| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱི-ཨནུཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ལོཀུཏྟརཀུསལཾ
Lokuttarakusalaṃ
པཀིཎྞཀཀཐཱཝཎྞནཱ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
པཉྩདྷཱ ཨུདྡིསཏི པཉྩུཔཱདཱནཀྑནྡྷེ ཨཛ྄ཛྷཏྟདུཀཝསེན རཱུཔདུཀཝསེན ཙ བྷིནྡིཏྭཱ ཨབྷིནྡིཏྭཱ ཙ ནིམིཏྟཝཙནེནེཝ ཨུདྡིསཏི པཝཏྟསྶཔི སངྑཱརནིམིཏྟབྷཱཝཱནཏིཝཏྟནཏོ ཝུཊྛཱཏབྦཏཱསཱམཉྙཏོ ཙ། ཏེནེཝ ཨུཔཱདིནྣཱནུཔཱདིནྣཝསེན པཝཏྟཾ དྭིདྷཱ ཀཏྭཱ ནིདྡིསིཏྭཱཔི ‘‘ཨཡཾ ཏཱཝ ནིམིཏྟེ ཝིནིཙྪཡོ’’ཏི ནིམིཏྟཝསེནེཝ ནིགམེཏི། ཨེཏྠ ཙ ནིམིཏྟཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟབཧིདྡྷཱ, པཝཏྟཾ པན ཨཛ྄ཛྷཏྟམེཝཱཏི ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོ། བོཛ྄ཛྷངྒཱདིཝིསེསནྟི བོཛ྄ཛྷངྒཛྷཱནངྒམགྒངྒཱནཾ ཨསདིསཏཾ། ཨསམཱཔཛྫིཏུཀཱམཏཱསངྑཱཏཱ ཝིཏཀྐཱདིཝིརཱགབྷཱཝནཱ ཨསམཱཔཛྫིཏུཀཱམཏཱཝིརཱགབྷཱཝནཱ། ཨིཏརསྶཱཏི པཱདཀཛ྄ཛྷཱནཱདིཀསྶ། ཨཏབྦྷཱཝཏོཏི ཡཐཱཝུཏྟཝིརཱགབྷཱཝནཱབྷཱཝསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – ཡཐཱ མགྒཱསནྣཱཡ ཝིཔསྶནཱཡ སོམནསྶསཧགཏཏྟེ མགྒསྶ པཋམཱདིཛ྄ཛྷཱནིཀཏཱ ཙ ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཏྟེ པཉྩམཛ྄ཛྷཱནིཀཏཱ ཨེཝ ཙ ཏབྦསེན ཙ བོཛ྄ཛྷངྒཱདཱིནཾ ཝིསེསོཏི ཏེསཾ ནིཡམེ ཨཱསནྣཀཱརཎཾ པདྷཱནཀཱརཎཉྩ ཝུཊྛཱནགཱམིནིཝིཔསྶནཱ, ན ཨེཝཾ པཱདཀཛ྄ཛྷཱནཱདཡོཏི།
Pañcadhāuddisati pañcupādānakkhandhe ajjhattadukavasena rūpadukavasena ca bhinditvā abhinditvā ca nimittavacaneneva uddisati pavattassapi saṅkhāranimittabhāvānativattanato vuṭṭhātabbatāsāmaññato ca. Teneva upādinnānupādinnavasena pavattaṃ dvidhā katvā niddisitvāpi ‘‘ayaṃ tāva nimitte vinicchayo’’ti nimittavaseneva nigameti. Ettha ca nimittaṃ ajjhattabahiddhā, pavattaṃ pana ajjhattamevāti ayametesaṃ viseso. Bojjhaṅgādivisesanti bojjhaṅgajhānaṅgamaggaṅgānaṃ asadisataṃ. Asamāpajjitukāmatāsaṅkhātā vitakkādivirāgabhāvanā asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanā. Itarassāti pādakajjhānādikassa. Atabbhāvatoti yathāvuttavirāgabhāvanābhāvassa abhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā maggāsannāya vipassanāya somanassasahagatatte maggassa paṭhamādijjhānikatā ca upekkhāsahagatatte pañcamajjhānikatā eva ca tabbasena ca bojjhaṅgādīnaṃ visesoti tesaṃ niyame āsannakāraṇaṃ padhānakāraṇañca vuṭṭhānagāminivipassanā, na evaṃ pādakajjhānādayoti.
