| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विनयसङ्गह-अट्ठकथा • Vinayasaṅgaha-aṭṭhakathā |
३४. पकिण्णकविनिच्छयकथा
34. Pakiṇṇakavinicchayakathā
१. इदानि पकिण्णककथा च वेदितब्बा। ‘‘गणभोजने अञ्ञत्र समया पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ २१७) वुत्तं गणभोजनं (पाचि॰ अट्ठ॰ २१७-२१८) द्वीहि आकारेहि पसवति विञ्ञत्तितो वा निमन्तनतो वा। कथं विञ्ञत्तितो पसवति? चत्तारो भिक्खू एकतो ठिता वा निसिन्ना वा उपासकं दिस्वा ‘‘अम्हाकं चतुन्नम्पि भत्तं देही’’ति वा विञ्ञापेय्युं, पाटेक्कं वा पस्सित्वा ‘‘मय्हं देहि, मय्हं देही’’ति एवं एकतो वा नानातो वा विञ्ञापेत्वा एकतो वा गच्छन्तु नानातो वा, भत्तं गहेत्वापि एकतो वा भुञ्जन्तु नानातो वा। सचे एकतो गण्हन्ति, गणभोजनं होति, सब्बेसं आपत्ति। पटिग्गहणमेव हेत्थ पमाणं। एवं विञ्ञत्तितो पसवति।
1. Idāni pakiṇṇakakathā ca veditabbā. ‘‘Gaṇabhojane aññatra samayā pācittiya’’nti (pāci. 217) vuttaṃ gaṇabhojanaṃ (pāci. aṭṭha. 217-218) dvīhi ākārehi pasavati viññattito vā nimantanato vā. Kathaṃ viññattito pasavati? Cattāro bhikkhū ekato ṭhitā vā nisinnā vā upāsakaṃ disvā ‘‘amhākaṃ catunnampi bhattaṃ dehī’’ti vā viññāpeyyuṃ, pāṭekkaṃ vā passitvā ‘‘mayhaṃ dehi, mayhaṃ dehī’’ti evaṃ ekato vā nānāto vā viññāpetvā ekato vā gacchantu nānāto vā, bhattaṃ gahetvāpi ekato vā bhuñjantu nānāto vā. Sace ekato gaṇhanti, gaṇabhojanaṃ hoti, sabbesaṃ āpatti. Paṭiggahaṇameva hettha pamāṇaṃ. Evaṃ viññattito pasavati.
कथं निमन्तनतो पसवति? चत्तारो भिक्खू उपसङ्कमित्वा ‘‘तुम्हे, भन्ते, ओदनेन निमन्तेमि, ओदनं मे गण्हथ आकङ्खथ ओलोकेथ अधिवासेथ पटिमानेथा’’ति एवं येन केनचि वेवचनेन वा भासन्तरेन वा पञ्चन्नं भोजनानं नामं गहेत्वा निमन्तेति। एवं एकतो निमन्तिता परिच्छिन्नकालवसेन अज्जतनाय वा स्वातनाय वा एकतो गच्छन्ति, एकतो गण्हन्ति, एकतो भुञ्जन्ति, गणभोजनं होति, सब्बेसं आपत्ति। एकतो निमन्तिता एकतो वा नानातो वा गच्छन्ति, एकतो गण्हन्ति, एकतो वा नानातो वा भुञ्जन्ति, आपत्तियेव। एकतो निमन्तिता एकतो वा नानातो वा गच्छन्ति, नानातो गण्हन्ति, एकतो वा नानातो वा भुञ्जन्ति, अनापत्ति। चत्तारि परिवेणानि वा विहारे वा गन्त्वा नानातो निमन्तिता, एकट्ठाने ठितेसुयेव वा एको पुत्तेन एको पितराति एवम्पि नानातो निमन्तिता एकतो वा नानातो वा गच्छन्तु, एकतो वा नानातो वा भुञ्जन्तु, सचे एकतो गण्हन्ति, गणभोजनं होति, सब्बेसं आपत्ति। एवं ताव निमन्तनतो पसवति।
Kathaṃ nimantanato pasavati? Cattāro bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘tumhe, bhante, odanena nimantemi, odanaṃ me gaṇhatha ākaṅkhatha oloketha adhivāsetha paṭimānethā’’ti evaṃ yena kenaci vevacanena vā bhāsantarena vā pañcannaṃ bhojanānaṃ nāmaṃ gahetvā nimanteti. Evaṃ ekato nimantitā paricchinnakālavasena ajjatanāya vā svātanāya vā ekato gacchanti, ekato gaṇhanti, ekato bhuñjanti, gaṇabhojanaṃ hoti, sabbesaṃ āpatti. Ekato nimantitā ekato vā nānāto vā gacchanti, ekato gaṇhanti, ekato vā nānāto vā bhuñjanti, āpattiyeva. Ekato nimantitā ekato vā nānāto vā gacchanti, nānāto gaṇhanti, ekato vā nānāto vā bhuñjanti, anāpatti. Cattāri pariveṇāni vā vihāre vā gantvā nānāto nimantitā, ekaṭṭhāne ṭhitesuyeva vā eko puttena eko pitarāti evampi nānāto nimantitā ekato vā nānāto vā gacchantu, ekato vā nānāto vā bhuñjantu, sace ekato gaṇhanti, gaṇabhojanaṃ hoti, sabbesaṃ āpatti. Evaṃ tāva nimantanato pasavati.
तस्मा सचे कोचि सङ्घभत्तं कत्तुकामेन निमन्तनत्थाय पेसितो विहारं आगम्म ‘‘भन्ते, स्वे अम्हाकं घरे भिक्खं गण्हथा’’ति अवत्वा ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वा ‘‘सङ्घभत्तं गण्हथा’’ति वा ‘‘सङ्घो भत्तं गण्हतू’’ति वा वदति, भत्तुद्देसकेन पण्डितेन भवितब्बं। निमन्तनिका गणभोजनतो, पिण्डपातिका च धुतङ्गभेदतो मोचेतब्बा। कथं? एवं ताव वत्तब्बं ‘‘स्वे न सक्का उपासका’’ति। पुनदिवसे, भन्तेति। पुनदिवसेपि न सक्काति। एवं याव अड्ढमासम्पि हरित्वा पुन वत्तब्बो ‘‘किं त्वं अवचा’’ति। सचे पुनपि ‘‘सङ्घभत्तं गण्हथा’’ति वदति, ततो ‘‘इमं ताव उपासक पुप्फं कप्पियं करोहि, इमं तिण’’न्ति एवं विक्खेपं कत्वा पुन ‘‘त्वं किं कथयित्था’’ति पुच्छितब्बो। सचे पुनपि तथेव वदति, ‘‘आवुसो, त्वं पिण्डपातिके वा महल्लकत्थेरे वा न लच्छसि, सामणेरे लच्छसी’’ति वत्तब्बो। ‘‘ननु, भन्ते, असुकस्मिं असुकस्मिञ्च गामे भदन्ते भोजेसुं, अहं कस्मा न लभामी’’ति च वुत्ते ते निमन्तितुं जानन्ति, त्वं न जानासीति। ते कथं निमन्तेसुं, भन्तेति? ते एवमाहंसु ‘‘अम्हाकं, भन्ते, भिक्खं गण्हथा’’ति। सचे सोपि तथेव वदति, वट्टति।
Tasmā sace koci saṅghabhattaṃ kattukāmena nimantanatthāya pesito vihāraṃ āgamma ‘‘bhante, sve amhākaṃ ghare bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti avatvā ‘‘bhattaṃ gaṇhathā’’ti vā ‘‘saṅghabhattaṃ gaṇhathā’’ti vā ‘‘saṅgho bhattaṃ gaṇhatū’’ti vā vadati, bhattuddesakena paṇḍitena bhavitabbaṃ. Nimantanikā gaṇabhojanato, piṇḍapātikā ca dhutaṅgabhedato mocetabbā. Kathaṃ? Evaṃ tāva vattabbaṃ ‘‘sve na sakkā upāsakā’’ti. Punadivase, bhanteti. Punadivasepi na sakkāti. Evaṃ yāva aḍḍhamāsampi haritvā puna vattabbo ‘‘kiṃ tvaṃ avacā’’ti. Sace punapi ‘‘saṅghabhattaṃ gaṇhathā’’ti vadati, tato ‘‘imaṃ tāva upāsaka pupphaṃ kappiyaṃ karohi, imaṃ tiṇa’’nti evaṃ vikkhepaṃ katvā puna ‘‘tvaṃ kiṃ kathayitthā’’ti pucchitabbo. Sace punapi tatheva vadati, ‘‘āvuso, tvaṃ piṇḍapātike vā mahallakatthere vā na lacchasi, sāmaṇere lacchasī’’ti vattabbo. ‘‘Nanu, bhante, asukasmiṃ asukasmiñca gāme bhadante bhojesuṃ, ahaṃ kasmā na labhāmī’’ti ca vutte te nimantituṃ jānanti, tvaṃ na jānāsīti. Te kathaṃ nimantesuṃ, bhanteti? Te evamāhaṃsu ‘‘amhākaṃ, bhante, bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti. Sace sopi tatheva vadati, vaṭṭati.
अथ पुनपि ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वदति, ‘‘न दानि त्वं, आवुसो, बहू भिक्खू लच्छसि, तयो एव, आवुसो, लच्छसी’’ति वत्तब्बो। ‘‘ननु, भन्ते, अमुकस्मिञ्च अमुकस्मिञ्च गामे सकलं भिक्खुसङ्घं भोजेसुं, अहं कस्मा न लभामी’’ति। ‘‘त्वं निमन्तितुं न जानासी’’ति। ते कथं निमन्तेसुं, भन्तेति? ते एवमाहंसु ‘‘अम्हाकं, भन्ते, भिक्खं गण्हथा’’ति। सचे सोपि तथेव ‘‘भिक्खं गण्हथा’’ति वदति, वट्टति। अथ पुनपि ‘‘भत्तमेवा’’ति वदति, ततो वत्तब्बो – ‘‘गच्छ त्वं, नत्थम्हाकं तव भत्तेनत्थो, निबद्धगोचरो एस अम्हाकं, मयमेत्थ पिण्डाय चरिस्सामा’’ति। तं ‘‘चरथ, भन्ते’’ति वत्वा आगतं पुच्छन्ति ‘‘किं भो लद्धा भिक्खू’’ति? किं एतेन, बहु एत्थ वत्तब्बं, थेरा ‘‘स्वे पिण्डाय चरिस्सामा’’ति आहंसु, मा दानि तुम्हे पमज्जित्थाति। दुतियदिवसे चेतियवत्तं कत्वा ठितभिक्खू सङ्घत्थेरेन वत्तब्बा ‘‘आवुसो, धुरगामे सङ्घभत्तं, अपण्डितमनुस्सो पन अगमासि, गच्छाम, धुरगामे पिण्डाय चरिस्सामा’’ति। भिक्खूहि थेरस्स वचनं कातब्बं, न दुब्बचेहि भवितब्बं, गामद्वारे अट्ठत्वाव पिण्डाय चरितब्बं, तेसु पत्तानि गहेत्वा निसीदापेत्वा भोजेन्तेसु भुञ्जितब्बं।
Atha punapi ‘‘bhattaṃ gaṇhathā’’ti vadati, ‘‘na dāni tvaṃ, āvuso, bahū bhikkhū lacchasi, tayo eva, āvuso, lacchasī’’ti vattabbo. ‘‘Nanu, bhante, amukasmiñca amukasmiñca gāme sakalaṃ bhikkhusaṅghaṃ bhojesuṃ, ahaṃ kasmā na labhāmī’’ti. ‘‘Tvaṃ nimantituṃ na jānāsī’’ti. Te kathaṃ nimantesuṃ, bhanteti? Te evamāhaṃsu ‘‘amhākaṃ, bhante, bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti. Sace sopi tatheva ‘‘bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti vadati, vaṭṭati. Atha punapi ‘‘bhattamevā’’ti vadati, tato vattabbo – ‘‘gaccha tvaṃ, natthamhākaṃ tava bhattenattho, nibaddhagocaro esa amhākaṃ, mayamettha piṇḍāya carissāmā’’ti. Taṃ ‘‘caratha, bhante’’ti vatvā āgataṃ pucchanti ‘‘kiṃ bho laddhā bhikkhū’’ti? Kiṃ etena, bahu ettha vattabbaṃ, therā ‘‘sve piṇḍāya carissāmā’’ti āhaṃsu, mā dāni tumhe pamajjitthāti. Dutiyadivase cetiyavattaṃ katvā ṭhitabhikkhū saṅghattherena vattabbā ‘‘āvuso, dhuragāme saṅghabhattaṃ, apaṇḍitamanusso pana agamāsi, gacchāma, dhuragāme piṇḍāya carissāmā’’ti. Bhikkhūhi therassa vacanaṃ kātabbaṃ, na dubbacehi bhavitabbaṃ, gāmadvāre aṭṭhatvāva piṇḍāya caritabbaṃ, tesu pattāni gahetvā nisīdāpetvā bhojentesu bhuñjitabbaṃ.
सचे आसनसालाय भत्तं ठपेत्वा रथिकासु आहिण्डन्ता आरोचेन्ति ‘‘आसनसालायं, भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति, न वट्टति। अथ पन ‘‘भत्तं आदाय तत्थ तत्थ गन्त्वा भत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, पटिकच्चेव वा विहारं अतिहरित्वा पतिरूपे ठाने ठपेत्वा आगतागतानं देन्ति, अयं अभिहटभिक्खा नाम वट्टति। सचे पन भत्तसालाय दानं सज्जेत्वा तं तं परिवेणं पहिणन्ति ‘‘भत्तसालाय भत्तं गण्हथा’’ति, वट्टति। ये पन मनुस्सा पिण्डचारिके भिक्खू दिस्वा आसनसालं सम्मज्जित्वा तत्थ निसीदापेत्वा भोजेन्ति, न ते पटिक्खिपितब्बा। ये पन गामे भिक्खं अलभित्वा गामतो निक्खमन्ते भिक्खू दिस्वा ‘‘भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, ते पटिक्खिपितब्बा, न निवत्तितब्बं। सचे ‘‘निवत्तथ, भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, ‘‘निवत्तथा’’ति वुत्तपदे निवत्तितुं वट्टति। ‘‘निवत्तथ, भन्ते, घरे भत्तं कतं, गामे भत्तं कत’’न्ति वदन्ति, गेहे च गामे च भत्तं नाम यस्स कस्सचि होति, निवत्तितुं वट्टति। ‘‘निवत्तथ भत्तं गण्हथा’’ति सम्बन्धं कत्वा वदन्ति, निवत्तितुं न वट्टति। आसनसालातो पिण्डाय चरितुं निक्खमन्ते दिस्वा ‘‘निसीदथ, भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति वुत्तेपि एसेव नयो।
Sace āsanasālāya bhattaṃ ṭhapetvā rathikāsu āhiṇḍantā ārocenti ‘‘āsanasālāyaṃ, bhante, bhattaṃ gaṇhathā’’ti, na vaṭṭati. Atha pana ‘‘bhattaṃ ādāya tattha tattha gantvā bhattaṃ gaṇhathā’’ti vadanti, paṭikacceva vā vihāraṃ atiharitvā patirūpe ṭhāne ṭhapetvā āgatāgatānaṃ denti, ayaṃ abhihaṭabhikkhā nāma vaṭṭati. Sace pana bhattasālāya dānaṃ sajjetvā taṃ taṃ pariveṇaṃ pahiṇanti ‘‘bhattasālāya bhattaṃ gaṇhathā’’ti, vaṭṭati. Ye pana manussā piṇḍacārike bhikkhū disvā āsanasālaṃ sammajjitvā tattha nisīdāpetvā bhojenti, na te paṭikkhipitabbā. Ye pana gāme bhikkhaṃ alabhitvā gāmato nikkhamante bhikkhū disvā ‘‘bhante, bhattaṃ gaṇhathā’’ti vadanti, te paṭikkhipitabbā, na nivattitabbaṃ. Sace ‘‘nivattatha, bhante, bhattaṃ gaṇhathā’’ti vadanti, ‘‘nivattathā’’ti vuttapade nivattituṃ vaṭṭati. ‘‘Nivattatha, bhante, ghare bhattaṃ kataṃ, gāme bhattaṃ kata’’nti vadanti, gehe ca gāme ca bhattaṃ nāma yassa kassaci hoti, nivattituṃ vaṭṭati. ‘‘Nivattatha bhattaṃ gaṇhathā’’ti sambandhaṃ katvā vadanti, nivattituṃ na vaṭṭati. Āsanasālāto piṇḍāya carituṃ nikkhamante disvā ‘‘nisīdatha, bhante, bhattaṃ gaṇhathā’’ti vuttepi eseva nayo.
‘‘अञ्ञत्र समया’’ति वचनतो गिलानसमयो चीवरदानसमयो चीवरकारसमयो अद्धानगमनसमयो नावाभिरुहनसमयो महासमयो समणभत्तसमयोति एतेसु सत्तसु समयेसु अञ्ञतरस्मिं अनापत्ति। तस्मा यथा महाचम्मस्स परतो मंसं दिस्सति, एवं अन्तमसो पादापि फालिता होन्ति, वालिकाय वा सक्खराय वा पहटमत्ते दुक्खं उप्पादेन्ति, न सक्का च होति अन्तोगामे पिण्डाय चरितुं, ईदिसे गेलञ्ञे गिलानसमयोति भुञ्जितब्बं, न लेसकप्पियं कातब्बं।
‘‘Aññatra samayā’’ti vacanato gilānasamayo cīvaradānasamayo cīvarakārasamayo addhānagamanasamayo nāvābhiruhanasamayo mahāsamayo samaṇabhattasamayoti etesu sattasu samayesu aññatarasmiṃ anāpatti. Tasmā yathā mahācammassa parato maṃsaṃ dissati, evaṃ antamaso pādāpi phālitā honti, vālikāya vā sakkharāya vā pahaṭamatte dukkhaṃ uppādenti, na sakkā ca hoti antogāme piṇḍāya carituṃ, īdise gelaññe gilānasamayoti bhuñjitabbaṃ, na lesakappiyaṃ kātabbaṃ.
चीवरदानसमयो नाम अनत्थते कथिने वस्सानस्स पच्छिमो मासो, अत्थते कथिने पञ्चमासा। एत्थन्तरे ‘‘चीवरदानसमयो’’ति भुञ्जितब्बं। चीवरे करियमाने चीवरकारसमयोति भुञ्जितब्बं। यदा हि साटकञ्च सुत्तञ्च लभित्वा चीवरं करोन्ति, अयं चीवरकारसमयो नाम, विसुं चीवरकारसमयो नाम नत्थि, तस्मा यो तत्थ चीवरे कत्तब्बं यं किञ्चि कम्मं करोति, महापच्चरियञ्हि ‘‘अन्तमसो सूचिवेधको’’तिपि वुत्तं। तेन ‘‘चीवरकारसमयो’’ति भुञ्जितब्बं। कुरुन्दियं पन वित्थारेनेव वुत्तं ‘‘यो चीवरं विचारेति छिन्दति, मोघसुत्तकं ठपेति, आगन्तुकपत्तं ठपेति, पच्चागतं सिब्बेति, आगन्तुकपत्तं बन्धति, अनुवातं छिन्दति घटेति आरोपेति, तत्थ पच्चागतं सिब्बेति, सुत्तं करोति वलेति, पिप्फलिकं निसेति, परिवत्तनं करोति, सब्बोपि चीवरं करोतियेवाति वुच्चति। यो पन समीपे निसिन्नो जातकं वा धम्मपदं वा कथेति, अयं न चीवरकारको, एतं ठपेत्वा सेसानं गणभोजने अनापत्ती’’ति।
Cīvaradānasamayo nāma anatthate kathine vassānassa pacchimo māso, atthate kathine pañcamāsā. Etthantare ‘‘cīvaradānasamayo’’ti bhuñjitabbaṃ. Cīvare kariyamāne cīvarakārasamayoti bhuñjitabbaṃ. Yadā hi sāṭakañca suttañca labhitvā cīvaraṃ karonti, ayaṃ cīvarakārasamayo nāma, visuṃ cīvarakārasamayo nāma natthi, tasmā yo tattha cīvare kattabbaṃ yaṃ kiñci kammaṃ karoti, mahāpaccariyañhi ‘‘antamaso sūcivedhako’’tipi vuttaṃ. Tena ‘‘cīvarakārasamayo’’ti bhuñjitabbaṃ. Kurundiyaṃ pana vitthāreneva vuttaṃ ‘‘yo cīvaraṃ vicāreti chindati, moghasuttakaṃ ṭhapeti, āgantukapattaṃ ṭhapeti, paccāgataṃ sibbeti, āgantukapattaṃ bandhati, anuvātaṃ chindati ghaṭeti āropeti, tattha paccāgataṃ sibbeti, suttaṃ karoti valeti, pipphalikaṃ niseti, parivattanaṃ karoti, sabbopi cīvaraṃ karotiyevāti vuccati. Yo pana samīpe nisinno jātakaṃ vā dhammapadaṃ vā katheti, ayaṃ na cīvarakārako, etaṃ ṭhapetvā sesānaṃ gaṇabhojane anāpattī’’ti.
अद्धानगमनसमये अन्तमसो अड्ढयोजनं गन्तुकामेनपि ‘‘अड्ढयोजनं गच्छिस्सामी’’ति भुञ्जितब्बं, गच्छन्तेन भुञ्जितब्बं, गतेन एकदिवसं भुञ्जितब्बं।
Addhānagamanasamaye antamaso aḍḍhayojanaṃ gantukāmenapi ‘‘aḍḍhayojanaṃ gacchissāmī’’ti bhuñjitabbaṃ, gacchantena bhuñjitabbaṃ, gatena ekadivasaṃ bhuñjitabbaṃ.
