්‌චමඡට්‌ඨෙහි ච සමුට්‌ඨානෙහි සමුට්‌ඨාති, න අඤ්‌ඤෙහි. තිසමුට්‌ඨානා පඨමෙහි ච තීහි, පච්‌ඡිමෙහි ච තීහි සමුට්‌ඨානෙහි සමුට්‌ඨාති, න අඤ්‌ඤෙහි. චතුසමුට්‌ඨානා පඨමතතියචතුත්‌ථඡට්‌ඨෙහි ච දුතියතතියපඤ්‌චමඡට්‌ඨෙහි ච සමුට්‌ඨානෙහි සමුට්‌ඨාති, න අඤ්‌ඤෙහි. ඡසමුට්‌ඨානා ඡහිපි සමුට්‌ඨාති.
Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ, akiriyādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Vedanāyāti sahayoge karaṇavacanaṃ, vedanāya saha kusalañcāti vuttaṃ hoti. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena. Cha sikkhāpadasamuṭṭhānānīti kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācittanti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Āpattiyeva hi sikkhāpadasīsena vuttā. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā honti, na sikkhāpadassa, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Tesu ekena vā dvīhi vā tīhi vā catūhi vā chahi vā samuṭṭhānehi āpattiyo samuṭṭhahanti, pañcasamuṭṭhānā āpatti nāma natthi. Tattha ekasamuṭṭhānā catutthena ca pañcamena ca chaṭṭhena ca samuṭṭhānena samuṭṭhāti, na aññena. Dvisamuṭṭhānā paṭhamacatutthehi ca dutiyapañcamehi ca tatiyachaṭṭhehi ca catutthachaṭṭhehi ca pañcamachaṭṭhehi ca samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Tisamuṭṭhānā paṭhamehi ca tīhi, pacchimehi ca tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Catusamuṭṭhānā paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi ca dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi ca samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Chasamuṭṭhānā chahipi samuṭṭhāti.
සික්‌ඛාපදං නාම අත්‌ථි ඡසමුට්‌ඨානන්‌ති එත්‌ථාපි සික්‌ඛාපදසීසෙන ආපත්‌ති වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. තෙනෙව වක්‌ඛති ‘‘සබ්‌බඤ්‌චෙතං ආපත්‌තියං යුජ්‌ජති, සික්‌ඛාපදසීසෙන පන සබ්‌බඅට්‌ඨකථාසු දෙසනා ආරුළ්‌හා’’ති. කායාදීහි ඡහි සමුට්‌ඨානං උප්‌පත්‌ති, ඡ වා සමුට්‌ඨානානි එතස්‌සාති ඡසමුට්‌ඨානං. අත්‌ථි චතුසමුට්‌ඨානන්‌ති කායො කායවාචා කායචිත්‌තං කායවාචාචිත්‌තන්‌ති ඉමානි චත්‌තාරි, වාචා කායවාචා වාචාචිත්‌තං කායවාචාචිත්‌තන්‌ති ඉමානි වා චත්‌තාරි සමුට්‌ඨානානි එතස්‌සාති චතුසමුට්‌ඨානං. අත්‌ථි තිසමුට්‌ඨානන්‌ති කායො වාචා කායවාචාති ඉමානි තීණි, කායචිත්‌තං වාචාචිත්‌තං කායවාචාචිත්‌තන්‌ති ඉමානි වා තීණි සමුට්‌ඨානානි එතස්‌සාති තිසමුට්‌ඨානං. ද්‌විසමුට්‌ඨානං එකසමුට්‌ඨානඤ්‌ච සමුට්‌ඨානසීසවසෙන දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අත්‌ථි කථිනසමුට්‌ඨාන’’න්‌තිආදිමාහ. තෙරස හි සමුට්‌ඨානසීසානි පඨමපාරාජිකසමුට්‌ඨානං අදින්‌නාදානසමුට්‌ඨානං සඤ්‌චරිත්‌තසමුට්‌ඨානං සමනුභාසනසමුට්‌ඨානං කථිනසමුට්‌ඨානං එළකලොමසමුට්‌ඨානං පදසොධම්‌මසමුට්‌ඨානං අද්‌ධානසමුට්‌ඨානං ථෙය්‍යසත්‌ථසමුට්‌ඨානං ධම්‌මදෙසනාසමුට්‌ඨානං භූතාරොචනසමුට්‌ඨානං චොරිවුට්‌ඨාපනසමුට්‌ඨානං අනනුඤ්‌ඤාතසමුට්‌ඨානන්‌ති.