ཨིདཱནི ཨཔཱདཀཔཋམཛ྄ཛྷཱནཔཱདཀཱནཾ པཀིཎྞཀསངྑཱརཔཋམཛ྄ཛྷཱནཱནི སམྨསིཏྭཱ ནིབྦཏྟིཏཱནཉྩ མགྒཱནཾ ཨེཀནྟེན པཋམཛ྄ཛྷཱནིཀབྷཱཝཏོ ཝིཔསྶནཱནིཡམོཡེཝེཏྠ ཨེཀནྟིཀོ པདྷཱནཉྩཱཏི ཨིམམཏྠཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ‘‘ཝིཔསྶནཱནིཡམེནེཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཨིཏརེཏི དུཏིཡཛ྄ཛྷཱནིཀཱདིམགྒཱ། པཱདཀཛ྄ཛྷཱནཱཏིཀྐནྟཱནཾ ཨངྒཱནཾ ཨསམཱཔཛྫིཏུཀཱམཏཱཝིརཱགབྷཱཝནཱབྷཱུཏཱ ཝུཊྛཱནགཱམིནིཝིཔསྶནཱ ཨདྷིཊྛཱནབྷཱུཏེན པཱདཀཛ྄ཛྷཱནེན ཨཱཧིཏཝིསེསཱ མགྒསྶ ཛྷཱནངྒཱདིཝིསེསནིཡཱམིཀཱ ཧོཏཱིཏི ‘‘པཱདཀཛ྄ཛྷཱནཝིཔསྶནཱནིཡམེཧཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཡཐཱ ཙ ཨདྷིཊྛཱནབྷཱུཏེན པཱདཀཛ྄ཛྷཱནེན, ཨེཝཾ ཨཱརམྨཎབྷཱུཏེན སམྨསིཏཛ྄ཛྷཱནེན ཨུབྷཡསབྦྷཱཝེ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཝསེན ཨཱཧིཏཝིསེསཱ ཝིཔསྶནཱ ནིཡམེཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཝཾ སེསཝཱདེསུཔི…པེ॰… ཡོཛེཏབྦོ’’ཏི།
Idāni apādakapaṭhamajjhānapādakānaṃ pakiṇṇakasaṅkhārapaṭhamajjhānāni sammasitvā nibbattitānañca maggānaṃ ekantena paṭhamajjhānikabhāvato vipassanāniyamoyevettha ekantiko padhānañcāti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘vipassanāniyamenevā’’tiādimāha. Tattha itareti dutiyajjhānikādimaggā. Pādakajjhānātikkantānaṃ aṅgānaṃ asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvanābhūtā vuṭṭhānagāminivipassanā adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena āhitavisesā maggassa jhānaṅgādivisesaniyāmikā hotīti ‘‘pādakajjhānavipassanāniyamehī’’ti vuttaṃ. Yathā ca adhiṭṭhānabhūtena pādakajjhānena, evaṃ ārammaṇabhūtena sammasitajjhānena ubhayasabbhāve ajjhāsayavasena āhitavisesā vipassanā niyametīti āha ‘‘evaṃ sesavādesupi…pe… yojetabbo’’ti.
པཱདཀཛ྄ཛྷཱནསངྑཱརེསཱུཏི པཋམཛ྄ཛྷཱནསངྑཱརེསུ། ‘‘པཋམཛ྄ཛྷཱནཾ པཱདཀཾ ཀཏྭཱ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ཨཊྛ॰ ༣༥༠) ཧི ཝུཏྟཾ། ཏཾཏཾཝིརཱགཱཝིརཱགབྷཱཝནཱབྷཱཝེནཱཏི ཝིཏཀྐཱདཱིནཾ ཝིརཛྫནཱཝིརཛྫནབྷཱཝནཱབྷཱཝེན། ཏེན ཨཱརམྨཎཛ྄ཛྷཱནསྶཔི ཝིཔསྶནཱཡ ཝིསེསཱདྷཱནཾ ཨུཔནིསྶཡཏམཱཧ།
Pādakajjhānasaṅkhāresūti paṭhamajjhānasaṅkhāresu. ‘‘Paṭhamajjhānaṃ pādakaṃ katvā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350) hi vuttaṃ. Taṃtaṃvirāgāvirāgabhāvanābhāvenāti vitakkādīnaṃ virajjanāvirajjanabhāvanābhāvena. Tena ārammaṇajjhānassapi vipassanāya visesādhānaṃ upanissayatamāha.
པཱདཀཛ྄ཛྷཱནསམྨསིཏཛ྄ཛྷཱནཱནིཡེཝ བོཛ྄ཛྷངྒཱདིཝིསེསཱནཾ ཨུཔནིསྶཡོ ཀཱརཎནྟི པཱདཀཛ྄ཛྷཱནསམྨསིཏཛ྄ཛྷཱནུཔནིསྶཡོ , ཏསྶ སབྦྷཱཝེ། ཏདབྷཱཝཱབྷཱཝཏོཏི ཏསྶ ཨཛ྄ཛྷཱསཡསྶ ཨབྷཱཝཱབྷཱཝཏོ།
Pādakajjhānasammasitajjhānāniyeva bojjhaṅgādivisesānaṃ upanissayo kāraṇanti pādakajjhānasammasitajjhānupanissayo, tassa sabbhāve. Tadabhāvābhāvatoti tassa ajjhāsayassa abhāvābhāvato.
ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནིཀསྶ མགྒསྶ ཨཱརུཔྤེ ཨརཱུཔཛ྄ཛྷཱནམེཝ པཱདཀཾ སིཡཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནིཀཝཛྫཱན’’ནྟི། ཨརིཡམགྒསྶ ཨོལཱ༹རིཀངྒཱཏིཀྐམནཱུཔནིསྶཡཱ ཝིཔསྶནཱཡ ཨདྷིཊྛཱནཱརམྨཎབྷཱུཏཱ དུཏིཡཛ྄ཛྷཱནཱདཡོ། པཉྩཧི ཨངྒེཧཱིཏི པཉྩཧི ཛྷཱནངྒེཧི། ‘‘ཏཾཏཾཝཱདེཧི པཉྙཱཔིཡམཱནཱནི པཱདཀཛ྄ཛྷཱནཱདཱིནི ཝཱདསཧཙཱརིཏཱཡ ‘ཝཱདཱ’ཏི ཝུཙྩནྟཱི’’ཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘ཏཡོཔེཏེ ཝཱདེ’’ཏི ཨཱཧ། ཝདནྟི ཨེཏེཧཱིཏི ཝཱ ཝཱདཀརཎབྷཱུཏཱནི པཱདཀཛ྄ཛྷཱནཱདཱིནི ཝཱདཱ།
Catutthajjhānikassa maggassa āruppe arūpajjhānameva pādakaṃ siyāti āha ‘‘catutthajjhānikavajjāna’’nti. Ariyamaggassa oḷārikaṅgātikkamanūpanissayā vipassanāya adhiṭṭhānārammaṇabhūtā dutiyajjhānādayo. Pañcahi aṅgehīti pañcahi jhānaṅgehi. ‘‘Taṃtaṃvādehi paññāpiyamānāni pādakajjhānādīni vādasahacāritāya ‘vādā’ti vuccantī’’ti adhippāyena ‘‘tayopete vāde’’ti āha. Vadanti etehīti vā vādakaraṇabhūtāni pādakajjhānādīni vādā.
ཝིཔཱཀསནྟཱནསྶ…པེ॰… སུསངྑཏཏྟཱཏི ཨེཏེན ཡསྨིཾ སནྟཱནེ ཀམྨཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཏྠ ཨུཔྤཛྫམཱནམེཝ ཀིཉྩི ཝིསེསཱདྷཱནཾ ཀརོཏཱིཏི དཱིཔེཏི། ཡཏོ ཏསྨིཾཡེཝ སནྟཱནེ ཏསྶ ཝིཔཱཀོ, ནཱཉྙཏྠ།
Vipākasantānassa…pe…susaṅkhatattāti etena yasmiṃ santāne kammaṃ uppajjati, tattha uppajjamānameva kiñci visesādhānaṃ karotīti dīpeti. Yato tasmiṃyeva santāne tassa vipāko, nāññattha.
པུརིམཱནུལོམཾ ཝིཡ ཏནྟི ཡཐཱ གོཏྲབྷུཊྛཱནེ ཨུཔྤནྣཱནུལོམཏོ པུརིམཨནུལོམཉཱཎཾ ཏཾ གོཏྲབྷུཊྛཱནེ ཨུཔྤནྣཱནུལོམཾ ཨནུབནྡྷཏི, ཨེཝཾ། ཏདཔཱིཏི གོཏྲབྷུཊྛཱནེ ཨུཔྤནྣཱནུལོམཉཱཎམྤི ཨཉྙཾ ཨནུལོམཉཱཎམེཝ ཨནུབནྡྷེཡྻ, ཏསྶ ཨནནྟརཾ ཨུཔྤཛྫེཡྻ། སཱ བྷཱུམཱིཏི སཱ པཉྩུཔཱདཱནཀྑནྡྷསངྑཱཏཱ ཀིལེསཱནཾ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཏཱཡ བྷཱུམི། ཨེཀོ བྷཝོཏི གཧེཏྭཱ ཝུཏྟནྟི ཨེཏེན སཏྟ བྷཝེ དྭེ བྷཝེཏི ཨིདམྤི ཨདྷིཔྤཱཡཝསེན ནེཏབྦཏྠཾ, ན ཡཐཱརུཏཝསེནཱཏི དསྶེཏི། ཏཏྠཱཡཾ ཨདྷིཔྤཱཡོ – ཨེཀཝཱརཾ ཀཱམཱཝཙརདེཝེསུ ཨེཀཝཱརཾ མནུསྶེསཱུཏི ཨེཝམྤི མིསྶིཏཱུཔཔཏྟིཝསེན ཏེསུ ཨེཀིསྶཱ ཨེཝ ཨུཔཔཏྟིཡཱ ཨཡཾ པརིཙྪེདོ། ཡཾ པན ‘‘ན ཏེ བྷཝཾ ཨཊྛམམཱདིཡནྟཱི’’ཏི (ཁུ॰ པཱ॰ ༦.