नावाभिरुहनसमये ‘‘नावं अभिरुहिस्सामी’’ति भुञ्जितब्बं, आरुळ्हेन इच्छितट्ठानं गन्त्वापि याव न ओरोहति, ताव भुञ्जितब्बं, ओरुळ्हेन एकदिवसं भुञ्जितब्बं।
Nāvābhiruhanasamaye ‘‘nāvaṃ abhiruhissāmī’’ti bhuñjitabbaṃ, āruḷhena icchitaṭṭhānaṃ gantvāpi yāva na orohati, tāva bhuñjitabbaṃ, oruḷhena ekadivasaṃ bhuñjitabbaṃ.
महासमयो नाम यत्थ द्वे तयो भिक्खू पिण्डाय चरित्वा यापेन्ति, अन्तमसो चतुत्थेपि आगते न यापेन्ति, अयं महासमयो। यत्थ पन सतं वा सहस्सं वा सन्निपतन्ति, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि, तस्मा तादिसे काले ‘‘महासमयो’’ति अधिट्ठहित्वा भुञ्जितब्बं।
Mahāsamayo nāma yattha dve tayo bhikkhū piṇḍāya caritvā yāpenti, antamaso catutthepi āgate na yāpenti, ayaṃ mahāsamayo. Yattha pana sataṃ vā sahassaṃ vā sannipatanti, tattha vattabbameva natthi, tasmā tādise kāle ‘‘mahāsamayo’’ti adhiṭṭhahitvā bhuñjitabbaṃ.
समणभत्तसमयो नाम यो कोचि परिब्बाजकसमापन्नो भत्तं करोति, अयं समणभत्तसमयोव। तस्मा सहधम्मिकेसु वा तित्थियेसु वा अञ्ञतरेन येन केनचि कते भत्ते ‘‘समणभत्तसमयो’’ति भुञ्जितब्बं। ‘‘अनापत्ति समये, द्वे तयो एकतो भुञ्जन्ति, पिण्डाय चरित्वा एकतो सन्निपतित्वा भुञ्जन्ति, निच्चभत्तं, सलाकभत्तं, पक्खिकं, उपोसथिकं, पाटिपदिकं, पञ्च भोजनानि ठपेत्वा सब्बत्थ अनापत्ती’’ति (पाचि॰ २२०) वचनतो येपि अकप्पियनिमन्तनं सादियित्वा द्वे वा तयो वा एकतो गहेत्वा भुञ्जन्ति, तेसम्पि अनापत्ति।
Samaṇabhattasamayo nāma yo koci paribbājakasamāpanno bhattaṃ karoti, ayaṃ samaṇabhattasamayova. Tasmā sahadhammikesu vā titthiyesu vā aññatarena yena kenaci kate bhatte ‘‘samaṇabhattasamayo’’ti bhuñjitabbaṃ. ‘‘Anāpatti samaye, dve tayo ekato bhuñjanti, piṇḍāya caritvā ekato sannipatitvā bhuñjanti, niccabhattaṃ, salākabhattaṃ, pakkhikaṃ, uposathikaṃ, pāṭipadikaṃ, pañca bhojanāni ṭhapetvā sabbattha anāpattī’’ti (pāci. 220) vacanato yepi akappiyanimantanaṃ sādiyitvā dve vā tayo vā ekato gahetvā bhuñjanti, tesampi anāpatti.
तत्थ अनिमन्तितचतुत्थं पिण्डपातिकचतुत्थं अनुपसम्पन्नचतुत्थं पत्तचतुत्थं गिलानचतुत्थन्ति पञ्चन्नं चतुत्थानं वसेन विनिच्छयो वेदितब्बो। कथं? इधेकच्चो चत्तारो भिक्खू ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति निमन्तेति। तेसु तयो गता, एको न गतो। उपासको ‘‘एको, भन्ते, थेरो कुहि’’न्ति पुच्छति। नागतो उपासकाति। सो अञ्ञं तंखणप्पत्तं कञ्चि ‘‘एहि, भन्ते’’ति घरं पवेसेत्वा चतुन्नम्पि भत्तं देति , सब्बेसं अनापत्ति। कस्मा? गणपूरकस्स अनिमन्तितत्ता। तयो एव हि तत्थ निमन्तिता गण्हिंसु, तेहि गणो न पूरति, गणपूरको च अनिमन्तितो, तेन गणो भिज्जतीति। एतं अनिमन्तितचतुत्थं।
Tattha animantitacatutthaṃ piṇḍapātikacatutthaṃ anupasampannacatutthaṃ pattacatutthaṃ gilānacatutthanti pañcannaṃ catutthānaṃ vasena vinicchayo veditabbo. Kathaṃ? Idhekacco cattāro bhikkhū ‘‘bhattaṃ gaṇhathā’’ti nimanteti. Tesu tayo gatā, eko na gato. Upāsako ‘‘eko, bhante, thero kuhi’’nti pucchati. Nāgato upāsakāti. So aññaṃ taṃkhaṇappattaṃ kañci ‘‘ehi, bhante’’ti gharaṃ pavesetvā catunnampi bhattaṃ deti , sabbesaṃ anāpatti. Kasmā? Gaṇapūrakassa animantitattā. Tayo eva hi tattha nimantitā gaṇhiṃsu, tehi gaṇo na pūrati, gaṇapūrako ca animantito, tena gaṇo bhijjatīti. Etaṃ animantitacatutthaṃ.
पिण्डपातिकचतुत्थे निमन्तनकाले एको पिण्डपातिको होति, सो नाधिवासेति, गमनवेलायं पन ‘‘एहि भन्ते’’ति वुत्ते अनधिवासितत्ता अनागच्छन्तम्पि ‘‘एथ भिक्खं लच्छथा’’ति गहेत्वा गच्छन्ति, सो तं गणं भिन्दति, तस्मा सब्बेसं अनापत्ति।
Piṇḍapātikacatutthe nimantanakāle eko piṇḍapātiko hoti, so nādhivāseti, gamanavelāyaṃ pana ‘‘ehi bhante’’ti vutte anadhivāsitattā anāgacchantampi ‘‘etha bhikkhaṃ lacchathā’’ti gahetvā gacchanti, so taṃ gaṇaṃ bhindati, tasmā sabbesaṃ anāpatti.
अनुपसम्पन्नचतुत्थे सामणेरेन सद्धिं निमन्तिता होन्ति, सोपि गणं भिन्दति।
Anupasampannacatutthe sāmaṇerena saddhiṃ nimantitā honti, sopi gaṇaṃ bhindati.
पत्तचतुत्थे एको सयं आगन्त्वा पत्तं पेसेति, एवम्पि गणो भिज्जति, तस्मा सब्बेसं अनापत्ति।
Pattacatutthe eko sayaṃ āgantvā pattaṃ peseti, evampi gaṇo bhijjati, tasmā sabbesaṃ anāpatti.
गिलानचतुत्थे गिलानेन सद्धिं निमन्तिता होन्ति, तत्थ गिलानस्सेव अनापत्ति, इतरेसं पन गणपूरको होति। न हि गिलानेन गणो भिज्जति, तस्मा तेसं आपत्ति। महापच्चरियं पन अविसेसेन वुत्तं ‘‘समयलद्धको सयमेव मुच्चति, सेसानं गणपूरकत्ता आपत्तिकरो होती’’ति। तस्मा चीवरदानसमयलद्धकादीनम्पि वसेन चतुक्कानि वेदितब्बानि।
Gilānacatutthe gilānena saddhiṃ nimantitā honti, tattha gilānasseva anāpatti, itaresaṃ pana gaṇapūrako hoti. Na hi gilānena gaṇo bhijjati, tasmā tesaṃ āpatti. Mahāpaccariyaṃ pana avisesena vuttaṃ ‘‘samayaladdhako sayameva muccati, sesānaṃ gaṇapūrakattā āpattikaro hotī’’ti. Tasmā cīvaradānasamayaladdhakādīnampi vasena catukkāni veditabbāni.
सचे पन अधिवासेत्वा गतेसुपि चतूसु जनेसु एको पण्डितो भिक्खु ‘‘अहं तुम्हाकं गणं भिन्दिस्सामि, निमन्तनं सादियथा’’ति वत्वा यागुखज्जकावसाने भत्तत्थाय पत्तं गण्हन्तानं अदत्वा ‘‘इमे ताव भिक्खू भोजेत्वा विस्सज्जेथ, अहं पच्छा अनुमोदनं कत्वा गमिस्सामी’’ति निसिन्नो, तेसु भुत्वा गतेसु ‘‘देथ, भन्ते, पत्त’’न्ति उपासकेन पत्तं गहेत्वा भत्ते दिन्ने भुञ्जित्वा अनुमोदनं कत्वा गच्छति, सब्बेसं अनापत्ति। पञ्चन्नञ्हि भोजनानंयेव वसेन गणभोजने विसङ्केतं नत्थि, ओदनेन निमन्तेत्वा कुम्मासं गण्हन्तापि आपज्जन्ति, तानि च तेहि एकतो न गहितानि, यागुआदीहि पन विसङ्केतं होति, तानि तेहि एकतो गहितानीति एवं एको पण्डितो अञ्ञेसम्पि अनापत्तिं करोति। निच्चभत्तन्ति धुवभत्तं वुच्चति, ‘‘निच्चभत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति, बहूनं एकतो गहेतुं वट्टति। सलाकभत्तादीसुपि एसेव नयो।
Sace pana adhivāsetvā gatesupi catūsu janesu eko paṇḍito bhikkhu ‘‘ahaṃ tumhākaṃ gaṇaṃ bhindissāmi, nimantanaṃ sādiyathā’’ti vatvā yāgukhajjakāvasāne bhattatthāya pattaṃ gaṇhantānaṃ adatvā ‘‘ime tāva bhikkhū bhojetvā vissajjetha, ahaṃ pacchā anumodanaṃ katvā gamissāmī’’ti nisinno, tesu bhutvā gatesu ‘‘detha, bhante, patta’’nti upāsakena pattaṃ gahetvā bhatte dinne bhuñjitvā anumodanaṃ katvā gacchati, sabbesaṃ anāpatti. Pañcannañhi bhojanānaṃyeva vasena gaṇabhojane visaṅketaṃ natthi, odanena nimantetvā kummāsaṃ gaṇhantāpi āpajjanti, tāni ca tehi ekato na gahitāni, yāguādīhi pana visaṅketaṃ hoti, tāni tehi ekato gahitānīti evaṃ eko paṇḍito aññesampi anāpattiṃ karoti. Niccabhattanti dhuvabhattaṃ vuccati, ‘‘niccabhattaṃ gaṇhathā’’ti vadanti, bahūnaṃ ekato gahetuṃ vaṭṭati. Salākabhattādīsupi eseva nayo.
२. ‘‘परम्परभोजने अञ्ञत्र समया पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ २२२-२२३, २२५) वुत्तं परम्परभोजनं पन निमन्तनतोयेव पसवति। यो हि ‘‘पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरेन भोजनेन भत्तं गण्हथा’’तिआदिना निमन्तितो तं ठपेत्वा अञ्ञं पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरभोजनं भुञ्जति, तस्सेतं भोजनं ‘‘परम्परभोजन’’न्ति वुच्चति। एवं भुञ्जन्तस्स ठपेत्वा गिलानसमयं चीवरदानसमयं चीवरकारसमयञ्च अञ्ञस्मिं समये पाचित्तियं वुत्तं, तस्मा निमन्तनपटिपाटियाव भुञ्जितब्बं, न उप्पटिपाटिया।
2. ‘‘Paramparabhojane aññatra samayā pācittiya’’nti (pāci. 222-223, 225) vuttaṃ paramparabhojanaṃ pana nimantanatoyeva pasavati. Yo hi ‘‘pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarena bhojanena bhattaṃ gaṇhathā’’tiādinā nimantito taṃ ṭhapetvā aññaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarabhojanaṃ bhuñjati, tassetaṃ bhojanaṃ ‘‘paramparabhojana’’nti vuccati. Evaṃ bhuñjantassa ṭhapetvā gilānasamayaṃ cīvaradānasamayaṃ cīvarakārasamayañca aññasmiṃ samaye pācittiyaṃ vuttaṃ, tasmā nimantanapaṭipāṭiyāva bhuñjitabbaṃ, na uppaṭipāṭiyā.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, विकप्पेत्वा परम्परभोजनं भुञ्जितु’’न्ति (पाचि॰ २२६) वचनतो पठमनिमन्तनं अञ्ञस्स विकप्पेत्वापि परिभुञ्जितुं वट्टति। अयं (पाचि॰ अट्ठ॰ २२६ आदयो) विकप्पना नाम सम्मुखापि परम्मुखापि वट्टति। सम्मुखा दिस्वा ‘‘मय्हं भत्तपच्चासं तुय्हं विकप्पेमी’’ति वा ‘‘दम्मी’’ति वा वत्वा भुञ्जितब्बं, अदिस्वा पञ्चसु सहधम्मिकेसु यस्स कस्सचि नामं गहेत्वा ‘‘मय्हं भत्तपच्चासं इत्थन्नामस्स विकप्पेमी’’ति वा ‘‘दम्मी’’ति वा वत्वा भुञ्जितब्बं। द्वे तीणि निमन्तनानि पन एकस्मिं पत्ते पक्खिपित्वा मिस्सेत्वा एकं कत्वा भुञ्जितुं वट्टति। ‘‘अनापत्ति द्वे तयो निमन्तने एकतो भुञ्जती’’ति (पाचि॰ २२९) हि वुत्तं। सचे द्वे तीणि कुलानि निमन्तेत्वा एकस्मिं ठाने निसीदापेत्वा इतो चितो च आहरित्वा भत्तं आकिरन्ति, सूपब्यञ्जनं आकिरन्ति, एकमिस्सकं होति, एत्थापि अनापत्ति।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, vikappetvā paramparabhojanaṃ bhuñjitu’’nti (pāci. 226) vacanato paṭhamanimantanaṃ aññassa vikappetvāpi paribhuñjituṃ vaṭṭati. Ayaṃ (pāci. aṭṭha. 226 ādayo) vikappanā nāma sammukhāpi parammukhāpi vaṭṭati. Sammukhā disvā ‘‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ tuyhaṃ vikappemī’’ti vā ‘‘dammī’’ti vā vatvā bhuñjitabbaṃ, adisvā pañcasu sahadhammikesu yassa kassaci nāmaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ itthannāmassa vikappemī’’ti vā ‘‘dammī’’ti vā vatvā bhuñjitabbaṃ. Dve tīṇi nimantanāni pana ekasmiṃ patte pakkhipitvā missetvā ekaṃ katvā bhuñjituṃ vaṭṭati. ‘‘Anāpatti dve tayo nimantane ekato bhuñjatī’’ti (pāci. 229) hi vuttaṃ. Sace dve tīṇi kulāni nimantetvā ekasmiṃ ṭhāne nisīdāpetvā ito cito ca āharitvā bhattaṃ ākiranti, sūpabyañjanaṃ ākiranti, ekamissakaṃ hoti, etthāpi anāpatti.
सचे पन मूलनिमन्तनं हेट्ठा होति, पच्छिमं पच्छिमं उपरि, तं उपरितो पट्ठाय भुञ्जन्तस्स आपत्ति, हत्थं पन अन्तो पवेसेत्वा पठमनिमन्तनतो एकम्पि कबळं उद्धरित्वा भुत्तकालतो पट्ठाय यथा तथा वा भुञ्जन्तस्स अनापत्ति। ‘‘सचेपि तत्थ खीरं वा रसं वा आकिरन्ति, येन अज्झोत्थतं भत्तं एकरसं होति, कोटितो पट्ठाय भुञ्जन्तस्स अनापत्ती’’ति महापच्चरियं वुत्तं। महाअट्ठकथायं पन वुत्तं ‘‘खीरभत्तं वा रसभत्तं वा लभित्वा निसिन्नस्स तत्थेव अञ्ञेपि खीरभत्तं वा रसभत्तं वा आकिरन्ति, खीरं वा रसं वा पिवतो अनापत्ति, भुञ्जन्तेन पठमं लद्धमंसखण्डं वा भत्तपिण्डं वा मुखे पक्खिपित्वा कोटितो पट्ठाय भुञ्जितुं वट्टति। सप्पिपायासेपि एसेव नयो’’ति।
Sace pana mūlanimantanaṃ heṭṭhā hoti, pacchimaṃ pacchimaṃ upari, taṃ uparito paṭṭhāya bhuñjantassa āpatti, hatthaṃ pana anto pavesetvā paṭhamanimantanato ekampi kabaḷaṃ uddharitvā bhuttakālato paṭṭhāya yathā tathā vā bhuñjantassa anāpatti. ‘‘Sacepi tattha khīraṃ vā rasaṃ vā ākiranti, yena ajjhotthataṃ bhattaṃ ekarasaṃ hoti, koṭito paṭṭhāya bhuñjantassa anāpattī’’ti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ ‘‘khīrabhattaṃ vā rasabhattaṃ vā labhitvā nisinnassa tattheva aññepi khīrabhattaṃ vā rasabhattaṃ vā ākiranti, khīraṃ vā rasaṃ vā pivato anāpatti, bhuñjantena paṭhamaṃ laddhamaṃsakhaṇḍaṃ vā bhattapiṇḍaṃ vā mukhe pakkhipitvā koṭito paṭṭhāya bhuñjituṃ vaṭṭati. Sappipāyāsepi eseva nayo’’ti.
महाउपासको भिक्खुं निमन्तेति, तस्स कुलं उपगतस्स उपासकोपि तस्स पुत्तदारभातुभगिनिआदयोपि अत्तनो अत्तनो कोट्ठासं आहरित्वा पत्ते पक्खिपन्ति, ‘‘उपासकेन पठमं दिन्नं अभुञ्जित्वा पच्छा लद्धं भुञ्जन्तस्स आपत्ती’’ति महाअट्ठकथायं वुत्तं। कुरुन्दट्ठकथायं ‘‘वट्टती’’ति वुत्तं। महापच्चरियं ‘‘सचे पाटेक्कं पचन्ति, अत्तनो अत्तनो पक्कभत्ततो आहरित्वा देन्ति, तत्थ पच्छा आहटं पठमं भुञ्जन्तस्स पाचित्तियं। यदि पन सब्बेसं एकोव पाको होति, परम्परभोजनं न होती’’ति वुत्तं। महाउपासको निमन्तेत्वा निसीदापेति, अञ्ञो मनुस्सो पत्तं गण्हाति, न दातब्बं। किं, भन्ते, न देथाति। ननु उपासक तया निमन्तितम्हाति। ‘‘होतु, भन्ते, लद्धं लद्धं भुञ्जथा’’ति वदति, भुञ्जितुं वट्टति। ‘‘अञ्ञेन आहरित्वा भत्ते दिन्ने आपुच्छित्वापि भुञ्जितुं वट्टती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं।
Mahāupāsako bhikkhuṃ nimanteti, tassa kulaṃ upagatassa upāsakopi tassa puttadārabhātubhaginiādayopi attano attano koṭṭhāsaṃ āharitvā patte pakkhipanti, ‘‘upāsakena paṭhamaṃ dinnaṃ abhuñjitvā pacchā laddhaṃ bhuñjantassa āpattī’’ti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Kurundaṭṭhakathāyaṃ ‘‘vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ ‘‘sace pāṭekkaṃ pacanti, attano attano pakkabhattato āharitvā denti, tattha pacchā āhaṭaṃ paṭhamaṃ bhuñjantassa pācittiyaṃ. Yadi pana sabbesaṃ ekova pāko hoti, paramparabhojanaṃ na hotī’’ti vuttaṃ. Mahāupāsako nimantetvā nisīdāpeti, añño manusso pattaṃ gaṇhāti, na dātabbaṃ. Kiṃ, bhante, na dethāti. Nanu upāsaka tayā nimantitamhāti. ‘‘Hotu, bhante, laddhaṃ laddhaṃ bhuñjathā’’ti vadati, bhuñjituṃ vaṭṭati. ‘‘Aññena āharitvā bhatte dinne āpucchitvāpi bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti kurundiyaṃ vuttaṃ.