Sikkhāpadaṃ nāma atthi chasamuṭṭhānanti etthāpi sikkhāpadasīsena āpatti vuttāti veditabbā. Teneva vakkhati ‘‘sabbañcetaṃ āpattiyaṃ yujjati, sikkhāpadasīsena pana sabbaaṭṭhakathāsu desanā āruḷhā’’ti. Kāyādīhi chahi samuṭṭhānaṃ uppatti, cha vā samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Atthi catusamuṭṭhānanti kāyo kāyavācā kāyacittaṃ kāyavācācittanti imāni cattāri, vācā kāyavācā vācācittaṃ kāyavācācittanti imāni vā cattāri samuṭṭhānāni etassāti catusamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti kāyo vācā kāyavācāti imāni tīṇi, kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācittanti imāni vā tīṇi samuṭṭhānāni etassāti tisamuṭṭhānaṃ. Dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca samuṭṭhānasīsavasena dassento ‘‘atthi kathinasamuṭṭhāna’’ntiādimāha. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corivuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānanti.
තත්‌ථ ‘‘අත්‌ථි ඡසමුට්‌ඨාන’’න්‌ති ඉමිනා සඤ්‌චරිත්‌තසමුට්‌ඨානං වුත්‌තං. ‘‘අත්‌ථි චතුසමුට්‌ඨාන’’න්‌ති ඉමිනා පන අද්‌ධානසමුට්‌ඨානං අනනුඤ්‌ඤාතසමුට්‌ඨානඤ්‌ච සඞ්‌ගහිතං. යඤ්‌හි පඨමතතියචතුත්‌ථඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං අද්‌ධානසමුට්‌ඨානං. යං පන දුතියතතියපඤ්‌චමඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං අනනුඤ්‌ඤාතසමුට්‌ඨානං. ‘‘අත්‌ථි තිසමුට්‌ඨාන’’න්‌ති ඉමිනා අදින්‌නාදානසමුට්‌ඨානං භූතාරොචනසමුට්‌ඨානඤ්‌ච සඞ්‌ගහිතං. යඤ්‌හි සචිත්‌තකෙහි තීහි සමුට්‌ඨානෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං අදින්‌නාදානසමුට්‌ඨානං. යං පන අචිත්‌තකෙහි තීහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං භූතාරොචනසමුට්‌ඨානං. ‘‘අත්‌ථි කථිනසමුට්‌ඨාන’’න්‌තිආදිනා පන අවසෙසසමුට්‌ඨානසීසෙන ද්‌විසමුට්‌ඨානං එකසමුට්‌ඨානඤ්‌ච සඞ්‌ගණ්‌හාති. තථා හි යං තතියඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං කථිනසමුට්‌ඨානන්‌ති වුච්‌චති. යං පඨමචතුත්‌ථෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං එළකලොමසමුට්‌ඨානං. යං ඡට්‌ඨෙනෙව සමුට්‌ඨාති, ඉදං ධුරනික්‌ඛෙපසමුට්‌ඨානං, සමනුභාසනසමුට්‌ඨානන්‌තිපි තස්‌සෙව නාමං. ආදි-සද්‌දසඞ්‌ගහිතෙසු පන පඨමපාරාජිකසමුට්‌ඨානපදසොධම්‌මථෙය්‍යසත්‌ථධම්‌මදෙසනාචොරිවුට්‌ඨාපනසමුට්‌ඨානෙසු යං කායචිත්‌තතො සමුට්‌ඨාති, ඉදං පඨමපාරාජිකසමුට්‌ඨානං. යං දුතියපඤ්‌චමෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං පදසොධම්‌මසමුට්‌ඨානං. යං චතුත්‌ථඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං ථෙය්‍යසත්‌ථසමුට්‌ඨානං. යං පඤ්‌චමෙනෙව සමුට්‌ඨාති, ඉදං ධම්‌මදෙසනාසමුට්‌ඨානං. යං පඤ්‌චමඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං චොරිවුට්‌ඨාපනසමුට්‌ඨානන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
