| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
පකිණ්‌ණකකථාවණ්‌ණනා
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
පකිණ්‌ණකන්‌ති වොමිස්‌සකනයං. සමුට්‌ඨානන්‌ති උප්‌පත්‌තිකාරණං. කිරියාතිආදි නිදස්‌සනමත්‌තං අකිරියාදීනම්‌පි සඞ්‌ගහතො. වෙදනාය සහ කුසලඤ්‌ච වෙදිතබ්‌බන්‌ති යොජෙතබ්‌බං. සබ්‌බසඞ්‌ගාහකවසෙනාති සබ්‌බෙසං සික්‌ඛාපදානං සඞ්‌ගාහකවසෙන ‘‘කායො වාචා කායවාචා කායචිත්‌තං වාචාචිත්‌තං කායවාචාචිත්‌ත’’න්‌ති එවං වුත්‌තානි ඡ ආපත්‌තිසමුට්‌ඨානානි. සමුට්‌ඨානාදයො හි ආපත්‌තියා එව හොන්‌ති, න සික්‌ඛාපදස්‌ස. තංතංසික්‌ඛාපදස්‌ස නියතආපත්‌තියා එව ගහණත්‌ථං පන සික්‌ඛාපදසීසෙන සමුට්‌ඨානාදීනං කථනං. එවඤ්‌හි ආපත්‌තිවිසෙසො පඤ්‌ඤායති ආපත්‌ති-සද්‌දස්‌ස සබ්‌බාපත්‌තිසාධාරණත්‌තා, ඉමෙසු පන ඡසු සමුට්‌ඨානෙසු පුරිමානි තීණි අචිත්‌තකානි, පච්‌ඡිමානි සචිත්‌තකානි. සමාසතො තං ඉමං පකිණ්‌ණකං විදිත්‌වා වෙදිතබ්‌බන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. ඡ සමුට්‌ඨානානි එතස්‌සාති ඡසමුට්‌ඨානං. එවං සෙසෙසුපි.
Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ akiriyādīnampi saṅgahato. Vedanāya saha kusalañca veditabbanti yojetabbaṃ. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena ‘‘kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācitta’’nti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā eva honti, na sikkhāpadassa. Taṃtaṃsikkhāpadassa niyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ pana sikkhāpadasīsena samuṭṭhānādīnaṃ kathanaṃ. Evañhi āpattiviseso paññāyati āpatti-saddassa sabbāpattisādhāraṇattā, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Samāsato taṃ imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā veditabbanti sambandho. Cha samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Evaṃ sesesupi.
අත්‌ථි කථිනසමුට්‌ඨානන්‌තිආදි සමුට්‌ඨානසීසවසෙන ද්‌විසමුට්‌ඨානඑකසමුට්‌ඨානානං දස්‌සනං. තෙරස හි සමුට්‌ඨානසීසානි පඨමපාරාජිකසමුට්‌ඨානං අදින්‌නාදානසමුට්‌ඨානං සඤ්‌චරිත්‌තසමුට්‌ඨානං සමනුභාසනසමුට්‌ඨානං කථිනසමුට්‌ඨානං එළකලොමසමුට්‌ඨානං පදසොධම්‌මසමුට්‌ඨානං අද්‌ධානසමුට්‌ඨානං ථෙය්‍යසත්‌ථසමුට්‌ඨානං ධම්‌මදෙසනාසමුට්‌ඨානං භූතාරොචනසමුට්‌ඨානං චොරීවුට්‌ඨාපනසමුට්‌ඨානං අනනුඤ්‌ඤාතසමඋට්‌ඨානන්‌ති. තත්‌ථ අත්‌ථි ඡසමුට්‌ඨානන්‌ති ඉමිනා සඤ්‌චරිත්‌තසමුට්‌ඨානං වුත්‌තං, පඤ්‌චසමුට්‌ඨානස්‌ස අභාවතො ‘‘අත්‌ථි පඤ්‌චසමුට්‌ඨාන’’න්‌ති අවත්‌වා ‘‘අත්‌ථි චතුසමුට්‌ඨාන’’න්‌ති වුත්‌තං, ඉමිනා ච අද්‌ධානසමුට්‌ඨානං අනනුඤ්‌ඤාතසමුට්‌ඨානඤ්‌ච සඞ්‌ගහිතං. යඤ්‌හි පඨමතතියචතුත්‌ථඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨානෙහි සමුට්‌ඨාති , ඉදං අද්‌ධානසමුට්‌ඨානං. යං පන දුතියතතියපඤ්‌චමඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං අනනුඤ්‌ඤාතසමුට්‌ඨානං. අත්‌ථි තිසමුට්‌ඨානන්‌ති ඉමිනා අදින්‌නාදානසමුට්‌ඨානං භූතාරොචනසමුට්‌ඨානඤ්‌ච සඞ්‌ගහිතං. යඤ්‌හි සචිත්‌තකෙහි තීහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං අදින්‌නාදානසමුට්‌ඨානං. යං පන අචිත්‌තකෙහි තීහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං භූතාරොචනසමුට්‌ඨානං. අත්‌ථි කථිනසමුට්‌ඨානන්‌තිආදිනා පන අවසෙසසමඋට්‌ඨානසීසවසෙන ද්‌විසමුට්‌ඨානං එකසමුට්‌ඨානඤ්‌ච සඞ්‌ගණ්‌හාති. තත්‌ථ හි යං තතියඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං කථිනසමුට්‌ඨානං නාම. යං පන පඨමචතුත්‌ථෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං එළකලොමසමුට්‌ඨානං. යං ඡට්‌ඨෙනෙව සමුට්‌ඨාති, ඉදං ධුරනික්‌ඛෙපසමුට්‌ඨානං, ‘‘සමනුභාසනසමඋට්‌ඨාන’’න්‌තිපි තස්‌සෙව නාමං. ඉති සරූපෙන අට්‌ඨ ආපත්‌තිසීසානි දස්‌සිතානි. ආදිසද්‌දෙන පනෙත්‌ථ අවසෙසානි පඨමපාරාජිකසමුට්‌ඨානපදසොධම්‌මථෙය්‍යසත්‌ථධම්‌මදෙසනාචොරීවුට්‌ඨාපනසමුට්‌ඨානානි පඤ්‌චපි සමුට්‌ඨානසීසානි සඞ්‌ගහිතානි. තත්‌ථ යං කායචිත්‌තතො සමුට්‌ඨාති, ඉදං පඨමපාරාජිකසමුට්‌ඨානං. යං දුතියපඤ්‌චමෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං පදසොධම්‌මසමුට්‌ඨානං. යං චතුත්‌ථඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං ථෙය්‍යසත්‌ථසමුට්‌ඨානං. යං පඤ්‌චමෙනෙව සමුට්‌ඨාති, ඉදං ධම්‌මදෙසනාසමඋට්‌ඨානං. යං පඤ්‌චමඡට්‌ඨෙහි සමුට්‌ඨාති, ඉදං චොරීවුට්‌ඨාපනසමුට්‌ඨානං. එත්‌ථ ච පච්‌ඡිමෙසු තීසු සචිත්‌තකසමුට්‌ඨානෙසු එකෙකසමුට්‌ඨානවසෙන එකසමුට්‌ඨානානි තිවිධානි. ද්‌විසමුට්‌ඨානානි පන පඨමචතුත්‌ථෙහි වා දුතියපඤ්‌චමෙහි වා තතියඡට්‌ඨෙහි වා චතුත්‌ථඡට්‌ඨෙහි වා පඤ්‌චමඡට්‌ඨෙහි වා සමුට්‌ඨානවසෙන පඤ්‌චවිධානීති වෙදිතබ්‌බානි.
Atthi kathinasamuṭṭhānantiādi samuṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaekasamuṭṭhānānaṃ dassanaṃ. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamauṭṭhānanti. Tattha atthi chasamuṭṭhānanti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ, pañcasamuṭṭhānassa abhāvato ‘‘atthi pañcasamuṭṭhāna’’nti avatvā ‘‘atthi catusamuṭṭhāna’’nti vuttaṃ, iminā ca addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti , idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. Atthi kathinasamuṭṭhānantiādinā pana avasesasamauṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tattha hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Yaṃ pana paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, ‘‘samanubhāsanasamauṭṭhāna’’ntipi tasseva nāmaṃ. Iti sarūpena aṭṭha āpattisīsāni dassitāni. Ādisaddena panettha avasesāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānāni pañcapi samuṭṭhānasīsāni saṅgahitāni. Tattha yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamauṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ. Ettha ca pacchimesu tīsu sacittakasamuṭṭhānesu ekekasamuṭṭhānavasena ekasamuṭṭhānāni tividhāni. Dvisamuṭṭhānāni pana paṭhamacatutthehi vā dutiyapañcamehi vā tatiyachaṭṭhehi vā catutthachaṭṭhehi vā pañcamachaṭṭhehi vā samuṭṭhānavasena pañcavidhānīti veditabbāni.
