| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
४१. पकिण्णकनिद्देसवण्णना
41. Pakiṇṇakaniddesavaṇṇanā
३३५-६. सद्वारबन्धने ठाने…पे॰… सयन्तो दुक्कटं फुसेति एवरूपे ठाने दिवा सयन्तेनाति सम्बन्धो। सद्वारबन्धने (पारा॰ ७७; पारा॰ अट्ठ॰ १.७७) पन ठाने येन केनचि परिक्खित्ते अब्भोकासेपि रुक्खमूलेपि अन्तमसो इमिना लक्खणेन युत्ते आकासङ्गणेपि सयन्तेन द्वारं बन्धितब्बमेव। विञ्ञुम्हि पुरिसेति भिक्खुम्हि वा सामणेरे वा अन्तमसो उपासकआरामिकेसुपि अञ्ञतरस्मिं सतीति अत्थो। ‘‘एस जग्गिस्सती’’ति आभोगो चापि कप्पतीति केवलं भिक्खुनिं वा मातुगामं वा आपुच्छितुं न वट्टति। सवसेति अत्तनो वसे, अबहुसाधारणट्ठानेति अत्थो। तं विनाकारन्ति तं पुब्बे वुत्तप्पकारं द्वारथकनआभोगकरणसङ्खातं आकारं विनाति अत्थो। अचित्तकापत्तिकिरियायं सङ्खेपो।
335-6.Sadvārabandhane ṭhāne…pe… sayanto dukkaṭaṃ phuseti evarūpe ṭhāne divā sayantenāti sambandho. Sadvārabandhane (pārā. 77; pārā. aṭṭha. 1.77) pana ṭhāne yena kenaci parikkhitte abbhokāsepi rukkhamūlepi antamaso iminā lakkhaṇena yutte ākāsaṅgaṇepi sayantena dvāraṃ bandhitabbameva. Viññumhi puriseti bhikkhumhi vā sāmaṇere vā antamaso upāsakaārāmikesupi aññatarasmiṃ satīti attho. ‘‘Esa jaggissatī’’ti ābhogo cāpi kappatīti kevalaṃ bhikkhuniṃ vā mātugāmaṃ vā āpucchituṃ na vaṭṭati. Savaseti attano vase, abahusādhāraṇaṭṭhāneti attho. Taṃ vinākāranti taṃ pubbe vuttappakāraṃ dvārathakanaābhogakaraṇasaṅkhātaṃ ākāraṃ vināti attho. Acittakāpattikiriyāyaṃ saṅkhepo.
३३७. रतनानीति मुत्तादिदसविधरतनानि। धञ्ञन्ति सत्तविधं धञ्ञं।
337.Ratanānīti muttādidasavidharatanāni. Dhaññanti sattavidhaṃ dhaññaṃ.
३३८. सित्थतेलोदतेलेहीति एत्थ (चूळव॰ २४६; चूळव॰ अट्ठ॰ २४६) पन यो मधुसित्थकतेलेन वा उदकमिस्सकतेलेन वा अञ्ञेन केनचि विकारेन वा केसे ओसण्ठेति, दन्तमयादीसु येन केनचि फणेन वा कोच्छेन वा हत्थेन वा फणकिच्चं करोन्तो अङ्गुलीहि वा ओसण्ठेति, तस्स दुक्कटं होतीति अत्थो।
338.Sitthatelodatelehīti ettha (cūḷava. 246; cūḷava. aṭṭha. 246) pana yo madhusitthakatelena vā udakamissakatelena vā aññena kenaci vikārena vā kese osaṇṭheti, dantamayādīsu yena kenaci phaṇena vā kocchena vā hatthena vā phaṇakiccaṃ karonto aṅgulīhi vā osaṇṭheti, tassa dukkaṭaṃ hotīti attho.
३३९. नेकपावुरणाति (चूळव॰ २६४) न एकपावुरणा। तुवट्टयुन्ति निपज्जेय्युं। किं वुत्तं होति? यदि एकपावुरणा वा एकत्थरणा वा एकमञ्चे वा तुवट्टेय्युं, न वट्टति, दुक्कटं होतीति वुत्तं होति। एकम्हि (चूळव॰ अट्ठ॰ २६४) वा भाजने न भुञ्जेय्युन्ति सम्बन्धो।
339.Nekapāvuraṇāti (cūḷava. 264) na ekapāvuraṇā. Tuvaṭṭayunti nipajjeyyuṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadi ekapāvuraṇā vā ekattharaṇā vā ekamañce vā tuvaṭṭeyyuṃ, na vaṭṭati, dukkaṭaṃ hotīti vuttaṃ hoti. Ekamhi (cūḷava. aṭṭha. 264) vā bhājane na bhuñjeyyunti sambandho.
३४०. चतुरङ्गुलतो (चूळव॰ २८२; चूळव॰ अट्ठ॰ २८२) ऊनं दन्तकट्ठं न खादेय्याति सम्बन्धो। अधिकट्ठङ्गुलन्ति अट्ठङ्गुलतो अधिकं। तथाति न खादेय्याति अत्थो। अकल्लको (चूळव॰ २८९) लसुणं न खादेय्य।
340. Caturaṅgulato (cūḷava. 282; cūḷava. aṭṭha. 282) ūnaṃ dantakaṭṭhaṃ na khādeyyāti sambandho. Adhikaṭṭhaṅgulanti aṭṭhaṅgulato adhikaṃ. Tathāti na khādeyyāti attho. Akallako (cūḷava. 289) lasuṇaṃ na khādeyya.
३४१. हीनेहि (पाचि॰ ३१ आदयो) वा उक्कट्ठेहि वा जातिआदीहि एव उक्कट्ठं वा हीनं वा ‘‘चण्डालोसी’’तिआदिना नयेन उजुं वा ‘‘सन्ति वा इधेकच्चे चण्डाला, वेना, नेसादा’’तिआदिना नयेन अञ्ञापदेसेन वा उपसम्पन्नं वा अनुपसम्पन्नं वा अक्कोसाधिप्पायं विना केवलं दवाधिप्पायेन वदे, दुब्भासितन्ति अत्थो।
341. Hīnehi (pāci. 31 ādayo) vā ukkaṭṭhehi vā jātiādīhi eva ukkaṭṭhaṃ vā hīnaṃ vā ‘‘caṇḍālosī’’tiādinā nayena ujuṃ vā ‘‘santi vā idhekacce caṇḍālā, venā, nesādā’’tiādinā nayena aññāpadesena vā upasampannaṃ vā anupasampannaṃ vā akkosādhippāyaṃ vinā kevalaṃ davādhippāyena vade, dubbhāsitanti attho.
३४२. नखे वा केसे वा नासलोमे (चूळव॰ २७५) वा दीघे न धारयेति सम्बन्धो। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, मंसप्पमाणेन नखे छिन्दितु’’न्ति (चूळव॰ २७४) च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दुमासिकं वा दुवङ्गुलं वा’’ति (चूळव॰ २४६) च वुत्तं। न लब्भं वीसतिमट्ठन्ति एत्थ एकनखम्पि मट्ठं कातुं न वट्टति एव। ‘‘न भिक्खवे वीसतिमट्ठं कारापेतब्बं। यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स (चूळव॰ २७४)। अनुजानामि, भिक्खवे, मलमत्तं अपकड्ढितु’’न्ति (चूळव॰ २७४) हि वुत्तं। तस्मा नखतो मलमत्तं अपकड्ढितुं वट्टति। सम्बाधे लोमहारणन्ति एत्थ सम्बाधो नाम उभो उपकच्छका मुत्तकरणञ्च। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया सम्बाधे लोमं संहरापेतु’’न्ति (चूळव॰ २७५) हि वुत्तं।
342. Nakhe vā kese vā nāsalome (cūḷava. 275) vā dīghe na dhārayeti sambandho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, maṃsappamāṇena nakhe chinditu’’nti (cūḷava. 274) ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dumāsikaṃ vā duvaṅgulaṃ vā’’ti (cūḷava. 246) ca vuttaṃ. Na labbhaṃ vīsatimaṭṭhanti ettha ekanakhampi maṭṭhaṃ kātuṃ na vaṭṭati eva. ‘‘Na bhikkhave vīsatimaṭṭhaṃ kārāpetabbaṃ. Yo kārāpeyya, āpatti dukkaṭassa (cūḷava. 274). Anujānāmi, bhikkhave, malamattaṃ apakaḍḍhitu’’nti (cūḷava. 274) hi vuttaṃ. Tasmā nakhato malamattaṃ apakaḍḍhituṃ vaṭṭati. Sambādhe lomahāraṇanti ettha sambādho nāma ubho upakacchakā muttakaraṇañca. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ābādhapaccayā sambādhe lomaṃ saṃharāpetu’’nti (cūḷava. 275) hi vuttaṃ.