अनुमोदनं कत्वा गच्छन्तं धम्मं सोतुकामा ‘‘स्वेपि, भन्ते, आगच्छेय्याथा’’ति सब्बे निमन्तेन्ति, पुनदिवसे आगन्त्वा लद्धं लद्धं भुञ्जितुं वट्टति। कस्मा? सब्बेहि निमन्तितत्ता। एकोपि भिक्खु पिण्डाय चरन्तो भत्तं लभति, तमञ्ञो उपासको निमन्तेत्वा घरे निसीदापेति, न च ताव भत्तं सम्पज्जति, सचे सो भिक्खु पिण्डाय चरित्वा लद्धभत्तं भुञ्जति, आपत्ति। अभुञ्जित्वा निसिन्ने ‘‘किं, भन्ते, न भुञ्जसी’’ति वुत्ते ‘‘तया निमन्तितत्ता’’ति वत्वा ‘‘लद्धं लद्धं भुञ्जथ, भन्ते’’ति वुत्ते भुञ्जितुं वट्टति। सकलेन गामेन एकतो हुत्वा निमन्तितस्स यत्थ कत्थचि भुञ्जतो अनापत्ति। पूगेपि एसेव नयो। ‘‘अनापत्ति सकलेन गामेन निमन्तितो तस्मिं गामे यत्थ कत्थचि भुञ्जति, सकलेन पूगेन निमन्तितो तस्मिं पूगे यत्थ कत्थचि भुञ्जति, निमन्तियमानो ‘भिक्खं गहेस्सामी’ति भणति, निच्चभत्ते सलाकभत्ते पक्खिके उपोसथिके पाटिपदिके पञ्च भोजनानि ठपेत्वा सब्बत्थ अनापत्ती’’ति (पाचि॰ २२९) वुत्तं।
Anumodanaṃ katvā gacchantaṃ dhammaṃ sotukāmā ‘‘svepi, bhante, āgaccheyyāthā’’ti sabbe nimantenti, punadivase āgantvā laddhaṃ laddhaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati. Kasmā? Sabbehi nimantitattā. Ekopi bhikkhu piṇḍāya caranto bhattaṃ labhati, tamañño upāsako nimantetvā ghare nisīdāpeti, na ca tāva bhattaṃ sampajjati, sace so bhikkhu piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ bhuñjati, āpatti. Abhuñjitvā nisinne ‘‘kiṃ, bhante, na bhuñjasī’’ti vutte ‘‘tayā nimantitattā’’ti vatvā ‘‘laddhaṃ laddhaṃ bhuñjatha, bhante’’ti vutte bhuñjituṃ vaṭṭati. Sakalena gāmena ekato hutvā nimantitassa yattha katthaci bhuñjato anāpatti. Pūgepi eseva nayo. ‘‘Anāpatti sakalena gāmena nimantito tasmiṃ gāme yattha katthaci bhuñjati, sakalena pūgena nimantito tasmiṃ pūge yattha katthaci bhuñjati, nimantiyamāno ‘bhikkhaṃ gahessāmī’ti bhaṇati, niccabhatte salākabhatte pakkhike uposathike pāṭipadike pañca bhojanāni ṭhapetvā sabbattha anāpattī’’ti (pāci. 229) vuttaṃ.
तत्थ निमन्तियमानो भिक्खं गहेस्सामीति भणतीति एत्थ ‘‘भत्तं गण्हा’’ति निमन्तियमानो ‘‘न मय्हं तव भत्तेनत्थो, भिक्खं गण्हिस्सामी’’ति वदति, अनापत्तीति अत्थो। एत्थ पन महापदुमत्थेरो आह ‘‘एवं वदन्तो इमस्मिं सिक्खापदे अनिमन्तनं कातुं सक्कोति, भुञ्जनत्थाय पन ओकासो कतो होतीति नेव गणभोजनतो, न चारित्ततो मुच्चती’’ति। महासुमत्थेरो आह ‘‘यदग्गेन अनिमन्तनं कातुं सक्कोति, तदग्गेन नेव गणभोजनं, न चारित्तं होती’’ति।
Tattha nimantiyamāno bhikkhaṃ gahessāmīti bhaṇatīti ettha ‘‘bhattaṃ gaṇhā’’ti nimantiyamāno ‘‘na mayhaṃ tava bhattenattho, bhikkhaṃ gaṇhissāmī’’ti vadati, anāpattīti attho. Ettha pana mahāpadumatthero āha ‘‘evaṃ vadanto imasmiṃ sikkhāpade animantanaṃ kātuṃ sakkoti, bhuñjanatthāya pana okāso kato hotīti neva gaṇabhojanato, na cārittato muccatī’’ti. Mahāsumatthero āha ‘‘yadaggena animantanaṃ kātuṃ sakkoti, tadaggena neva gaṇabhojanaṃ, na cārittaṃ hotī’’ti.
तत्थ चारित्तन्ति –
Tattha cārittanti –
‘‘यो पन भिक्खु निमन्तितो सभत्तो समानो सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा पुरेभत्तं वा पच्छाभत्तं वा कुलेसु चारित्तं आपज्जेय्य अञ्ञत्र समया पाचित्तियं। तत्थायं समयो चीवरदानसमयो चीवरकारसमयो। अयं तत्थ समयो’’ति (पाचि॰ २९९) –
‘‘Yo pana bhikkhu nimantito sabhatto samāno santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā purebhattaṃ vā pacchābhattaṃ vā kulesu cārittaṃ āpajjeyya aññatra samayā pācittiyaṃ. Tatthāyaṃ samayo cīvaradānasamayo cīvarakārasamayo. Ayaṃ tattha samayo’’ti (pāci. 299) –
एवमागतं चारित्तसिक्खापदं वुत्तं। इमिना हि सिक्खापदेन यो पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरेन ‘‘भत्तं गण्हथा’’तिआदिना अकप्पियनिमन्तनेन निमन्तितो, तेनेव निमन्तनभत्तेन सभत्तो समानो सन्तं भिक्खुं ‘‘अहं इत्थन्नामस्स घरं गच्छामी’’ति वा ‘‘चारित्तं आपज्जामी’’ति वा ईदिसेन वचनेन अनापुच्छित्वा येन भत्तेन निमन्तितो, तं भुत्वा वा अभुत्वा वा अवीतिवत्तेयेव मज्झन्हिके यस्मिं कुले निमन्तितो, ततो अञ्ञानि कुलानि पविसेय्य, तस्स वुत्तलक्खणं दुविधम्पि समयं ठपेत्वा अञ्ञत्थ पाचित्तियं वुत्तं। तस्मा अकप्पियनिमन्तनेन निमन्तियमानो सचे ‘‘भिक्खं गण्हिस्सामी’’ति वदति, इमिनापि सिक्खापदेन अनापत्ति।
Evamāgataṃ cārittasikkhāpadaṃ vuttaṃ. Iminā hi sikkhāpadena yo pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarena ‘‘bhattaṃ gaṇhathā’’tiādinā akappiyanimantanena nimantito, teneva nimantanabhattena sabhatto samāno santaṃ bhikkhuṃ ‘‘ahaṃ itthannāmassa gharaṃ gacchāmī’’ti vā ‘‘cārittaṃ āpajjāmī’’ti vā īdisena vacanena anāpucchitvā yena bhattena nimantito, taṃ bhutvā vā abhutvā vā avītivatteyeva majjhanhike yasmiṃ kule nimantito, tato aññāni kulāni paviseyya, tassa vuttalakkhaṇaṃ duvidhampi samayaṃ ṭhapetvā aññattha pācittiyaṃ vuttaṃ. Tasmā akappiyanimantanena nimantiyamāno sace ‘‘bhikkhaṃ gaṇhissāmī’’ti vadati, imināpi sikkhāpadena anāpatti.
३. सन्तं भिक्खुं अनापुच्छाति एत्थ (पाचि॰ अट्ठ॰ २९८) पन कित्तावता सन्तो होति, कित्तावता असन्तो? अन्तोविहारे यत्थ ठितस्स कुलानि पयिरुपासनचित्तं उप्पन्नं, ततो पट्ठाय यं पस्से वा अभिमुखे वा पस्सति, यस्स सक्का होति पकतिवचनेन आरोचेतुं, अयं सन्तो नाम, इतो चितो च परियेसित्वा आरोचनकिच्चं पन नत्थि। यो हि एवं परियेसितब्बो, सो असन्तोयेव। अपिच अन्तोउपचारसीमाय भिक्खुं दिस्वा ‘‘आपुच्छिस्सामी’’ति गच्छति। तत्थ यं पस्सति, सो आपुच्छितब्बो। नो चे पस्सति, असन्तं भिक्खुं अनापुच्छा पविट्ठो नाम होति। विकालगामप्पवेसनेपि अयमेव नयो।
3.Santaṃbhikkhuṃ anāpucchāti ettha (pāci. aṭṭha. 298) pana kittāvatā santo hoti, kittāvatā asanto? Antovihāre yattha ṭhitassa kulāni payirupāsanacittaṃ uppannaṃ, tato paṭṭhāya yaṃ passe vā abhimukhe vā passati, yassa sakkā hoti pakativacanena ārocetuṃ, ayaṃ santo nāma, ito cito ca pariyesitvā ārocanakiccaṃ pana natthi. Yo hi evaṃ pariyesitabbo, so asantoyeva. Apica antoupacārasīmāya bhikkhuṃ disvā ‘‘āpucchissāmī’’ti gacchati. Tattha yaṃ passati, so āpucchitabbo. No ce passati, asantaṃ bhikkhuṃ anāpucchā paviṭṭho nāma hoti. Vikālagāmappavesanepi ayameva nayo.
सचे (पाचि॰ अट्ठ॰ ५१२) पन सम्बहुला केनचि कम्मेन गामं पविसन्ति, ‘‘विकाले गामप्पवेसनं आपुच्छामी’’ति सब्बेहि अञ्ञमञ्ञं आपुच्छितब्बं। तस्मिं गामे तं कम्मं न सम्पज्जतीति अञ्ञं गामं गच्छन्ति, गामसतम्पि होतु, पुन आपुच्छनकिच्चं नत्थि। सचे पन उस्साहं पटिप्पस्सम्भेत्वा विहारं गच्छन्ता अन्तरा अञ्ञं गामं पविसितुकामा होन्ति, पुन आपुच्छितब्बमेव। कुलघरे वा आसनसालाय वा भत्तकिच्चं कत्वा तेलभिक्खाय वा सप्पिभिक्खाय वा चरितुकामो होति, सचे पस्से भिक्खु अत्थि, आपुच्छित्वा गन्तब्बं। असन्ते भिक्खुम्हि ‘‘नत्थी’’ति गन्तब्बं, वीथिं ओतरित्वा भिक्खुं पस्सति, आपुच्छनकिच्चं नत्थि, अनापुच्छित्वापि चरितब्बमेव। गाममज्झेन मग्गो होति, तेन गच्छन्तस्स ‘‘तेलादिभिक्खाय चरिस्सामी’’ति चित्ते उप्पन्ने सचे पस्से भिक्खु अत्थि, आपुच्छित्वा चरितब्बं। मग्गा अनोक्कम्म भिक्खाय चरन्तस्स पन आपुच्छनकिच्चं नत्थि। सचे सीहो वा ब्यग्घो वा आगच्छति, मेघो वा उट्ठेति, अञ्ञो वा कोचि उपद्दवो उप्पज्जति, एवरूपासु आपदासु अनापुच्छापि बहिगामतो अन्तोगामं पविसितुं वट्टति।
Sace (pāci. aṭṭha. 512) pana sambahulā kenaci kammena gāmaṃ pavisanti, ‘‘vikāle gāmappavesanaṃ āpucchāmī’’ti sabbehi aññamaññaṃ āpucchitabbaṃ. Tasmiṃ gāme taṃ kammaṃ na sampajjatīti aññaṃ gāmaṃ gacchanti, gāmasatampi hotu, puna āpucchanakiccaṃ natthi. Sace pana ussāhaṃ paṭippassambhetvā vihāraṃ gacchantā antarā aññaṃ gāmaṃ pavisitukāmā honti, puna āpucchitabbameva. Kulaghare vā āsanasālāya vā bhattakiccaṃ katvā telabhikkhāya vā sappibhikkhāya vā caritukāmo hoti, sace passe bhikkhu atthi, āpucchitvā gantabbaṃ. Asante bhikkhumhi ‘‘natthī’’ti gantabbaṃ, vīthiṃ otaritvā bhikkhuṃ passati, āpucchanakiccaṃ natthi, anāpucchitvāpi caritabbameva. Gāmamajjhena maggo hoti, tena gacchantassa ‘‘telādibhikkhāya carissāmī’’ti citte uppanne sace passe bhikkhu atthi, āpucchitvā caritabbaṃ. Maggā anokkamma bhikkhāya carantassa pana āpucchanakiccaṃ natthi. Sace sīho vā byaggho vā āgacchati, megho vā uṭṭheti, añño vā koci upaddavo uppajjati, evarūpāsu āpadāsu anāpucchāpi bahigāmato antogāmaṃ pavisituṃ vaṭṭati.
४. ‘‘न च, भिक्खवे, अभिन्ने सरीरे पंसुकूलं गहेतब्बं, यो गण्हेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ १३७) वचनतो अब्भुण्हे अल्लसरीरे पंसुकूलं न गहेतब्बं, गण्हन्तो दुक्कटं आपज्जति। उपद्दवा च तस्स होन्ति, भिन्ने पन गहेतुं वट्टति।
4. ‘‘Na ca, bhikkhave, abhinne sarīre paṃsukūlaṃ gahetabbaṃ, yo gaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 137) vacanato abbhuṇhe allasarīre paṃsukūlaṃ na gahetabbaṃ, gaṇhanto dukkaṭaṃ āpajjati. Upaddavā ca tassa honti, bhinne pana gahetuṃ vaṭṭati.
कित्तावता पन भिन्नं होति? काककुललसोणसिङ्गालादीहि मुखतुण्डकेन वा दाठाय वा ईसकं फालितमत्तेनपि। यस्स पन पततो घंसनेन छविमत्तं छिन्नं होति, चम्मं अच्छिन्नं, एतं अभिन्नमेव, चम्मे पन छिन्ने भिन्नं। यस्सपि सजीवकालेयेव पभिन्ना गण्डकुट्ठपीळका वा वणो वा होति, इदम्पि भिन्नं, ततियदिवसतो पभुति उद्धुमातकादिभावेन कुणपभावं उपगतम्पि भिन्नमेव। सब्बेन सब्बं पन अभिन्नेपि सुसानगोपकेहि वा अञ्ञेहि वा मनुस्सेहि गाहापेतुं वट्टति। नो चे अञ्ञं लभति, सत्थकेन वा केनचि वा वणं कत्वा गहेतब्बं। विसभागसरीरे पन सतिं उपट्ठपेत्वा समणसञ्ञं उप्पादेत्वा सीसे वा हत्थपादपिट्ठियं वा वणं कत्वा गहेतुं वट्टति।
Kittāvatā pana bhinnaṃ hoti? Kākakulalasoṇasiṅgālādīhi mukhatuṇḍakena vā dāṭhāya vā īsakaṃ phālitamattenapi. Yassa pana patato ghaṃsanena chavimattaṃ chinnaṃ hoti, cammaṃ acchinnaṃ, etaṃ abhinnameva, camme pana chinne bhinnaṃ. Yassapi sajīvakāleyeva pabhinnā gaṇḍakuṭṭhapīḷakā vā vaṇo vā hoti, idampi bhinnaṃ, tatiyadivasato pabhuti uddhumātakādibhāvena kuṇapabhāvaṃ upagatampi bhinnameva. Sabbena sabbaṃ pana abhinnepi susānagopakehi vā aññehi vā manussehi gāhāpetuṃ vaṭṭati. No ce aññaṃ labhati, satthakena vā kenaci vā vaṇaṃ katvā gahetabbaṃ. Visabhāgasarīre pana satiṃ upaṭṭhapetvā samaṇasaññaṃ uppādetvā sīse vā hatthapādapiṭṭhiyaṃ vā vaṇaṃ katvā gahetuṃ vaṭṭati.
५. अच्छिन्नचीवरकेन भिक्खुना कथं पटिपज्जितब्बन्ति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अच्छिन्नचीवरस्स वा नट्ठचीवरस्स वा अञ्ञातकं गहपतिं वा गहपतानिं वा चीवरं विञ्ञापेतुं। यं आवासं पठमं उपगच्छति, सचे तत्थ होति सङ्घस्स विहारचीवरं वा उत्तरत्थरणं वा भूमत्थरणं वा भिसिच्छवि वा, तं गहेत्वा पारुपितुं ‘लभित्वा ओदहिस्सामी’ति। नो चे होति सङ्घस्स विहारचीवरं वा उत्तरत्थरणं वा भूमत्थरणं वा भिसिच्छवि वा, तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा आगन्तब्बं, न त्वेव नग्गेन आगन्तब्बं, यो आगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ ५१७) वचनतो इध वुत्तनयेन पटिपज्जितब्बं।
5.Acchinnacīvarakena bhikkhunā kathaṃ paṭipajjitabbanti? ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, acchinnacīvarassa vā naṭṭhacīvarassa vā aññātakaṃ gahapatiṃ vā gahapatāniṃ vā cīvaraṃ viññāpetuṃ. Yaṃ āvāsaṃ paṭhamaṃ upagacchati, sace tattha hoti saṅghassa vihāracīvaraṃ vā uttarattharaṇaṃ vā bhūmattharaṇaṃ vā bhisicchavi vā, taṃ gahetvā pārupituṃ ‘labhitvā odahissāmī’ti. No ce hoti saṅghassa vihāracīvaraṃ vā uttarattharaṇaṃ vā bhūmattharaṇaṃ vā bhisicchavi vā, tiṇena vā paṇṇena vā paṭicchādetvā āgantabbaṃ, na tveva naggena āgantabbaṃ, yo āgaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 517) vacanato idha vuttanayena paṭipajjitabbaṃ.
अयं पनेत्थ अनुपुब्बकथा (पारा॰ अट्ठ॰ २.५१७)। सचे हि चोरे पस्सित्वा दहरा पत्तचीवरानि गहेत्वा पलाता, चोरा थेरानं निवासनपारुपनमत्तंयेव हरित्वा गच्छन्ति, थेरेहि नेव ताव चीवरं विञ्ञापेतब्बं, न साखापलासं भञ्जितब्बं। अथ दहरा सब्बं भण्डकं छड्डेत्वा पलाता, चोरा थेरानञ्च निवासनपारुपनं तञ्च भण्डकं हरित्वा गच्छन्ति, दहरेहि आगन्त्वा अत्तनो निवासनपारुपनानि न ताव थेरानं दातब्बानि। न हि ते अनच्छिन्नचीवरा अत्तनो अत्थाय साखापलासं भञ्जितुं लभन्ति, अच्छिन्नचीवरानं पन अत्थाय लभन्ति। अच्छिन्नचीवराव अत्तनोपि परेसम्पि अत्थाय लभन्ति, तस्मा थेरेहि वा साखापलासं भञ्जित्वा वाकादीहि गन्थेत्वा दहरानं दातब्बं, दहरेहि वा थेरानं अत्थाय भञ्जित्वा गन्थेत्वा तेसं हत्थे दत्वा वा अदत्वा वा अत्तना निवासेत्वा अत्तनो निवासनपारुपनानि थेरानं दातब्बानि, नेव भूतगामपातब्यताय पाचित्तियं होति, न तेसं धारणे दुक्कटं।
Ayaṃ panettha anupubbakathā (pārā. aṭṭha. 2.517). Sace hi core passitvā daharā pattacīvarāni gahetvā palātā, corā therānaṃ nivāsanapārupanamattaṃyeva haritvā gacchanti, therehi neva tāva cīvaraṃ viññāpetabbaṃ, na sākhāpalāsaṃ bhañjitabbaṃ. Atha daharā sabbaṃ bhaṇḍakaṃ chaḍḍetvā palātā, corā therānañca nivāsanapārupanaṃ tañca bhaṇḍakaṃ haritvā gacchanti, daharehi āgantvā attano nivāsanapārupanāni na tāva therānaṃ dātabbāni. Na hi te anacchinnacīvarā attano atthāya sākhāpalāsaṃ bhañjituṃ labhanti, acchinnacīvarānaṃ pana atthāya labhanti. Acchinnacīvarāva attanopi paresampi atthāya labhanti, tasmā therehi vā sākhāpalāsaṃ bhañjitvā vākādīhi ganthetvā daharānaṃ dātabbaṃ, daharehi vā therānaṃ atthāya bhañjitvā ganthetvā tesaṃ hatthe datvā vā adatvā vā attanā nivāsetvā attano nivāsanapārupanāni therānaṃ dātabbāni, neva bhūtagāmapātabyatāya pācittiyaṃ hoti, na tesaṃ dhāraṇe dukkaṭaṃ.
सचे अन्तरामग्गे रजकत्थरणं वा होति, अञ्ञे वा तादिसे मनुस्से पस्सन्ति, चीवरं विञ्ञापेतब्बं। यानि च नेसं ते वा विञ्ञत्तमनुस्सा अञ्ञे वा साखापलासनिवासने भिक्खू दिस्वा उस्साहजाता वत्थानि देन्ति, तानि सदसानि वा होन्तु अदसानि वा नीलादिनानावण्णानि वा, कप्पियानिपि अकप्पियानिपि सब्बानिपि अच्छिन्नचीवरट्ठाने ठितत्ता तेसं निवासेतुञ्च पारुपितुञ्च वट्टन्ति।
Sace antarāmagge rajakattharaṇaṃ vā hoti, aññe vā tādise manusse passanti, cīvaraṃ viññāpetabbaṃ. Yāni ca nesaṃ te vā viññattamanussā aññe vā sākhāpalāsanivāsane bhikkhū disvā ussāhajātā vatthāni denti, tāni sadasāni vā hontu adasāni vā nīlādinānāvaṇṇāni vā, kappiyānipi akappiyānipi sabbānipi acchinnacīvaraṭṭhāne ṭhitattā tesaṃ nivāsetuñca pārupituñca vaṭṭanti.
वुत्तम्पिहेतं परिवारे –
Vuttampihetaṃ parivāre –
‘‘अकप्पकतं नापि रजनाय रत्तं,
‘‘Akappakataṃ nāpi rajanāya rattaṃ,
तेन निवत्थो येनकामं वजेय्य।
Tena nivattho yenakāmaṃ vajeyya;
न चस्स होति आपत्ति,
Na cassa hoti āpatti,
सो च धम्मो सुगतेन देसितो।
So ca dhammo sugatena desito;
पञ्हामेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति॥ (परि॰ ४८१)।
Pañhāmesā kusalehi cintitā’’ti. (pari. 481);
अयञ्हि पञ्हो अच्छिन्नचीवरकभिक्खुं सन्धाय वुत्तो। अथ पन तित्थियेहि समागच्छन्ति, ते च नेसं कुसचीरवाकचीरफलकचीरानि देन्ति, तानिपि लद्धिं अग्गहेत्वा निवासेतुं वट्टन्ति, निवासेत्वापि लद्धि न गहेतब्बा।
Ayañhi pañho acchinnacīvarakabhikkhuṃ sandhāya vutto. Atha pana titthiyehi samāgacchanti, te ca nesaṃ kusacīravākacīraphalakacīrāni denti, tānipi laddhiṃ aggahetvā nivāsetuṃ vaṭṭanti, nivāsetvāpi laddhi na gahetabbā.
