| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā |
ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
ਪਕਿਣ੍ਣਕਨ੍ਤਿ વੋਮਿਸ੍ਸਕਨਯਂ। ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ। ਕਿਰਿਯਾਤਿਆਦਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਅਕਿਰਿਯਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹਤੋ। વੇਦਨਾਯ ਸਹ ਕੁਸਲਞ੍ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨ ‘‘ਕਾਯੋ વਾਚਾ ਕਾਯવਾਚਾ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਂ વਾਚਾਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਯવਾਚਾਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਛ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ। ਤਂਤਂਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ ਨਿਯਤਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਪਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਸੇਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਂ ਕਥਨਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿવਿਸੇਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਾਪਤ੍ਤਿਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ, ਇਮੇਸੁ ਪਨ ਛਸੁ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਅਚਿਤ੍ਤਕਾਨਿ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ ਸਚਿਤ੍ਤਕਾਨਿ। ਸਮਾਸਤੋ ਤਂ ਇਮਂ ਪਕਿਣ੍ਣਕਂ વਿਦਿਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਛ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਛਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ।
Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ akiriyādīnampi saṅgahato. Vedanāya saha kusalañca veditabbanti yojetabbaṃ. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena ‘‘kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācitta’’nti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā eva honti, na sikkhāpadassa. Taṃtaṃsikkhāpadassa niyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ pana sikkhāpadasīsena samuṭṭhānādīnaṃ kathanaṃ. Evañhi āpattiviseso paññāyati āpatti-saddassa sabbāpattisādhāraṇattā, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Samāsato taṃ imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā veditabbanti sambandho. Cha samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Evaṃ sesesupi.
ਅਤ੍ਥਿ ਕਥਿਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸੀਸવਸੇਨ ਦ੍વਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਏਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਂ। ਤੇਰਸ ਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸੀਸਾਨਿ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਞ੍ਚਰਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮਨੁਭਾਸਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥਿਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਲ਼ਕਲੋਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪਦਸੋਧਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਦ੍ਧਾਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਥੇਯ੍ਯਸਤ੍ਥਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਭੂਤਾਰੋਚਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਚੋਰੀવੁਟ੍ਠਾਪਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨਨੁਞ੍ਞਾਤਸਮਉਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਛਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਞ੍ਚਰਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਞ੍ਚਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਚਸਮੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਮਿਨਾ ਚ ਅਦ੍ਧਾਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨਨੁਞ੍ਞਾਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਪਠਮਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਛਟ੍ਠੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ , ਇਦਂ ਅਦ੍ਧਾਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਂ ਪਨ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਪਞ੍ਚਮਛਟ੍ਠੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਅਨਨੁਞ੍ਞਾਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਤ੍ਥਿ ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਭੂਤਾਰੋਚਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਸਚਿਤ੍ਤਕੇਹਿ ਤੀਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਂ ਪਨ ਅਚਿਤ੍ਤਕੇਹਿ ਤੀਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਭੂਤਾਰੋਚਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਤ੍ਥਿ ਕਥਿਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਅવਸੇਸਸਮਉਟ੍ਠਾਨਸੀਸવਸੇਨ ਦ੍વਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਯਂ ਤਤਿਯਛਟ੍ਠੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਕਥਿਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ। ਯਂ ਪਨ ਪਠਮਚਤੁਤ੍ਥੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਏਲ਼ਕਲੋਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਂ ਛਟ੍ਠੇਨੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਧੁਰਨਿਕ੍ਖੇਪਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ‘‘ਸਮਨੁਭਾਸਨਸਮਉਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਂ। ਇਤਿ ਸਰੂਪੇਨ ਅਟ੍ਠ ਆਪਤ੍ਤਿਸੀਸਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅવਸੇਸਾਨਿ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਪਦਸੋਧਮ੍ਮਥੇਯ੍ਯਸਤ੍ਥਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਚੋਰੀવੁਟ੍ਠਾਪਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚਪਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸੀਸਾਨਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਂ ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਚਮੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਪਦਸੋਧਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਂ ਚਤੁਤ੍ਥਛਟ੍ਠੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਥੇਯ੍ਯਸਤ੍ਥਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਂ ਪਞ੍ਚਮੇਨੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਸਮਉਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਂ ਪਞ੍ਚਮਛਟ੍ਠੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਇਦਂ ਚੋਰੀવੁਟ੍ਠਾਪਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਚ੍ਛਿਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਸਚਿਤ੍ਤਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਏਕੇਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਏਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਤਿવਿਧਾਨਿ। ਦ੍વਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਪਨ ਪਠਮਚਤੁਤ੍ਥੇਹਿ વਾ ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਚਮੇਹਿ વਾ ਤਤਿਯਛਟ੍ਠੇਹਿ વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਛਟ੍ਠੇਹਿ વਾ ਪਞ੍ਚਮਛਟ੍ਠੇਹਿ વਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Atthi kathinasamuṭṭhānantiādi samuṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaekasamuṭṭhānānaṃ dassanaṃ. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamauṭṭhānanti. Tattha atthi chasamuṭṭhānanti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ, pañcasamuṭṭhānassa abhāvato ‘‘atthi pañcasamuṭṭhāna’’nti avatvā ‘‘atthi catusamuṭṭhāna’’nti vuttaṃ, iminā ca addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti , idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. Atthi kathinasamuṭṭhānantiādinā pana avasesasamauṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tattha hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Yaṃ pana paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, ‘‘samanubhāsanasamauṭṭhāna’’ntipi tasseva nāmaṃ. Iti sarūpena aṭṭha āpattisīsāni dassitāni. Ādisaddena panettha avasesāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānāni pañcapi samuṭṭhānasīsāni saṅgahitāni. Tattha yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamauṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ. Ettha ca pacchimesu tīsu sacittakasamuṭṭhānesu ekekasamuṭṭhānavasena ekasamuṭṭhānāni tividhāni. Dvisamuṭṭhānāni pana paṭhamacatutthehi vā dutiyapañcamehi vā tatiyachaṭṭhehi vā catutthachaṭṭhehi vā pañcamachaṭṭhehi vā samuṭṭhānavasena pañcavidhānīti veditabbāni.
ਏવਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਤੇਰਸਧਾ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਧਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਤ੍ਰਾਪੀਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ। ਕਿਰਿਯਤੋਤਿ ਪਥવੀਖਣਨਾਦਿ (ਪਾਚਿ॰ ੮੪-੮੫) વਿਯ ਕਾਯવਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਜਨਿਤਕਮ੍ਮਤੋ। ਅਕਿਰਿਯਤੋਤਿ ਪਠਮਕਥਿਨਾਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੫੯ ਆਦਯੋ) વਿਯ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਕਰਣੇਨੇવ। ਕਿਰਿਯਾਕਿਰਿਯਤੋਤਿ ਅਞ੍ਞਾਤਿਕਾਯ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਹਤ੍ਥਤੋ ਚੀવਰਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੦੮ ਆਦਯੋ) વਿਯ। ਸਿਯਾ ਕਿਰਿਯਤੋ, ਸਿਯਾ ਅਕਿਰਿਯਤੋ ਰੂਪਿਯਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੮੨ ਆਦਯੋ) વਿਯ, ਸਿਯਾ ਕਿਰਿਯਤੋ, ਸਿਯਾ ਕਿਰਿਯਾਕਿਰਿਯਤੋ ਕੁਟਿਕਾਰਾਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੩੪੨) વਿਯ। વੀਤਿਕ੍ਕਮਸਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવੇਨ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮਜ੍ਝੇਪਦਲੋਪੀਸਮਾਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਚਿਤ੍ਤਙ੍ਗਂ ਲਭਤਿ ਸਚਿਤ੍ਤਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਹੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨਤੋ। ਇਤਰਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਙ੍ਗਨਿਯਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਂ, ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨ ਚੇਤਂ ਸਞ੍ਞਾਦੁਕਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਆਪਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨ ਸਚਿਤ੍ਤਕਦੁਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਿਸੇਸੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਮਾਨਾવ।
Evaṃ samuṭṭhānavasena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassetuṃ tatrāpītiādi vuttaṃ. Kiñcīti sikkhāpadaṃ. Kiriyatoti pathavīkhaṇanādi (pāci. 84-85) viya kāyavacīviññattijanitakammato. Akiriyatoti paṭhamakathinādi (pārā. 459 ādayo) viya kattabbassa akaraṇeneva. Kiriyākiriyatoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇādi (pārā. 508 ādayo) viya. Siyā kiriyato, siyā akiriyato rūpiyapaṭiggahaṇādi (pārā. 582 ādayo) viya, siyā kiriyato, siyā kiriyākiriyato kuṭikārādi (pārā. 342) viya. Vītikkamasaññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopīsamāso daṭṭhabbo. Cittaṅgaṃ labhati sacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato. Itaranti yassa cittaṅganiyamo natthi, taṃ, anāpattimukhena cetaṃ saññādukaṃ vuttaṃ, āpattimukhena sacittakadukanti ettakameva viseso, atthato samānāva.