එවං සමුට්‌ඨානවසෙන සබ්‌බසික්‌ඛාපදානි තෙරසධා දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි කිරියාවසෙන පඤ්‌චධා දස්‌සෙතුං තත්‍රාපීතිආදි වුත්‌තං. කිඤ්‌චීති සික්‌ඛාපදං. කිරියතොති පථවීඛණනාදි (පාචි. 84-85) විය කායවචීවිඤ්‌ඤත්‌තිජනිතකම්‌මතො. අකිරියතොති පඨමකථිනාදි (පාරා. 459 ආදයො) විය කත්‌තබ්‌බස්‌ස අකරණෙනෙව. කිරියාකිරියතොති අඤ්‌ඤාතිකාය භික්‌ඛුනියා හත්‌ථතො චීවරපටිග්‌ගහණාදි (පාරා. 508 ආදයො) විය. සියා කිරියතො, සියා අකිරියතො රූපියපටිග්‌ගහණාදි (පාරා. 582 ආදයො) විය, සියා කිරියතො, සියා කිරියාකිරියතො කුටිකාරාදි (පාරා. 342) විය. වීතික්‌කමසඤ්‌ඤාය අභාවෙන විමොක්‌ඛො අස්‌සාති සඤ්‌ඤාවිමොක්‌ඛන්‌ති මජ්‌ඣෙපදලොපීසමාසො දට්‌ඨබ්‌බො. චිත්‌තඞ්‌ගං ලභති සචිත්‌තකසමුට්‌ඨානෙහෙව සමුට්‌ඨහනතො. ඉතරන්‌ති යස්‌ස චිත්‌තඞ්‌ගනියමො නත්‌ථි, තං, අනාපත්‌තිමුඛෙන චෙතං සඤ්‌ඤාදුකං වුත්‌තං, ආපත්‌තිමුඛෙන සචිත්‌තකදුකන්‌ති එත්‌තකමෙව විසෙසො, අත්‌ථතො සමානාව.
Evaṃ samuṭṭhānavasena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassetuṃ tatrāpītiādi vuttaṃ. Kiñcīti sikkhāpadaṃ. Kiriyatoti pathavīkhaṇanādi (pāci. 84-85) viya kāyavacīviññattijanitakammato. Akiriyatoti paṭhamakathinādi (pārā. 459 ādayo) viya kattabbassa akaraṇeneva. Kiriyākiriyatoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇādi (pārā. 508 ādayo) viya. Siyā kiriyato, siyā akiriyato rūpiyapaṭiggahaṇādi (pārā. 582 ādayo) viya, siyā kiriyato, siyā kiriyākiriyato kuṭikārādi (pārā. 342) viya. Vītikkamasaññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopīsamāso daṭṭhabbo. Cittaṅgaṃ labhati sacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato. Itaranti yassa cittaṅganiyamo natthi, taṃ, anāpattimukhena cetaṃ saññādukaṃ vuttaṃ, āpattimukhena sacittakadukanti ettakameva viseso, atthato samānāva.
කායවචීද්‌වාරෙහි ආපජ්‌ජිතබ්‌බම්‌පි කායකම්‌මෙ වා වචීකම්‌මෙ වා සඞ්‌ගය්‌හති. තත්‌ථ බාහුල්‌ලවුත්‌තිතො අදින්‌නාදානමුසාවාදාදයො වියාති අත්‌ථි සික්‌ඛාපදං කායකම්‌මන්‌තිආදිනා කායකම්‌මං වචීකම්‌මඤ්‌චාති දුකමෙව වුත්‌තං, විභාගතො පන කායවචීකම්‌මෙන සද්‌ධිං තිකමෙව හොති. තෙනෙව මාතිකාට්‌ඨකථායං (කඞ්‌ඛා. අට්‌ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්‌ණනා) වුත්‌තං ‘‘සබ්‌බා ච කායකම්‌මවචීකම්‌මතදුභයවසෙන තිවිධා හොන්‌තී’’ති. තතොයෙව ඉධාපි අදින්‌නාදානාදීසු (පාරා. 89) කායකම්‌මවචීකම්‌මන්‌ති තදුභයවසෙන දස්‌සිතං. අත්‌ථි පන සික්‌ඛාපදං කුසලන්‌තිආදි ආපත්‌තිසමුට්‌ඨාපකචිත්‌තවසෙන කාරියෙ කාරණොපචාරෙන වුත්‌තං, න පන ආපත්‌තියා කුසලාදිපරමත්‌ථධම්‌මතාවසෙන ආපත්‌තියා සම්‌මුතිසභාවත්‌තා. කුසලාකුසලාදිපරමත්‌ථධම්‌මෙ උපාදාය හි භගවතා ආපත්‌තිසම්‌මුති පඤ්‌ඤත්‌තා. වක්‌ඛති හි ‘‘යං කුසලචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජති, තං කුසල’’න්‌තිආදි (පාරා. අට්‌ඨ. 1.66 පකණ්‌ණකකථා). න හි භගවතො ආණායත්‌තා ආපත්‌ති කුසලාදිපරමත්‌ථසභාවා හොති අනුපසම්‌පන්‌නානං ආදිකම්‌මිකානඤ්‌ච ආපත්‌තිප්‌පසඞ්‌ගතො, තස්‌සා දෙසනාදීහි විසුද්‌ධිඅභාවප්‌පසඞ්‌ගතො ච. න හි කාරණබලෙන උප්‌පජ්‌ජමානා කුසලාදිසභාවා ආපත්‌ති අනුපසම්‌පන්‌නාදීසු නිවත්‌තති, උප්‌පන්‌නාය ච තස්‌සා කෙනචි විනාසො න සම්‌භවති. සරසවිනාසතො දෙසනාදිනා ච ආපත්‌ති විගච්‌ඡතීති වචනමත්‌ථි, න පන තෙන අකුසලාදි විගච්‌ඡති. පිතුඝාතාදිකම්‌මෙන හි පාරාජිකං ආපන්‌නස්‌ස භික්‌ඛුනො ගිහිලිඞ්‌ගං ගහෙත්‌වා භික්‌ඛුභාවපරිච්‌චාගෙන පාරාජිකාපත්‌ති විගච්‌ඡති, න පාණාතිපාතාදිඅකුසලං ආනන්‌තරියාදිභාවතො. තස්‌මා දුම්‌මඞ්‌කූනං නිග්‌ගහාදිදසඅත්‌ථවසෙ (පාරා. 