यं आवासं पठमं उपगच्छन्ति, तत्थ विहारचीवरादीसु यं अत्थि, तं अनापुच्छापि गहेत्वा निवासेतुं वा पारुपितुं वा लभति। तञ्च खो ‘‘लभित्वा ओदहिस्सामि, पुन ठपेस्सामी’’ति अधिप्पायेन, न मूलच्छेज्जाय। लभित्वा च पन ञातितो वा उपट्ठाकतो वा अञ्ञतो वा कुतोचि पाकतिकमेव कातब्बं। विदेसगतेन पन एकस्मिं सङ्घिके आवासे सङ्घिकपरिभोगेन भुञ्जनत्थाय ठपेतब्बं। सचस्स परिभोगेनेव तं जीरति वा नस्सति वा, गीवा न होति। सचे पन एतेसं वुत्तप्पकारानं गिहिवत्थादीनं भिसिच्छविपरियन्तानं किञ्चि न लभति, तेन तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा आगन्तब्बन्ति।
Yaṃ āvāsaṃ paṭhamaṃ upagacchanti, tattha vihāracīvarādīsu yaṃ atthi, taṃ anāpucchāpi gahetvā nivāsetuṃ vā pārupituṃ vā labhati. Tañca kho ‘‘labhitvā odahissāmi, puna ṭhapessāmī’’ti adhippāyena, na mūlacchejjāya. Labhitvā ca pana ñātito vā upaṭṭhākato vā aññato vā kutoci pākatikameva kātabbaṃ. Videsagatena pana ekasmiṃ saṅghike āvāse saṅghikaparibhogena bhuñjanatthāya ṭhapetabbaṃ. Sacassa paribhogeneva taṃ jīrati vā nassati vā, gīvā na hoti. Sace pana etesaṃ vuttappakārānaṃ gihivatthādīnaṃ bhisicchavipariyantānaṃ kiñci na labhati, tena tiṇena vā paṇṇena vā paṭicchādetvā āgantabbanti.
६. ‘‘न, भिक्खवे, पटिभानचित्तं कारापेतब्बं इत्थिरूपकं पुरिसरूपकं, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २९९) वचनतो इत्थिपुरिसरूपं कातुं वा कारापेतुं वा भिक्खुनो न वट्टति। न केवलं (चूळव॰ अट्ठ॰ २९९) इत्थिपुरिसरूपमेव, तिरच्छानरूपम्पि अन्तमसो गण्डुप्पादरूपं भिक्खुनो सयं कातुं वा ‘‘करोही’’ति वत्तुं वा न वट्टति, ‘‘उपासक द्वारपालं करोही’’ति वत्तुम्पि न लभति। जातकपकरणअसदिसदानादीनि पन पसादनीयानि निब्बिदापटिसंयुत्तानि वा वत्थूनि परेहि कारापेतुं लभति, मालाकम्मादीनि सयम्पि कातुं लभति।
6. ‘‘Na, bhikkhave, paṭibhānacittaṃ kārāpetabbaṃ itthirūpakaṃ purisarūpakaṃ, yo kārāpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 299) vacanato itthipurisarūpaṃ kātuṃ vā kārāpetuṃ vā bhikkhuno na vaṭṭati. Na kevalaṃ (cūḷava. aṭṭha. 299) itthipurisarūpameva, tiracchānarūpampi antamaso gaṇḍuppādarūpaṃ bhikkhuno sayaṃ kātuṃ vā ‘‘karohī’’ti vattuṃ vā na vaṭṭati, ‘‘upāsaka dvārapālaṃ karohī’’ti vattumpi na labhati. Jātakapakaraṇaasadisadānādīni pana pasādanīyāni nibbidāpaṭisaṃyuttāni vā vatthūni parehi kārāpetuṃ labhati, mālākammādīni sayampi kātuṃ labhati.
७. ‘‘न, भिक्खवे, विप्पकतभोजनो भिक्खु वुट्ठापेतब्बो, यो वुट्ठापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३१६) वचनतो अन्तरघरे (चूळव॰ अट्ठ॰ ३१६) वा विहारे वा अरञ्ञे वा यत्थ कत्थचि भुञ्जमानो भिक्खु अनिट्ठिते भोजने न वुट्ठापेतब्बो, अन्तरघरे पच्छा आगतेन भिक्खं गहेत्वा गन्तब्बं। सचे मनुस्सा वा भिक्खू वा ‘‘पविसथा’’ति वदन्ति, ‘‘मयि पविसन्ते भिक्खू उट्ठहिस्सन्ती’’ति वत्तब्बं। ‘‘एथ, भन्ते, आसनं अत्थी’’ति वुत्ते पन पविसितब्बं। सचे कोचि किञ्चि न वदति, आसनसालं गन्त्वा अतिसमीपं अगन्त्वा सभागट्ठाने ठातब्बं। ओकासे कते ‘‘पविसथा’’ति वुत्तेन पविसितब्बं। सचे पन यं आसनं तस्स पापुणाति, तत्थ अभुञ्जन्तो भिक्खु निसिन्नो होति, तं उट्ठापेतुं वट्टति। यागुखज्जकादीसु पन यं किञ्चि पिवित्वा खादित्वा वा याव अञ्ञो आगच्छति, ताव निसिन्नं रित्तहत्थम्पि उट्ठापेतुं न वट्टति। विप्पकतभोजनोयेव हि सो होति।
7. ‘‘Na, bhikkhave, vippakatabhojano bhikkhu vuṭṭhāpetabbo, yo vuṭṭhāpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 316) vacanato antaraghare (cūḷava. aṭṭha. 316) vā vihāre vā araññe vā yattha katthaci bhuñjamāno bhikkhu aniṭṭhite bhojane na vuṭṭhāpetabbo, antaraghare pacchā āgatena bhikkhaṃ gahetvā gantabbaṃ. Sace manussā vā bhikkhū vā ‘‘pavisathā’’ti vadanti, ‘‘mayi pavisante bhikkhū uṭṭhahissantī’’ti vattabbaṃ. ‘‘Etha, bhante, āsanaṃ atthī’’ti vutte pana pavisitabbaṃ. Sace koci kiñci na vadati, āsanasālaṃ gantvā atisamīpaṃ agantvā sabhāgaṭṭhāne ṭhātabbaṃ. Okāse kate ‘‘pavisathā’’ti vuttena pavisitabbaṃ. Sace pana yaṃ āsanaṃ tassa pāpuṇāti, tattha abhuñjanto bhikkhu nisinno hoti, taṃ uṭṭhāpetuṃ vaṭṭati. Yāgukhajjakādīsu pana yaṃ kiñci pivitvā khāditvā vā yāva añño āgacchati, tāva nisinnaṃ rittahatthampi uṭṭhāpetuṃ na vaṭṭati. Vippakatabhojanoyeva hi so hoti.
सचे पन आपत्तिं अतिक्कमित्वापि वुट्ठापेतियेव, यं सो वुट्ठापेति, अयञ्च भिक्खु पवारितो होति, तेन वत्तब्बो ‘‘गच्छ उदकं आहराही’’ति। वुड्ढतरं भिक्खुं आणापेतुं इदमेव एकट्ठानं। सचे सो उदकम्पि न आहरति, साधुकं सित्थानि गिलित्वा वुड्ढस्स आसनं दातब्बं। वुत्तम्पि चेतं –
Sace pana āpattiṃ atikkamitvāpi vuṭṭhāpetiyeva, yaṃ so vuṭṭhāpeti, ayañca bhikkhu pavārito hoti, tena vattabbo ‘‘gaccha udakaṃ āharāhī’’ti. Vuḍḍhataraṃ bhikkhuṃ āṇāpetuṃ idameva ekaṭṭhānaṃ. Sace so udakampi na āharati, sādhukaṃ sitthāni gilitvā vuḍḍhassa āsanaṃ dātabbaṃ. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सचे वुट्ठापेति, पवारितो च होति, ‘गच्छ उदकं आहरा’ति वत्तब्बो। एवञ्चेतं लभेथ, इच्चेतं कुसलं। नो चे लभेथ, साधुकं सित्थानि गिलित्वा वुड्ढस्स आसनं दातब्बं। नत्वेवाहं, भिक्खवे, ‘केनचि परियायेन वुड्ढतरस्स भिक्खुनो आसनं पटिबाहितब्ब’न्ति वदामि, यो पटिबाहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३१६)।
‘‘Sace vuṭṭhāpeti, pavārito ca hoti, ‘gaccha udakaṃ āharā’ti vattabbo. Evañcetaṃ labhetha, iccetaṃ kusalaṃ. No ce labhetha, sādhukaṃ sitthāni gilitvā vuḍḍhassa āsanaṃ dātabbaṃ. Natvevāhaṃ, bhikkhave, ‘kenaci pariyāyena vuḍḍhatarassa bhikkhuno āsanaṃ paṭibāhitabba’nti vadāmi, yo paṭibāheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 316).
८. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, नवकेन भिक्खुना उद्दिसन्तेन समके वा आसने निसीदितुं उच्चतरे वा धम्मगारवेन, थेरेन भिक्खुना उद्दिसापेन्तेन समके वा आसने निसीदितुं नीचतरे वा धम्मगारवेना’’ति (चूळव॰ ३२०) वचनतो नवकतरेन भिक्खुना उद्दिसन्तेन उच्चतरेपि आसने निसीदितुं, वुड्ढतरेन भिक्खुना उद्दिसापेन्तेन नीचतरेपि आसने निसीदितुं वट्टति।
8. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, navakena bhikkhunā uddisantena samake vā āsane nisīdituṃ uccatare vā dhammagāravena, therena bhikkhunā uddisāpentena samake vā āsane nisīdituṃ nīcatare vā dhammagāravenā’’ti (cūḷava. 320) vacanato navakatarena bhikkhunā uddisantena uccatarepi āsane nisīdituṃ, vuḍḍhatarena bhikkhunā uddisāpentena nīcatarepi āsane nisīdituṃ vaṭṭati.
९. ‘‘अनुजानामि , भिक्खवे, तिवस्सन्तरेन सह निसीदितु’’न्ति (चूळव॰ ३२०) वचनतो तिवस्सन्तरेन भिक्खुना सद्धिं एकासने निसीदितुं वट्टति। तिवस्सन्तरो (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२०) नाम यो द्वीहि वस्सेहि महन्ततरो वा दहरतरो वा होति, यो पन एकेन वस्सेन महन्ततरो वा दहरतरो वा, यो वा समानवस्सो, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि, इमे सब्बे एकस्मिं मञ्चे वा पीठे वा द्वे द्वे हुत्वा निसीदितुं लभन्ति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दुवग्गस्स मञ्चं दुवग्गस्स पीठ’’न्ति (चूळव॰ ३२०) हि वुत्तं।
9. ‘‘Anujānāmi , bhikkhave, tivassantarena saha nisīditu’’nti (cūḷava. 320) vacanato tivassantarena bhikkhunā saddhiṃ ekāsane nisīdituṃ vaṭṭati. Tivassantaro (cūḷava. aṭṭha. 320) nāma yo dvīhi vassehi mahantataro vā daharataro vā hoti, yo pana ekena vassena mahantataro vā daharataro vā, yo vā samānavasso, tattha vattabbameva natthi, ime sabbe ekasmiṃ mañce vā pīṭhe vā dve dve hutvā nisīdituṃ labhanti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, duvaggassa mañcaṃ duvaggassa pīṭha’’nti (cūḷava. 320) hi vuttaṃ.
१०. यं पन तिण्णं पहोति, तं संहारिमं वा होतु असंहारिमं वा, तथारूपे अपि फलकखण्डे अनुपसम्पन्नेनपि सद्धिं निसीदितुं वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, यं तिण्णं पहोति, एत्तकं पच्छिमं दीघासन’’न्ति (चूळव॰ ३२०) हि वुत्तं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ठपेत्वा पण्डकं मातुगामं उभतोब्यञ्जनकं असमानासनिकेहि सह दीघासने निसीदितु’’न्ति (चूळव॰ ३२०) वचनतो पन दीघासनेपि पण्डकादीहि सह निसीदितुं न वट्टति।
10. Yaṃ pana tiṇṇaṃ pahoti, taṃ saṃhārimaṃ vā hotu asaṃhārimaṃ vā, tathārūpe api phalakakhaṇḍe anupasampannenapi saddhiṃ nisīdituṃ vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, yaṃ tiṇṇaṃ pahoti, ettakaṃ pacchimaṃ dīghāsana’’nti (cūḷava. 320) hi vuttaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā paṇḍakaṃ mātugāmaṃ ubhatobyañjanakaṃ asamānāsanikehi saha dīghāsane nisīditu’’nti (cūḷava. 320) vacanato pana dīghāsanepi paṇḍakādīhi saha nisīdituṃ na vaṭṭati.
११. गिलानं उपट्ठहन्तेन ‘‘नत्थि वो, भिक्खवे, माता, नत्थि पिता, ये वो उपट्ठहेय्युं, तुम्हे चे, भिक्खवे, अञ्ञमञ्ञं न उपट्ठहिस्सथ, अथ को चरहि उपट्ठहिस्सति। यो, भिक्खवे, मं उपट्ठहेय्य, सो गिलानं उपट्ठहेय्या’’ति (महाव॰ ३६५) इमं भगवतो अनुसासनिं अनुस्सरन्तेन सक्कच्चं उपट्ठातब्बो।
11. Gilānaṃ upaṭṭhahantena ‘‘natthi vo, bhikkhave, mātā, natthi pitā, ye vo upaṭṭhaheyyuṃ, tumhe ce, bhikkhave, aññamaññaṃ na upaṭṭhahissatha, atha ko carahi upaṭṭhahissati. Yo, bhikkhave, maṃ upaṭṭhaheyya, so gilānaṃ upaṭṭhaheyyā’’ti (mahāva. 365) imaṃ bhagavato anusāsaniṃ anussarantena sakkaccaṃ upaṭṭhātabbo.
सचे उपज्झायो होति, उपज्झायेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं। सचे आचरियो होति, आचरियेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं। सचे सद्धिविहारिको होति, सद्धिविहारिकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं। सचे अन्तेवासिको होति, अन्तेवासिकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं। सचे समानुपज्झायको होति, समानुपज्झायकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं। सचे समानाचरियको होति, समानाचरियकेन यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्बं। सचे न होति उपज्झायो वा आचरियो वा सद्धिविहारिको वा अन्तेवासिको वा समानुपज्झायको वा समानाचरियको वा, सङ्घेन उपट्ठातब्बो। नो चे उपट्ठहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६५) –
Sace upajjhāyo hoti, upajjhāyena yāvajīvaṃ upaṭṭhātabbo, vuṭṭhānamassa āgametabbaṃ. Sace ācariyo hoti, ācariyena yāvajīvaṃ upaṭṭhātabbo, vuṭṭhānamassa āgametabbaṃ. Sace saddhivihāriko hoti, saddhivihārikena yāvajīvaṃ upaṭṭhātabbo, vuṭṭhānamassa āgametabbaṃ. Sace antevāsiko hoti, antevāsikena yāvajīvaṃ upaṭṭhātabbo, vuṭṭhānamassa āgametabbaṃ. Sace samānupajjhāyako hoti, samānupajjhāyakena yāvajīvaṃ upaṭṭhātabbo, vuṭṭhānamassa āgametabbaṃ. Sace samānācariyako hoti, samānācariyakena yāvajīvaṃ upaṭṭhātabbo, vuṭṭhānamassa āgametabbaṃ. Sace na hoti upajjhāyo vā ācariyo vā saddhivihāriko vā antevāsiko vā samānupajjhāyako vā samānācariyako vā, saṅghena upaṭṭhātabbo. No ce upaṭṭhaheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 365) –
वचनतो यस्स (महाव॰ अट्ठ॰ ३६५) ते उपज्झायादयो तस्मिं विहारे नत्थि, आगन्तुको होति एकचारिकभिक्खु, सङ्घस्स भारो, तस्मा सङ्घेन उपट्ठातब्बो। नो चे उपट्ठहेय्य, सकलस्स सङ्घस्स आपत्ति। वारं ठपेत्वा जग्गन्तेसु पन यो अत्तनो वारे न जग्गति, तस्सेव आपत्ति, सङ्घत्थेरोपि वारतो न मुच्चति। सचे सकलो सङ्घो एकस्स भारं करोति, एको वा वत्तसम्पन्नो भिक्खु ‘‘अहमेव जग्गिस्सामी’’ति जग्गति, सङ्घो आपत्तितो मुच्चति।
Vacanato yassa (mahāva. aṭṭha. 365) te upajjhāyādayo tasmiṃ vihāre natthi, āgantuko hoti ekacārikabhikkhu, saṅghassa bhāro, tasmā saṅghena upaṭṭhātabbo. No ce upaṭṭhaheyya, sakalassa saṅghassa āpatti. Vāraṃ ṭhapetvā jaggantesu pana yo attano vāre na jaggati, tasseva āpatti, saṅghattheropi vārato na muccati. Sace sakalo saṅgho ekassa bhāraṃ karoti, eko vā vattasampanno bhikkhu ‘‘ahameva jaggissāmī’’ti jaggati, saṅgho āpattito muccati.
गिलानेन पन –
Gilānena pana –
‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानो दूपट्ठो होति। असप्पायकारी होति, सप्पाये मत्तं न जानाति, भेसज्जं न पटिसेविता होति, अत्थकामस्स गिलानुपट्ठाकस्स यथाभूतं आबाधं नाविकत्ता होति ‘अभिक्कमन्तं वा अभिक्कमतीति, पटिक्कमन्तं वा पटिक्कमतीति, ठितं वा ठितो’ति, उप्पन्नानं सारीरिकानं वेदनानं दुक्खानं तिब्बानं खरानं कटुकानं असातानं अमनापानं पाणहरानं अनधिवासकजातिको होती’’ति (महाव॰ ३६६) –
‘‘Pañcahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgato gilāno dūpaṭṭho hoti. Asappāyakārī hoti, sappāye mattaṃ na jānāti, bhesajjaṃ na paṭisevitā hoti, atthakāmassa gilānupaṭṭhākassa yathābhūtaṃ ābādhaṃ nāvikattā hoti ‘abhikkamantaṃ vā abhikkamatīti, paṭikkamantaṃ vā paṭikkamatīti, ṭhitaṃ vā ṭhito’ti, uppannānaṃ sārīrikānaṃ vedanānaṃ dukkhānaṃ tibbānaṃ kharānaṃ kaṭukānaṃ asātānaṃ amanāpānaṃ pāṇaharānaṃ anadhivāsakajātiko hotī’’ti (mahāva. 366) –
एवं वुत्तानि पञ्च अयुत्तङ्गानि आरका परिवज्जेत्वा –
Evaṃ vuttāni pañca ayuttaṅgāni ārakā parivajjetvā –
‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानो सूपट्ठो होति। सप्पायकारी होति, सप्पाये मत्तं जानाति, भेसज्जं पटिसेविता होति, अत्थकामस्स गिलानुपट्ठाकस्स यथाभूतं आबाधं आविकत्ता होति ‘अभिक्कमन्तं वा अभिक्कमतीति, पटिक्कमन्तं वा पटिक्कमतीति, ठितं वा ठितो’ति, उप्पन्नानं सारीरिकानं वेदनानं दुक्खानं तिब्बानं खरानं कटुकानं असातानं अमनापानं पाणहरानं अधिवासकजातिको होती’’ति (महाव॰ ३६६) –
‘‘Pañcahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgato gilāno sūpaṭṭho hoti. Sappāyakārī hoti, sappāye mattaṃ jānāti, bhesajjaṃ paṭisevitā hoti, atthakāmassa gilānupaṭṭhākassa yathābhūtaṃ ābādhaṃ āvikattā hoti ‘abhikkamantaṃ vā abhikkamatīti, paṭikkamantaṃ vā paṭikkamatīti, ṭhitaṃ vā ṭhito’ti, uppannānaṃ sārīrikānaṃ vedanānaṃ dukkhānaṃ tibbānaṃ kharānaṃ kaṭukānaṃ asātānaṃ amanāpānaṃ pāṇaharānaṃ adhivāsakajātiko hotī’’ti (mahāva. 366) –
एवं वुत्तपञ्चङ्गसमन्नागतेन भवितब्बं।
Evaṃ vuttapañcaṅgasamannāgatena bhavitabbaṃ.