Tattha ‘‘atthi chasamuṭṭhāna’’nti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ. ‘‘Atthi catusamuṭṭhāna’’nti iminā pana addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. ‘‘Atthi tisamuṭṭhāna’’nti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. ‘‘Atthi kathinasamuṭṭhāna’’ntiādinā pana avasesasamuṭṭhānasīsena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tathā hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānanti vuccati. Yaṃ paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, samanubhāsanasamuṭṭhānantipi tasseva nāmaṃ. Ādi-saddasaṅgahitesu pana paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorivuṭṭhāpanasamuṭṭhānesu yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corivuṭṭhāpanasamuṭṭhānanti veditabbaṃ.
එවං සමුට්‌ඨානසීසෙන සබ්‌බසික්‌ඛාපදානි තෙරසධා දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි කිරියාවසෙන පඤ්‌චධා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තත්‍රාපි කිඤ්‌චි කිරියතො සමුට්‌ඨාතී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ කිඤ්‌චීති සික්‌ඛාපදසීසෙන ආපත්‌තිං වදති. තස්‌මා යා කායෙන වා වාචාය වා පථවීඛණනාදීසු විය වීතික්‌කමං කරොන්‌තස්‌ස හොති, අයං කිරියතො සමුට්‌ඨාති නාම. යා කායවාචාය කත්‌තබ්‌බං අකරොන්‌තස්‌ස හොති පඨමකථිනාපත්‌ති විය, අයං අකිරියතො සමුට්‌ඨාති නාම. යා කරොන්‌තස්‌ස ච අකරොන්‌තස්‌ස ච හොති අඤ්‌ඤාතිකාය භික්‌ඛුනියා හත්‌ථතො චීවරපටිග්‌ගහණාපත්‌ති විය, අයං කිරියාකිරියතො සමුට්‌ඨාති නාම. යා සියා කරොන්‌තස්‌ස ච සියා අකරොන්‌තස්‌ස ච හොති රූපියපටිග්‌ගහණාපත්‌ති විය, අයං සියා කිරියතො සියා අකිරියතො සමුට්‌ඨාති නාම. යා සියා කරොන්‌තස්‌ස ච සියා කරොන්‌තස්‌ස ච අකරොන්‌තස්‌ස ච හොති කුටිකාරාපත්‌ති විය, අයං සියා කිරියතො සියා කිරියාකිරියතො සමුට්‌ඨාති නාම.
Evaṃ samuṭṭhānasīsena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassento ‘‘tatrāpi kiñci kiriyato samuṭṭhātī’’tiādimāha. Tattha kiñcīti sikkhāpadasīsena āpattiṃ vadati. Tasmā yā kāyena vā vācāya vā pathavīkhaṇanādīsu viya vītikkamaṃ karontassa hoti, ayaṃ kiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā kāyavācāya kattabbaṃ akarontassa hoti paṭhamakathināpatti viya, ayaṃ akiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā karontassa ca akarontassa ca hoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇāpatti viya, ayaṃ kiriyākiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā siyā karontassa ca siyā akarontassa ca hoti rūpiyapaṭiggahaṇāpatti viya, ayaṃ siyā kiriyato siyā akiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā siyā karontassa ca siyā karontassa ca akarontassa ca hoti kuṭikārāpatti viya, ayaṃ siyā kiriyato siyā kiriyākiriyato samuṭṭhāti nāma.