39; පරි. 2) පටිච්‌ච භගවතා යථාපච්‌චයං සමුප්‌පජ්‌ජමානෙ කුසලාකුසලාදිනාමරූපධම්‌මෙ උපාදාය පඤ්‌ඤත්‌තා සම්‌මුතියෙව ආපත්‌ති, සා ච යථාවිධිපටිකම්‌මකරණෙන විගතා නාම හොතීති වෙදිතබ්‌බං, තෙනාහ ද්‌වත්‌තිංසෙව හි ආපත්‌තිසමුට්‌ඨාපකචිත්‌තානීතිආදි. ආපත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තෙනෙව හෙත්‌ථ කුසලාදීනං ආපත්‌තිතො භෙදො සිද්‌ධො. න හි තංසමුට්‌ඨිතස්‌ස තතො අභෙදො යුත්‌තො සමුට්‌ඨානසමුට්‌ඨිතභෙදබ්‍යවහාරුපච්‌ඡෙදප්‌පසඞ්‌ගතො. සාරත්‌ථදීපනියං (සාරත්‌ථ. ටී. පාරාජිකකණ්‌ඩ 2.66 පකිණ්‌ණකකථාවණ්‌ණනා) පන ආපත්‌තියා පරමත්‌ථතො කුසලත්‌තමෙව න සම්‌භවති ‘‘ආපත්‌තාධිකරණං සියා අකුසලං, සියා අබ්‍යාකතං, නත්‌ථි ආපත්‌තාධිකරණං කුසල’’න්‌ති වචනතො, ‘‘අකුසලත්‌තං පන අබ්‍යාකතත්‌තඤ්‌ච ආපත්‌තියා සම්‌භවතී’’ති සඤ්‌ඤාය කුසලචිත්‌තසමුට්‌ඨානක්‌ඛණෙපි රූපාබ්‍යාකතත්‌තං ආපත්‌තියා සමත්‌ථෙතුං යං කුසලචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජති, තං කුසලං, ඉතරෙහි ඉතරන්‌ති (පාරා. අට්‌ඨ. 1.66 පකිණ්‌ණකකථා) ඉමං අට්‌ඨකථාවචනං නිස්‌සාය වුත්‌තං ‘‘යං කුසලචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජතීති යං සික්‌ඛාපදසීසෙ ගහිතං ආපත්‌තිං කුසලචිත්‌තසමඞ්‌ගී ආපජ්‌ජති, ඉමිනා පන වචනෙන තං කුසලන්‌ති ආපත්‌තියා වුච්‌චමානො කුසලභාවො පරියායතො, න පරමත්‌ථතොති දස්‌සෙති. කුසලචිත්‌තෙන හි ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජන්‌තො සවිඤ්‌ඤත්‌තිකං අවිඤ්‌ඤත්‌තිකං වා සික්‌ඛාපදවීතික්‌කමාකාරප්‌පවත්‌තං රූපක්‌ඛන්‌ධසඞ්‌ඛාතං අබ්‍යාකතාපත්‌තිං ආපජ්‌ජතී’’ති. තත්‌ථ යං කුසලචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජතීති ඉමං වචනං උද්‌දිස්‌ස ‘‘ඉමිනා පන වචනෙන තං කුසලන්‌ති ආපත්‌තියා වුච්‌චමානො කුසලභාවො පරියායතො, න පරමත්‌ථතොති දස්‌සෙතී’’ති වුත්‌තං, එවං ඉතරෙහි ඉතරන්‌ති වචනෙන ‘‘යං අකුසලචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජහි, තං අකුසලං, යං අබ්‍යාකතචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජති, තං අබ්‍යාකත’’න්‌ති ඉමස්‌ස අත්‌ථස්‌ස වුත්‌තත්‌තා ඉතරෙහීති වචනං උද්‌දිස්‌ස ‘‘ඉමිනාපි වචනෙන ඉතරන්‌ති ආපත්‌තියා වුච්‌චමානො අකුසලභාවො අබ්‍යාකතභාවො ච පරියායතො දස්‌සෙතී’’ති වත්‌තබ්‌බං. එවං අවත්‌වා කුසලපක්‌ඛෙ එව කථනස්‌ස කාරණං න පස්‌සාම. යං පන ආපත්‌තාධිකරණං සියා අකුසලන්‌තිආදිවචනං කාරණත්‌තෙන වුත්‌තං, තම්‌පි අකාරණං යං අකුසලචිත්‌තෙන ආපජ්‌ජති, තං අකුසලන්‌තිආදිනා හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙන අකුසලාදිභාවස්‌ස පරියායදෙසිතත්‌තා, ආපත්‌තියා කුසලවොහාරස්‌ස අයුත්‌තතාය නත්‌ථි ආපත්‌තාධිකරණං කුසලන්‌ති වුත්‌තත්‌තා ච. ආපත්‌තියා හි කුසලචිත්‌තසමුට්‌ඨිතත්‌තෙපි භගවතා පටික්‌ඛිත්‌තභාවෙන සාවජ්‌ජධම්‌මත්‌තා කාරණූපචාරෙනාපි අනවජ්‌ජකුසලවොහාරො න යුත්‌තො සාවජ්‌ජානවජ්‌ජානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිරුද්‌ධත්‌තා. යථා ආකාසාදිසම්‌මුතිසච්‌චානං උප්‌පන්‌නතාදිවොහාරො විය ජාතිජරාභඞ්‌ගානං උප්‌පන්‌නතාදිවොහාරො අනවට්‌ඨානාදිදෙසතො අයුත්‌තො, එවමිධාපි කුසලවොහාරො අයුත්‌තො විරුද්‌ධත්‌තා. අකුසලාදිවොහාරො පන යුත්‌තො , කාරණූපචාරෙන පන අකුසලාදිසභාවතා යථාවුත්‌තදොසානතිවත්‌තනතො. සුත්‌තස්‌සාපි හි යථා සුත්‌තසුත්‌තානුලොමාදීහි විරොධො න හොති, තථෙව අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො.