३४३. यथावुड्ढन्ति वुड्ढपटिपाटिया लद्धब्बं। न बाधेय्याति न वारेय्य। सङ्घुद्दिट्ठंवाति उपासकादीहि यथावुड्ढं ‘‘अय्या परिभुञ्जन्तू’’ति निस्सज्जित्वाव दिन्नं सेनासनादि। ‘‘न भिक्खवे उद्दिस्सकतम्पि यथावुड्ढं पटिबाहितब्बं। यो पटिबाहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३१३) हि वुत्तं। अधोतपादेहि (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२४) वा अल्लपादेहि वा नक्कमेति सम्बन्धो। सुधोतपादकं वापीति धोतपादेहेव अक्कमितब्बट्ठानं। तथेवाति नक्कमेय्य सउपाहनोति अत्थो। ‘‘न भिक्खवे अधोतेहि पादेहि, अल्लेहि पादेहि, सउपाहनेन सेनासनं अक्कमितब्बं। यो अक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३२४), हि वुत्तं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पच्चत्थरित्वा निपज्जितु’’न्ति (चूळव॰ ३२४) वुत्तत्ता परिभण्डकतं भूमिं वा भूमत्थरणसेनासनं वा सङ्घिकं मञ्चपीठं वा अत्तनो सन्तकेन पच्चत्थरणेन पच्चत्थरित्वाव निपज्जितब्बं।
343.Yathāvuḍḍhanti vuḍḍhapaṭipāṭiyā laddhabbaṃ. Na bādheyyāti na vāreyya. Saṅghuddiṭṭhaṃvāti upāsakādīhi yathāvuḍḍhaṃ ‘‘ayyā paribhuñjantū’’ti nissajjitvāva dinnaṃ senāsanādi. ‘‘Na bhikkhave uddissakatampi yathāvuḍḍhaṃ paṭibāhitabbaṃ. Yo paṭibāheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 313) hi vuttaṃ. Adhotapādehi (cūḷava. aṭṭha. 324) vā allapādehi vā nakkameti sambandho. Sudhotapādakaṃ vāpīti dhotapādeheva akkamitabbaṭṭhānaṃ. Tathevāti nakkameyya saupāhanoti attho. ‘‘Na bhikkhave adhotehi pādehi, allehi pādehi, saupāhanena senāsanaṃ akkamitabbaṃ. Yo akkameyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 324), hi vuttaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, paccattharitvā nipajjitu’’nti (cūḷava. 324) vuttattā paribhaṇḍakataṃ bhūmiṃ vā bhūmattharaṇasenāsanaṃ vā saṅghikaṃ mañcapīṭhaṃ vā attano santakena paccattharaṇena paccattharitvāva nipajjitabbaṃ.
३४४. सङ्घाटिया न पल्लत्थेति अधिट्ठितचीवरेन विहारे वा अन्तरघरे वा पल्लत्थिका न कातब्बाति अत्थो। परिकम्मकतं (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२४) भित्तिआदिं न अपस्सये। ‘‘न भिक्खवे परिकम्मकता भित्ति अपस्सेतब्बा। यो अपस्सेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३२४) हि वुत्तं। तस्मा सेतभित्ति वा चित्तकम्मकता वा भित्ति न अपस्सयितब्बा। न केवलं भित्तियेव, परिकम्मकता द्वारकवाटवातपानत्थम्भादयोपि न अपस्सयितब्बा। एत्थपि लोमगणनाय एव आपत्तियो वेदितब्बा। सन्ते उदके नो न आचमेति (चूळव॰ ३७३; चूळव॰ अट्ठ॰ ३७३) नो न आचमेतुं, उदकसुद्धिं अकातुं न वट्टतीति अत्थो। सन्तेति वचनेन असन्ते अनापत्तीति दीपेति।
344.Saṅghāṭiyāna pallattheti adhiṭṭhitacīvarena vihāre vā antaraghare vā pallatthikā na kātabbāti attho. Parikammakataṃ (cūḷava. aṭṭha. 324) bhittiādiṃ na apassaye. ‘‘Na bhikkhave parikammakatā bhitti apassetabbā. Yo apasseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 324) hi vuttaṃ. Tasmā setabhitti vā cittakammakatā vā bhitti na apassayitabbā. Na kevalaṃ bhittiyeva, parikammakatā dvārakavāṭavātapānatthambhādayopi na apassayitabbā. Etthapi lomagaṇanāya eva āpattiyo veditabbā. Sante udake no na ācameti (cūḷava. 373; cūḷava. aṭṭha. 373) no na ācametuṃ, udakasuddhiṃ akātuṃ na vaṭṭatīti attho. Santeti vacanena asante anāpattīti dīpeti.
३४५. अकप्पियसमादानेति भिक्खुं वा सामणेरादिके सेससहधम्मिके वा अकप्पिये नियोजेन्तस्स दुक्कटमेव। ‘‘न, भिक्खवे, पब्बजितेन अकप्पिये समादपेतब्बं। यो समादपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३०३) हि वुत्तं। सभागाय (महाव॰ अट्ठ॰ १६९) आपत्तिया देसनायाति अत्थो। वत्थुसभागता इध अधिप्पेता, न आपत्तिसभागता। ‘‘न भिक्खवे सभागा आपत्ति देसेतब्बा। यो देसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १६९) च ‘‘न भिक्खवे सभागा आपत्ति पटिग्गहेतब्बा। यो पटिग्गण्हेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १६९) च वुत्तं। वत्थुसभागं आपत्तिं आवि कातुम्पि न वट्टति, तेन वुत्तं ‘‘आविकम्मे च दुक्कट’’न्ति। ‘‘अहं, आवुसो, इत्थन्नामं आपत्तिं आपज्जिं, तं इतो वुट्ठहित्वा पटिकरिस्सामी’’ति अञ्ञस्स वचनं आविकम्मंनाम।
345.Akappiyasamādāneti bhikkhuṃ vā sāmaṇerādike sesasahadhammike vā akappiye niyojentassa dukkaṭameva. ‘‘Na, bhikkhave, pabbajitena akappiye samādapetabbaṃ. Yo samādapeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 303) hi vuttaṃ. Sabhāgāya (mahāva. aṭṭha. 169) āpattiyā desanāyāti attho. Vatthusabhāgatā idha adhippetā, na āpattisabhāgatā. ‘‘Na bhikkhave sabhāgā āpatti desetabbā. Yo deseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) ca ‘‘na bhikkhave sabhāgā āpatti paṭiggahetabbā. Yo paṭiggaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) ca vuttaṃ. Vatthusabhāgaṃ āpattiṃ āvi kātumpi na vaṭṭati, tena vuttaṃ ‘‘āvikamme ca dukkaṭa’’nti. ‘‘Ahaṃ, āvuso, itthannāmaṃ āpattiṃ āpajjiṃ, taṃ ito vuṭṭhahitvā paṭikarissāmī’’ti aññassa vacanaṃ āvikammaṃnāma.
३४६. इतरस्स तूति असुद्धचित्तस्स।
346.Itarassatūti asuddhacittassa.
३४७. पोरिसन्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ २८४) पुरिसप्पमाणं अभिरुहितुं वट्टतीति अत्थो। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सति करणीये पोरिसं रुक्खं अभिरुहितुं, आपदासु यावदत्थ’’न्ति (चूळव॰ २८४) हि वुत्तं।
347.Porisanti (cūḷava. aṭṭha. 284) purisappamāṇaṃ abhiruhituṃ vaṭṭatīti attho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sati karaṇīye porisaṃ rukkhaṃ abhiruhituṃ, āpadāsu yāvadattha’’nti (cūḷava. 284) hi vuttaṃ.