ਕਾਯવਚੀਦ੍વਾਰੇਹਿ ਆਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਕਾਯਕਮ੍ਮੇ વਾ વਚੀਕਮ੍ਮੇ વਾ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਬਾਹੁਲ੍ਲવੁਤ੍ਤਿਤੋ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਮੁਸਾવਾਦਾਦਯੋ વਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ વਚੀਕਮ੍ਮਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, વਿਭਾਗਤੋ ਪਨ ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਿਕਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવ ਮਾਤਿਕਾਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਕਙ੍ਖਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕવਣ੍ਣਨਾ) વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਾ ਚ ਕਾਯਕਮ੍ਮવਚੀਕਮ੍ਮਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਤਿવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਤੋਯੇવ ਇਧਾਪਿ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੮੯) ਕਾਯਕਮ੍ਮવਚੀਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਅਤ੍ਥਿ ਪਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਕਾਰਿਯੇ ਕਾਰਣੋਪਚਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕੁਸਲਾਦਿਪਰਮਤ੍ਥਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਦਿਪਰਮਤ੍ਥਧਮ੍ਮੇ ਉਪਾਦਾਯ ਹਿ ਭਗવਤਾ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਮੁਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ। વਕ੍ਖਤਿ ਹਿ ‘‘ਯਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੬ ਪਕਣ੍ਣਕਕਥਾ)। ਨ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਆਣਾਯਤ੍ਤਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਕੁਸਲਾਦਿਪਰਮਤ੍ਥਸਭਾવਾ ਹੋਤਿ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕਾਨਞ੍ਚ ਆਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ, ਤਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਦੀਹਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਅਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ ਚ। ਨ ਹਿ ਕਾਰਣਬਲੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਕੁਸਲਾਦਿਸਭਾવਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਕੇਨਚਿ વਿਨਾਸੋ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਸਰਸવਿਨਾਸਤੋ ਦੇਸਨਾਦਿਨਾ ਚ ਆਪਤ੍ਤਿ વਿਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વਚਨਮਤ੍ਥਿ, ਨ ਪਨ ਤੇਨ ਅਕੁਸਲਾਦਿ વਿਗਚ੍ਛਤਿ। ਪਿਤੁਘਾਤਾਦਿਕਮ੍ਮੇਨ ਹਿ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਆਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਗਿਹਿਲਿਙ੍ਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿ વਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਅਕੁਸਲਂ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਾਦਿਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਮ੍ਮਙ੍ਕੂਨਂ ਨਿਗ੍ਗਹਾਦਿਦਸਅਤ੍ਥવਸੇ (ਪਾਰਾ॰ ੩੯; ਪਰਿ॰ ੨) ਪਟਿਚ੍ਚ ਭਗવਤਾ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਦਿਨਾਮਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਯੇવ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਸਾ ਚ ਯਥਾવਿਧਿਪਟਿਕਮ੍ਮਕਰਣੇਨ વਿਗਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਤੇਨਾਹ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸੇવ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿਆਦਿ। ਆਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤ੍ਤੇਨੇવ ਹੇਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਤੋ ਭੇਦੋ ਸਿਦ੍ਧੋ। ਨ ਹਿ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਤਤੋ ਅਭੇਦੋ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸਮੁਟ੍ਠਿਤਭੇਦਬ੍ਯવਹਾਰੁਪਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਪਾਰਾਜਿਕਕਣ੍ਡ ੨.