Kāyavacīdvārehi āpajjitabbampi kāyakamme vā vacīkamme vā saṅgayhati. Tattha bāhullavuttito adinnādānamusāvādādayo viyāti atthi sikkhāpadaṃ kāyakammantiādinā kāyakammaṃ vacīkammañcāti dukameva vuttaṃ, vibhāgato pana kāyavacīkammena saddhiṃ tikameva hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbā ca kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā hontī’’ti. Tatoyeva idhāpi adinnādānādīsu (pārā. 89) kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ. Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādi āpattisamuṭṭhāpakacittavasena kāriye kāraṇopacārena vuttaṃ, na pana āpattiyā kusalādiparamatthadhammatāvasena āpattiyā sammutisabhāvattā. Kusalākusalādiparamatthadhamme upādāya hi bhagavatā āpattisammuti paññattā. Vakkhati hi ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusala’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.66 pakaṇṇakakathā). Na hi bhagavato āṇāyattā āpatti kusalādiparamatthasabhāvā hoti anupasampannānaṃ ādikammikānañca āpattippasaṅgato, tassā desanādīhi visuddhiabhāvappasaṅgato ca. Na hi kāraṇabalena uppajjamānā kusalādisabhāvā āpatti anupasampannādīsu nivattati, uppannāya ca tassā kenaci vināso na sambhavati. Sarasavināsato desanādinā ca āpatti vigacchatīti vacanamatthi, na pana tena akusalādi vigacchati. Pitughātādikammena hi pārājikaṃ āpannassa bhikkhuno gihiliṅgaṃ gahetvā bhikkhubhāvapariccāgena pārājikāpatti vigacchati, na pāṇātipātādiakusalaṃ ānantariyādibhāvato. Tasmā dummaṅkūnaṃ niggahādidasaatthavase (pārā. 39; pari. 2) paṭicca bhagavatā yathāpaccayaṃ samuppajjamāne kusalākusalādināmarūpadhamme upādāya paññattā sammutiyeva āpatti, sā ca yathāvidhipaṭikammakaraṇena vigatā nāma hotīti veditabbaṃ, tenāha dvattiṃseva hi āpattisamuṭṭhāpakacittānītiādi. Āpattisamuṭṭhāpakatteneva hettha kusalādīnaṃ āpattito bhedo siddho. Na hi taṃsamuṭṭhitassa tato abhedo yutto samuṭṭhānasamuṭṭhitabhedabyavahārupacchedappasaṅgato. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) pana āpattiyā paramatthato kusalattameva na sambhavati ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vacanato, ‘‘akusalattaṃ pana abyākatattañca āpattiyā sambhavatī’’ti saññāya kusalacittasamuṭṭhānakkhaṇepi rūpābyākatattaṃ āpattiyā samatthetuṃ yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusalaṃ, itarehi itaranti (pārā. aṭṭha. 1.66 pakiṇṇakakathā) imaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ nissāya vuttaṃ ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīse gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati, iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti. Tattha yaṃ kusalacittena āpajjatīti imaṃ vacanaṃ uddissa ‘‘iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dassetī’’ti vuttaṃ, evaṃ itarehi itaranti vacanena ‘‘yaṃ akusalacittena āpajjahi, taṃ akusalaṃ, yaṃ abyākatacittena āpajjati, taṃ abyākata’’nti imassa atthassa vuttattā itarehīti vacanaṃ uddissa ‘‘imināpi vacanena itaranti āpattiyā vuccamāno akusalabhāvo abyākatabhāvo ca pariyāyato dassetī’’ti vattabbaṃ. Evaṃ avatvā kusalapakkhe eva kathanassa kāraṇaṃ na passāma. Yaṃ pana āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalantiādivacanaṃ kāraṇattena vuttaṃ, tampi akāraṇaṃ yaṃ akusalacittena āpajjati, taṃ akusalantiādinā heṭṭhā vuttanayena akusalādibhāvassa pariyāyadesitattā, āpattiyā kusalavohārassa ayuttatāya natthi āpattādhikaraṇaṃ kusalanti vuttattā ca. Āpattiyā hi kusalacittasamuṭṭhitattepi bhagavatā paṭikkhittabhāvena sāvajjadhammattā kāraṇūpacārenāpi anavajjakusalavohāro na yutto sāvajjānavajjānaṃ aññamaññaviruddhattā. Yathā ākāsādisammutisaccānaṃ uppannatādivohāro viya jātijarābhaṅgānaṃ uppannatādivohāro anavaṭṭhānādidesato ayutto, evamidhāpi kusalavohāro ayutto viruddhattā. Akusalādivohāro pana yutto , kāraṇūpacārena pana akusalādisabhāvatā yathāvuttadosānativattanato. Suttassāpi hi yathā suttasuttānulomādīhi virodho na hoti, tatheva attho gahetabbo.
යං පන වුත්‌තං ‘‘කුසලචිත්‌තෙන හි ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජන්‌තො…පෙ.… රූපක්‌ඛන්‌ධසඞ්‌ඛාතං අබ්‍යාකතාපත්‌තිං ආපජ්‌ජතී’’ති, තං අයුත්‌තමෙව රූපක්‌ඛන්‌ධස්‌ස ඛණිකතාය ආපත්‌තියාපි දෙසනාදිපටිකම්‌මං විනාව පටිපස්‌සද්‌ධිප්‌පසඞ්‌ගතො. රූපපරම්‌පරා ආපත්‌තීති චෙ? තන්‌න, පටිකම්‌මෙනාපි අවිගමප්‌පසඞ්‌ගතො. න හි රූපසන්‌තතිදෙසනාදීහි විගච්‌ඡති සකාරණායත්‌තත්‌තා, ඉති සබ්‌බථා ආපත්‌තියා පරමත්‌ථතා අයුත්‌තා, එතෙනෙව යං වුත්‌තං ‘‘නිපජ්‌ජිත්‌වා නිරොධසමාපන්‌නස්‌ස සහසෙය්‍යවසෙන තථාකාරප්‌පවත්‌තරූපධම්‌මස්‌සෙව ආපත්‌තිභාවතො’’තිආදි, තම්‌පි පටිසිද්‌ධන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ඉධ පන නිරොධසමාපන්‌නානං රූපධම්‌මමෙව පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නත්‌තා ආපත්‌ති අචිත්‌තා අවෙදනා, අඤ්‌ඤත්‌ථ පන සචිත්‌තා සවෙදනාව, සබ්‌බත්‌ථාපි පඤ්‌ඤත්‌තිසභාවාති වෙදිතබ්‌බා. තෙනෙව දුට්‌ඨදොසසික්‌ඛාපදට්‌ඨකථායං ආපත්‌තියා අකුසලාදිසභාවං පරපරිකප්‌පිතං නිසෙධෙතුං ‘‘ආදිකම්‌මිකස්‌ස අනාපත්‌තිවචනතො…පෙ.… පණ්‌ණත්‌තිමත්‌තමෙව ආපත්‌තාධිකරණන්‌ති වෙදිතබ්‌බ’’න්‌ති සයමෙව වක්‌ඛති, තස්‌මා ‘‘තංතංකුසලාදිධම්‌මසමුප්‌පත්‌තියා භගවතා පඤ්‌ඤත්‌තා ආපත්‌තිසම්‌මුති සමුට්‌ඨිතා’’ති ච, ‘‘යාව පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිකාරණා තිට්‌ඨතී’’ති ච, ‘‘පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිකාරණෙහි විනස්‌සතී’’ති ච වොහරීයති. ආපත්‌තියා ච සම්‌මුතිසභාවත්‌තෙපි හි සඤ්‌චිච්‌ච තං ආපජ්‌ජන්‌තස්‌ස, පටිකිරියං අකරොන්‌තස්‌ස ච අනාදරෙ අකුසලරාසි චෙව සග්‌ගමග්‌ගන්‌තරායො ච හොතීති ලජ්‌ජිනො යථාවිධිං නාතික්‌කමන්‌ති, අනතික්‌කමනප්‌පච්‌චයා ච තෙසං අනන්‌තප්‌පභෙදා සීලාදයො ධම්‌මා පරිවඩ්‌ඪන්‌තීති ගහෙතබ්‌බං. ද්‌වත්‌තිංසෙවාති නියමො ආපත්‌තිනිමිත්‌තානං කායවචීවිඤ්‌ඤත්‌තීනං එතෙහෙව සමුප්‌පජ්‌ජනතො කතො, න පන සබ්‌බාපත්‌තීනම්‌පි එතෙහෙව සමුප්‌පජ්‌ජනතො. නිපජ්‌ජිත්‌වා නිද්‌දායන්‌තානඤ්‌හි ඣානනිරොධසමාපන්‌නානඤ්‌ච අවිඤ්‌ඤත්‌තිජනකෙහි විපාකඅප්‌පනාචිත්‌තෙහි චෙව රූපධම්‌මෙහි ච සහසෙය්‍යාදිආපත්‌ති සම්‌භවති.