३४८. परिस्सावनं (चूळव॰ २५९; चूळव॰ अट्ठ॰ २५९) विना अड्ढयोजनं गच्छन्तस्स दुक्कटन्ति सम्बन्धो। ‘‘अद्धानगमनसमयो नाम अड्ढयोजनं गच्छिस्सामीति भुञ्जितब्ब’’न्ति (पाचि॰ २१८) वुत्तं, तस्मा अड्ढयोजनमेव अन्तिमं अद्धानन्ति वेदितब्बं। भिक्खुनिया च मातुगामेन च संविधानसिक्खापदे ‘‘एकद्धानमग्गं पटिपज्जेय्य, अन्तमसो गामन्तरम्पी’’ति (पाचि॰ १८२, ४१३) एवं विसेसेत्वा वुत्तत्ता ‘‘कुक्कुटसम्पाते गामे गामन्तरे गामन्तरे आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति (पाचि॰ १८३, ४१४) वुत्तं, न अद्धानलक्खणेन। यदि गामन्तरपरिच्छेदेन अद्धानं वुच्चति, गणभोजनसिक्खापदेपि ‘‘अद्धानगमनसमयो नाम गामन्तरम्पि गच्छिस्सामीति भुञ्जितब्ब’’न्ति वदेय्य, न च वुत्तं। तस्मा ‘‘न भिक्खवे अपरिस्सावनकेन अद्धानो पटिपज्जितब्बो। यो पटिपज्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। सचे न होति परिस्सावनं वा धम्मकरणो वा, सङ्घाटिकण्णोपि अधिट्ठातब्बो इमिना परिस्सावेत्वा पिविस्सामी’’ति वुत्तट्ठानेपि अड्ढयोजनवसेनेव अद्धानपरिच्छेदो वेदितब्बो। अभयगिरिवासीनं पन ‘‘द्विगावुतवसेन अद्धानपरिच्छेदो’’ति पाळियं एव अत्थि। याचमानस्साति याचन्तस्स। ‘‘न च भिक्खवे अद्धानप्पटिपन्नेन भिक्खुना परिस्सावनं याचियमानेन न दातब्बं। यो न ददेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति हि वुत्तं।
348. Parissāvanaṃ (cūḷava. 259; cūḷava. aṭṭha. 259) vinā aḍḍhayojanaṃ gacchantassa dukkaṭanti sambandho. ‘‘Addhānagamanasamayo nāma aḍḍhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’nti (pāci. 218) vuttaṃ, tasmā aḍḍhayojanameva antimaṃ addhānanti veditabbaṃ. Bhikkhuniyā ca mātugāmena ca saṃvidhānasikkhāpade ‘‘ekaddhānamaggaṃ paṭipajjeyya, antamaso gāmantarampī’’ti (pāci. 182, 413) evaṃ visesetvā vuttattā ‘‘kukkuṭasampāte gāme gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 183, 414) vuttaṃ, na addhānalakkhaṇena. Yadi gāmantaraparicchedena addhānaṃ vuccati, gaṇabhojanasikkhāpadepi ‘‘addhānagamanasamayo nāma gāmantarampi gacchissāmīti bhuñjitabba’’nti vadeyya, na ca vuttaṃ. Tasmā ‘‘na bhikkhave aparissāvanakena addhāno paṭipajjitabbo. Yo paṭipajjeyya, āpatti dukkaṭassa. Sace na hoti parissāvanaṃ vā dhammakaraṇo vā, saṅghāṭikaṇṇopi adhiṭṭhātabbo iminā parissāvetvā pivissāmī’’ti vuttaṭṭhānepi aḍḍhayojanavaseneva addhānaparicchedo veditabbo. Abhayagirivāsīnaṃ pana ‘‘dvigāvutavasena addhānaparicchedo’’ti pāḷiyaṃ eva atthi. Yācamānassāti yācantassa. ‘‘Na ca bhikkhave addhānappaṭipannena bhikkhunā parissāvanaṃ yāciyamānena na dātabbaṃ. Yo na dadeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti hi vuttaṃ.
३४९. अञ्ञत्र आबाधप्पच्चया कण्णनासादिके सेसङ्गे दुक्कटन्ति सम्बन्धो। आबाधे सति अङ्गुलिआदीनि छिन्दितुं वट्टति। अङ्गजातं वा बीजानि वा छिन्दितुं न वट्टति एव। अत्तघातने च दुक्कटन्ति सम्बन्धो। ‘‘न च भिक्खवे अत्तानं घातेतब्बं। यो घातेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति हि वुत्तं।
349. Aññatra ābādhappaccayā kaṇṇanāsādike sesaṅge dukkaṭanti sambandho. Ābādhe sati aṅguliādīni chindituṃ vaṭṭati. Aṅgajātaṃ vā bījāni vā chindituṃ na vaṭṭati eva. Attaghātane ca dukkaṭanti sambandho. ‘‘Na ca bhikkhave attānaṃ ghātetabbaṃ. Yo ghāteyya, āpatti dukkaṭassā’’ti hi vuttaṃ.
३५०. ‘‘न च भिक्खवे पटिभानचित्तं कारापेतब्बं इत्थिरूपकं पुरिसरूपकं। यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, मालाकम्मं लताकम्मं मकरदन्तकं पञ्चपटिक’’न्ति (चूळव॰ २९९) वुत्तत्ता ‘‘चित्तपोत्थकरूपानि, न करे न च कारये’’ति वुत्तं। भुञ्जन्तन्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ३१६) विप्पकतभोजनं। ‘‘न भिक्खवे विप्पकतभोजनो भिक्खु वुट्ठापेतब्बो। यो वुट्ठापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३१६) हि वुत्तं।
350. ‘‘Na ca bhikkhave paṭibhānacittaṃ kārāpetabbaṃ itthirūpakaṃ purisarūpakaṃ. Yo kārāpeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, mālākammaṃ latākammaṃ makaradantakaṃ pañcapaṭika’’nti (cūḷava. 299) vuttattā ‘‘cittapotthakarūpāni, na kare na ca kāraye’’ti vuttaṃ. Bhuñjantanti (cūḷava. aṭṭha. 316) vippakatabhojanaṃ. ‘‘Na bhikkhave vippakatabhojano bhikkhu vuṭṭhāpetabbo. Yo vuṭṭhāpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 316) hi vuttaṃ.
३५१. यानानीति वय्हं रथो सकटं सन्दमानिकादीनि गिलानस्स अभिरुहितुं कप्पन्ति, सिविको च कप्पति। एवं सब्बत्थ। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स यानं, पुरिसयुत्तं हत्थवट्टकं, सिविकं पाटङ्कि’’न्ति (महाव॰ २५३) हि वुत्तं।
351.Yānānīti vayhaṃ ratho sakaṭaṃ sandamānikādīni gilānassa abhiruhituṃ kappanti, siviko ca kappati. Evaṃ sabbattha. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, gilānassa yānaṃ, purisayuttaṃ hatthavaṭṭakaṃ, sivikaṃ pāṭaṅki’’nti (mahāva. 253) hi vuttaṃ.
३५२. दवन्ति केळिं। ‘‘न भिक्खवे बुद्धं वा धम्मं वा सङ्घं वा आरब्भ दवो कातब्बो। यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पाचि॰ ६२७) हि वुत्तं। तस्मा ‘‘किं बुद्धो सिलकबुद्धो, उदाहु पटिबुद्धो’’ति वा ‘‘किं धम्मो गोधम्मो अजधम्मो’’ति वा ‘‘किं सङ्घो अजसङ्घो मिगसङ्घो’’ति वा एवमादिना नयेन यो दवं करोति, तस्स दुक्कटन्ति वेदितब्बं। ‘‘तुम्हाकं चीवरं दस्साम, पत्तं दस्सामा’’तिआदिना नयेन सामणेरं वा उपसम्पन्नं वा अञ्ञस्स अन्तमसो दुस्सीलस्सापि परिसभूतं अत्तनो उपट्ठाककरणत्थं उपलाळने दुक्कटन्ति अत्थो। ‘‘न भिक्खवे अञ्ञस्स परिसा अपलाळेतब्बा। यो अपलाळेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति हि वुत्तं।
352.Davanti keḷiṃ. ‘‘Na bhikkhave buddhaṃ vā dhammaṃ vā saṅghaṃ vā ārabbha davo kātabbo. Yo kareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 627) hi vuttaṃ. Tasmā ‘‘kiṃ buddho silakabuddho, udāhu paṭibuddho’’ti vā ‘‘kiṃ dhammo godhammo ajadhammo’’ti vā ‘‘kiṃ saṅgho ajasaṅgho migasaṅgho’’ti vā evamādinā nayena yo davaṃ karoti, tassa dukkaṭanti veditabbaṃ. ‘‘Tumhākaṃ cīvaraṃ dassāma, pattaṃ dassāmā’’tiādinā nayena sāmaṇeraṃ vā upasampannaṃ vā aññassa antamaso dussīlassāpi parisabhūtaṃ attano upaṭṭhākakaraṇatthaṃ upalāḷane dukkaṭanti attho. ‘‘Na bhikkhave aññassa parisā apalāḷetabbā. Yo apalāḷeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti hi vuttaṃ.