੬੬ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ਪਨ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਕੁਸਲਤ੍ਤਮੇવ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਂ, ਸਿਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ, ‘‘ਅਕੁਸਲਤ੍ਤਂ ਪਨ ਅਬ੍ਯਾਕਤਤ੍ਤਞ੍ਚ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਭવਤੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਕ੍ਖਣੇਪਿ ਰੂਪਾਬ੍ਯਾਕਤਤ੍ਤਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਤ੍ਥੇਤੁਂ ਯਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਕੁਸਲਂ, ਇਤਰੇਹਿ ਇਤਰਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੬ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾ) ਇਮਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਸੇ ਗਹਿਤਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸਮਙ੍ਗੀ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਇਮਿਨਾ ਪਨ વਚਨੇਨ ਤਂ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਕੁਸਲਭਾવੋ ਪਰਿਯਾਯਤੋ, ਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਸવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਂ ਅવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਂ વਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦવੀਤਿਕ੍ਕਮਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਮਂ વਚਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਨ વਚਨੇਨ ਤਂ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਕੁਸਲਭਾવੋ ਪਰਿਯਾਯਤੋ, ਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਇਤਰੇਹਿ ਇਤਰਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ‘‘ਯਂ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਹਿ, ਤਂ ਅਕੁਸਲਂ, ਯਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਤਰੇਹੀਤਿ વਚਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ વਚਨੇਨ ਇਤਰਨ੍ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਅਕੁਸਲਭਾવੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤਭਾવੋ ਚ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਅવਤ੍વਾ ਕੁਸਲਪਕ੍ਖੇ ਏવ ਕਥਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮ। ਯਂ ਪਨ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਂ ਕਾਰਣਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਅਕਾਰਣਂ ਯਂ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਕੁਸਲਾਦਿਭਾવਸ੍ਸ ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕੁਸਲવੋਹਾਰਸ੍ਸ ਅਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ। ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤੇਪਿ ਭਗવਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਸਾવਜ੍ਜਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨਾਪਿ ਅਨવਜ੍ਜਕੁਸਲવੋਹਾਰੋ ਨ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਆਕਾਸਾਦਿਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਾਨਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਦਿવੋਹਾਰੋ વਿਯ ਜਾਤਿਜਰਾਭਙ੍ਗਾਨਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਦਿવੋਹਾਰੋ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਾਦਿਦੇਸਤੋ ਅਯੁਤ੍ਤੋ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਕੁਸਲવੋਹਾਰੋ ਅਯੁਤ੍ਤੋ વਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਅਕੁਸਲਾਦਿવੋਹਾਰੋ ਪਨ ਯੁਤ੍ਤੋ , ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨ ਪਨ ਅਕੁਸਲਾਦਿਸਭਾવਤਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦੋਸਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ। ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਹਿ ਯਥਾ ਸੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਾਦੀਹਿ વਿਰੋਧੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Kāyavacīdvārehi āpajjitabbampi kāyakamme vā vacīkamme vā saṅgayhati. Tattha bāhullavuttito adinnādānamusāvādādayo viyāti atthi sikkhāpadaṃ kāyakammantiādinā kāyakammaṃ vacīkammañcāti dukameva vuttaṃ, vibhāgato pana kāyavacīkammena saddhiṃ tikameva hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbā ca kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā hontī’’ti. Tatoyeva idhāpi adinnādānādīsu (pārā. 89) kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ. Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādi āpattisamuṭṭhāpakacittavasena kāriye kāraṇopacārena vuttaṃ, na pana āpattiyā kusalādiparamatthadhammatāvasena āpattiyā sammutisabhāvattā. Kusalākusalādiparamatthadhamme upādāya hi bhagavatā āpattisammuti paññattā. Vakkhati hi ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusala’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.66 pakaṇṇakakathā). Na hi bhagavato āṇāyattā āpatti kusalādiparamatthasabhāvā hoti anupasampannānaṃ ādikammikānañca āpattippasaṅgato, tassā desanādīhi visuddhiabhāvappasaṅgato ca. Na hi kāraṇabalena uppajjamānā kusalādisabhāvā āpatti anupasampannādīsu nivattati, uppannāya ca tassā kenaci vināso na sambhavati. Sarasavināsato desanādinā ca āpatti vigacchatīti vacanamatthi, na pana tena akusalādi vigacchati. Pitughātādikammena hi pārājikaṃ āpannassa bhikkhuno gihiliṅgaṃ gahetvā bhikkhubhāvapariccāgena pārājikāpatti vigacchati, na pāṇātipātādiakusalaṃ ānantariyādibhāvato. Tasmā dummaṅkūnaṃ niggahādidasaatthavase (pārā. 39; pari. 2) paṭicca bhagavatā yathāpaccayaṃ samuppajjamāne kusalākusalādināmarūpadhamme upādāya paññattā sammutiyeva āpatti, sā ca yathāvidhipaṭikammakaraṇena vigatā nāma hotīti veditabbaṃ, tenāha dvattiṃseva hi āpattisamuṭṭhāpakacittānītiādi. Āpattisamuṭṭhāpakatteneva hettha kusalādīnaṃ āpattito bhedo siddho. Na hi taṃsamuṭṭhitassa tato abhedo yutto samuṭṭhānasamuṭṭhitabhedabyavahārupacchedappasaṅgato. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) pana āpattiyā paramatthato kusalattameva na sambhavati ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vacanato, ‘‘akusalattaṃ pana abyākatattañca āpattiyā sambhavatī’’ti saññāya kusalacittasamuṭṭhānakkhaṇepi rūpābyākatattaṃ āpattiyā samatthetuṃ yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusalaṃ, itarehi itaranti (pārā. aṭṭha. 1.66 pakiṇṇakakathā) imaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ nissāya vuttaṃ ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīse gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati, iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti. Tattha yaṃ kusalacittena āpajjatīti imaṃ vacanaṃ uddissa ‘‘iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dassetī’’ti vuttaṃ, evaṃ itarehi itaranti vacanena ‘‘yaṃ akusalacittena āpajjahi, taṃ akusalaṃ, yaṃ abyākatacittena āpajjati, taṃ abyākata’’nti imassa atthassa vuttattā itarehīti vacanaṃ uddissa ‘‘imināpi vacanena itaranti āpattiyā vuccamāno akusalabhāvo abyākatabhāvo ca pariyāyato dassetī’’ti vattabbaṃ. Evaṃ avatvā kusalapakkhe eva kathanassa kāraṇaṃ na passāma. Yaṃ pana āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalantiādivacanaṃ kāraṇattena vuttaṃ, tampi akāraṇaṃ yaṃ akusalacittena āpajjati, taṃ akusalantiādinā heṭṭhā vuttanayena akusalādibhāvassa pariyāyadesitattā, āpattiyā kusalavohārassa ayuttatāya natthi āpattādhikaraṇaṃ kusalanti vuttattā ca. Āpattiyā hi kusalacittasamuṭṭhitattepi bhagavatā paṭikkhittabhāvena sāvajjadhammattā kāraṇūpacārenāpi anavajjakusalavohāro na yutto sāvajjānavajjānaṃ aññamaññaviruddhattā. Yathā ākāsādisammutisaccānaṃ uppannatādivohāro viya jātijarābhaṅgānaṃ uppannatādivohāro anavaṭṭhānādidesato ayutto, evamidhāpi kusalavohāro ayutto viruddhattā. Akusalādivohāro pana yutto , kāraṇūpacārena pana akusalādisabhāvatā yathāvuttadosānativattanato. Suttassāpi hi yathā suttasuttānulomādīhi virodho na hoti, tatheva attho gahetabbo.
ਯਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ…ਪੇ॰… ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ, ਤਂ ਅਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਖਣਿਕਤਾਯ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਦੇਸਨਾਦਿਪਟਿਕਮ੍ਮਂ વਿਨਾવ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਰੂਪਪਰਮ੍ਪਰਾ ਆਪਤ੍ਤੀਤਿ ਚੇ? ਤਨ੍ਨ, ਪਟਿਕਮ੍ਮੇਨਾਪਿ ਅવਿਗਮਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਦੇਸਨਾਦੀਹਿ વਿਗਚ੍ਛਤਿ ਸਕਾਰਣਾਯਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਮਤ੍ਥਤਾ ਅਯੁਤ੍ਤਾ, ਏਤੇਨੇવ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਹਸੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਤਥਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਰੂਪਧਮ੍ਮਸ੍ਸੇવ ਆਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ’’ਤਿਆਦਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਧ ਪਨ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਰੂਪਧਮ੍ਮਮੇવ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਅਚਿਤ੍ਤਾ ਅવੇਦਨਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਨ ਸਚਿਤ੍ਤਾ ਸવੇਦਨਾવ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਭਾવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨੇવ ਦੁਟ੍ਠਦੋਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਕੁਸਲਾਦਿਸਭਾવਂ ਪਰਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਂ ਨਿਸੇਧੇਤੁਂ ‘‘ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿવਚਨਤੋ…ਪੇ॰… ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਸਯਮੇવ વਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਂਤਂਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਗવਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਮੁਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਯਾવ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਕਾਰਣਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਕਾਰਣੇਹਿ વਿਨਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚ વੋਹਰੀਯਤਿ। ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਭਾવਤ੍ਤੇਪਿ ਹਿ ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚ ਤਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਪਟਿਕਿਰਿਯਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਨਾਦਰੇ ਅਕੁਸਲਰਾਸਿ ਚੇવ ਸਗ੍ਗਮਗ੍ਗਨ੍ਤਰਾਯੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਲਜ੍ਜਿਨੋ ਯਥਾવਿਧਿਂ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਤੇਸਂ ਅਨਨ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਾ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿવਡ੍ਢਨ੍ਤੀਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸੇવਾਤਿ ਨਿਯਮੋ ਆਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਕਾਯવਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਨਂ ਏਤੇਹੇવ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਕਤੋ, ਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਪਤ੍ਤੀਨਮ੍ਪਿ ਏਤੇਹੇવ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਨਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਾਯਨ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਝਾਨਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਅવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਜਨਕੇਹਿ વਿਪਾਕਅਪ੍ਪਨਾਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਚੇવ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਹਿ ਚ ਸਹਸੇਯ੍ਯਾਦਿਆਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ।
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto…pe… rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti, taṃ ayuttameva rūpakkhandhassa khaṇikatāya āpattiyāpi desanādipaṭikammaṃ vināva paṭipassaddhippasaṅgato. Rūpaparamparā āpattīti ce? Tanna, paṭikammenāpi avigamappasaṅgato. Na hi rūpasantatidesanādīhi vigacchati sakāraṇāyattattā, iti sabbathā āpattiyā paramatthatā ayuttā, eteneva yaṃ vuttaṃ ‘‘nipajjitvā nirodhasamāpannassa sahaseyyavasena tathākārappavattarūpadhammasseva āpattibhāvato’’tiādi, tampi paṭisiddhanti veditabbaṃ. Idha pana nirodhasamāpannānaṃ rūpadhammameva paṭicca uppannattā āpatti acittā avedanā, aññattha pana sacittā savedanāva, sabbatthāpi paññattisabhāvāti veditabbā. Teneva duṭṭhadosasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ āpattiyā akusalādisabhāvaṃ paraparikappitaṃ nisedhetuṃ ‘‘ādikammikassa anāpattivacanato…pe… paṇṇattimattameva āpattādhikaraṇanti veditabba’’nti sayameva vakkhati, tasmā ‘‘taṃtaṃkusalādidhammasamuppattiyā bhagavatā paññattā āpattisammuti samuṭṭhitā’’ti ca, ‘‘yāva paṭippassaddhikāraṇā tiṭṭhatī’’ti ca, ‘‘paṭippassaddhikāraṇehi vinassatī’’ti ca voharīyati. Āpattiyā ca sammutisabhāvattepi hi sañcicca taṃ āpajjantassa, paṭikiriyaṃ akarontassa ca anādare akusalarāsi ceva saggamaggantarāyo ca hotīti lajjino yathāvidhiṃ nātikkamanti, anatikkamanappaccayā ca tesaṃ anantappabhedā sīlādayo dhammā parivaḍḍhantīti gahetabbaṃ. Dvattiṃsevāti niyamo āpattinimittānaṃ kāyavacīviññattīnaṃ eteheva samuppajjanato kato, na pana sabbāpattīnampi eteheva samuppajjanato. Nipajjitvā niddāyantānañhi jhānanirodhasamāpannānañca aviññattijanakehi vipākaappanācittehi ceva rūpadhammehi ca sahaseyyādiāpatti sambhavati.