ඉදානි සබ්‌බසික්‌ඛාපදානි සඤ්‌ඤාවසෙන ද්‌විධා කත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තත්‍රාපි අත්‌ථි සඤ්‌ඤාවිමොක්‌ඛ’’න්‌තිආදිමාහ. සඤ්‌ඤාය අභාවෙන විමොක්‌ඛො අස්‌සාති සඤ්‌ඤාවිමොක්‌ඛන්‌ති මජ්‌ඣෙපදලොපසමාසො දට්‌ඨබ්‌බො. යතො හි වීතික්‌කමසඤ්‌ඤාඅභාවෙන මුච්‌චති, ඉදං සඤ්‌ඤාවිමොක්‌ඛන්‌ති වුච්‌චති. චිත්‌තඞ්‌ගං ලභතියෙවාති කායචිත්‌තාදිසචිත්‌තකසමුට්‌ඨානෙහෙව සමුට්‌ඨහනතො . ‘‘ලභතියෙවා’’ති අවධාරණෙන නො න ලභතීති දස්‌සෙති. තස්‌මා යං චිත්‌තඞ්‌ගං ලභති, න ලභති ච, තං ‘‘ඉතර’’න්‌ති වුත්‌තං ඉතර-සද්‌දස්‌ස වුත්‌තපටියොගවිසයත්‌තා.
Idāni sabbasikkhāpadāni saññāvasena dvidhā katvā dassento ‘‘tatrāpi atthi saññāvimokkha’’ntiādimāha. Saññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopasamāso daṭṭhabbo. Yato hi vītikkamasaññāabhāvena muccati, idaṃ saññāvimokkhanti vuccati. Cittaṅgaṃ labhatiyevāti kāyacittādisacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato . ‘‘Labhatiyevā’’ti avadhāraṇena no na labhatīti dasseti. Tasmā yaṃ cittaṅgaṃ labhati, na labhati ca, taṃ ‘‘itara’’nti vuttaṃ itara-saddassa vuttapaṭiyogavisayattā.
පුන සබ්‌බසික්‌ඛාපදානි චිත්‌තවසෙන ද්‌විධා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පුන අත්‌ථි සචිත්‌තක’’න්‌තිආදිමාහ. යං සහෙව චිත්‌තෙන ආපජ්‌ජතීති යං සචිත්‌තකෙනෙව සමුට්‌ඨානෙන ආපජ්‌ජති, නො අචිත්‌තකෙන. විනාපීති අපි-සද්‌දෙන සහාපි චිත්‌තෙන ආපජ්‌ජතීති දස්‌සෙති. යඤ්‌හි කදාචි අචිත්‌තකෙන, කදාචි සචිත්‌තකෙන සමුට්‌ඨානෙන සමුට්‌ඨාති, තං අචිත්‌තකන්‌ති වුච්‌චති. එත්‌ථ ච සඤ්‌ඤාදුකං අනාපත්‌තිමුඛෙන, සචිත්‌තකදුකං ආපත්‌තිමුඛෙන වුත්‌තන්‌ති ඉදමෙතෙසං නානාකරණන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
Puna sabbasikkhāpadāni cittavasena dvidhā dassento ‘‘puna atthi sacittaka’’ntiādimāha. Yaṃ saheva cittena āpajjatīti yaṃ sacittakeneva samuṭṭhānena āpajjati, no acittakena. Vināpīti api-saddena sahāpi cittena āpajjatīti dasseti. Yañhi kadāci acittakena, kadāci sacittakena samuṭṭhānena samuṭṭhāti, taṃ acittakanti vuccati. Ettha ca saññādukaṃ anāpattimukhena, sacittakadukaṃ āpattimukhena vuttanti idametesaṃ nānākaraṇanti veditabbaṃ.