३५३. कायं (चूळव॰ ४११) वा ऊरुं वा निमित्तं वा विवरित्वा भिक्खुनीनं न दस्सयेति सम्बन्धो। कद्दमुदकादिना ता भिक्खुनियो न सिञ्चेय्याति अत्थो। न केवलं कद्दमुदकादिकेनेव, विप्पसन्नउदकरजनकद्दमादीसुपि येन केनचि ओसिञ्चन्तस्स दुक्कटमेव।
353. Kāyaṃ (cūḷava. 411) vā ūruṃ vā nimittaṃ vā vivaritvā bhikkhunīnaṃ na dassayeti sambandho. Kaddamudakādinā tā bhikkhuniyo na siñceyyāti attho. Na kevalaṃ kaddamudakādikeneva, vippasannaudakarajanakaddamādīsupi yena kenaci osiñcantassa dukkaṭameva.
३५४. बालन्ति एत्थ बालो नाम यो ओवादं गहेत्वा पातिमोक्खुद्देसकस्स आरोचेत्वा पाटिपदे पच्चाहरितब्बन्ति न जानाति। गिलानो नाम यो ओवादं गहेत्वा उपोसथग्गं गन्त्वा आरोचेतुञ्च पच्चाहरितुञ्च न सक्कोति। गमियो नाम यो पटिदेसं गन्तुकामो।
354.Bālanti ettha bālo nāma yo ovādaṃ gahetvā pātimokkhuddesakassa ārocetvā pāṭipade paccāharitabbanti na jānāti. Gilāno nāma yo ovādaṃ gahetvā uposathaggaṃ gantvā ārocetuñca paccāharituñca na sakkoti. Gamiyo nāma yo paṭidesaṃ gantukāmo.
‘‘न भिक्खवे ओवादो न गहेतब्बो। यो न गण्हेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ४१४) च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ठपेत्वा बालं, ठपेत्वा गिलानं, ठपेत्वा गमिकं, अवसेसेहि ओवादं गहेतु’’न्ति (चूळव॰ ४१४) च ‘‘न भिक्खवे ओवादो न पच्चाहरितब्बो। यो न पच्चाहरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पाचि॰ ४१५) च वुत्तत्ता भिक्खुनीहि तेरसियं वा चातुद्दसियं वा आगन्त्वा ‘‘अयं उपोसथो चातुद्दसो’’ति वा ‘‘पन्नरसो’’ति वा ‘‘कदा अय्य उपोसथो’’ति वा पुच्छिते ‘‘चातुद्दसो’’ति वा ‘‘पन्नरसो’’ति वा ‘‘स्वे भगिनि उपोसथो’’ति वा आचिक्खितब्बं। ताहि भिक्खुनीहि उपोसथदिवसे आगन्त्वा ‘‘भिक्खुनिसङ्घो अय्य भिक्खुसङ्घस्स पादे वन्दति, ओवादूपसङ्कमनञ्च याचति, लभतु किर अय्य भिक्खुनिसङ्घो ओवादूपसङ्कमन’’न्ति एवं याचितब्बं, तं वचनं पटिग्गहेत्वा उपोसथग्गे पातिमोक्खुद्देसकस्स ‘‘भिक्खुनिसङ्घो, भन्ते, भिक्खुसङ्घस्स पादे वन्दति, ओवादूपसङ्कमनञ्च याचति, लभतु किर, भन्ते, भिक्खुनिसङ्घो ओवादूपसङ्कमन’’न्ति आचिक्खितब्बं। पातिमोक्खुद्देसकेनापि सचे तत्थ भिक्खुनोवादको अत्थि, ‘‘इत्थन्नामो भिक्खु भिक्खुनोवादको सम्मतो, तं भिक्खुनिसङ्घो उपसङ्कमतू’’ति वत्तब्बं। सचे नत्थि, ‘‘को आयस्मा उस्सहति भिक्खुनियो ओवदितु’’न्ति पुच्छित्वा सचे अत्थि अट्ठहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु, तं तत्थेव सम्मन्नित्वा वुत्तनयेनेव ओवादप्पटिग्गाहकस्स आरोचेतब्बं। यदि नत्थि कोचि भिक्खु भिक्खुनोवादको सम्मतो, ‘‘पासादिकेन भिक्खुनिसङ्घो सम्पादेतू’’ति वत्तब्बं। तेन भिक्खुना ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा पाटिपदे भिक्खुनीनं ‘‘नत्थि कोचि भिक्खु भिक्खुनोवादको सम्मतो, पासादिकेन भिक्खुनिसङ्घो सम्पादेतू’’ति वत्तब्बं। ताहिपि ‘‘साधु अय्या’’ति सम्पटिच्छितब्बं। इमिना नयेन गणपुग्गलेसुपि वचनभेदो वेदितब्बो।
‘‘Na bhikkhave ovādo na gahetabbo. Yo na gaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 414) ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā bālaṃ, ṭhapetvā gilānaṃ, ṭhapetvā gamikaṃ, avasesehi ovādaṃ gahetu’’nti (cūḷava. 414) ca ‘‘na bhikkhave ovādo na paccāharitabbo. Yo na paccāhareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 415) ca vuttattā bhikkhunīhi terasiyaṃ vā cātuddasiyaṃ vā āgantvā ‘‘ayaṃ uposatho cātuddaso’’ti vā ‘‘pannaraso’’ti vā ‘‘kadā ayya uposatho’’ti vā pucchite ‘‘cātuddaso’’ti vā ‘‘pannaraso’’ti vā ‘‘sve bhagini uposatho’’ti vā ācikkhitabbaṃ. Tāhi bhikkhunīhi uposathadivase āgantvā ‘‘bhikkhunisaṅgho ayya bhikkhusaṅghassa pāde vandati, ovādūpasaṅkamanañca yācati, labhatu kira ayya bhikkhunisaṅgho ovādūpasaṅkamana’’nti evaṃ yācitabbaṃ, taṃ vacanaṃ paṭiggahetvā uposathagge pātimokkhuddesakassa ‘‘bhikkhunisaṅgho, bhante, bhikkhusaṅghassa pāde vandati, ovādūpasaṅkamanañca yācati, labhatu kira, bhante, bhikkhunisaṅgho ovādūpasaṅkamana’’nti ācikkhitabbaṃ. Pātimokkhuddesakenāpi sace tattha bhikkhunovādako atthi, ‘‘itthannāmo bhikkhu bhikkhunovādako sammato, taṃ bhikkhunisaṅgho upasaṅkamatū’’ti vattabbaṃ. Sace natthi, ‘‘ko āyasmā ussahati bhikkhuniyo ovaditu’’nti pucchitvā sace atthi aṭṭhahaṅgehi samannāgato bhikkhu, taṃ tattheva sammannitvā vuttanayeneva ovādappaṭiggāhakassa ārocetabbaṃ. Yadi natthi koci bhikkhu bhikkhunovādako sammato, ‘‘pāsādikena bhikkhunisaṅgho sampādetū’’ti vattabbaṃ. Tena bhikkhunā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā pāṭipade bhikkhunīnaṃ ‘‘natthi koci bhikkhu bhikkhunovādako sammato, pāsādikena bhikkhunisaṅgho sampādetū’’ti vattabbaṃ. Tāhipi ‘‘sādhu ayyā’’ti sampaṭicchitabbaṃ. Iminā nayena gaṇapuggalesupi vacanabhedo veditabbo.
