| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
පකිණ්‌ණකකථාවණ්‌ණනා
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
සාහත්‌ථිකාණත්‌තිකන්‌ති එකභණ්‌ඩං එව. ‘‘භාරියඤ්‌හිදං ත්‌වම්‌පි එකපස්‌සං ගණ්‌හ, අහම්‌පි එකපස්‌සං ගණ්‌හාමීති සංවිදහිත්‌වා උභයෙසං පයොගෙන ඨානාචාවනෙ කතෙ කායවාචාචිත්‌තෙහි හොති . අඤ්‌ඤථා ‘සාහත්‌ථිකං වා ආණත්‌තිකස්‌ස අඞ්‌ගං න හොති, ආණත්‌තිකං වා සාහත්‌ථිකස්‌සා’ති ඉමිනා විරුජ්‌ඣතී’’ති ලිඛිතං. ධම්‌මසිරිත්‌ථෙරො පන ‘‘න කෙවලං භාරියෙ එව වත්‌ථුම්‌හි අයං නයො ලබ්‌භති, පඤ්‌චමාසකමත්‌තම්‌පි ද්‌වෙ චෙ ජනා සංවිදහිත්‌වා ගණ්‌හන්‌ති, ද්‌වින්‌නම්‌පි පාටෙක්‌කං, සාහත්‌ථිකං නාම තං කම්‌මං, සාහත්‌ථිකපයොගත්‌තා එකස්‌මිංයෙව භණ්‌ඩෙ, තස්‌මා ‘සාහත්‌ථිකං ආණත්‌තිකස්‌ස අඞ්‌ගං න හොතී’ති වචනමිමං නයං න පටිබාහති. ‘සාහත්‌ථිකවත්‌ථුඅඞ්‌ගන්‌ති සාහත්‌ථිකස්‌ස වත්‌ථුස්‌ස අඞ්‌ගං න හොතී’ති තත්‌ථ වුත්‌තං. ඉධ පන පයොගං සන්‌ධාය වුත්‌තත්‌තා යුජ්‌ජතී’’ති ආහ කිර, තං අයුත්‌තං කායවචීකම්‌මන්‌ති වචනාභාවා, තස්‌මා සාහත්‌ථිකාණත්‌තිකෙසු පයොගෙසු අඤ්‌ඤතරෙන වායමාපත්‌ති සමුට්‌ඨාති , තථාපි තුරිතතුරිතා හුත්‌වා විලොපනාදීසු ගහණගාහාපනවසෙනෙතං වුත්‌තං. යථා කාලෙන අත්‌තනො කාලෙන පරස්‌ස ධම්‌මං ආරබ්‌භ සීඝං සීඝං උප්‌පත්‌තිං සන්‌ධාය ‘‘අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණා ධම්‌මා’’ති (ධ. ස. තිකමාතිකා 21) වුත්‌තා, එවංසම්‌පදමිදන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.
Sāhatthikāṇattikanti ekabhaṇḍaṃ eva. ‘‘Bhāriyañhidaṃ tvampi ekapassaṃ gaṇha, ahampi ekapassaṃ gaṇhāmīti saṃvidahitvā ubhayesaṃ payogena ṭhānācāvane kate kāyavācācittehi hoti . Aññathā ‘sāhatthikaṃ vā āṇattikassa aṅgaṃ na hoti, āṇattikaṃ vā sāhatthikassā’ti iminā virujjhatī’’ti likhitaṃ. Dhammasiritthero pana ‘‘na kevalaṃ bhāriye eva vatthumhi ayaṃ nayo labbhati, pañcamāsakamattampi dve ce janā saṃvidahitvā gaṇhanti, dvinnampi pāṭekkaṃ, sāhatthikaṃ nāma taṃ kammaṃ, sāhatthikapayogattā ekasmiṃyeva bhaṇḍe, tasmā ‘sāhatthikaṃ āṇattikassa aṅgaṃ na hotī’ti vacanamimaṃ nayaṃ na paṭibāhati. ‘Sāhatthikavatthuaṅganti sāhatthikassa vatthussa aṅgaṃ na hotī’ti tattha vuttaṃ. Idha pana payogaṃ sandhāya vuttattā yujjatī’’ti āha kira, taṃ ayuttaṃ kāyavacīkammanti vacanābhāvā, tasmā sāhatthikāṇattikesu payogesu aññatarena vāyamāpatti samuṭṭhāti , tathāpi turitaturitā hutvā vilopanādīsu gahaṇagāhāpanavasenetaṃ vuttaṃ. Yathā kālena attano kālena parassa dhammaṃ ārabbha sīghaṃ sīghaṃ uppattiṃ sandhāya ‘‘ajjhattabahiddhārammaṇā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 21) vuttā, evaṃsampadamidanti daṭṭhabbaṃ.