गिलानुपट्ठाकेन च –
Gilānupaṭṭhākena ca –
‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानुपट्ठाको नालं गिलानं उपट्ठातुं। न पटिबलो होति भेसज्जं संविधातुं, सप्पायासप्पायं न जानाति, असप्पायं उपनामेति, सप्पायं अपनामेति, आमिसन्तरो गिलानं उपट्ठाति, नो मेत्तचित्तो, जेगुच्छी होति उच्चारं वा पस्सावं वा खेळं वा वन्तं वा नीहातुं, न पटिबलो होति गिलानं कालेन कालं धम्मिया कथाय सन्दस्सेतुं समादपेतुं समुत्तेजेतुं सम्पहंसेतु’’न्ति (महाव॰ ३६६) –
‘‘Pañcahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgato gilānupaṭṭhāko nālaṃ gilānaṃ upaṭṭhātuṃ. Na paṭibalo hoti bhesajjaṃ saṃvidhātuṃ, sappāyāsappāyaṃ na jānāti, asappāyaṃ upanāmeti, sappāyaṃ apanāmeti, āmisantaro gilānaṃ upaṭṭhāti, no mettacitto, jegucchī hoti uccāraṃ vā passāvaṃ vā kheḷaṃ vā vantaṃ vā nīhātuṃ, na paṭibalo hoti gilānaṃ kālena kālaṃ dhammiyā kathāya sandassetuṃ samādapetuṃ samuttejetuṃ sampahaṃsetu’’nti (mahāva. 366) –
एवं वुत्तानि पञ्च अयुत्तङ्गानि आरका परिवज्जेत्वा –
Evaṃ vuttāni pañca ayuttaṅgāni ārakā parivajjetvā –
‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतो गिलानुपट्ठाको अलं गिलानं उपट्ठातुं। पटिबलो होति भेसज्जं संविधातुं, सप्पायासप्पायं जानाति, असप्पायं अपनामेति, सप्पायं उपनामेति, मेत्तचित्तो गिलानं उपट्ठाति, नो आमिसन्तरो, अजेगुच्छी होति उच्चारं वा पस्सावं वा खेळं वा वन्तं वा नीहातुं, पटिबलो होति गिलानं कालेन कालं धम्मिया कथाय सन्दस्सेतुं समादपेतुं समुत्तेजेतुं सम्पहंसेतु’’न्ति (महाव॰ ३६६) –
‘‘Pañcahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgato gilānupaṭṭhāko alaṃ gilānaṃ upaṭṭhātuṃ. Paṭibalo hoti bhesajjaṃ saṃvidhātuṃ, sappāyāsappāyaṃ jānāti, asappāyaṃ apanāmeti, sappāyaṃ upanāmeti, mettacitto gilānaṃ upaṭṭhāti, no āmisantaro, ajegucchī hoti uccāraṃ vā passāvaṃ vā kheḷaṃ vā vantaṃ vā nīhātuṃ, paṭibalo hoti gilānaṃ kālena kālaṃ dhammiyā kathāya sandassetuṃ samādapetuṃ samuttejetuṃ sampahaṃsetu’’nti (mahāva. 366) –
एवं वुत्तपञ्चङ्गसमन्नागतेन भवितब्बं।
Evaṃ vuttapañcaṅgasamannāgatena bhavitabbaṃ.
१२. धम्मिं कथं करोन्तेन (महाव॰ अट्ठ॰ २.१८०) च ‘‘सीलवा हि त्वं कतकुसलो, कस्मा मीयमानो भायसि, ननु सीलवतो सग्गो नाम मरणमत्तपटिबद्धोयेवा’’ति एवं गिलानस्स भिक्खुनो मरणवण्णो न संवण्णेतब्बो। सचे हि तस्स संवण्णनं सुत्वा आहारुपच्छेदादिना उपक्कमेन एकजवनवारावसेसेपि आयुस्मिं अन्तरा कालं करोति, इमिनाव मारितो होति। पण्डितेन पन भिक्खुना इमिना नयेन अनुसिट्ठि दातब्बा ‘‘सीलवतो नाम अनच्छरिया मग्गफलुप्पत्ति, तस्मा विहारादीसु आसत्तिं अकत्वा बुद्धगतं धम्मगतं सङ्घगतं कायगतञ्च सतिं उपट्ठपेत्वा मनसिकारे अप्पमादो कातब्बो’’ति। मरणवण्णेपि संवण्णिते सो ताय संवण्णनाय कञ्चि उपक्कमं अकत्वा अत्तनो धम्मताय यथायुना यथानुसन्धिनाव मरति, तप्पच्चया संवण्णको आपत्तिया न कारेतब्बो।
12. Dhammiṃ kathaṃ karontena (mahāva. aṭṭha. 2.180) ca ‘‘sīlavā hi tvaṃ katakusalo, kasmā mīyamāno bhāyasi, nanu sīlavato saggo nāma maraṇamattapaṭibaddhoyevā’’ti evaṃ gilānassa bhikkhuno maraṇavaṇṇo na saṃvaṇṇetabbo. Sace hi tassa saṃvaṇṇanaṃ sutvā āhārupacchedādinā upakkamena ekajavanavārāvasesepi āyusmiṃ antarā kālaṃ karoti, imināva mārito hoti. Paṇḍitena pana bhikkhunā iminā nayena anusiṭṭhi dātabbā ‘‘sīlavato nāma anacchariyā maggaphaluppatti, tasmā vihārādīsu āsattiṃ akatvā buddhagataṃ dhammagataṃ saṅghagataṃ kāyagatañca satiṃ upaṭṭhapetvā manasikāre appamādo kātabbo’’ti. Maraṇavaṇṇepi saṃvaṇṇite so tāya saṃvaṇṇanāya kañci upakkamaṃ akatvā attano dhammatāya yathāyunā yathānusandhināva marati, tappaccayā saṃvaṇṇako āpattiyā na kāretabbo.
१३. ‘‘न च, भिक्खवे, अत्तानं पातेतब्बं, यो पातेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ १८३) वचनतो गिलानेन (पारा॰ अट्ठ॰ २.१८२-१८३) भिक्खुनापि येन केनचि उपक्कमेन अन्तमसो आहारुपच्छेदनेनपि अत्ता न मारेतब्बो। योपि गिलानो विज्जमाने भेसज्जे च उपट्ठाकेसु च मरितुकामो आहारं उपच्छिन्दति, दुक्कटमेव। यस्स पन महाआबाधो चिरानुबन्धो, भिक्खू उपट्ठहन्ता किलमन्ति जिगुच्छन्ति, ‘‘कदा नु खो गिलानतो मुच्चिस्सामा’’ति अट्टीयन्ति। सचे सो ‘‘अयं अत्तभावो पटिजग्गियमानोपि न तिट्ठति, भिक्खू च किलमन्ती’’ति आहारं उपच्छिन्दति, भेसज्जं न सेवति, वट्टति। यो पन ‘‘अयं रोगो खरो, आयुसङ्खारा न तिट्ठन्ति, अयञ्च मे विसेसाधिगमो हत्थप्पत्तो विय दिस्सती’’ति उपच्छिन्दति, वट्टतियेव। अगिलानस्सपि उप्पन्नसंवेगस्स ‘‘आहारपरियेसनं नाम पपञ्चो, कम्मट्ठानमेव अनुयुञ्जिस्सामी’’ति कम्मट्ठानसीसेन उपच्छिन्दन्तस्स वट्टति। विसेसाधिगमं ब्याकरित्वा आहारं उपच्छिन्दति, न वट्टति। सभागानञ्हि लज्जीभिक्खूनं कथेतुं वट्टति।
13. ‘‘Na ca, bhikkhave, attānaṃ pātetabbaṃ, yo pāteyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 183) vacanato gilānena (pārā. aṭṭha. 2.182-183) bhikkhunāpi yena kenaci upakkamena antamaso āhārupacchedanenapi attā na māretabbo. Yopi gilāno vijjamāne bhesajje ca upaṭṭhākesu ca maritukāmo āhāraṃ upacchindati, dukkaṭameva. Yassa pana mahāābādho cirānubandho, bhikkhū upaṭṭhahantā kilamanti jigucchanti, ‘‘kadā nu kho gilānato muccissāmā’’ti aṭṭīyanti. Sace so ‘‘ayaṃ attabhāvo paṭijaggiyamānopi na tiṭṭhati, bhikkhū ca kilamantī’’ti āhāraṃ upacchindati, bhesajjaṃ na sevati, vaṭṭati. Yo pana ‘‘ayaṃ rogo kharo, āyusaṅkhārā na tiṭṭhanti, ayañca me visesādhigamo hatthappatto viya dissatī’’ti upacchindati, vaṭṭatiyeva. Agilānassapi uppannasaṃvegassa ‘‘āhārapariyesanaṃ nāma papañco, kammaṭṭhānameva anuyuñjissāmī’’ti kammaṭṭhānasīsena upacchindantassa vaṭṭati. Visesādhigamaṃ byākaritvā āhāraṃ upacchindati, na vaṭṭati. Sabhāgānañhi lajjībhikkhūnaṃ kathetuṃ vaṭṭati.
१४. ‘‘न च, भिक्खवे, अप्पटिवेक्खित्वा आसने निसीदितब्बं, यो निसीदेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ १८०) वचनतो आसनं अनुपपरिक्खित्वा न निसीदितब्बं। कीदिसं (पारा॰ अट्ठ॰ २.१८०) पन आसनं उपपरिक्खितब्बं, कीदिसं न उपपरिक्खितब्बं? यं सुद्धं आसनमेव होति अपच्चत्थरणकं, यञ्च आगन्त्वा ठितानं पस्सतंयेव अत्थरीयति, तं न पच्चवेक्खितब्बं, निसीदितुं वट्टति। यम्पि मनुस्सा सयं हत्थेन अक्कमित्वा ‘‘इध भन्ते निसीदथा’’ति देन्ति, तस्मिम्पि वट्टति। सचेपि पठममेव आगन्त्वापि निसिन्ना पच्छा उद्धं वा अधो वा सङ्कमन्ति, पटिवेक्खणकिच्चं नत्थि। यम्पि तनुकेन वत्थेन यथा तलं दिस्सति, एवं पटिच्छन्नं होति, तस्मिम्पि पटिवेक्खणकिच्चं नत्थि। यं पन पटिकच्चेव पावारकोजवादीहि अत्थतं होति, तं हत्थेन परामसित्वा सल्लक्खेत्वा निसीदितब्बं। महापच्चरियं पन ‘‘घनसाटकेनपि अत्थते यस्मिं वलि न पञ्ञायति, तं न पटिवेक्खितब्ब’’न्ति वुत्तं।
14. ‘‘Na ca, bhikkhave, appaṭivekkhitvā āsane nisīditabbaṃ, yo nisīdeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 180) vacanato āsanaṃ anupaparikkhitvā na nisīditabbaṃ. Kīdisaṃ (pārā. aṭṭha. 2.180) pana āsanaṃ upaparikkhitabbaṃ, kīdisaṃ na upaparikkhitabbaṃ? Yaṃ suddhaṃ āsanameva hoti apaccattharaṇakaṃ, yañca āgantvā ṭhitānaṃ passataṃyeva attharīyati, taṃ na paccavekkhitabbaṃ, nisīdituṃ vaṭṭati. Yampi manussā sayaṃ hatthena akkamitvā ‘‘idha bhante nisīdathā’’ti denti, tasmimpi vaṭṭati. Sacepi paṭhamameva āgantvāpi nisinnā pacchā uddhaṃ vā adho vā saṅkamanti, paṭivekkhaṇakiccaṃ natthi. Yampi tanukena vatthena yathā talaṃ dissati, evaṃ paṭicchannaṃ hoti, tasmimpi paṭivekkhaṇakiccaṃ natthi. Yaṃ pana paṭikacceva pāvārakojavādīhi atthataṃ hoti, taṃ hatthena parāmasitvā sallakkhetvā nisīditabbaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘ghanasāṭakenapi atthate yasmiṃ vali na paññāyati, taṃ na paṭivekkhitabba’’nti vuttaṃ.
१५. ‘‘न , भिक्खवे, दवाय सिला पटिविज्झितब्बा, यो पटिविज्झेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ १८३) वचनतो हसाधिप्पायेन पासाणो न पवट्टेतब्बो। न केवलञ्च (पारा॰ अट्ठ॰ २.१८२-१८३) पासाणो, अञ्ञम्पि यं किञ्चि दारुखण्डं वा इट्ठकखण्डं वा हत्थेन वा यन्तेन वा पटिविज्झितुं न वट्टति। चेतियादीनं अत्थाय पासाणादयो हसन्ता हसन्ता पवट्टेन्तिपि खिपन्तिपि उक्खिपन्तिपि, ‘‘कम्मसमयो’’ति वट्टति, अञ्ञम्पि ईदिसं नवकम्मं वा करोन्ता भण्डकं वा धोवन्ता रुक्खं वा धोवनदण्डकं वा उक्खिपित्वा पटिविज्झन्ति, वट्टति, भत्तविस्सग्गकालादीसु काके वा सोणे वा कट्ठं वा कथलं वा खिपित्वा पलापेन्ति, वट्टति।
15. ‘‘Na , bhikkhave, davāya silā paṭivijjhitabbā, yo paṭivijjheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 183) vacanato hasādhippāyena pāsāṇo na pavaṭṭetabbo. Na kevalañca (pārā. aṭṭha. 2.182-183) pāsāṇo, aññampi yaṃ kiñci dārukhaṇḍaṃ vā iṭṭhakakhaṇḍaṃ vā hatthena vā yantena vā paṭivijjhituṃ na vaṭṭati. Cetiyādīnaṃ atthāya pāsāṇādayo hasantā hasantā pavaṭṭentipi khipantipi ukkhipantipi, ‘‘kammasamayo’’ti vaṭṭati, aññampi īdisaṃ navakammaṃ vā karontā bhaṇḍakaṃ vā dhovantā rukkhaṃ vā dhovanadaṇḍakaṃ vā ukkhipitvā paṭivijjhanti, vaṭṭati, bhattavissaggakālādīsu kāke vā soṇe vā kaṭṭhaṃ vā kathalaṃ vā khipitvā palāpenti, vaṭṭati.
१६. ‘‘न, भिक्खवे, दायो आलिम्पितब्बो, यो आलिम्पेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २८३) वचनतो वने अग्गि न दातब्बो। सचे (पारा॰ अट्ठ॰ २.१९०) पन ‘‘एत्थन्तरे यो कोचि सत्तो मरतू’’ति अग्गिं देति, पाराजिकानन्तरियथुल्लच्चयपाचित्तियवत्थूनं अनुरूपतो पाराजिकादीनि अकुसलरासि च होति। ‘‘अल्लतिणवनप्पतयो डय्हन्तू’’ति अग्गिं देन्तस्स पाचित्तियं, ‘‘दब्बूपकरणानि विनस्सन्तू’’ति अग्गिं देन्तस्स दुक्कटं। ‘‘खिड्डाधिप्पायेनपि दुक्कट’’न्ति सङ्खेपट्ठकथायं वुत्तं। ‘‘यं किञ्चि अल्लसुक्खं सइन्द्रियानिन्द्रियं डय्हतू’’ति अग्गिं देन्तस्स वत्थुवसेन पाराजिकथुल्लच्चयपाचित्तियदुक्कटानि वेदितब्बानि।
16. ‘‘Na, bhikkhave, dāyo ālimpitabbo, yo ālimpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 283) vacanato vane aggi na dātabbo. Sace (pārā. aṭṭha. 2.190) pana ‘‘etthantare yo koci satto maratū’’ti aggiṃ deti, pārājikānantariyathullaccayapācittiyavatthūnaṃ anurūpato pārājikādīni akusalarāsi ca hoti. ‘‘Allatiṇavanappatayo ḍayhantū’’ti aggiṃ dentassa pācittiyaṃ, ‘‘dabbūpakaraṇāni vinassantū’’ti aggiṃ dentassa dukkaṭaṃ. ‘‘Khiḍḍādhippāyenapi dukkaṭa’’nti saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci allasukkhaṃ saindriyānindriyaṃ ḍayhatū’’ti aggiṃ dentassa vatthuvasena pārājikathullaccayapācittiyadukkaṭāni veditabbāni.
पटग्गिदानं पन परित्तकरणञ्च भगवता अनुञ्ञातं, तस्मा अरञ्ञे वनकम्मिकेहि वा दिन्नं सयं वा उट्ठितं अग्गिं आगच्छन्तं दिस्वा ‘‘तिणकुटियो मा विनस्सन्तू’’ति तस्स अग्गिनो पटिअग्गिं दातुं वट्टति, येन सद्धिं आगच्छन्तो अग्गि एकतो हुत्वा निरुपादानो निब्बाति। ‘‘परित्तम्पि कातुं वट्टती’’ति तिणकुटिकानं समन्ता भूमितच्छनं परिखाखणनं वा, यथा आगतो अग्गि उपादानं अलभित्वा निब्बाति, एतञ्च सब्बं उट्ठितेयेव अग्गिस्मिं असति अनुपसम्पन्ने सयम्पि कातुं वट्टति। अनुट्ठिते पन अनुपसम्पन्नेहि कप्पियवोहारेन कारेतब्बं, उदकेन पन निब्बापेन्तेहि अप्पाणकमेव उदकं आसिञ्चितब्बं।
Paṭaggidānaṃ pana parittakaraṇañca bhagavatā anuññātaṃ, tasmā araññe vanakammikehi vā dinnaṃ sayaṃ vā uṭṭhitaṃ aggiṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘tiṇakuṭiyo mā vinassantū’’ti tassa aggino paṭiaggiṃ dātuṃ vaṭṭati, yena saddhiṃ āgacchanto aggi ekato hutvā nirupādāno nibbāti. ‘‘Parittampi kātuṃ vaṭṭatī’’ti tiṇakuṭikānaṃ samantā bhūmitacchanaṃ parikhākhaṇanaṃ vā, yathā āgato aggi upādānaṃ alabhitvā nibbāti, etañca sabbaṃ uṭṭhiteyeva aggismiṃ asati anupasampanne sayampi kātuṃ vaṭṭati. Anuṭṭhite pana anupasampannehi kappiyavohārena kāretabbaṃ, udakena pana nibbāpentehi appāṇakameva udakaṃ āsiñcitabbaṃ.
१७. अस्सद्धेसु (पारा॰ अट्ठ॰ २.१८१) मिच्छादिट्ठिकुलेसु सक्कच्चं पणीतभोजनं लभित्वा अनुपपरिक्खित्वा नेव अत्तना परिभुञ्जितब्बं, न परेसं दातब्बं। विसमिस्सम्पि हि तानि कुलानि पिण्डपातं देन्ति। यम्पि आभिदोसिकं भत्तं वा खज्जकं वा ततो लभति, तम्पि न परिभुञ्जितब्बं। अपिहितवत्थुम्पि हि सप्पविच्छिकादीहि अधिसयितं छड्डनीयधम्मं तानि कुलानि देन्ति। गन्धहलिद्दादिमक्खितोपि ततो पिण्डपातो न गहेतब्बो। सरीरे रोगट्ठानानि पुञ्छित्वा ठपितभत्तम्पि हि तानि दातब्बं मञ्ञन्तीति।
17. Assaddhesu (pārā. aṭṭha. 2.181) micchādiṭṭhikulesu sakkaccaṃ paṇītabhojanaṃ labhitvā anupaparikkhitvā neva attanā paribhuñjitabbaṃ, na paresaṃ dātabbaṃ. Visamissampi hi tāni kulāni piṇḍapātaṃ denti. Yampi ābhidosikaṃ bhattaṃ vā khajjakaṃ vā tato labhati, tampi na paribhuñjitabbaṃ. Apihitavatthumpi hi sappavicchikādīhi adhisayitaṃ chaḍḍanīyadhammaṃ tāni kulāni denti. Gandhahaliddādimakkhitopi tato piṇḍapāto na gahetabbo. Sarīre rogaṭṭhānāni puñchitvā ṭhapitabhattampi hi tāni dātabbaṃ maññantīti.
१८. ‘‘अनापत्ति, भिक्खवे, गोपकस्स दाने’’ति (पारा॰ १५६) वुत्तं। तत्थ (पारा॰ अट्ठ॰ १.१५६) कतरं गोपकदानं वट्टति, कतरं न वट्टति? महासुमत्थेरो ताव आह ‘‘यं गोपकस्स परिच्छिन्दित्वा दिन्नं होति ‘एत्तकं दिवसे दिवसे गण्हा’ति, तदेव वट्टति, ततो उत्तरि न वट्टती’’ति। महापदुमत्थेरो पनाह ‘‘किं गोपकानं पण्णं आरोपेत्वा निमित्तसञ्ञं वा कत्वा दिन्नं अत्थि, एतेसं हत्थे विस्सट्ठकस्स एते इस्सरा, तस्मा यं देन्ति, तं बहुकम्पि वट्टती’’ति। कुरुन्दट्ठकथायं पन वुत्तं ‘‘मनुस्सानं आरामं वा अञ्ञं वा फलाफलं दारका रक्खन्ति, तेहि दिन्नं वट्टति, आहरापेत्वा पन न गहेतब्बं। सङ्घिके पन चेतियस्स सन्तके च केणिया गहेत्वा रक्खन्तस्सेव दानं वट्टति, वेतनेन रक्खन्तस्स अत्तनो भागमत्तं वट्टती’’ति। महापच्चरियं पन ‘‘यं गिहीनं आरामरक्खका भिक्खूनं देन्ति, एतम्पि वट्टति। भिक्खुसङ्घस्स आरामगोपका यं अत्तनो भतिया खण्डित्वा देन्ति, एतं वट्टति। योपि उपड्ढारामं वा केचिदेव रुक्खे वा भतिं लभित्वा रक्खति, तस्सपि अत्तनो सम्पत्तरुक्खतोयेव दातुं वट्टति, केणिया गहेत्वा रक्खन्तस्स पन सब्बम्पि वट्टती’’ति वुत्तं। एतं पन सब्बं ब्यञ्जनतो नानं, अत्थतो एकमेव, तस्मा अधिप्पायं ञत्वा गहेतब्बं।
18. ‘‘Anāpatti, bhikkhave, gopakassa dāne’’ti (pārā. 156) vuttaṃ. Tattha (pārā. aṭṭha. 1.156) kataraṃ gopakadānaṃ vaṭṭati, kataraṃ na vaṭṭati? Mahāsumatthero tāva āha ‘‘yaṃ gopakassa paricchinditvā dinnaṃ hoti ‘ettakaṃ divase divase gaṇhā’ti, tadeva vaṭṭati, tato uttari na vaṭṭatī’’ti. Mahāpadumatthero panāha ‘‘kiṃ gopakānaṃ paṇṇaṃ āropetvā nimittasaññaṃ vā katvā dinnaṃ atthi, etesaṃ hatthe vissaṭṭhakassa ete issarā, tasmā yaṃ denti, taṃ bahukampi vaṭṭatī’’ti. Kurundaṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ ‘‘manussānaṃ ārāmaṃ vā aññaṃ vā phalāphalaṃ dārakā rakkhanti, tehi dinnaṃ vaṭṭati, āharāpetvā pana na gahetabbaṃ. Saṅghike pana cetiyassa santake ca keṇiyā gahetvā rakkhantasseva dānaṃ vaṭṭati, vetanena rakkhantassa attano bhāgamattaṃ vaṭṭatī’’ti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘yaṃ gihīnaṃ ārāmarakkhakā bhikkhūnaṃ denti, etampi vaṭṭati. Bhikkhusaṅghassa ārāmagopakā yaṃ attano bhatiyā khaṇḍitvā denti, etaṃ vaṭṭati. Yopi upaḍḍhārāmaṃ vā kecideva rukkhe vā bhatiṃ labhitvā rakkhati, tassapi attano sampattarukkhatoyeva dātuṃ vaṭṭati, keṇiyā gahetvā rakkhantassa pana sabbampi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Etaṃ pana sabbaṃ byañjanato nānaṃ, atthato ekameva, tasmā adhippāyaṃ ñatvā gahetabbaṃ.