ਦਸਾਤਿ ਕਿਰਿਯਾਹੇਤੁਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਦ੍વਯੇਨ ਸਹ ਅਟ੍ਠ ਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਇਦ੍ਧਿવਿਕੁਬ੍ਬਨਾਦੀਸੁ ਅਭਿਞ੍ਞਾਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਮੇવ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤવਸੇਨ ਦ੍વਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਤਿਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇવ ਭੇਦੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਨਾਞ੍ਞੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਰਿਯਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰੂਪਕ੍ਕਮੇਨ ਜਾਯਮਾਨਂ ਅਙ੍ਗਜਾਤਾਦਿਚਲਨਂ ਸਾਦਿਯਨਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸੇવਨਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮੁਪ੍ਪਾਦਿਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਇਤਰਥਾ ‘‘ਸਿਯਾ ਕਿਰਿਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਸਿਯਾ ਅਕਿਰਿਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ।
Dasāti kiriyāhetukamanoviññāṇadhātudvayena saha aṭṭha mahākiriyacittāni. Paññattiṃ ajānitvā iddhivikubbanādīsu abhiññānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ veditabbaṃ. Ettha ca kiñci sikkhāpadaṃ akusalacittameva, kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci ticittanti ayameva bhedo labbhati, nāññoti veditabbaṃ. Kiriyāsamuṭṭhānanti parūpakkamena jāyamānaṃ aṅgajātādicalanaṃ sādiyanacittasaṅkhāte sevanacitte uppanne tena cittena samuppāditameva hotīti vuttaṃ itarathā ‘‘siyā kiriyasamuṭṭhānaṃ, siyā akiriyasamuṭṭhāna’’nti vattabbato.
ਯਂ ਪਨ ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਪਾਰਾਜਿਕਕਣ੍ਡ ੨.੬੬ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਿਰਿਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਪਰੂਪਕ੍ਕਮੇ ਸਤਿ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕਿਰਿਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ’’ਤਿਆਦਿ, ਤਂ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸ ਅਕਿਰਿਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਪਾਲ਼ਿਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਆਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ (ਕਙ੍ਖਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕવਣ੍ਣਨਾ; ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੫੮੩-੪) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਥਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਪਰੂਪਕ੍ਕਮੇਨ ਮੇਥੁਨਂ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਙ੍ਗਜਾਤਾਦਿਕਾਯਚਲਨਂ ਨ ਸਾਦਿਯੇਯ੍ਯ, ਸਾਦਿਯਨਚਿਤ੍ਤਾਨੁਗੁਣਮੇવ ਪਨ ਸਕਲਸਰੀਰੇ ਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਿ ਸੁਖੁਮਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤੇਨਾਹ ਕਾਯਦ੍વਾਰੇਨੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਏવ ਕਾਯਕਮ੍ਮਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ, ਨ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਯੇવ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਕਾਯਕਮ੍ਮਭਾવਸ੍ਸ, ਇਤਰਥਾ ਮੇਥੁਨਸ੍ਸ ‘‘ਮਨੋਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਕਮ੍ਮਭਾવੋ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ। ਕਮ੍ਮਭਾવੋਤਿ ਕਾਯਕਮ੍ਮਭਾવੋ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਚੇਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਕਂ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਸੇਨਾਤਿ ਤਂਤਂਸਿਕ੍ਖਾਪਦਨਿਯਤਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਮੁਖੇਨ।
Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato’’tiādi, taṃ na gahetabbaṃ paṭhamapārājikassa akiriyasamuṭṭhānatāya pāḷiaṭṭhakathāsu avuttattā. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā; pārā. aṭṭha. 2.583-4) hi vuttaṃ. Kathañhi nāma parūpakkamena methunaṃ sādiyanto attano aṅgajātādikāyacalanaṃ na sādiyeyya, sādiyanacittānuguṇameva pana sakalasarīre cittajarūpasamuppattiyā viññattipi sukhumā samuppannā eva hotīti daṭṭhabbaṃ, tenāha kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammantiādi. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti kāyaviññatti eva kāyakammabhāve kāraṇaṃ, na cittaṃ. Taṃ panettha kāyasaṅkhātāya viññattiyāyeva aṅgamattaṃ, na kāyakammabhāvassa, itarathā methunassa ‘‘manokamma’’nti vattabbato, tenāha ‘‘na tassa vasena kammabhāvo labbhatī’’ti. Kammabhāvoti kāyakammabhāvo. Sabbañcetanti etaṃ samuṭṭhānādikaṃ. Sikkhāpadasīsenāti taṃtaṃsikkhāpadaniyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ sikkhāpadamukhena.
ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾਨਯੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