ලොකවජ්‌ජදුකස්‌ස හෙට්‌ඨා වුත්‌තලක්‌ඛණත්‌තා තං අවිභජිත්‌වා ඉදානි සබ්‌බසික්‌ඛාපදානි කම්‌මවසෙන දුවිධානි, කුසලාදිවසෙන වෙදනාවසෙන ච තිවිධානි හොන්‌තීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘කම්‌මකුසලවෙදනාවසෙනා’’තිආදිමාහ. එත්‌ථ පන කිඤ්‌චාපි අට්‌ඨකථාසු ආගතනයෙන කායකම්‌මං වචීකම්‌මන්‌ති කම්‌මවසෙන දුකං වුත්‌තං, තිකමෙව පන දස්‌සෙතුං වට්‌ටති. සබ්‌බමෙව හි සික්‌ඛාපදං කායද්‌වාරෙ ආපජ්‌ජිතබ්‌බතො වචීද්‌වාරෙ ආපජ්‌ජිතබ්‌බතො කායවචීද්‌වාරෙ ආපජ්‌ජිතබ්‌බතො ච තිවිධං හොති. තෙනෙව මාතිකාට්‌ඨකථායං (කඞ්‌ඛා. අට්‌ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්‌ණනා) වුත්‌තං ‘‘සබ්‌බාව කායකම්‌මවචීකම්‌මතදුභයවසෙන තිවිධා හොන්‌ති. තත්‌ථ කායද්‌වාරෙ ආපජ්‌ජිතබ්‌බා කායකම්‌මන්‌ති වුච්‌චති, වචීද්‌වාරෙ ආපජ්‌ජිතබ්‌බා වචීකම්‌මන්‌ති වුච්‌චති, උභයත්‌ථ ආපජ්‌ජිතබ්‌බා කායකම්‌මවචීකම්‌ම’’න්‌ති. තතොයෙව ච අදින්‌නාදානසික්‌ඛාපදාදීසු කායකම්‌මවචීකම්‌මන්‌ති තදුභයවසෙන දස්‌සිතං.
Lokavajjadukassa heṭṭhā vuttalakkhaṇattā taṃ avibhajitvā idāni sabbasikkhāpadāni kammavasena duvidhāni, kusalādivasena vedanāvasena ca tividhāni hontīti dassento ‘‘kammakusalavedanāvasenā’’tiādimāha. Ettha pana kiñcāpi aṭṭhakathāsu āgatanayena kāyakammaṃ vacīkammanti kammavasena dukaṃ vuttaṃ, tikameva pana dassetuṃ vaṭṭati. Sabbameva hi sikkhāpadaṃ kāyadvāre āpajjitabbato vacīdvāre āpajjitabbato kāyavacīdvāre āpajjitabbato ca tividhaṃ hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbāva kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā honti. Tattha kāyadvāre āpajjitabbā kāyakammanti vuccati, vacīdvāre āpajjitabbā vacīkammanti vuccati, ubhayattha āpajjitabbā kāyakammavacīkamma’’nti. Tatoyeva ca adinnādānasikkhāpadādīsu kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ.