अपिचेत्थ अयम्पि विनिच्छयो वेदितब्बो (पारा॰ अट्ठ॰ १.१५६) – यत्थ आवासिका आगन्तुकानं न देन्ति, फलवारे च सम्पत्ते अञ्ञेसं अभावं दिस्वा चोरिकाय अत्तनाव खादन्ति, तत्थ आगन्तुकेहि घण्टिं पहरित्वा भाजेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति। यत्थ पन आवासिका रुक्खे रक्खित्वा फलवारे सम्पत्ते भाजेत्वा खादन्ति, चतूसु पच्चयेसु सम्मा उपनेन्ति, अनिस्सरा तत्थ आगन्तुका। येपि रुक्खा चीवरत्थाय नियमेत्वा दिन्ना, तेसुपि आगन्तुका अनिस्सरा। एस नयो सेसपच्चयत्थाय नियमेत्वा दिन्नेपि। ये पन तथा अनियमेत्वा आवासिका च ते रक्खित्वा गोपेत्वा चोरिकाय परिभुञ्जन्ति, न तेसु आवासिकानं कतिकाय ठातब्बं। ये फलपरिभोगत्थाय दिन्ना, आवासिका च ने रक्खित्वा गोपेत्वा सम्मा उपनेन्ति, तेसुयेव तेसं कतिकाय ठातब्बं। महापच्चरियं पन वुत्तं ‘‘चतुन्नं पच्चयानं नियमेत्वा दिन्नं थेय्यचित्तेन परिभुञ्जन्तो भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो, परिभोगवसेन भाजेत्वा परिभुञ्जन्तस्स भण्डदेय्यं। यं पनेत्थ सेनासनत्थाय नियमितं, तं परिभोगवसेनेव भाजेत्वा परिभुञ्जन्तस्स थुल्लच्चयञ्च भण्डदेय्यञ्चा’’ति।
Apicettha ayampi vinicchayo veditabbo (pārā. aṭṭha. 1.156) – yattha āvāsikā āgantukānaṃ na denti, phalavāre ca sampatte aññesaṃ abhāvaṃ disvā corikāya attanāva khādanti, tattha āgantukehi ghaṇṭiṃ paharitvā bhājetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati. Yattha pana āvāsikā rukkhe rakkhitvā phalavāre sampatte bhājetvā khādanti, catūsu paccayesu sammā upanenti, anissarā tattha āgantukā. Yepi rukkhā cīvaratthāya niyametvā dinnā, tesupi āgantukā anissarā. Esa nayo sesapaccayatthāya niyametvā dinnepi. Ye pana tathā aniyametvā āvāsikā ca te rakkhitvā gopetvā corikāya paribhuñjanti, na tesu āvāsikānaṃ katikāya ṭhātabbaṃ. Ye phalaparibhogatthāya dinnā, āvāsikā ca ne rakkhitvā gopetvā sammā upanenti, tesuyeva tesaṃ katikāya ṭhātabbaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana vuttaṃ ‘‘catunnaṃ paccayānaṃ niyametvā dinnaṃ theyyacittena paribhuñjanto bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbo, paribhogavasena bhājetvā paribhuñjantassa bhaṇḍadeyyaṃ. Yaṃ panettha senāsanatthāya niyamitaṃ, taṃ paribhogavaseneva bhājetvā paribhuñjantassa thullaccayañca bhaṇḍadeyyañcā’’ti.
ओदिस्स चीवरत्थाय दिन्नं चीवरेयेव उपनेतब्बं। सचे दुब्भिक्खं होति, भिक्खू पिण्डपातेन किलमन्ति, चीवरं पन सुलभं, सङ्घसुट्ठुताय अपलोकनकम्मं कत्वा पिण्डपातेपि उपनेतुं वट्टति। सेनासनेन गिलानपच्चयेन वा किलमन्तेसु सङ्घसुट्ठुताय अपलोकनकम्मं कत्वा तदत्थायपि उपनेतुं वट्टति। ओदिस्स पिण्डपातत्थाय च गिलानपच्चयत्थाय च दिन्नेपि एसेव नयो। ओदिस्स सेनासनत्थाय दिन्नं पन गरुभण्डं होति, तं रक्खित्वा गोपेत्वा तदत्थमेव उपनेतब्बं। सचे पन दुब्भिक्खं होति, भिक्खू पिण्डपातेन न यापेन्ति, एत्थ राजरोगचोरभयादीहि अञ्ञत्थ गच्छन्तानं विहारा पलुज्जन्ति, तालनाळिकेरादिके विनासेन्ति, सेनासनपच्चयं पन निस्साय यापेतुं सक्का होति, एवरूपे काले सेनासनं विस्सज्जेत्वापि सेनासनजग्गनत्थाय परिभोगो भगवता अनुञ्ञातो। तस्मा एकं वा द्वे वा वरसेनासनानि ठपेत्वा इतरानि लामककोटिया पिण्डपातत्थाय विस्सज्जेतुं वट्टन्ति, मूलवत्थुच्छेदं पन कत्वा न उपनेतब्बं।
Odissa cīvaratthāya dinnaṃ cīvareyeva upanetabbaṃ. Sace dubbhikkhaṃ hoti, bhikkhū piṇḍapātena kilamanti, cīvaraṃ pana sulabhaṃ, saṅghasuṭṭhutāya apalokanakammaṃ katvā piṇḍapātepi upanetuṃ vaṭṭati. Senāsanena gilānapaccayena vā kilamantesu saṅghasuṭṭhutāya apalokanakammaṃ katvā tadatthāyapi upanetuṃ vaṭṭati. Odissa piṇḍapātatthāya ca gilānapaccayatthāya ca dinnepi eseva nayo. Odissa senāsanatthāya dinnaṃ pana garubhaṇḍaṃ hoti, taṃ rakkhitvā gopetvā tadatthameva upanetabbaṃ. Sace pana dubbhikkhaṃ hoti, bhikkhū piṇḍapātena na yāpenti, ettha rājarogacorabhayādīhi aññattha gacchantānaṃ vihārā palujjanti, tālanāḷikerādike vināsenti, senāsanapaccayaṃ pana nissāya yāpetuṃ sakkā hoti, evarūpe kāle senāsanaṃ vissajjetvāpi senāsanajagganatthāya paribhogo bhagavatā anuññāto. Tasmā ekaṃ vā dve vā varasenāsanāni ṭhapetvā itarāni lāmakakoṭiyā piṇḍapātatthāya vissajjetuṃ vaṭṭanti, mūlavatthucchedaṃ pana katvā na upanetabbaṃ.
यो पन आरामो चतुपच्चयत्थाय नियमेत्वा दिन्नो, तत्थ अपलोकनकम्मं न कातब्बं। येन पच्चयेन पन ऊनं, तदत्थं उपनेतुं वट्टति, आरामो पटिजग्गितब्बो, वेतनं दत्वापि जग्गापेतुं वट्टति। ये पन वेतनं लभित्वा आरामेयेव गेहं कत्वा वसन्ता रक्खन्ति, ते चे आगतानं भिक्खूनं नाळिकेरं वा तालपक्कं वा देन्ति, यं तेसं सङ्घेन अनुञ्ञातं होति ‘‘दिवसे दिवसे एत्तकं नाम खादथा’’ति, तदेव ते दातुं लभन्ति, ततो उत्तरि तेसं देन्तानम्पि गहेतुं न वट्टन्ति। यो पन आरामं केणिया गहेत्वा सङ्घस्स चतुपच्चयत्थाय कप्पियभण्डमेव देति, अयं बहुकम्पि दातुं लभति। चेतियस्स पदीपत्थाय वा खण्डफुल्लपटिसङ्खरणत्थाय वा दिन्नआरामोपि जग्गितब्बो, वेतनं दत्वापि जग्गापेतब्बो। वेतनञ्च पनेत्थ चेतियसन्तकम्पि सङ्घसन्तकम्पि दातुं वट्टति। एतम्पि आरामं वेतनेन तत्थेव वसित्वा रक्खन्तानञ्च केणिया गहेत्वा कप्पियभण्डदायकानञ्च तत्थजातकफलदानं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं।
Yo pana ārāmo catupaccayatthāya niyametvā dinno, tattha apalokanakammaṃ na kātabbaṃ. Yena paccayena pana ūnaṃ, tadatthaṃ upanetuṃ vaṭṭati, ārāmo paṭijaggitabbo, vetanaṃ datvāpi jaggāpetuṃ vaṭṭati. Ye pana vetanaṃ labhitvā ārāmeyeva gehaṃ katvā vasantā rakkhanti, te ce āgatānaṃ bhikkhūnaṃ nāḷikeraṃ vā tālapakkaṃ vā denti, yaṃ tesaṃ saṅghena anuññātaṃ hoti ‘‘divase divase ettakaṃ nāma khādathā’’ti, tadeva te dātuṃ labhanti, tato uttari tesaṃ dentānampi gahetuṃ na vaṭṭanti. Yo pana ārāmaṃ keṇiyā gahetvā saṅghassa catupaccayatthāya kappiyabhaṇḍameva deti, ayaṃ bahukampi dātuṃ labhati. Cetiyassa padīpatthāya vā khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇatthāya vā dinnaārāmopi jaggitabbo, vetanaṃ datvāpi jaggāpetabbo. Vetanañca panettha cetiyasantakampi saṅghasantakampi dātuṃ vaṭṭati. Etampi ārāmaṃ vetanena tattheva vasitvā rakkhantānañca keṇiyā gahetvā kappiyabhaṇḍadāyakānañca tatthajātakaphaladānaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
१९. धम्मिकरक्खं (पाचि॰ अट्ठ॰ ६७९) याचन्तेन अतीतं अनागतं वा आरब्भ ओदिस्स आचिक्खितुं न वट्टति। अतीतञ्हि आरब्भ अत्थि ओदिस्स आचिक्खना, अत्थि अनोदिस्स आचिक्खना, अनागतं आरब्भपि अत्थि ओदिस्स आचिक्खना, अत्थि अनोदिस्स आचिक्खना। कथं अतीतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति? भिक्खूनं विहारे गामदारका वा धुत्तादयो वा ये केचि अनाचारं आचरन्ति, रुक्खं वा छिन्दन्ति, फलाफलं वा हरन्ति, परिक्खारे वा अच्छिन्दन्ति, भिक्खु वोहारिके उपसङ्कमित्वा ‘‘अम्हाकं विहारे इदं नाम कत’’न्ति वदति। ‘‘केना’’ति वुत्ते ‘‘असुकेन च असुकेन चा’’ति आचिक्खति। एवं अतीतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति, सा न वट्टति। तञ्चे सुत्वा ते वोहारिका तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बं भिक्खुस्स गीवा होति, ‘‘दण्डं गण्हिस्सन्ती’’ति अधिप्पायेपि सति गीवायेव होति। सचे पन ‘‘तस्स दण्डं गण्हथा’’ति वदति, पञ्चमासकमत्ते गहिते पाराजिकं होति। ‘‘केना’’ति वुत्ते पन ‘‘असुकेनाति वत्तुं अम्हाकं न वट्टति, तुम्हेयेव जानिस्सथ। केवलञ्हि मयं रक्खं याचाम, तं नो देथ, अवहटभण्डञ्च आहरापेथा’’ति वत्तब्बं। एवं अनोदिस्स आचिक्खना होति, सा वट्टति। एवं वुत्ते सचेपि ते वोहारिका कारके गवेसित्वा तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बसापतेय्येपि गहिते भिक्खुनो नेव गीवा, न आपत्ति। परिक्खारं हरन्ते दिस्वा तेसं अनत्थकामताय ‘‘चोरो चोरो’’ति वत्तुम्पि न वट्टति। एवं वुत्तेपि हि यं तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बं भिक्खुनो गीवा होति। अत्तनो वचनकरं पन ‘‘इमिना मे परिक्खारो गहितो, तं आहरापेहि, मा चस्स दण्डं करोही’’ति वत्तुं वट्टति। दासदासीवापिआदीनम्पि अत्थाय अड्डं करोन्ति अयं अकप्पियअड्डो नाम, न वट्टति।
19. Dhammikarakkhaṃ (pāci. aṭṭha. 679) yācantena atītaṃ anāgataṃ vā ārabbha odissa ācikkhituṃ na vaṭṭati. Atītañhi ārabbha atthi odissa ācikkhanā, atthi anodissa ācikkhanā, anāgataṃ ārabbhapi atthi odissa ācikkhanā, atthi anodissa ācikkhanā. Kathaṃ atītaṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti? Bhikkhūnaṃ vihāre gāmadārakā vā dhuttādayo vā ye keci anācāraṃ ācaranti, rukkhaṃ vā chindanti, phalāphalaṃ vā haranti, parikkhāre vā acchindanti, bhikkhu vohārike upasaṅkamitvā ‘‘amhākaṃ vihāre idaṃ nāma kata’’nti vadati. ‘‘Kenā’’ti vutte ‘‘asukena ca asukena cā’’ti ācikkhati. Evaṃ atītaṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti, sā na vaṭṭati. Tañce sutvā te vohārikā tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbaṃ bhikkhussa gīvā hoti, ‘‘daṇḍaṃ gaṇhissantī’’ti adhippāyepi sati gīvāyeva hoti. Sace pana ‘‘tassa daṇḍaṃ gaṇhathā’’ti vadati, pañcamāsakamatte gahite pārājikaṃ hoti. ‘‘Kenā’’ti vutte pana ‘‘asukenāti vattuṃ amhākaṃ na vaṭṭati, tumheyeva jānissatha. Kevalañhi mayaṃ rakkhaṃ yācāma, taṃ no detha, avahaṭabhaṇḍañca āharāpethā’’ti vattabbaṃ. Evaṃ anodissa ācikkhanā hoti, sā vaṭṭati. Evaṃ vutte sacepi te vohārikā kārake gavesitvā tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbasāpateyyepi gahite bhikkhuno neva gīvā, na āpatti. Parikkhāraṃ harante disvā tesaṃ anatthakāmatāya ‘‘coro coro’’ti vattumpi na vaṭṭati. Evaṃ vuttepi hi yaṃ tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbaṃ bhikkhuno gīvā hoti. Attano vacanakaraṃ pana ‘‘iminā me parikkhāro gahito, taṃ āharāpehi, mā cassa daṇḍaṃ karohī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Dāsadāsīvāpiādīnampi atthāya aḍḍaṃ karonti ayaṃ akappiyaaḍḍo nāma, na vaṭṭati.
कथं अनागतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति? वुत्तनयेनेव परेहि अनाचारादीसु कतेसु भिक्खु वोहारिके एवं वदति ‘‘अम्हाकं विहारे इदञ्चिदञ्च करोन्ति, रक्खं नो देथ आयतिं अकरणत्थाया’’ति। ‘‘केन एवं कत’’न्ति वुत्ते च ‘‘असुकेन च असुकेन चा’’ति आचिक्खति। एवं अनागतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति, सापि न वट्टति। तेसञ्हि दण्डे कते पुरिमनयेनेव सब्बं भिक्खुस्स गीवा, सेसं पुरिमसदिसमेव। सचे वोहारिका ‘‘भिक्खूनं विहारे एवरूपं अनाचारं करोन्तानं इमं नाम दण्डं करोमा’’ति भेरिं चरापेत्वा आणाय अतिट्ठमाने परियेसित्वा दण्डं करोन्ति, भिक्खुनो नेव गीवा, न आपत्ति। विहारसीमाय रुक्खादीनि छिन्दन्तानं वासिफरसुआदीनि गहेत्वा पासाणेहि कोट्टेन्ति, न वट्टति। सचे धारा भिज्जति, कारापेत्वा दातब्बा। उपधावित्वा तेसं परिक्खारे गण्हन्ति, तम्पि न कातब्बं। लहुपरिवत्तञ्हि चित्तं, थेय्यचेतनाय उप्पन्नाय मूलच्छेज्जम्पि गच्छेय्य।
Kathaṃ anāgataṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti? Vuttanayeneva parehi anācārādīsu katesu bhikkhu vohārike evaṃ vadati ‘‘amhākaṃ vihāre idañcidañca karonti, rakkhaṃ no detha āyatiṃ akaraṇatthāyā’’ti. ‘‘Kena evaṃ kata’’nti vutte ca ‘‘asukena ca asukena cā’’ti ācikkhati. Evaṃ anāgataṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti, sāpi na vaṭṭati. Tesañhi daṇḍe kate purimanayeneva sabbaṃ bhikkhussa gīvā, sesaṃ purimasadisameva. Sace vohārikā ‘‘bhikkhūnaṃ vihāre evarūpaṃ anācāraṃ karontānaṃ imaṃ nāma daṇḍaṃ karomā’’ti bheriṃ carāpetvā āṇāya atiṭṭhamāne pariyesitvā daṇḍaṃ karonti, bhikkhuno neva gīvā, na āpatti. Vihārasīmāya rukkhādīni chindantānaṃ vāsipharasuādīni gahetvā pāsāṇehi koṭṭenti, na vaṭṭati. Sace dhārā bhijjati, kārāpetvā dātabbā. Upadhāvitvā tesaṃ parikkhāre gaṇhanti, tampi na kātabbaṃ. Lahuparivattañhi cittaṃ, theyyacetanāya uppannāya mūlacchejjampi gaccheyya.
२०. उच्चारं वा पस्सावं वा सङ्कारं वा विघासं वा तिरोकुट्टे वा तिरोपाकारे वा छड्डेतुं वा छड्डापेतुं वा न वट्टति। चत्तारिपि (पाचि॰ अट्ठ॰ ८२६) वत्थूनि एकपयोगेन छड्डेन्तस्स एकमेव दुक्कटं, पाटेक्कं छड्डेन्तस्स वत्थुगणनाय दुक्कटानि। आणत्तियम्पि एसेव नयो। दन्तकट्ठछड्डनेपि दुक्कटमेव। ओलोकेत्वा वा अवलञ्जे वा उच्चारादीनि छड्डेन्तस्स अनापत्ति। यम्पि मनुस्सानं उपभोगपरिभोगं रोपिमं खेत्तं होतु नाळिकेरादिआरामो वा, तत्थापि यत्थ कत्थचि रोपिमहरितट्ठाने एतानि वत्थूनि छड्डेतुं न वट्टति। छड्डेन्तस्स पुरिमनयेनेव आपत्तिभेदो वेदितब्बो। खेत्ते वा आरामे वा निसीदित्वा भुञ्जमानो उच्छुआदीनि वा खादमानो गच्छन्तो उच्छिट्ठोदकचलकादीनि हरितट्ठाने छड्डेति, अन्तमसो उदकं पिवित्वा मत्थकच्छिन्ननाळिकेरम्पि छड्डेति, दुक्कटं। कसितट्ठाने निक्खित्तबीजे अङ्कुरे उट्ठितेपि अवुट्ठितेपि दुक्कटमेव। अनिक्खित्तबीजेसु पन खेत्तकोणादीसु वा असञ्जातरोपिमेसु खेत्तमरियादादीसु वा छड्डेतुं वट्टति, मनुस्सानं कचवरछड्डनट्ठानेपि वट्टति। मनुस्सेसु सस्सं उद्धरित्वा गतेसु छड्डितखेत्तं नाम होति, तत्थ वट्टति। यत्थ पन ‘‘लायितम्पि पुब्बण्णादि पुन उट्ठहिस्सती’’ति रक्खन्ति, तत्थ न वट्टति।
20. Uccāraṃ vā passāvaṃ vā saṅkāraṃ vā vighāsaṃ vā tirokuṭṭe vā tiropākāre vā chaḍḍetuṃ vā chaḍḍāpetuṃ vā na vaṭṭati. Cattāripi (pāci. aṭṭha. 826) vatthūni ekapayogena chaḍḍentassa ekameva dukkaṭaṃ, pāṭekkaṃ chaḍḍentassa vatthugaṇanāya dukkaṭāni. Āṇattiyampi eseva nayo. Dantakaṭṭhachaḍḍanepi dukkaṭameva. Oloketvā vā avalañje vā uccārādīni chaḍḍentassa anāpatti. Yampi manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ ropimaṃ khettaṃ hotu nāḷikerādiārāmo vā, tatthāpi yattha katthaci ropimaharitaṭṭhāne etāni vatthūni chaḍḍetuṃ na vaṭṭati. Chaḍḍentassa purimanayeneva āpattibhedo veditabbo. Khette vā ārāme vā nisīditvā bhuñjamāno ucchuādīni vā khādamāno gacchanto ucchiṭṭhodakacalakādīni haritaṭṭhāne chaḍḍeti, antamaso udakaṃ pivitvā matthakacchinnanāḷikerampi chaḍḍeti, dukkaṭaṃ. Kasitaṭṭhāne nikkhittabīje aṅkure uṭṭhitepi avuṭṭhitepi dukkaṭameva. Anikkhittabījesu pana khettakoṇādīsu vā asañjātaropimesu khettamariyādādīsu vā chaḍḍetuṃ vaṭṭati, manussānaṃ kacavarachaḍḍanaṭṭhānepi vaṭṭati. Manussesu sassaṃ uddharitvā gatesu chaḍḍitakhettaṃ nāma hoti, tattha vaṭṭati. Yattha pana ‘‘lāyitampi pubbaṇṇādi puna uṭṭhahissatī’’ti rakkhanti, tattha na vaṭṭati.
२१. ‘‘न , भिक्खवे, नहायमानेन भिक्खुना रुक्खे कायो उग्घंसेतब्बो, यो उग्घंसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४३) वचनतो नहायन्तेन (चूळव॰ अट्ठ॰ २४३ आदयो) रुक्खे वा नहानतित्थे निखनित्वा ठपितत्थम्भे वा इट्ठकसिलादारुकुट्टानं अञ्ञतरस्मिं कुट्टे वा कायो न घंसेतब्बो।
21. ‘‘Na , bhikkhave, nahāyamānena bhikkhunā rukkhe kāyo ugghaṃsetabbo, yo ugghaṃseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 243) vacanato nahāyantena (cūḷava. aṭṭha. 243 ādayo) rukkhe vā nahānatitthe nikhanitvā ṭhapitatthambhe vā iṭṭhakasilādārukuṭṭānaṃ aññatarasmiṃ kuṭṭe vā kāyo na ghaṃsetabbo.
‘‘न, भिक्खवे, अट्टाने नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४३) वचनतो अट्टानेपि नहायितुं न वट्टति। अट्टानं नाम रुक्खं फलकं विय तच्छेत्वा अट्ठपदाकारेन राजियो छिन्दित्वा नहानतित्थे निखनन्ति, तत्थ चुण्णानि आकिरित्वा मनुस्सा कायं घंसन्ति।
‘‘Na, bhikkhave, aṭṭāne nahāyitabbaṃ, yo nahāyeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 243) vacanato aṭṭānepi nahāyituṃ na vaṭṭati. Aṭṭānaṃ nāma rukkhaṃ phalakaṃ viya tacchetvā aṭṭhapadākārena rājiyo chinditvā nahānatitthe nikhananti, tattha cuṇṇāni ākiritvā manussā kāyaṃ ghaṃsanti.
‘‘न, भिक्खवे, गन्धब्बहत्थकेन नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळ्व॰ २४३) वचनतो नहानतित्थे ठपितेन दारुमयहत्थेन चुण्णानि गहेत्वा मनुस्सा सरीरं घंसन्ति, तेन नहायितुं न वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, gandhabbahatthakena nahāyitabbaṃ, yo nahāyeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷva. 243) vacanato nahānatitthe ṭhapitena dārumayahatthena cuṇṇāni gahetvā manussā sarīraṃ ghaṃsanti, tena nahāyituṃ na vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, कुरुविन्दकसुत्तिया नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४३) वचनतो कुरुविन्दकसुत्तियापि नहायितुं न वट्टति। कुरुविन्दकसुत्ति नाम कुरुविन्दकपासाणचुण्णानि लाखाय बन्धित्वा कतगुळिककलापको वुच्चति, यं उभोसु अन्तेसु गहेत्वा सरीरं घंसन्ति।
‘‘Na, bhikkhave, kuruvindakasuttiyā nahāyitabbaṃ, yo nahāyeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 243) vacanato kuruvindakasuttiyāpi nahāyituṃ na vaṭṭati. Kuruvindakasutti nāma kuruvindakapāsāṇacuṇṇāni lākhāya bandhitvā kataguḷikakalāpako vuccati, yaṃ ubhosu antesu gahetvā sarīraṃ ghaṃsanti.
‘‘न, भिक्खवे, विग्गय्ह परिकम्मं कारापेतब्बं, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४३) वचनतो अञ्ञमञ्ञं सरीरेन घंसितुं न वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, viggayha parikammaṃ kārāpetabbaṃ, yo kārāpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 243) vacanato aññamaññaṃ sarīrena ghaṃsituṃ na vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, मल्लकेन नहायितब्बं, यो नहायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स अकतमल्लक’’न्ति (चूळव॰ २४३-२४४) वचनतो मकरदण्डके छिन्दित्वा मल्लकमूलसण्ठानेन कतं ‘‘मल्लक’’न्ति वुच्चति, इदं गिलानस्सपि न वट्टति। अकतमल्लकं नाम दन्ते अच्छिन्दित्वा कतं, इदं अगिलानस्स न वट्टति, इट्ठकखण्डं पन कपालखण्डं वा वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, mallakena nahāyitabbaṃ, yo nahāyeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, gilānassa akatamallaka’’nti (cūḷava. 243-244) vacanato makaradaṇḍake chinditvā mallakamūlasaṇṭhānena kataṃ ‘‘mallaka’’nti vuccati, idaṃ gilānassapi na vaṭṭati. Akatamallakaṃ nāma dante acchinditvā kataṃ, idaṃ agilānassa na vaṭṭati, iṭṭhakakhaṇḍaṃ pana kapālakhaṇḍaṃ vā vaṭṭati.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उक्कासिकं पुथुपाणिक’’न्ति (चूळव॰ २४४) वचनतो उक्कासिकं पुथुपाणिकञ्च वट्टति। उक्कासिकं नाम वत्थवट्टि, तस्मा नहायन्तस्स यस्स कस्सचि नहानसाटकवट्टिया पिट्ठिं घंसितुं वट्टति। पुथुपाणिकन्ति हत्थपरिकम्मं वुच्चति, तस्मा सब्बेसं हत्थेन पिट्ठिपरिकम्मं कातुं वट्टति।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ukkāsikaṃ puthupāṇika’’nti (cūḷava. 244) vacanato ukkāsikaṃ puthupāṇikañca vaṭṭati. Ukkāsikaṃ nāma vatthavaṭṭi, tasmā nahāyantassa yassa kassaci nahānasāṭakavaṭṭiyā piṭṭhiṃ ghaṃsituṃ vaṭṭati. Puthupāṇikanti hatthaparikammaṃ vuccati, tasmā sabbesaṃ hatthena piṭṭhiparikammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
इदं पनेत्थ नहानवत्तं – उदकतित्थं गन्त्वा यत्थ वा तत्थ वा चीवरं निक्खिपित्वा वेगेन ठितकेनेव न ओतरितब्बं, सब्बदिसा पन ओलोकेत्वा विवित्तभावं ञत्वा खाणुगुम्बलतादीनि ववत्थपेत्वा तिक्खत्तुं उक्कासित्वा अवकुज्ज ठितेन उत्तरासङ्गचीवरं अपनेत्वा पसारेतब्बं, कायबन्धनं मोचेत्वा चीवरपिट्ठेयेव ठपेतब्बं। सचे उदकसाटिका नत्थि, उदकन्ते उक्कुटिकं निसीदित्वा निवासनं मोचेत्वा सचे निन्नट्ठानं अत्थि, आतपे पसारेतब्बं। नो चे अत्थि, संहरित्वा ठपेतब्बं। ओतरन्तेन सणिकं नाभिप्पमाणमत्तं ओतरित्वा वीचिं अनुट्ठपेन्तेन सद्दं अकरोन्तेन निवत्तित्वा आगतदिसाभिमुखेन निमुज्जितब्बं, एवं चीवरं रक्खितं होति। उम्मुज्जन्तेनपि सद्दं अकरोन्तेन सणिकं उम्मुज्जित्वा नहानपरियोसाने उदकन्ते उक्कुटिकेन निसीदित्वा निवासनं परिक्खिपित्वा उट्ठाय सुपरिमण्डलं निवासेत्वा कायबन्धनं बन्धित्वा चीवरं पारुपित्वाव ठातब्बं।
Idaṃ panettha nahānavattaṃ – udakatitthaṃ gantvā yattha vā tattha vā cīvaraṃ nikkhipitvā vegena ṭhitakeneva na otaritabbaṃ, sabbadisā pana oloketvā vivittabhāvaṃ ñatvā khāṇugumbalatādīni vavatthapetvā tikkhattuṃ ukkāsitvā avakujja ṭhitena uttarāsaṅgacīvaraṃ apanetvā pasāretabbaṃ, kāyabandhanaṃ mocetvā cīvarapiṭṭheyeva ṭhapetabbaṃ. Sace udakasāṭikā natthi, udakante ukkuṭikaṃ nisīditvā nivāsanaṃ mocetvā sace ninnaṭṭhānaṃ atthi, ātape pasāretabbaṃ. No ce atthi, saṃharitvā ṭhapetabbaṃ. Otarantena saṇikaṃ nābhippamāṇamattaṃ otaritvā vīciṃ anuṭṭhapentena saddaṃ akarontena nivattitvā āgatadisābhimukhena nimujjitabbaṃ, evaṃ cīvaraṃ rakkhitaṃ hoti. Ummujjantenapi saddaṃ akarontena saṇikaṃ ummujjitvā nahānapariyosāne udakante ukkuṭikena nisīditvā nivāsanaṃ parikkhipitvā uṭṭhāya suparimaṇḍalaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupitvāva ṭhātabbaṃ.
२२. ‘‘न, भिक्खवे, वल्लिका धारेतब्बा… न पामङ्गो धारेतब्बो… न कण्ठसुत्तकं धारेतब्बं… न कटिसुत्तकं धारेतब्बं… न ओवट्टिकं धारेतब्बं… न कायूरं धारेतब्बं… न हत्थाभरणं धारेतब्बं… न अङ्गुलिमुद्दिका धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४५) वचनतो कण्णपिळन्धनादि यं किञ्चि आभरणं न वट्टति। तत्थ (चूळव॰ अट्ठ॰ २४५) वल्लिकाति कण्णतो निक्खन्तमुत्तोलम्बकादीनं एतं अधिवचनं। न केवलञ्च वल्लिका एव, यं किञ्चि कण्णपिळन्धनं अन्तमसो तालपण्णम्पि न वट्टति। पामङ्गन्ति यं किञ्चि पलम्बकसुत्तं। कण्ठसुत्तकन्ति यं किञ्चि गीवूपगं आभरणं। कटिसुत्तकन्ति यं किञ्चि कटिपिळन्धनं, अन्तमसो सुत्ततन्तुमत्तम्पि। ओवट्टिकन्ति वलयं। कायूरादीनि पाकटानेव।
22. ‘‘Na, bhikkhave, vallikā dhāretabbā… na pāmaṅgo dhāretabbo… na kaṇṭhasuttakaṃ dhāretabbaṃ… na kaṭisuttakaṃ dhāretabbaṃ… na ovaṭṭikaṃ dhāretabbaṃ… na kāyūraṃ dhāretabbaṃ… na hatthābharaṇaṃ dhāretabbaṃ… na aṅgulimuddikā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 245) vacanato kaṇṇapiḷandhanādi yaṃ kiñci ābharaṇaṃ na vaṭṭati. Tattha (cūḷava. aṭṭha. 245) vallikāti kaṇṇato nikkhantamuttolambakādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Na kevalañca vallikā eva, yaṃ kiñci kaṇṇapiḷandhanaṃ antamaso tālapaṇṇampi na vaṭṭati. Pāmaṅganti yaṃ kiñci palambakasuttaṃ. Kaṇṭhasuttakanti yaṃ kiñci gīvūpagaṃ ābharaṇaṃ. Kaṭisuttakanti yaṃ kiñci kaṭipiḷandhanaṃ, antamaso suttatantumattampi. Ovaṭṭikanti valayaṃ. Kāyūrādīni pākaṭāneva.
२३. ‘‘न, भिक्खवे, दीघा केसा धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, द्वेमासिकं वा दुवङ्गुलं वा’’ति (चूळव॰ २४६) वचनतो सचे केसा अन्तोद्वेमासे द्वङ्गुलं पापुणन्ति, अन्तोद्वेमासेयेव छिन्दितब्बा, द्वङ्गुलेहि अतिक्कामेतुं न वट्टति। सचेपि न दीघा, द्वेमासतो एकदिवसम्पि अतिक्कामेतुं न लभतियेव। उभयथापि उक्कट्ठपरिच्छेदोव वुत्तो, ततो ओरं पन न वट्टनभावो नाम नत्थि।
23. ‘‘Na, bhikkhave, dīghā kesā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, dvemāsikaṃ vā duvaṅgulaṃ vā’’ti (cūḷava. 246) vacanato sace kesā antodvemāse dvaṅgulaṃ pāpuṇanti, antodvemāseyeva chinditabbā, dvaṅgulehi atikkāmetuṃ na vaṭṭati. Sacepi na dīghā, dvemāsato ekadivasampi atikkāmetuṃ na labhatiyeva. Ubhayathāpi ukkaṭṭhaparicchedova vutto, tato oraṃ pana na vaṭṭanabhāvo nāma natthi.
‘‘न , भिक्खवे, कत्तरिकाय केसा छेदापेतब्बा, यो छेदापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया कत्तरिकाय केसे छेदापेतु’’न्ति (चूळव॰ २७५) वचनतो आबाधं विना कत्तरिकाय केसे छेदापेतुं न वट्टति।
‘‘Na , bhikkhave, kattarikāya kesā chedāpetabbā, yo chedāpeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, ābādhapaccayā kattarikāya kese chedāpetu’’nti (cūḷava. 275) vacanato ābādhaṃ vinā kattarikāya kese chedāpetuṃ na vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, कोच्छेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न फणकेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न हत्थफणकेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न सित्थतेलकेन केसा ओसण्ठेतब्बा… न उदकतेलकेन केसा ओसण्ठेतब्बा, यो ओसण्ठेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४६) वचनतो मण्डनत्थाय कोच्छादीहि केसा न ओसण्ठेतब्बा, उद्धलोमेन पन अनुलोमनिपातनत्थं हत्थं तेमेत्वा सीसं पुञ्छितब्बं, उण्हाभितत्तरजसिरानम्पि अल्लहत्थेन पुञ्छितुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, kocchena kesā osaṇṭhetabbā… na phaṇakena kesā osaṇṭhetabbā… na hatthaphaṇakena kesā osaṇṭhetabbā… na sitthatelakena kesā osaṇṭhetabbā… na udakatelakena kesā osaṇṭhetabbā, yo osaṇṭheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 246) vacanato maṇḍanatthāya kocchādīhi kesā na osaṇṭhetabbā, uddhalomena pana anulomanipātanatthaṃ hatthaṃ temetvā sīsaṃ puñchitabbaṃ, uṇhābhitattarajasirānampi allahatthena puñchituṃ vaṭṭati.
२४. ‘‘न, भिक्खवे, आदासे वा उदकपत्ते वा मुखनिमित्तं ओलोकेतब्बं, यो ओलोकेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया आदासे वा उदकपत्ते वा मुखनिमित्तं ओलोकेतु’’न्ति (चूळव॰ २४७) वचनतो आबाधं विना आदासे वा उदकपत्ते वा मुखं न ओलोकेतब्बं। एत्थ च कंसपत्तादीनिपि येसु मुखनिमित्तं पञ्ञायति, सब्बानि आदाससङ्खमेव गच्छन्ति, कञ्जियादीनिपि च उदकपत्तसङ्खमेव। तस्मा यत्थ कत्थचि ओलोकेन्तस्स दुक्कटं। आबाधपच्चया पन ‘‘सञ्छवि नु खो मे वणो, उदाहु न तावा’’ति जाननत्थं वट्टति, ‘‘जिण्णो नु खोम्हि, नो’’ति एवं आयुसङ्खारं ओलोकनत्थम्पि वट्टतीति वुत्तं।
24. ‘‘Na, bhikkhave, ādāse vā udakapatte vā mukhanimittaṃ oloketabbaṃ, yo olokeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, ābādhapaccayā ādāse vā udakapatte vā mukhanimittaṃ oloketu’’nti (cūḷava. 247) vacanato ābādhaṃ vinā ādāse vā udakapatte vā mukhaṃ na oloketabbaṃ. Ettha ca kaṃsapattādīnipi yesu mukhanimittaṃ paññāyati, sabbāni ādāsasaṅkhameva gacchanti, kañjiyādīnipi ca udakapattasaṅkhameva. Tasmā yattha katthaci olokentassa dukkaṭaṃ. Ābādhapaccayā pana ‘‘sañchavi nu kho me vaṇo, udāhu na tāvā’’ti jānanatthaṃ vaṭṭati, ‘‘jiṇṇo nu khomhi, no’’ti evaṃ āyusaṅkhāraṃ olokanatthampi vaṭṭatīti vuttaṃ.
‘‘न, भिक्खवे, मुखं आलिम्पितब्बं… न मुखं उम्मद्दितब्बं… न मुखं चुण्णेतब्बं… न मनोसिलिकाय मुखं लञ्छेतब्बं… न अङ्गरागो कातब्बो… न मुखरागो कातब्बो… न अङ्गरागमुखरागो कातब्बो, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स । अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया मुखं आलिम्पितु’’न्ति (चूळव॰ २४७) वचनतो आबाधं विना मुखविलिम्पनादि न कातब्बं।
‘‘Na, bhikkhave, mukhaṃ ālimpitabbaṃ… na mukhaṃ ummadditabbaṃ… na mukhaṃ cuṇṇetabbaṃ… na manosilikāya mukhaṃ lañchetabbaṃ… na aṅgarāgo kātabbo… na mukharāgo kātabbo… na aṅgarāgamukharāgo kātabbo, yo kareyya, āpatti dukkaṭassa . Anujānāmi, bhikkhave, ābādhapaccayā mukhaṃ ālimpitu’’nti (cūḷava. 247) vacanato ābādhaṃ vinā mukhavilimpanādi na kātabbaṃ.
२५. ‘‘न, भिक्खवे, नच्चं वा गीतं वा वादितं वा दस्सनाय गन्तब्बं, यो गच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४८) वचनतो नच्चादिं दस्सनाय न गन्तब्बं। एत्थ (पाचि॰ अट्ठ॰ ८३५) च नच्चन्ति नटादयो वा नच्चन्तु सोण्डा वा अन्तमसो मोरसूवमक्कटादयोपि, सब्बमेतं नच्चमेव, तस्मा अन्तमसो मोरनच्चम्पि दस्सनाय गच्छन्तस्स दुक्कटं। सयम्पि नच्चन्तस्स वा नच्चापेन्तस्स वा दुक्कटमेव। गीतन्ति नटादीनं वा गीतं होतु अरियानं परिनिब्बानकाले रतनत्तयगुणूपसञ्हितं साधुकीळितगीतं वा असञ्ञतभिक्खूनं धम्मभाणकगीतं वा अन्तमसो दन्तगीतम्पि, ‘‘यं गायिस्सामा’’ति पुब्बभागे ओकूजन्ता करोन्ति, सब्बमेतं गीतमेव, सयं गायन्तस्सपि गायापेन्तस्सपि दुक्कटमेव।
25. ‘‘Na, bhikkhave, naccaṃ vā gītaṃ vā vāditaṃ vā dassanāya gantabbaṃ, yo gaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 248) vacanato naccādiṃ dassanāya na gantabbaṃ. Ettha (pāci. aṭṭha. 835) ca naccanti naṭādayo vā naccantu soṇḍā vā antamaso morasūvamakkaṭādayopi, sabbametaṃ naccameva, tasmā antamaso moranaccampi dassanāya gacchantassa dukkaṭaṃ. Sayampi naccantassa vā naccāpentassa vā dukkaṭameva. Gītanti naṭādīnaṃ vā gītaṃ hotu ariyānaṃ parinibbānakāle ratanattayaguṇūpasañhitaṃ sādhukīḷitagītaṃ vā asaññatabhikkhūnaṃ dhammabhāṇakagītaṃ vā antamaso dantagītampi, ‘‘yaṃ gāyissāmā’’ti pubbabhāge okūjantā karonti, sabbametaṃ gītameva, sayaṃ gāyantassapi gāyāpentassapi dukkaṭameva.
‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, आदीनवा आयतकेन गीतस्सरेन धम्मं गायन्तस्स। अत्तनापि तस्मिं सरे सारज्जति, परेपि तस्मिं सरे सारज्जन्ति, गहपतिकापि उज्झायन्ति, सरकुत्तिम्पि निकामयमानस्स समाधिस्स भङ्गो होति, पच्छिमा जनता दिट्ठानुगतिं आपज्जति। इमे खो, भिक्खवे, पञ्च आदीनवा आयतकेन गीतस्सरेन धम्मं गायन्तस्स। न, भिक्खवे, आयतकेन गीतस्सरेन धम्मो गायितब्बो, यो गायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २४९) –
‘‘Pañcime, bhikkhave, ādīnavā āyatakena gītassarena dhammaṃ gāyantassa. Attanāpi tasmiṃ sare sārajjati, parepi tasmiṃ sare sārajjanti, gahapatikāpi ujjhāyanti, sarakuttimpi nikāmayamānassa samādhissa bhaṅgo hoti, pacchimā janatā diṭṭhānugatiṃ āpajjati. Ime kho, bhikkhave, pañca ādīnavā āyatakena gītassarena dhammaṃ gāyantassa. Na, bhikkhave, āyatakena gītassarena dhammo gāyitabbo, yo gāyeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 249) –
वचनतो आयतकेन गीतस्सरेन धम्मोपि न गायितब्बो।
Vacanato āyatakena gītassarena dhammopi na gāyitabbo.