තත්‌ථපි යෙ අනුත්‌තරාදයො එකන්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණා විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනාදයො එකන්‌තඅජ්‌ඣත්‌තාරම්‌මණා, ඉතරෙ අනියතාරම්‌මණත්‌තා ‘‘අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණා’’ති වුච්‌චන්‌ති, න එකක්‌ඛණෙ උභයාරම්‌මණත්‌තා. අයං පන ආපත්‌ති යථාවුත්‌තනයෙන සාහත්‌ථිකා ආණත්‌තිකාපි හොතියෙව, තස්‌මා අනිදස්‌සනමෙතන්‌ති අයුත්‌තං. ‘‘යථා අනියතාරම්‌මණත්‌තා ‘අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණා’ති වුත්‌තා, තථා අනියතපයොගත්‌තා අයම්‌පි ආපත්‌ති ‘සාහත්‌ථිකාණත්‌තිකා’ති වුත්‌තාති නිදස්‌සනමෙවෙත’’න්‌ති එකච්‌චෙ ආචරියා ආහු. ‘‘ඉමෙ පනාචරියා උභින්‌නං එකතො ආරම්‌මණකරණං නත්‌ථි. අත්‌ථි චෙ, ‘අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණං ධම්‌මං පටිච්‌ච අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණො ධම්‌මො උප්‌පජ්‌ජති හෙතුපච්‌චයා’තිආදිනා (පට්‌ඨා. 2.21.1 අජ්‌ඣත්‌තාරම්‌මණතික) පට්‌ඨානපාඨෙන භවිතබ්‌බන්‌ති සඤ්‌ඤාය ආහංසු, තෙසං මතෙන ‘සියා අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණා’ති වචනං නිරත්‌ථකං සියා, න ච නිරත්‌ථකං, තස්‌මා අත්‌ථෙව එකතො අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණො ධම්‌මො. පුන ‘අයං සො’ති නියමෙන අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණා ධම්‌මා විය නිද්‌දිසිතබ්‌බාභාවතො න උද්‌ධටො සියා. තත්‌ථ අනුද්‌ධටත්‌තා එව ධම්‌මසඞ්‌ගහට්‌ඨකථායං උභින්‌නම්‌පි අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාධම්‌මානං එකතො ආරම්‌මණකරණධම්‌මවසෙන ‘අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණා’ති අවත්‌වා ‘කාලෙන අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා පවත්‌තියං අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණ’න්‌ති වුත්‌තං, තස්‌මා ගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තනයොව සාරොති නො තක්‌කො’’ති ආචරියො. තත්‌ථ ‘‘කායවචීකම්‌ම’’න්‌ති අවචනං පනස්‌ස සාහත්‌ථිකපයොගත්‌තා එකපයොගස්‌ස අනෙකකම්‌මත්‌තාව, යදි භවෙය්‍ය, මනොකම්‌මම්‌පි වත්‌තබ්‌බං භවෙය්‍ය, යථා තත්‌ථ මනොකම්‌මං විජ්‌ජමානම්‌පි අබ්‌බොහාරිකං ජාතං, එවං තස්‌මිං සාහත්‌ථිකාණත්‌තිකෙ වචීකම්‌මං අබ්‌බොහාරිකන්‌ති වෙදිතබ්‌බං, තං පන කෙවලං කායකම්‌මස්‌ස උපනිස්‌සයං ජාතං, චිත්‌තං විය තත්‌ථ අඞ්‌ගමෙව ජාතං, තස්‌මා වුත්‌තං ‘‘සාහත්‌ථිකපයොගත්‌තා’’ති, ‘‘අඞ්‌ගභාවමත්‌තමෙව හි සන්‌ධාය ‘සාහත්‌ථිකාණත්‌තික’න්‌ති වුත්‌තන්‌ති නො තක්‌කො’’ති ච, විචාරෙත්‌වා ගහෙතබ්‌බං.