३५५. लोकायतं (चूळव॰ २८६; चूळव॰ अट्ठ॰ २८६) नाम वितण्डसत्थं। ‘‘न भिक्खवे आसित्तकूपधाने भुञ्जितब्बं। यो भुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २६४) वुत्तत्ता ‘‘पेळायपि न भुञ्जेय्या’’ति वुत्तं।
355.Lokāyataṃ (cūḷava. 286; cūḷava. aṭṭha. 286) nāma vitaṇḍasatthaṃ. ‘‘Na bhikkhave āsittakūpadhāne bhuñjitabbaṃ. Yo bhuñjeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 264) vuttattā ‘‘peḷāyapi na bhuñjeyyā’’ti vuttaṃ.
३५६. गिहिपारुतं न पारुपेय्य, गिहिनिवासनं न निवासेय्याति अत्थो। ‘‘न भिक्खवे गिहिनिवत्थं निवासेतब्बं हत्थिसोण्डकं मच्छवाळकं चतुकण्णकं तालवण्टकं सतवलिकं। यो निवासेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २८०) हि वुत्तं। परिमण्डलतो अञ्ञथा पारुपनं, सब्बमेतं गिहिपारुतं नाम। तं पन न पारुपेतब्बन्ति अत्थो। संवेल्लियन्ति एत्थ कच्छं बन्धित्वा न निवासेय्याति अत्थो। दायन्ति (चूळव॰ २८३; चूळव॰ अट्ठ॰ २८३) अरञ्ञं। नालिम्पयेय्याति सम्बन्धो।
356. Gihipārutaṃ na pārupeyya, gihinivāsanaṃ na nivāseyyāti attho. ‘‘Na bhikkhave gihinivatthaṃ nivāsetabbaṃ hatthisoṇḍakaṃ macchavāḷakaṃ catukaṇṇakaṃ tālavaṇṭakaṃ satavalikaṃ. Yo nivāseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 280) hi vuttaṃ. Parimaṇḍalato aññathā pārupanaṃ, sabbametaṃ gihipārutaṃ nāma. Taṃ pana na pārupetabbanti attho. Saṃvelliyanti ettha kacchaṃ bandhitvā na nivāseyyāti attho. Dāyanti (cūḷava. 283; cūḷava. aṭṭha. 283) araññaṃ. Nālimpayeyyāti sambandho.
३५७. वड्ढिञ्च न पयोजये, नोञातके नप्पवारिते न याचेति अत्थो। अञ्ञस्साति एत्थ (चूळव॰ ४२०; चूळव॰ अट्ठ॰ ४२०) ‘‘तुम्हे परिभुञ्जथा’’ति नियमेत्वा दिन्नं सहधम्मिकानम्पि दातुं न वट्टति। अग्गं गहेत्वा वा कतिपाहं भुत्वा वा पुन ददेय्याति अत्थो।
357. Vaḍḍhiñca na payojaye, noñātake nappavārite na yāceti attho. Aññassāti ettha (cūḷava. 420; cūḷava. aṭṭha. 420) ‘‘tumhe paribhuñjathā’’ti niyametvā dinnaṃ sahadhammikānampi dātuṃ na vaṭṭati. Aggaṃ gahetvā vā katipāhaṃ bhutvā vā puna dadeyyāti attho.
३५८. उद्दिस्स याचनेति एत्थ (पाचि॰ अट्ठ॰ ६७९) ‘‘अम्हाकं विहारे इत्थन्नामेन इदञ्चिदञ्च कत’’न्ति वा ‘‘करिस्सन्ती’’ति वा एवं उद्दिस्स रक्खं याचनेति अत्थो। ञत्वाञत्वा वाति एवं ‘‘अम्हेहि याचियमाना इमेसं दण्डेस्सन्ती’’ति तेसं दण्डिनं ञत्वा वा अञत्वा वाति अत्थो। तेहि पन दण्डिते सो दण्डो उद्दिस्स याचन्तानं गीवाव भण्डदेय्यं होति एवाति अत्थो। ‘‘इमिना च इमिना च इदञ्च इदञ्च कतं, एत्तकं दण्डं गण्हथा’’ति सयं दण्डापने पन अस्स दण्डस्स अग्घभेदेन पाराजिकथुल्लच्चयदुक्कटा ञेय्याति अत्थो।
358.Uddissa yācaneti ettha (pāci. aṭṭha. 679) ‘‘amhākaṃ vihāre itthannāmena idañcidañca kata’’nti vā ‘‘karissantī’’ti vā evaṃ uddissa rakkhaṃ yācaneti attho. Ñatvāñatvā vāti evaṃ ‘‘amhehi yāciyamānā imesaṃ daṇḍessantī’’ti tesaṃ daṇḍinaṃ ñatvā vā añatvā vāti attho. Tehi pana daṇḍite so daṇḍo uddissa yācantānaṃ gīvāva bhaṇḍadeyyaṃ hoti evāti attho. ‘‘Iminā ca iminā ca idañca idañca kataṃ, ettakaṃ daṇḍaṃ gaṇhathā’’ti sayaṃ daṇḍāpane pana assa daṇḍassa agghabhedena pārājikathullaccayadukkaṭā ñeyyāti attho.
३५९. अनत्थाय अस्स चोरस्स भासितेति सम्बन्धो। राजराजमहामत्तादीहि तस्स चोरस्स दण्डं गण्हन्ते अस्स भिक्खुस्स तत्तकं गीवाति अत्थो।
359. Anatthāya assa corassa bhāsiteti sambandho. Rājarājamahāmattādīhi tassa corassa daṇḍaṃ gaṇhante assa bhikkhussa tattakaṃ gīvāti attho.
३६०. विघासं (पाचि॰ ८२५-८२६) वा उच्चारं वा सङ्कारं वा मुत्तं वा पाकारकुट्टानं बहि छड्डेय्य, दुक्कटन्ति अत्थो। वळञ्जे नावलोकियाति इमिनाव अवळञ्जनकाले नावलोकेत्वा छड्डेतुं वट्टतीति दीपेति। न केवलं तत्थेव, अथ खो हरिते वापि वीहादिनाळिकेरादिरोपिमे छड्डेन्तस्स दुक्कटमेवाति अत्थो।
360. Vighāsaṃ (pāci. 825-826) vā uccāraṃ vā saṅkāraṃ vā muttaṃ vā pākārakuṭṭānaṃ bahi chaḍḍeyya, dukkaṭanti attho. Vaḷañje nāvalokiyāti imināva avaḷañjanakāle nāvaloketvā chaḍḍetuṃ vaṭṭatīti dīpeti. Na kevalaṃ tattheva, atha kho harite vāpi vīhādināḷikerādiropime chaḍḍentassa dukkaṭamevāti attho.
३६१. ‘‘उपहारं करोमा’’ति वुत्तेति पुच्छितेति अधिप्पायो।
361.‘‘Upahāraṃ karomā’’ti vutteti pucchiteti adhippāyo.
३६२. कीळत्थं (पाचि॰ ९७९; पाचि॰ अट्ठ॰ ९७८) कतं राजागारं वा पोक्खरणिं वा उय्यानं वा चित्तागारं वा आरामं वा दट्ठुं गच्छतो पदे पदे दुक्कटन्ति अत्थो।
362. Kīḷatthaṃ (pāci. 979; pāci. aṭṭha. 978) kataṃ rājāgāraṃ vā pokkharaṇiṃ vā uyyānaṃ vā cittāgāraṃ vā ārāmaṃ vā daṭṭhuṃ gacchato pade pade dukkaṭanti attho.
३६३. आसनेन (चूळव॰ ३६४) नवे न पटिबाहेय्य, उण्हे (महाव॰ ६७, ७८, ७९; चूळव॰ ३७६, ३७८, ३८०, ३८२) चीवरं न निदहेय्य। गुरुनाति आचरियादिना पणामितो खमापेय्याति सम्बन्धो।
363. Āsanena (cūḷava. 364) nave na paṭibāheyya, uṇhe (mahāva. 67, 78, 79; cūḷava. 376, 378, 380, 382) cīvaraṃ na nidaheyya. Gurunāti ācariyādinā paṇāmito khamāpeyyāti sambandho.