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto…pe… rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti, taṃ ayuttameva rūpakkhandhassa khaṇikatāya āpattiyāpi desanādipaṭikammaṃ vināva paṭipassaddhippasaṅgato. Rūpaparamparā āpattīti ce? Tanna, paṭikammenāpi avigamappasaṅgato. Na hi rūpasantatidesanādīhi vigacchati sakāraṇāyattattā, iti sabbathā āpattiyā paramatthatā ayuttā, eteneva yaṃ vuttaṃ ‘‘nipajjitvā nirodhasamāpannassa sahaseyyavasena tathākārappavattarūpadhammasseva āpattibhāvato’’tiādi, tampi paṭisiddhanti veditabbaṃ. Idha pana nirodhasamāpannānaṃ rūpadhammameva paṭicca uppannattā āpatti acittā avedanā, aññattha pana sacittā savedanāva, sabbatthāpi paññattisabhāvāti veditabbā. Teneva duṭṭhadosasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ āpattiyā akusalādisabhāvaṃ paraparikappitaṃ nisedhetuṃ ‘‘ādikammikassa anāpattivacanato…pe… paṇṇattimattameva āpattādhikaraṇanti veditabba’’nti sayameva vakkhati, tasmā ‘‘taṃtaṃkusalādidhammasamuppattiyā bhagavatā paññattā āpattisammuti samuṭṭhitā’’ti ca, ‘‘yāva paṭippassaddhikāraṇā tiṭṭhatī’’ti ca, ‘‘paṭippassaddhikāraṇehi vinassatī’’ti ca voharīyati. Āpattiyā ca sammutisabhāvattepi hi sañcicca taṃ āpajjantassa, paṭikiriyaṃ akarontassa ca anādare akusalarāsi ceva saggamaggantarāyo ca hotīti lajjino yathāvidhiṃ nātikkamanti, anatikkamanappaccayā ca tesaṃ anantappabhedā sīlādayo dhammā parivaḍḍhantīti gahetabbaṃ. Dvattiṃsevāti niyamo āpattinimittānaṃ kāyavacīviññattīnaṃ eteheva samuppajjanato kato, na pana sabbāpattīnampi eteheva samuppajjanato. Nipajjitvā niddāyantānañhi jhānanirodhasamāpannānañca aviññattijanakehi vipākaappanācittehi ceva rūpadhammehi ca sahaseyyādiāpatti sambhavati.
දසාති කිරියාහෙතුකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුද්‌වයෙන සහ අට්‌ඨ මහාකිරියචිත්‌තානි. පඤ්‌ඤත්‌තිං අජානිත්‌වා ඉද්‌ධිවිකුබ්‌බනාදීසු අභිඤ්‌ඤානං ආපත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තං වෙදිතබ්‌බං. එත්‌ථ ච කිඤ්‌චි සික්‌ඛාපදං අකුසලචිත්‌තමෙව, කිඤ්‌චි කුසලාබ්‍යාකතවසෙන ද්‌විචිත්‌තං, කිඤ්‌චි තිචිත්‌තන්‌ති අයමෙව භෙදො ලබ්‌භති, නාඤ්‌ඤොති වෙදිතබ්‌බං. කිරියාසමුට්‌ඨානන්‌ති පරූපක්‌කමෙන ජායමානං අඞ්‌ගජාතාදිචලනං සාදියනචිත්‌තසඞ්‌ඛාතෙ සෙවනචිත්‌තෙ උප්‌පන්‌නෙ තෙන චිත්‌තෙන සමුප්‌පාදිතමෙව හොතීති වුත්‌තං ඉතරථා ‘‘සියා කිරියසමුට්‌ඨානං, සියා අකිරියසමුට්‌ඨාන’’න්‌ති වත්‌තබ්‌බතො.