අත්‌ථි පන සික්‌ඛාපදං කුසලන්‌තිආදිනා ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජන්‌තො කුසලචිත්‌තසමඞ්‌ගී වා ආපජ්‌ජති අකුසලචිත්‌තසමඞ්‌ගී වා අබ්‍යාකතචිත්‌තසමඞ්‌ගී වාති දස්‌සෙති, න පන කුසලාපි ආපත්‌ති අත්‌ථීති. න හි කුසලා ආපත්‌ති නාම අත්‌ථි ‘‘ආපත්‌තාධිකරණං සියා අකුසලං සියා අබ්‍යාකතං, නත්‌ථි ආපත්‌තාධිකරණං කුසල’’න්‌ති (පරි. 303) වචනතො. දස කාමාවචරකිරියචිත්‌තානීති හසිතුප්‌පාදවොට්‌ඨබ්‌බනෙහි සද්‌ධිං අට්‌ඨ මහාකිරියචිත්‌තානි. ද්‌වින්‌නං අභිඤ්‌ඤාචිත්‌තානං ආපත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තං පඤ්‌ඤත්‌තිං අජානන්‌තස්‌ස ඉද්‌ධිවිකුබ්‌බනාදීසු දට්‌ඨබ්‌බං. යං කුසලචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජතීති යං සික්‌ඛාපදසීසෙන ගහිතං ආපත්‌තිං කුසලචිත්‌තසමඞ්‌ගී ආපජ්‌ජති. ඉමිනා පන වචනෙන තං කුසලන්‌ති ආපත්‌තියා වුච්‌චමානො කුසලභාවො පරියායතොව, න පරමත්‌ථතොති දස්‌සෙති. කුසලචිත්‌තෙන හි ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජන්‌තො සවිඤ්‌ඤත්‌තිකං අවිඤ්‌ඤත්‌තිකං වා සික්‌ඛාපදවීතික්‌කමාකාරප්‌පවත්‌තං රූපක්‌ඛන්‌ධසඞ්‌ඛාතං අබ්‍යාකතාපත්‌තිං ආපජ්‌ජති. ඉතරෙහි ඉතරන්‌ති ඉතරෙහි අකුසලාබ්‍යාකතචිත්‌තෙහි යං ආපජ්‌ජති, තං ඉතරං, අකුසලං අබ්‍යාකතඤ්‌චාති අත්‌ථො. ඉදඤ්‌ච ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජන්‌තො අකුසලචිත්‌තසමඞ්‌ගී වා ආපජ්‌ජති කුසලාබ්‍යාකතචිත්‌තසමඞ්‌ගී වාති දස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. එවං සන්‌තෙපි සබ්‌බසික්‌ඛාපදෙසු කිඤ්‌චි අකුසලචිත්‌තමෙව කිඤ්‌චි කුසලාබ්‍යාකතවසෙන ද්‌විචිත්‌තං, කිඤ්‌චි සබ්‌බෙසං වසෙන තිචිත්‌තන්‌ති අයමෙව පභෙදො ලබ්‌භති, න අඤ්‌ඤොති වෙදිතබ්‌බං.
Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādinā āpattiṃ āpajjanto kusalacittasamaṅgī vā āpajjati akusalacittasamaṅgī vā abyākatacittasamaṅgī vāti dasseti, na pana kusalāpi āpatti atthīti. Na hi kusalā āpatti nāma atthi ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti (pari. 303) vacanato. Dasa kāmāvacarakiriyacittānīti hasituppādavoṭṭhabbanehi saddhiṃ aṭṭha mahākiriyacittāni. Dvinnaṃ abhiññācittānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ paññattiṃ ajānantassa iddhivikubbanādīsu daṭṭhabbaṃ. Yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīsena gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati. Iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyatova, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjati. Itarehi itaranti itarehi akusalābyākatacittehi yaṃ āpajjati, taṃ itaraṃ, akusalaṃ abyākatañcāti attho. Idañca āpattiṃ āpajjanto akusalacittasamaṅgī vā āpajjati kusalābyākatacittasamaṅgī vāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Evaṃ santepi sabbasikkhāpadesu kiñci akusalacittameva kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci sabbesaṃ vasena ticittanti ayameva pabhedo labbhati, na aññoti veditabbaṃ.