३६४. आपत्तीहि च सत्तहीति (वजिर॰ टी॰ पाचित्तिय २६) सत्तहि आपत्तीहि भिक्खुं परम्मुखा अक्कोसनेन च ‘‘अस्सद्धो अप्पसन्नो बीजभोजी’’तिआदिना अञ्ञेनेव वा अक्कोसनेन च दुक्कटन्ति अधिप्पायो।
364.Āpattīhi ca sattahīti (vajira. ṭī. pācittiya 26) sattahi āpattīhi bhikkhuṃ parammukhā akkosanena ca ‘‘assaddho appasanno bījabhojī’’tiādinā aññeneva vā akkosanena ca dukkaṭanti adhippāyo.
३६५. सद्धादेय्यं (महाव॰ अट्ठ॰ ३६१) चीवरं वा पिण्डपातं वाति अत्थो। ‘‘न भिक्खवे सद्धादेय्यं विनिपातेतब्बं। यो विनिपातेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६१) हि वुत्तं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, मातापितूनं दातु’’न्ति (महाव॰ ३६१) वुत्तत्ता ‘‘लब्भं पितून’’न्ति वुत्तं।
365. Saddhādeyyaṃ (mahāva. aṭṭha. 361) cīvaraṃ vā piṇḍapātaṃ vāti attho. ‘‘Na bhikkhave saddhādeyyaṃ vinipātetabbaṃ. Yo vinipāteyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 361) hi vuttaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, mātāpitūnaṃ dātu’’nti (mahāva. 361) vuttattā ‘‘labbhaṃ pitūna’’nti vuttaṃ.
३६६. वस्संवुत्थो अञ्ञत्राति सम्बन्धो, अञ्ञस्मिं विहारेति अत्थो। अञ्ञतोति अञ्ञविहारतो। ‘‘न भिक्खवे अञ्ञत्र वस्संवुत्थेन अञ्ञत्र चीवरभागो सादितब्बो। यो सादियेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६४) हि वुत्तं। तेसन्ति तस्मिं विहारे तं चीवरं भाजेत्वा गण्हितुं युत्तानं भिक्खूनं धुरनिक्खेपतो होति भण्डग्घेन कारियोति अत्थो।
366. Vassaṃvuttho aññatrāti sambandho, aññasmiṃ vihāreti attho. Aññatoti aññavihārato. ‘‘Na bhikkhave aññatra vassaṃvutthena aññatra cīvarabhāgo sāditabbo. Yo sādiyeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 364) hi vuttaṃ. Tesanti tasmiṃ vihāre taṃ cīvaraṃ bhājetvā gaṇhituṃ yuttānaṃ bhikkhūnaṃ dhuranikkhepato hoti bhaṇḍagghena kāriyoti attho.
३६७. सह अन्तरेन उत्तरोति सन्तरुत्तरो, गामं न पविसेय्याति अत्थो। ‘‘न भिक्खवे सन्तरुत्तरेन गामो पविसितब्बो। यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६२) हि वुत्तं। कल्लो वाति अगिलानो। सउपाहनो गामं न पविसेय्याति सम्बन्धो। ‘‘न भिक्खवे चामरिबीजनी धारेतब्बा। यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २६९), ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो बीजनियो वाकमयं उसीरमयं मोरपिञ्छमय’’न्ति (चूळव॰ २६९) च वुत्तत्ता ‘‘न धारेय्य चामरीमकसबीजनि’’न्ति वुत्तं। मकसबीजनी पन दन्तविसाणदारुदण्डकापि वट्टति।
367. Saha antarena uttaroti santaruttaro, gāmaṃ na paviseyyāti attho. ‘‘Na bhikkhave santaruttarena gāmo pavisitabbo. Yo paviseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 362) hi vuttaṃ. Kallo vāti agilāno. Saupāhano gāmaṃ na paviseyyāti sambandho. ‘‘Na bhikkhave cāmaribījanī dhāretabbā. Yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 269), ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tisso bījaniyo vākamayaṃ usīramayaṃ morapiñchamaya’’nti (cūḷava. 269) ca vuttattā ‘‘na dhāreyya cāmarīmakasabījani’’nti vuttaṃ. Makasabījanī pana dantavisāṇadārudaṇḍakāpi vaṭṭati.
३६८. आरामतो बहीति सम्बन्धो। ‘‘न भिक्खवे छत्तं धारेतब्बं। यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति, ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स छत्त’’न्ति च वुत्तत्ता अगिलानो आरामतो बहि न लभति, चीवरगुत्तियादिअत्थाय अगिलानोपि लभतीति अत्थो।
368. Ārāmato bahīti sambandho. ‘‘Na bhikkhave chattaṃ dhāretabbaṃ. Yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, gilānassa chatta’’nti ca vuttattā agilāno ārāmato bahi na labhati, cīvaraguttiyādiatthāya agilānopi labhatīti attho.
३६९. गाहेय्य नुभतोकाजन्ति न गाहेय्य उभतोकाजं। एकन्तरिककाजकन्ति एकतोकाजञ्च अन्तरकाजञ्च । सीसभारो च खन्धभारो च कटिभारो च सीसक्खन्धकटिभारा। ‘‘न भिक्खवे उभतोकाजं हरितब्बं। यो हरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २८१), ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, एकतोकाजं अन्तरकाजं सीसभारं खन्धभारं कटिभारं ओलम्बक’’न्ति (चूळव॰ २८१) च वुत्तत्ता उभतोकाजमेव न वट्टति, सेसानि वट्टन्तीति वेदितब्बा।
369.Gāheyya nubhatokājanti na gāheyya ubhatokājaṃ. Ekantarikakājakanti ekatokājañca antarakājañca . Sīsabhāro ca khandhabhāro ca kaṭibhāro ca sīsakkhandhakaṭibhārā. ‘‘Na bhikkhave ubhatokājaṃ haritabbaṃ. Yo hareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 281), ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ekatokājaṃ antarakājaṃ sīsabhāraṃ khandhabhāraṃ kaṭibhāraṃ olambaka’’nti (cūḷava. 281) ca vuttattā ubhatokājameva na vaṭṭati, sesāni vaṭṭantīti veditabbā.
३७०. अनोकासकतन्ति (महाव॰ १५३) यो पठममेव ‘‘करोहि मे आवुसो ओकासं, अहं तं वत्तुकामो’’ति एवं अकतोकासं आपत्तिया चोदेय्य, तस्स दुक्कटं होतीति अत्थो। तथाति दुक्कटमेवाति अत्थो।
370.Anokāsakatanti (mahāva. 153) yo paṭhamameva ‘‘karohi me āvuso okāsaṃ, ahaṃ taṃ vattukāmo’’ti evaṃ akatokāsaṃ āpattiyā codeyya, tassa dukkaṭaṃ hotīti attho. Tathāti dukkaṭamevāti attho.
३७१. पकतङ्गुलेन, न सुगतङ्गुलेनाति अत्थो।
371.Pakataṅgulena, na sugataṅgulenāti attho.
३७२. मूगब्बतादिं (महाव॰ २०९; महाव॰ अट्ठ॰ २०९) तित्थियब्बतं यदि गण्हेय्य, दुक्कटन्ति अत्थो। आदि-सद्देन गोवतकुक्कुरवतादयो सङ्गहिता। तथाति (महाव॰ ३०३; महाव॰ अट्ठ॰ ३०३) न्हापितपुब्बको खुरभण्डं यदि परिहरेय्य, दुक्कटमेवाति अत्थो।
372. Mūgabbatādiṃ (mahāva. 209; mahāva. aṭṭha. 209) titthiyabbataṃ yadi gaṇheyya, dukkaṭanti attho. Ādi-saddena govatakukkuravatādayo saṅgahitā. Tathāti (mahāva. 303; mahāva. aṭṭha. 303) nhāpitapubbako khurabhaṇḍaṃ yadi parihareyya, dukkaṭamevāti attho.