Tatthapi ye anuttarādayo ekantabahiddhārammaṇā viññāṇañcāyatanādayo ekantaajjhattārammaṇā, itare aniyatārammaṇattā ‘‘ajjhattabahiddhārammaṇā’’ti vuccanti, na ekakkhaṇe ubhayārammaṇattā. Ayaṃ pana āpatti yathāvuttanayena sāhatthikā āṇattikāpi hotiyeva, tasmā anidassanametanti ayuttaṃ. ‘‘Yathā aniyatārammaṇattā ‘ajjhattabahiddhārammaṇā’ti vuttā, tathā aniyatapayogattā ayampi āpatti ‘sāhatthikāṇattikā’ti vuttāti nidassanameveta’’nti ekacce ācariyā āhu. ‘‘Ime panācariyā ubhinnaṃ ekato ārammaṇakaraṇaṃ natthi. Atthi ce, ‘ajjhattabahiddhārammaṇaṃ dhammaṃ paṭicca ajjhattabahiddhārammaṇo dhammo uppajjati hetupaccayā’tiādinā (paṭṭhā. 2.21.1 ajjhattārammaṇatika) paṭṭhānapāṭhena bhavitabbanti saññāya āhaṃsu, tesaṃ matena ‘siyā ajjhattabahiddhārammaṇā’ti vacanaṃ niratthakaṃ siyā, na ca niratthakaṃ, tasmā attheva ekato ajjhattabahiddhārammaṇo dhammo. Puna ‘ayaṃ so’ti niyamena ajjhattabahiddhārammaṇā dhammā viya niddisitabbābhāvato na uddhaṭo siyā. Tattha anuddhaṭattā eva dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ ubhinnampi ajjhattabahiddhādhammānaṃ ekato ārammaṇakaraṇadhammavasena ‘ajjhattabahiddhārammaṇā’ti avatvā ‘kālena ajjhattabahiddhā pavattiyaṃ ajjhattabahiddhārammaṇa’nti vuttaṃ, tasmā gaṇṭhipade vuttanayova sāroti no takko’’ti ācariyo. Tattha ‘‘kāyavacīkamma’’nti avacanaṃ panassa sāhatthikapayogattā ekapayogassa anekakammattāva, yadi bhaveyya, manokammampi vattabbaṃ bhaveyya, yathā tattha manokammaṃ vijjamānampi abbohārikaṃ jātaṃ, evaṃ tasmiṃ sāhatthikāṇattike vacīkammaṃ abbohārikanti veditabbaṃ, taṃ pana kevalaṃ kāyakammassa upanissayaṃ jātaṃ, cittaṃ viya tattha aṅgameva jātaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘sāhatthikapayogattā’’ti, ‘‘aṅgabhāvamattameva hi sandhāya ‘sāhatthikāṇattika’nti vuttanti no takko’’ti ca, vicāretvā gahetabbaṃ.
කායවාචා සමුට්‌ඨානා, යස්‌සා ආපත්‌තියා සියුං;
Kāyavācā samuṭṭhānā, yassā āpattiyā siyuṃ;
තත්‌ථ කම්‌මං න තං චිත්‌තං, කම්‌මං නස්‌සති ඛීයති.
Tattha kammaṃ na taṃ cittaṃ, kammaṃ nassati khīyati.
කිරියාකිරියාදිකං යඤ්‌ච, කම්‌මාකම්‌මාදිකං භවෙ;
Kiriyākiriyādikaṃ yañca, kammākammādikaṃ bhave;
න යුත්‌තං තං විරුද්‌ධත්‌තා, කම්‌මමෙකංව යුජ්‌ජති.
Na yuttaṃ taṃ viruddhattā, kammamekaṃva yujjati.