තිවෙදනං ද්‌විවෙදනං එකවෙදනන්‌ති ඉදඤ්‌ච යථාවුත්‌තවෙදනාවසෙනෙව ලබ්‌භති, නාඤ්‌ඤථාති දට්‌ඨබ්‌බං. නිපජ්‌ජිත්‌වා නිරොධං සමාපන්‌නස්‌ස සහසෙය්‍යවසෙන තදාකාරප්‌පවත්‌තරූපක්‌ඛන්‌ධස්‌සෙව ආපත්‌තිභාවතො ‘‘අත්‌ථි අවෙදන’’න්‌තිපි වත්‌තබ්‌බමෙතං, කදාචි කරහචි යදිච්‌ඡකං සම්‌භවතීති අග්‌ගහෙත්‌වා යෙභුය්‍යවසෙන ලබ්‌භමානංයෙව ගහෙත්‌වා වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
Tivedanaṃ dvivedanaṃ ekavedananti idañca yathāvuttavedanāvaseneva labbhati, nāññathāti daṭṭhabbaṃ. Nipajjitvā nirodhaṃ samāpannassa sahaseyyavasena tadākārappavattarūpakkhandhasseva āpattibhāvato ‘‘atthi avedana’’ntipi vattabbametaṃ, kadāci karahaci yadicchakaṃ sambhavatīti aggahetvā yebhuyyavasena labbhamānaṃyeva gahetvā vuttanti veditabbaṃ.
ඉදානි යථාවුත්‌තසමුට්‌ඨානාදීනි ඉමස්‌මිං සංවණ්‌ණියමානසික්‌ඛාපදෙ විභජිත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ඉමං පකිණ්‌ණකං විදිත්‌වා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ විදිත්‌වාති ඉමස්‌ස ‘‘වෙදිතබ්‌බ’’න්‌ති ඉමිනා අපරකාලකිරියාවචනෙන සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. කිරියසමුට්‌ඨානන්‌ති ඉදං යෙභුය්‍යවසෙන වුත්‌තං පරූපක්‌කමෙ සති සාදියන්‌තස්‌ස අකිරියසමුට්‌ඨානභාවතො. ‘‘මනොද්‌වාරෙ ආපත්‌ති නාම නත්‌ථීති ඉදම්‌පි බාහුල්‌ලවසෙනෙව වුත්‌ත’’න්‌ති වදන්‌ති. චිත්‌තං පනෙත්‌ථ අඞ්‌ගමත්‌තං හොතීති පඨමපාරාජිකං කායචිත්‌තතො සමුට්‌ඨාතීති චිත්‌තමෙත්‌ථ ආපත්‌තියා අඞ්‌ගමෙව හොති. න තස්‌ස වසෙන කම්‌මභාවො ලබ්‌භතීති විඤ්‌ඤත්‌තිජනකවසෙන කායද්‌වාරෙ පවත්‌තත්‌තා තස්‌ස චිත්‌තස්‌ස වසෙන ඉමස්‌ස සික්‌ඛාපදස්‌ස මනොකම්‌මභාවො න ලබ්‌භතීති අත්‌ථො. සික්‌ඛාපදස්‌ස හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙන පඤ්‌ඤත්‌තිභාවතො ‘‘සබ්‌බඤ්‌චෙතං ආපත්‌තියං යුජ්‌ජතී’’ති වුත්‌තං. න හි යථාවුත්‌තසමුට්‌ඨානාදි පඤ්‌ඤත්‌තියං යුජ්‌ජති.
Idāni yathāvuttasamuṭṭhānādīni imasmiṃ saṃvaṇṇiyamānasikkhāpade vibhajitvā dassento ‘‘imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā’’tiādimāha. Tattha viditvāti imassa ‘‘veditabba’’nti iminā aparakālakiriyāvacanena sambandho veditabbo. Kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthīti idampi bāhullavaseneva vutta’’nti vadanti. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti paṭhamapārājikaṃ kāyacittato samuṭṭhātīti cittamettha āpattiyā aṅgameva hoti. Na tassa vasena kammabhāvo labbhatīti viññattijanakavasena kāyadvāre pavattattā tassa cittassa vasena imassa sikkhāpadassa manokammabhāvo na labbhatīti attho. Sikkhāpadassa heṭṭhā vuttanayena paññattibhāvato ‘‘sabbañcetaṃ āpattiyaṃ yujjatī’’ti vuttaṃ. Na hi yathāvuttasamuṭṭhānādi paññattiyaṃ yujjati.
පකිණ්‌ණකකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