༩; སུ॰ ནི॰ ༢༣༢) ཝུཏྟཾ, ཏམྤི ཀཱམཱཝཙརབྷཝཾཡེཝ སནྡྷཱཡཱཧ། མཧགྒཏབྷཝཱནཾ པརིཙྪེདོ ནཏྠཱིཏི ཝདནྟི། ཏཐཱ ‘‘ཋཔེཏྭཱ དྭེ བྷཝེ’’ཏི ཨེཏྠཱཔི ཀཱམཱཝཙརདེཝམནུསྶབྷཝཱནཾ མིསྶཀཝསེནེཝ, ཏསྨཱ ཀཱམདྷཱཏུཡཾ ཡེ དྭེ བྷཝཱཏི ཀཱམཱཝཙརདེཝམནུསྶཝསེན ཡེ དྭེ བྷཝཱཏི ཨཏྠོ། པུརིམཝིཀཔྤེསུ པུགྒལབྷེདེན པཊིཔདཱ བྷིནྡིཏྭཱ ཀསྶཙི ཙལཏཱིཏི, ཀསྶཙི ན ཙལཏཱིཏི ཀཏྭཱ ‘‘ཙལཏི ཨེཝཱ’’ཏི ཨཝདྷཱརཎམནྟརེན ཨཏྠོ ཝུཏྟོ། ཡསྨཱ པན ཨཊྛཀཐཱཡཾ (དྷ॰ ས॰ ཨཊྛ॰ ༣༥༠ ལོཀུཏྟརཀུསལཔཀིཎྞཀཀཐཱ) ‘‘ཡཐཱ ཙ པཊིཔདཱ, ཨེཝཾ ཨདྷིཔཏིཔི ཙལཏི ཨེཝཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ སབྦེསམྤི པཊིཔདཱསུ ཨབྷེདེན གཧིཏཱསུ ཨེཀནྟེན ཙལནཾ སམྦྷཝཏཱིཏི ‘‘ཙལཏིཙྩེཝ ཝུཏྟཾ, ན ན ཙལཏཱི’’ཏི ཏཏིཡཝིཀཔྤོ ཙལནཱཝདྷཱརཎོ ཝུཏྟོ།
Purimānulomaṃ viya tanti yathā gotrabhuṭṭhāne uppannānulomato purimaanulomañāṇaṃ taṃ gotrabhuṭṭhāne uppannānulomaṃ anubandhati, evaṃ. Tadapīti gotrabhuṭṭhāne uppannānulomañāṇampi aññaṃ anulomañāṇameva anubandheyya, tassa anantaraṃ uppajjeyya. Sā bhūmīti sā pañcupādānakkhandhasaṅkhātā kilesānaṃ uppattiṭṭhānatāya bhūmi. Eko bhavoti gahetvā vuttanti etena satta bhave dve bhaveti idampi adhippāyavasena netabbatthaṃ, na yathārutavasenāti dasseti. Tatthāyaṃ adhippāyo – ekavāraṃ kāmāvacaradevesu ekavāraṃ manussesūti evampi missitūpapattivasena tesu ekissā eva upapattiyā ayaṃ paricchedo. Yaṃ pana ‘‘na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti (khu. pā. 6.9; su. ni. 232) vuttaṃ, tampi kāmāvacarabhavaṃyeva sandhāyāha. Mahaggatabhavānaṃ paricchedo natthīti vadanti. Tathā ‘‘ṭhapetvā dve bhave’’ti etthāpi kāmāvacaradevamanussabhavānaṃ missakavaseneva, tasmā kāmadhātuyaṃ ye dve bhavāti kāmāvacaradevamanussavasena ye dve bhavāti attho. Purimavikappesu puggalabhedena paṭipadā bhinditvā kassaci calatīti, kassaci na calatīti katvā ‘‘calati evā’’ti avadhāraṇamantarena attho vutto. Yasmā pana aṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350 lokuttarakusalapakiṇṇakakathā) ‘‘yathā ca paṭipadā, evaṃ adhipatipi calati evā’’ti vuttaṃ, tasmā sabbesampi paṭipadāsu abhedena gahitāsu ekantena calanaṃ sambhavatīti ‘‘calaticceva vuttaṃ, na na calatī’’ti tatiyavikappo calanāvadhāraṇo vutto.
ལོཀུཏྟརཀུསལཔཀིཎྞཀཀཐཱཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Lokuttarakusalapakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