३७३. यं किञ्चीति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ कुटिकारसिक्खापदवण्णना) न्हापिततुण्णकारकम्मादि यं किञ्चि हत्थकम्मन्ति अत्थो। तदनुसारतोति हत्थकम्मयाचनानुसारतोति अत्थो। सचे एवं याचतो हत्थकम्ममूलमेव देति, तं अञ्ञस्स दापेत्वा कारेतुं वट्टतीति अत्थो। निक्कम्मं पन हत्थकम्मवसेन अयाचित्वापि ‘‘एहि इमं करोही’’ति कारेतुं कप्पतीति अत्थो। यं किञ्चिपरसन्तकन्ति यं किञ्चि दारुतिणादिकं अपरसन्तकं अपरिग्गहितं आहरापेतुं कप्पतीति अधिप्पायो।
373.Yaṃ kiñcīti (kaṅkhā. aṭṭha. kuṭikārasikkhāpadavaṇṇanā) nhāpitatuṇṇakārakammādi yaṃ kiñci hatthakammanti attho. Tadanusāratoti hatthakammayācanānusāratoti attho. Sace evaṃ yācato hatthakammamūlameva deti, taṃ aññassa dāpetvā kāretuṃ vaṭṭatīti attho. Nikkammaṃ pana hatthakammavasena ayācitvāpi ‘‘ehi imaṃ karohī’’ti kāretuṃ kappatīti attho. Yaṃ kiñciparasantakanti yaṃ kiñci dārutiṇādikaṃ aparasantakaṃ apariggahitaṃ āharāpetuṃ kappatīti adhippāyo.
३७४. गिहीनन्ति गिहीनं सन्तकं। गोपकेति रक्खके। यत्तकं देति, तत्तकं गहेतुं कप्पतीति अत्थो। यथापरिच्छेदन्ति ‘‘दिवसे दिवसे एत्तकं उच्छुनाळिकेरं अम्बपक्कं तुम्हे खादथा’’ति परिच्छिन्दित्वा दिन्नमेव तेसु देन्तेसु लब्भतीति अत्थो।
374.Gihīnanti gihīnaṃ santakaṃ. Gopaketi rakkhake. Yattakaṃ deti, tattakaṃ gahetuṃ kappatīti attho. Yathāparicchedanti ‘‘divase divase ettakaṃ ucchunāḷikeraṃ ambapakkaṃ tumhe khādathā’’ti paricchinditvā dinnameva tesu dentesu labbhatīti attho.
३७५. द्विहापज्जेय्याति द्वीहि आपज्जेय्य। कतमेहि द्वीहीति चे, ते दस्सेतुं ‘‘कायवाचाही’’ति वुत्तं, ‘‘द्वीहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति, कायेन आपज्जति, वाचाय आपज्जती’’ति (परि॰ ३२२) हि वुत्तं। कायवाचाहि आपत्तिं आपज्जन्तो च छहि आकारेहि आपत्तिं आपज्जति, तानि दस्सेतुं ‘‘अलज्जिञाणकुक्कुच्चपकतत्ता’’तिआदिमाह। एत्थ (परि॰ २९५) पन अकप्पियभावं जानन्तो एव वीतिक्कमं करोन्तो अलज्जिताय आपज्जति नाम। कप्पियाकप्पियं अजानित्वा आपज्जन्तो अञ्ञाणताय। कप्पियं नु खो, नो नु खो’’ति संसये उप्पन्ने तमभिवितरित्वा वीतिक्कमं करोन्तो कुक्कुच्चपकतत्ता आपज्जति। सहसेय्यादिं आपज्जन्तो सतिप्लवा, सतिसम्मोसाति अत्थो। अच्छमंसं ‘‘सूकरमंस’’न्ति वा सूकरमंसं ‘‘अच्छमंस’’न्ति वा खादन्तो अकप्पिये कप्पियसञ्ञिताय च कप्पिये अकप्पियसञ्ञिताय च आपज्जतीति वेदितब्बो।
375.Dvihāpajjeyyāti dvīhi āpajjeyya. Katamehi dvīhīti ce, te dassetuṃ ‘‘kāyavācāhī’’ti vuttaṃ, ‘‘dvīhākārehi āpattiṃ āpajjati, kāyena āpajjati, vācāya āpajjatī’’ti (pari. 322) hi vuttaṃ. Kāyavācāhi āpattiṃ āpajjanto ca chahi ākārehi āpattiṃ āpajjati, tāni dassetuṃ ‘‘alajjiñāṇakukkuccapakatattā’’tiādimāha. Ettha (pari. 295) pana akappiyabhāvaṃ jānanto eva vītikkamaṃ karonto alajjitāya āpajjati nāma. Kappiyākappiyaṃ ajānitvā āpajjanto aññāṇatāya. Kappiyaṃ nu kho, no nu kho’’ti saṃsaye uppanne tamabhivitaritvā vītikkamaṃ karonto kukkuccapakatattā āpajjati. Sahaseyyādiṃ āpajjanto satiplavā, satisammosāti attho. Acchamaṃsaṃ ‘‘sūkaramaṃsa’’nti vā sūkaramaṃsaṃ ‘‘acchamaṃsa’’nti vā khādanto akappiye kappiyasaññitāya ca kappiye akappiyasaññitāya ca āpajjatīti veditabbo.
३७६. अलज्जिताय वा अञ्ञाणताय वा आपत्तिं कायवाचाहि छादयेति अत्थो। एके वा एकस्मिं वा। लिङ्गेति लिङ्गपरिवत्तनतो। एवं चतुधा आपत्तिवुट्ठानं होतीति अत्थो। तिणवत्थारकसमथअब्भानादीनं वसेन सङ्घे आपत्ति वुट्ठातीति वेदितब्बं निस्सज्जनादीसु गणे। एकस्स सन्तिके वुट्ठानं पाकटमेव। ‘‘या आपत्तियो भिक्खूनं भिक्खुनीहि असाधारणा, ताहि आपत्तीहि अनापत्ती’’ति (पारा॰ ६९) वचनतो लिङ्गपरिवत्तने आपत्तिवुट्ठानं ञातब्बं।
376. Alajjitāya vā aññāṇatāya vā āpattiṃ kāyavācāhi chādayeti attho. Eke vā ekasmiṃ vā. Liṅgeti liṅgaparivattanato. Evaṃ catudhā āpattivuṭṭhānaṃ hotīti attho. Tiṇavatthārakasamathaabbhānādīnaṃ vasena saṅghe āpatti vuṭṭhātīti veditabbaṃ nissajjanādīsu gaṇe. Ekassa santike vuṭṭhānaṃ pākaṭameva. ‘‘Yā āpattiyo bhikkhūnaṃ bhikkhunīhi asādhāraṇā, tāhi āpattīhi anāpattī’’ti (pārā. 69) vacanato liṅgaparivattane āpattivuṭṭhānaṃ ñātabbaṃ.
३७७. पच्चयद्वयेति चीवरे च पिण्डपाते च। न केवलञ्च इमे एव, निमित्तकम्मम्पि न लब्भतेव, गाथाबन्धसुखत्थं पन न वुत्तं। तत्थ निमित्तकम्मं नाम यं किञ्चि परेसं पच्चयदानसंयोजनकं कायवचीकम्मं। खादनीयं गहेत्वा गच्छन्ते दिस्वा ‘‘किं खादनीयं लभित्था’’तिआदिना नयेन तस्स पवत्ति वेदितब्बा। परिकथा नाम यथा यथा तं लभति, तथा तथा परिवत्तेत्वा कथनं। ‘‘एतरहि भिक्खू पिण्डपातेन किलमन्ती’’तिआदिना नयेन तस्स पवत्ति वेदितब्बा। ओभासो नाम पच्चयप्पटिसंयुत्तकथा। विञ्ञत्ति पन पाकटा एव। ततियेति सेनासने। सेनासने पन निमित्तोभासपरिकथा वट्टन्ति, विञ्ञत्ति एव एका न वट्टति। तत्थ निमित्तकम्मं नाम उपासके दिस्वा सेनासनत्थं भूमिपरिकम्मकरणादि। ओभासो नाम ‘‘उपासका, तुम्हे कुहिं वसथा’’ति ‘‘पासादे, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘किं भिक्खूनं पासादो न वट्टती’’तिआदिकं वचनं। परिकथा नाम ‘‘भिक्खूनं सेनासनं सम्बाध’’न्ति वचनं। सेसेति गिलानपच्चये।
377.Paccayadvayeti cīvare ca piṇḍapāte ca. Na kevalañca ime eva, nimittakammampi na labbhateva, gāthābandhasukhatthaṃ pana na vuttaṃ. Tattha nimittakammaṃ nāma yaṃ kiñci paresaṃ paccayadānasaṃyojanakaṃ kāyavacīkammaṃ. Khādanīyaṃ gahetvā gacchante disvā ‘‘kiṃ khādanīyaṃ labhitthā’’tiādinā nayena tassa pavatti veditabbā. Parikathā nāma yathā yathā taṃ labhati, tathā tathā parivattetvā kathanaṃ. ‘‘Etarahi bhikkhū piṇḍapātena kilamantī’’tiādinā nayena tassa pavatti veditabbā. Obhāso nāma paccayappaṭisaṃyuttakathā. Viññatti pana pākaṭā eva. Tatiyeti senāsane. Senāsane pana nimittobhāsaparikathā vaṭṭanti, viññatti eva ekā na vaṭṭati. Tattha nimittakammaṃ nāma upāsake disvā senāsanatthaṃ bhūmiparikammakaraṇādi. Obhāso nāma ‘‘upāsakā, tumhe kuhiṃ vasathā’’ti ‘‘pāsāde, bhante’’ti vutte ‘‘kiṃ bhikkhūnaṃ pāsādo na vaṭṭatī’’tiādikaṃ vacanaṃ. Parikathā nāma ‘‘bhikkhūnaṃ senāsanaṃ sambādha’’nti vacanaṃ. Seseti gilānapaccaye.