Dasāti kiriyāhetukamanoviññāṇadhātudvayena saha aṭṭha mahākiriyacittāni. Paññattiṃ ajānitvā iddhivikubbanādīsu abhiññānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ veditabbaṃ. Ettha ca kiñci sikkhāpadaṃ akusalacittameva, kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci ticittanti ayameva bhedo labbhati, nāññoti veditabbaṃ. Kiriyāsamuṭṭhānanti parūpakkamena jāyamānaṃ aṅgajātādicalanaṃ sādiyanacittasaṅkhāte sevanacitte uppanne tena cittena samuppāditameva hotīti vuttaṃ itarathā ‘‘siyā kiriyasamuṭṭhānaṃ, siyā akiriyasamuṭṭhāna’’nti vattabbato.
යං පන සාරත්‌ථදීපනියං (සාරත්‌ථ. ටී. පාරාජිකකණ්‌ඩ 2.66 පකිණ්‌ණකකථාවණ්‌ණනා) වුත්‌තං ‘‘කිරියසමුට්‌ඨානන්‌ති ඉදං යෙභුය්‍යවසෙන වුත්‌තං පරූපක්‌කමෙ සති සාදියන්‌තස්‌ස අකිරියසමුට්‌ඨානභාවතො’’තිආදි, තං න ගහෙතබ්‌බං පඨමපාරාජිකස්‌ස අකිරියසමුට්‌ඨානතාය පාළිඅට්‌ඨකථාසු අවුත්‌තත්‌තා. ‘‘මනොද්‌වාරෙ ආපත්‌ති නාම නත්‌ථී’’ති (කඞ්‌ඛා. අට්‌ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්‌ණනා; පාරා. අට්‌ඨ. 2.583-4) හි වුත්‌තං. කථඤ්‌හි නාම පරූපක්‌කමෙන මෙථුනං සාදියන්‌තො අත්‌තනො අඞ්‌ගජාතාදිකායචලනං න සාදියෙය්‍ය, සාදියනචිත්‌තානුගුණමෙව පන සකලසරීරෙ චිත්‌තජරූපසමුප්‌පත්‌තියා විඤ්‌ඤත්‌තිපි සුඛුමා සමුප්‌පන්‌නා එව හොතීති දට්‌ඨබ්‌බං, තෙනාහ කායද්‌වාරෙනෙව සමුට්‌ඨානතො කායකම්‌මන්‌තිආදි. චිත්‌තං පනෙත්‌ථ අඞ්‌ගමත්‌තං හොතීති කායවිඤ්‌ඤත්‌ති එව කායකම්‌මභාවෙ කාරණං, න චිත්‌තං. තං පනෙත්‌ථ කායසඞ්‌ඛාතාය විඤ්‌ඤත්‌තියායෙව අඞ්‌ගමත්‌තං, න කායකම්‌මභාවස්‌ස, ඉතරථා මෙථුනස්‌ස ‘‘මනොකම්‌ම’’න්‌ති වත්‌තබ්‌බතො, තෙනාහ ‘‘න තස්‌ස වසෙන කම්‌මභාවො ලබ්‌භතී’’ති. කම්‌මභාවොති කායකම්‌මභාවො. සබ්‌බඤ්‌චෙතන්‌ති එතං සමුට්‌ඨානාදිකං. සික්‌ඛාපදසීසෙනාති තංතංසික්‌ඛාපදනියතආපත්‌තියා එව ගහණත්‌ථං සික්‌ඛාපදමුඛෙන.
Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato’’tiādi, taṃ na gahetabbaṃ paṭhamapārājikassa akiriyasamuṭṭhānatāya pāḷiaṭṭhakathāsu avuttattā. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā; pārā. aṭṭha. 2.583-4) hi vuttaṃ. Kathañhi nāma parūpakkamena methunaṃ sādiyanto attano aṅgajātādikāyacalanaṃ na sādiyeyya, sādiyanacittānuguṇameva pana sakalasarīre cittajarūpasamuppattiyā viññattipi sukhumā samuppannā eva hotīti daṭṭhabbaṃ, tenāha kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammantiādi. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti kāyaviññatti eva kāyakammabhāve kāraṇaṃ, na cittaṃ. Taṃ panettha kāyasaṅkhātāya viññattiyāyeva aṅgamattaṃ, na kāyakammabhāvassa, itarathā methunassa ‘‘manokamma’’nti vattabbato, tenāha ‘‘na tassa vasena kammabhāvo labbhatī’’ti. Kammabhāvoti kāyakammabhāvo. Sabbañcetanti etaṃ samuṭṭhānādikaṃ. Sikkhāpadasīsenāti taṃtaṃsikkhāpadaniyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ sikkhāpadamukhena.
පකිණ්‌ණකකථාවණ්‌ණනානයො නිට්‌ඨිතො.
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