३७८. न रुहतीति न होति। अच्चये दानन्ति अच्चयदानं। पञ्चसु सहधम्मिकेसु येन केनचि कालं करोन्तेन ‘‘ममच्चयेन मय्हं परिक्खारो उपज्झायस्स होतु, आचरियस्स होतु, अञ्ञस्स वा कस्सचि होतू’’ति वुत्ते तेसं न होति, तस्मा वुत्तं ‘‘न रुहती’’ति। सङ्घस्सेव च तं होतीति यदि भिक्खुसामणेरेहि एवं वुत्तं, तस्मिं मतेपि भिक्खुसङ्घस्सेव होति, भिक्खुनिसिक्खमानसामणेरीहि चे वुत्तं, तस्मिं मते भिक्खुनिसङ्घस्स तं होतीति अत्थो। गिहीनं पन रूहतीति गिहीनं पन अच्चयदानं एव सब्बेसं रुहतीति वुत्तं होति।
378.Na ruhatīti na hoti. Accaye dānanti accayadānaṃ. Pañcasu sahadhammikesu yena kenaci kālaṃ karontena ‘‘mamaccayena mayhaṃ parikkhāro upajjhāyassa hotu, ācariyassa hotu, aññassa vā kassaci hotū’’ti vutte tesaṃ na hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘na ruhatī’’ti. Saṅghasseva ca taṃ hotīti yadi bhikkhusāmaṇerehi evaṃ vuttaṃ, tasmiṃ matepi bhikkhusaṅghasseva hoti, bhikkhunisikkhamānasāmaṇerīhi ce vuttaṃ, tasmiṃ mate bhikkhunisaṅghassa taṃ hotīti attho. Gihīnaṃ pana rūhatīti gihīnaṃ pana accayadānaṃ eva sabbesaṃ ruhatīti vuttaṃ hoti.
३७९. उपस्सयेति भिक्खुनिविहारे। दायज्जोति तस्स परिक्खारस्स दायज्जो। सेसेपीति सचे भिक्खुनिसिक्खमानसामणेरियो भिक्खुविहारे कालं करोन्ति, तासं परिक्खारानं भिक्खुसङ्घोव दायज्जोति अत्थो।
379.Upassayeti bhikkhunivihāre. Dāyajjoti tassa parikkhārassa dāyajjo. Sesepīti sace bhikkhunisikkhamānasāmaṇeriyo bhikkhuvihāre kālaṃ karonti, tāsaṃ parikkhārānaṃ bhikkhusaṅghova dāyajjoti attho.
३८०. पुरिमस्सेवाति एत्थ ‘‘इमं परिक्खारं नेत्वा असुकस्स देही’’ति दिन्नं पुरिमस्सेव होतीति अत्थो। ‘‘असुकस्स दम्मी’’ति दिन्नं पन पच्छिमस्सेव होति परिच्चजित्वा दिन्नत्ता। इमं विधिं ञत्वाव विस्सासग्गाहं वा गण्हेय्य, मतकचीवरं वा अधिट्ठेति सम्बन्धो। मतकचीवरअधिट्ठानं नाम घण्टिं पहरित्वा कालं घोसेत्वा थोकं आगमेत्वा सचे भिक्खू आगच्छन्ति, तेहि सद्धिं भाजेतब्बानि, नो चे आगच्छन्ति, ‘‘मय्हिमानि चीवरानि पापुणन्ती’’ति अधिट्ठातब्बानि। एवं अधिट्ठिते सब्बानि तस्सेव होन्ति, ठितिका पन न तिट्ठति। सचे एकेकं उद्धरित्वा ‘‘अयं पठमभागो मय्हं पापुणाति, अयं दुतियभागो’’ति एवं गण्हाति, गहितानि च सुगहितानि होन्ति, ठितिका च तिट्ठति। एवं पापेत्वा गण्हन्तेनापि अधिट्ठितमेव होति।
380.Purimassevāti ettha ‘‘imaṃ parikkhāraṃ netvā asukassa dehī’’ti dinnaṃ purimasseva hotīti attho. ‘‘Asukassa dammī’’ti dinnaṃ pana pacchimasseva hoti pariccajitvā dinnattā. Imaṃ vidhiṃ ñatvāva vissāsaggāhaṃ vā gaṇheyya, matakacīvaraṃ vā adhiṭṭheti sambandho. Matakacīvaraadhiṭṭhānaṃ nāma ghaṇṭiṃ paharitvā kālaṃ ghosetvā thokaṃ āgametvā sace bhikkhū āgacchanti, tehi saddhiṃ bhājetabbāni, no ce āgacchanti, ‘‘mayhimāni cīvarāni pāpuṇantī’’ti adhiṭṭhātabbāni. Evaṃ adhiṭṭhite sabbāni tasseva honti, ṭhitikā pana na tiṭṭhati. Sace ekekaṃ uddharitvā ‘‘ayaṃ paṭhamabhāgo mayhaṃ pāpuṇāti, ayaṃ dutiyabhāgo’’ti evaṃ gaṇhāti, gahitāni ca sugahitāni honti, ṭhitikā ca tiṭṭhati. Evaṃ pāpetvā gaṇhantenāpi adhiṭṭhitameva hoti.
३८१. लोहभण्डे पहरणिं ठपेत्वा सब्बं कप्पति, दारुभण्डे च दारुजं पत्तञ्च पादुकञ्च, पल्लङ्कञ्च आसन्दिञ्च ठपेत्वा सब्बं कप्पति, मत्तिकामये कतकञ्च कुम्भकारिकञ्च ठपेत्वा सब्बं कप्पतीति अत्थो। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ठपेत्वा पहरणिं सब्बं लोहभण्डं, ठपेत्वा आसन्दिं पल्लङ्कं दारुपत्तं दारुपादुकं सब्बं दारुभण्डं, ठपेत्वा कतकञ्च कुम्भकारिकञ्च सब्बं मत्तिकाभण्ड’’न्ति (चूळव॰ २९३) हि वुत्तं। एत्थ कतकन्ति पदुमकण्णिकाकारेन कतमल्लकन्ति अधिप्पेतं। धनियस्सेव सब्बमत्तिकामया कुटि कुम्भकारिकन्ति। पकिण्णकविनिच्छयो।
381. Lohabhaṇḍe paharaṇiṃ ṭhapetvā sabbaṃ kappati, dārubhaṇḍe ca dārujaṃ pattañca pādukañca, pallaṅkañca āsandiñca ṭhapetvā sabbaṃ kappati, mattikāmaye katakañca kumbhakārikañca ṭhapetvā sabbaṃ kappatīti attho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā paharaṇiṃ sabbaṃ lohabhaṇḍaṃ, ṭhapetvā āsandiṃ pallaṅkaṃ dārupattaṃ dārupādukaṃ sabbaṃ dārubhaṇḍaṃ, ṭhapetvā katakañca kumbhakārikañca sabbaṃ mattikābhaṇḍa’’nti (cūḷava. 293) hi vuttaṃ. Ettha katakanti padumakaṇṇikākārena katamallakanti adhippetaṃ. Dhaniyasseva sabbamattikāmayā kuṭi kumbhakārikanti. Pakiṇṇakavinicchayo.
पकिण्णकनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Pakiṇṇakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