आयतको (चूळव॰ अट्ठ॰ २४९) नाम गीतस्सरो तं तं वत्तं भिन्दित्वा अक्खरानि विनासेत्वा पवत्तो। धम्मे पन सुत्तन्तवत्तं नाम अत्थि, जातकवत्तं नाम अत्थि, गाथावत्तं नाम अत्थि, तं विनासेत्वा अतिदीघं कातुं न वट्टति, चतुरस्सेन वत्तेन परिमण्डलानि पदब्यञ्जनानि दस्सेतब्बानि। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सरभञ्ञ’’न्ति (चूळव॰ २४९) वचनतो पन सरेन धम्मं भणितुं वट्टति। सरभञ्ञे किर तरङ्गवत्तधोतकवत्तगलितवत्तादीनि द्वत्तिंस वत्तानि अत्थि, तेसु यं इच्छति, तं कातुं लभति। सब्बेसं पदब्यञ्जनं अविनासेत्वा विकारं अकत्वा समणसारुप्पेन चतुरस्सेन नयेन पवत्तनंयेव लक्खणं।
Āyatako (cūḷava. aṭṭha. 249) nāma gītassaro taṃ taṃ vattaṃ bhinditvā akkharāni vināsetvā pavatto. Dhamme pana suttantavattaṃ nāma atthi, jātakavattaṃ nāma atthi, gāthāvattaṃ nāma atthi, taṃ vināsetvā atidīghaṃ kātuṃ na vaṭṭati, caturassena vattena parimaṇḍalāni padabyañjanāni dassetabbāni. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sarabhañña’’nti (cūḷava. 249) vacanato pana sarena dhammaṃ bhaṇituṃ vaṭṭati. Sarabhaññe kira taraṅgavattadhotakavattagalitavattādīni dvattiṃsa vattāni atthi, tesu yaṃ icchati, taṃ kātuṃ labhati. Sabbesaṃ padabyañjanaṃ avināsetvā vikāraṃ akatvā samaṇasāruppena caturassena nayena pavattanaṃyeva lakkhaṇaṃ.
वादितं नाम तन्तिबद्धादिवादनीयभण्डं वादितं वा होतु कुटभेरिवादितं वा अन्तमसो उदकभेरिवादितम्पि, सब्बमेतं न वट्टति। यं पन निट्ठुभन्तो वा सासङ्के वा ठितो अच्छरिकं वा फोटेति, पाणिं वा पहरति, तत्थ अनापत्ति, सब्बं अन्तरारामे ठितस्स पस्सतो अनापत्ति, पस्सिस्सामीति विहारतो विहारं गच्छन्तस्स आपत्तियेव। आसनसालायं निसिन्नो पस्सति, अनापत्ति। पस्सिस्सामीति उट्ठहित्वा गच्छतो आपत्ति, वीथियं ठत्वा गीवं परिवत्तेत्वा पस्सतोपि आपत्तियेव। सलाकभत्तादीनं वा अत्थाय अञ्ञेन वा केनचि करणीयेन गन्त्वा गतट्ठाने पस्सति वा सुणाति वा, अनापत्ति। आपदासु तादिसेन उपद्दवेन उपद्दुतो समज्जट्ठानं पविसति, एवं पविसित्वा पस्सन्तस्स सुणन्तस्स वा अनापत्ति। ‘‘चेतियस्स उपहारं देथ उपासका’’ति वत्तुम्पि, ‘‘तुम्हाकं चेतियस्स उपहारं करोमा’’ति वुत्ते सम्पटिच्छितुम्पि न लभति। ‘‘तुम्हाकं चेतियस्स उपट्ठानं करोमा’’ति वुत्ते पन ‘‘उपट्ठानकरणं नाम सुन्दर’’न्ति वत्तुं वट्टति।
Vāditaṃ nāma tantibaddhādivādanīyabhaṇḍaṃ vāditaṃ vā hotu kuṭabherivāditaṃ vā antamaso udakabherivāditampi, sabbametaṃ na vaṭṭati. Yaṃ pana niṭṭhubhanto vā sāsaṅke vā ṭhito accharikaṃ vā phoṭeti, pāṇiṃ vā paharati, tattha anāpatti, sabbaṃ antarārāme ṭhitassa passato anāpatti, passissāmīti vihārato vihāraṃ gacchantassa āpattiyeva. Āsanasālāyaṃ nisinno passati, anāpatti. Passissāmīti uṭṭhahitvā gacchato āpatti, vīthiyaṃ ṭhatvā gīvaṃ parivattetvā passatopi āpattiyeva. Salākabhattādīnaṃ vā atthāya aññena vā kenaci karaṇīyena gantvā gataṭṭhāne passati vā suṇāti vā, anāpatti. Āpadāsu tādisena upaddavena upadduto samajjaṭṭhānaṃ pavisati, evaṃ pavisitvā passantassa suṇantassa vā anāpatti. ‘‘Cetiyassa upahāraṃ detha upāsakā’’ti vattumpi, ‘‘tumhākaṃ cetiyassa upahāraṃ karomā’’ti vutte sampaṭicchitumpi na labhati. ‘‘Tumhākaṃ cetiyassa upaṭṭhānaṃ karomā’’ti vutte pana ‘‘upaṭṭhānakaraṇaṃ nāma sundara’’nti vattuṃ vaṭṭati.
२६. ‘‘न, भिक्खवे, अत्तनो अङ्गजातं छेतब्बं, यो छिन्देय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (चूळव॰ २५१) वचनतो अङ्गजातं (चूळव॰ २५१) छिन्दन्तस्स थुल्लच्चयं, अञ्ञं पन कण्णनासाअङ्गुलिआदिं यं किञ्चि छिन्दन्तस्स तादिसं वा दुक्खं उप्पादेन्तस्स दुक्कटं। अहिकीटदट्ठादीसु पन अञ्ञाबाधपच्चया वा लोहितं वा मोचेन्तस्स छिन्दन्तस्स वा अनापत्ति।
26. ‘‘Na, bhikkhave, attano aṅgajātaṃ chetabbaṃ, yo chindeyya, āpatti thullaccayassā’’ti (cūḷava. 251) vacanato aṅgajātaṃ (cūḷava. 251) chindantassa thullaccayaṃ, aññaṃ pana kaṇṇanāsāaṅguliādiṃ yaṃ kiñci chindantassa tādisaṃ vā dukkhaṃ uppādentassa dukkaṭaṃ. Ahikīṭadaṭṭhādīsu pana aññābādhapaccayā vā lohitaṃ vā mocentassa chindantassa vā anāpatti.
२७. ‘‘न, भिक्खवे, गिहीनं उत्तरिमनुस्सधम्मं इद्धिपाटिहारियं दस्सेतब्बं, यो दस्सेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५२) वचनतो गिहीनं विकुब्बनिद्धिं दस्सेतुं न वट्टति, अधिट्ठानिद्धि पन अप्पटिक्खित्ता।
27. ‘‘Na, bhikkhave, gihīnaṃ uttarimanussadhammaṃ iddhipāṭihāriyaṃ dassetabbaṃ, yo dasseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 252) vacanato gihīnaṃ vikubbaniddhiṃ dassetuṃ na vaṭṭati, adhiṭṭhāniddhi pana appaṭikkhittā.
२८. ‘‘न, भिक्खवे, सोवण्णमयो पत्तो धारेतब्बो…पे॰… न रूपियमयो…पे॰… न मणिमयो…पे॰… न वेळुरियमयो…पे॰… न फलिकमयो…पे॰… न कंसमयो…पे॰… न काचमयो…पे॰… न तिपुमयो …पे॰… न सीसमयो…पे॰… न तम्बलोहमयो पत्तो धारेतब्बो, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५२) वचनतो सुवण्णमयादिपत्तो न वट्टति। सचेपि गिही भत्तग्गे सुवण्णतट्टिकादीसु ब्यञ्जनं कत्वा उपनामेन्ति, आमसितुम्पि न वट्टति। फलिकमयकाचमयकंसमयानि पन तट्टिकादीनि भाजनानि पुग्गलिकपरिभोगेनेव न वट्टन्ति, सङ्घिकपरिभोगेन वा गिहिविकटानि वा वट्टन्ति। तम्बलोहमयोपि पत्तोयेव न वट्टति, थालकं पन वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, द्वे पत्ते अयोपत्तं मत्तिकापत्त’’न्ति (चूळव॰ २५२) द्वेयेव च पत्ता अनुञ्ञाता।
28. ‘‘Na, bhikkhave, sovaṇṇamayo patto dhāretabbo…pe… na rūpiyamayo…pe… na maṇimayo…pe… na veḷuriyamayo…pe… na phalikamayo…pe… na kaṃsamayo…pe… na kācamayo…pe… na tipumayo …pe… na sīsamayo…pe… na tambalohamayo patto dhāretabbo, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 252) vacanato suvaṇṇamayādipatto na vaṭṭati. Sacepi gihī bhattagge suvaṇṇataṭṭikādīsu byañjanaṃ katvā upanāmenti, āmasitumpi na vaṭṭati. Phalikamayakācamayakaṃsamayāni pana taṭṭikādīni bhājanāni puggalikaparibhogeneva na vaṭṭanti, saṅghikaparibhogena vā gihivikaṭāni vā vaṭṭanti. Tambalohamayopi pattoyeva na vaṭṭati, thālakaṃ pana vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, dve patte ayopattaṃ mattikāpatta’’nti (cūḷava. 252) dveyeva ca pattā anuññātā.
‘‘न, भिक्खवे, तुम्बकटाहे पिण्डाय चरितब्बं, यो चरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५५) वचनतो लाबुकटाहं परिहरितुं न वट्टति, तं लभित्वा पन तावकालिकं परिभुञ्जितुं वट्टति। घटिकटाहेपि एसेव नयो।
‘‘Na, bhikkhave, tumbakaṭāhe piṇḍāya caritabbaṃ, yo careyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vacanato lābukaṭāhaṃ pariharituṃ na vaṭṭati, taṃ labhitvā pana tāvakālikaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭati. Ghaṭikaṭāhepi eseva nayo.
‘‘न , भिक्खवे, छवसीसपत्तो धारेतब्बो, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५५) वचनतो छवसीसमयोपि पत्तो न वट्टति।
‘‘Na , bhikkhave, chavasīsapatto dhāretabbo, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vacanato chavasīsamayopi patto na vaṭṭati.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पत्ताधारक’’न्ति (चूळव॰ २५४) वचनतो भूमिदारुदण्डवअलवेत्तादीहि कते भूमिआधारके दारुदण्डआधारके च पत्तं ठपेतुं वट्टति। एत्थ च ‘‘भूमिआधारके तयो दण्डाधारके द्वे पत्ते उपरूपरि ठपेतुं वट्टती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं। महाअट्ठकथायं पन वुत्तं ‘‘भूमिआधारके तिण्णं पत्तानं अनोकासो, द्वे ठपेतुं वट्टति। दारुआधारकदण्डाधारकेसुपि सुसज्जितेसु एसेव नयो। भमकोटिसदिसो पन दारुआधारको तीहि दण्डकेहि बद्धो, दण्डाधारको च एकस्सपि पत्तस्स अनोकासो, तत्थ ठपेत्वापि हत्थेन गहेत्वाव निसीदितब्बं, भूमियं पन निक्कुज्जित्वा एकमेव ठपेतब्ब’’न्ति।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pattādhāraka’’nti (cūḷava. 254) vacanato bhūmidārudaṇḍavaalavettādīhi kate bhūmiādhārake dārudaṇḍaādhārake ca pattaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati. Ettha ca ‘‘bhūmiādhārake tayo daṇḍādhārake dve patte uparūpari ṭhapetuṃ vaṭṭatī’’ti kurundiyaṃ vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ ‘‘bhūmiādhārake tiṇṇaṃ pattānaṃ anokāso, dve ṭhapetuṃ vaṭṭati. Dāruādhārakadaṇḍādhārakesupi susajjitesu eseva nayo. Bhamakoṭisadiso pana dāruādhārako tīhi daṇḍakehi baddho, daṇḍādhārako ca ekassapi pattassa anokāso, tattha ṭhapetvāpi hatthena gahetvāva nisīditabbaṃ, bhūmiyaṃ pana nikkujjitvā ekameva ṭhapetabba’’nti.
‘‘न, भिक्खवे, मिड्ढन्ते पत्तो निक्खिपितब्बो, यो निक्खिपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५४) वचनतो आलिन्दकमिड्ढिकादीनं अन्ते ठपेतुं न वट्टति। सचे पन परिवत्तेत्वा तत्थेव पतिट्ठाति, एवरूपाय वित्थिण्णाय मिड्ढिकाय ठपेतुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, miḍḍhante patto nikkhipitabbo, yo nikkhipeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 254) vacanato ālindakamiḍḍhikādīnaṃ ante ṭhapetuṃ na vaṭṭati. Sace pana parivattetvā tattheva patiṭṭhāti, evarūpāya vitthiṇṇāya miḍḍhikāya ṭhapetuṃ vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, परिभण्डन्ते पत्तो निक्खिपितब्बो, यो निक्खिपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५४) वचनतो बाहिरपस्से कताय तनुकमिड्ढिकाय अन्तेपि एसेव नयो। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चोळक’’न्ति (चूळव॰ २५४) वचनतो चोळकं पत्थरित्वा तत्थ ठपेतुं वट्टति। तस्मिं पन असति कटसारके वा तट्टिकाय वा मत्तिकाय वा परिभण्डकताय भूमिया यत्थ न दुस्सति, तथारूपाय वालिकाय वा ठपेतुं वट्टति। पंसुरजादीसु पन खरभूमियं वा ठपेन्तस्स दुक्कटं।
‘‘Na, bhikkhave, paribhaṇḍante patto nikkhipitabbo, yo nikkhipeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 254) vacanato bāhirapasse katāya tanukamiḍḍhikāya antepi eseva nayo. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, coḷaka’’nti (cūḷava. 254) vacanato coḷakaṃ pattharitvā tattha ṭhapetuṃ vaṭṭati. Tasmiṃ pana asati kaṭasārake vā taṭṭikāya vā mattikāya vā paribhaṇḍakatāya bhūmiyā yattha na dussati, tathārūpāya vālikāya vā ṭhapetuṃ vaṭṭati. Paṃsurajādīsu pana kharabhūmiyaṃ vā ṭhapentassa dukkaṭaṃ.
‘‘न, भिक्खवे, पत्तो लग्गेतब्बो, यो लग्गेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५४) वचनतो नागदन्तादीसु यत्थ कत्थचि लग्गेतुं न वट्टति, चीवरवंसेपि बन्धित्वा ठपेतुं न वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, patto laggetabbo, yo laggeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 254) vacanato nāgadantādīsu yattha katthaci laggetuṃ na vaṭṭati, cīvaravaṃsepi bandhitvā ṭhapetuṃ na vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, मञ्चे पत्तो निक्खिपितब्बो, यो निक्खिपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५४) वचनतो भण्डकट्ठपनत्थमेव वा कतं होतु निसीदनसयनत्थं वा, यत्थ कत्थचि मञ्चे वा पीठे वा ठपेन्तस्स दुक्कटं, अञ्ञेन पन भण्डकेन सद्धिं बन्धित्वा ठपेतुं, अटनियं बन्धित्वा ओलम्बितुं वा वट्टति, बन्धित्वापि उपरि ठपेतुं न वट्टतियेव। सचे पन मञ्चो वा पीठं वा उक्खिपित्वा चीवरवंसादीसु अट्टकच्छन्नेन ठपितं होति, तत्थ ठपेतुं वट्टति। अंसवट्टनकेन अंसकूटे लग्गेत्वा अङ्के ठपेतुं वट्टति, छत्ते भत्तपूरोपि अंसकूटे लग्गितपत्तोपि ठपेतुं न वट्टति। भण्डकेन पन सद्धिं बन्धित्वा अट्टकं कत्वा वा ठपिते यो कोचि ठपेतुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, mañce patto nikkhipitabbo, yo nikkhipeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 254) vacanato bhaṇḍakaṭṭhapanatthameva vā kataṃ hotu nisīdanasayanatthaṃ vā, yattha katthaci mañce vā pīṭhe vā ṭhapentassa dukkaṭaṃ, aññena pana bhaṇḍakena saddhiṃ bandhitvā ṭhapetuṃ, aṭaniyaṃ bandhitvā olambituṃ vā vaṭṭati, bandhitvāpi upari ṭhapetuṃ na vaṭṭatiyeva. Sace pana mañco vā pīṭhaṃ vā ukkhipitvā cīvaravaṃsādīsu aṭṭakacchannena ṭhapitaṃ hoti, tattha ṭhapetuṃ vaṭṭati. Aṃsavaṭṭanakena aṃsakūṭe laggetvā aṅke ṭhapetuṃ vaṭṭati, chatte bhattapūropi aṃsakūṭe laggitapattopi ṭhapetuṃ na vaṭṭati. Bhaṇḍakena pana saddhiṃ bandhitvā aṭṭakaṃ katvā vā ṭhapite yo koci ṭhapetuṃ vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, पत्तहत्थेन कवाटं पणामेतब्बं, यो पणामेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५५) वचनतो पत्तहत्थेन कवाटं न पणामेतब्बं। एत्थ च न केवलं यस्स पत्तो हत्थे, सो एव पत्तहत्थो। न केवलञ्च कवाटमेव पणामेतुं न लभति, अपिच खो पन हत्थे वा पिट्ठिपादे वा यत्थ यत्थचि सरीरावयवे पत्तस्मिं सति हत्थेन वा पादेन वा सीसेन वा येन केनचि सरीरावयवेन कवाटं वा पणामेतुं घटिकं वा उक्खिपितुं सूचिं वा कुञ्चिकाय अवापुरितुं न लभति, अंसकूटे पन पत्तं लग्गेत्वा यथासुखं अवापुरितुं लभति।
‘‘Na, bhikkhave, pattahatthena kavāṭaṃ paṇāmetabbaṃ, yo paṇāmeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vacanato pattahatthena kavāṭaṃ na paṇāmetabbaṃ. Ettha ca na kevalaṃ yassa patto hatthe, so eva pattahattho. Na kevalañca kavāṭameva paṇāmetuṃ na labhati, apica kho pana hatthe vā piṭṭhipāde vā yattha yatthaci sarīrāvayave pattasmiṃ sati hatthena vā pādena vā sīsena vā yena kenaci sarīrāvayavena kavāṭaṃ vā paṇāmetuṃ ghaṭikaṃ vā ukkhipituṃ sūciṃ vā kuñcikāya avāpurituṃ na labhati, aṃsakūṭe pana pattaṃ laggetvā yathāsukhaṃ avāpurituṃ labhati.
‘‘न, भिक्खवे, चलकानि वा अट्ठिकानि वा उच्छिट्ठोदकं वा पत्तेन नीहरितब्बं, यो नीहरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५५) वचनतो चलकादीनि पत्तेन नीहरितुं न वट्टति। एत्थ च चलकानीति चब्बेत्वा अपविद्धामिसानि। अट्ठिकानीति मच्छमंसअअकानि। उच्छिट्ठोदकन्ति मुखविक्खालितोदकं। एतेसु यं किञ्चि पत्तेन नीहरन्तस्स दुक्कटं। पत्तं पटिग्गहं कत्वा हत्थं धोवितुम्पि न लभति। हत्थधोतपादधोतउदकम्पि पत्ते आकिरित्वा नीहरितुं न वट्टति, अनुच्छिट्ठं सुद्धपत्तं उच्छिट्ठहत्थेन गण्हितुं न वट्टति, वामहत्थेन पनेत्थ उदकं आसिञ्चित्वा एकं उदकगण्डुसं गहेत्वा उच्छिट्ठहत्थेन गण्हितुं वट्टति। एत्तावतापि हि सो उच्छिट्ठपत्तो होति, हत्थं पन बहिउदकेन विक्खालेत्वा गहेतुं वट्टति। मच्छमंसफलाफलादीनि च खादन्तो यं तत्थ अट्ठिं वा चलकं वा छड्डेतुकामो होति, तं पत्ते ठपेतुं न लभति। यं पन पटिखादितुकामो होति, तं पत्ते ठपेतुं लभति। अट्ठिककण्टकादीनि तत्थेव कत्वा हत्थेन लुञ्चित्वा खादितुं वट्टति। मुखतो नीहटं पन यं किञ्चि पुन खादितुकामो पत्ते ठपेतुं न लभति, सिङ्गिवेरनाळिकेरखण्डादीनि डंसित्वा पुन ठपेतुं लभति।
‘‘Na, bhikkhave, calakāni vā aṭṭhikāni vā ucchiṭṭhodakaṃ vā pattena nīharitabbaṃ, yo nīhareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vacanato calakādīni pattena nīharituṃ na vaṭṭati. Ettha ca calakānīti cabbetvā apaviddhāmisāni. Aṭṭhikānīti macchamaṃsaaakāni. Ucchiṭṭhodakanti mukhavikkhālitodakaṃ. Etesu yaṃ kiñci pattena nīharantassa dukkaṭaṃ. Pattaṃ paṭiggahaṃ katvā hatthaṃ dhovitumpi na labhati. Hatthadhotapādadhotaudakampi patte ākiritvā nīharituṃ na vaṭṭati, anucchiṭṭhaṃ suddhapattaṃ ucchiṭṭhahatthena gaṇhituṃ na vaṭṭati, vāmahatthena panettha udakaṃ āsiñcitvā ekaṃ udakagaṇḍusaṃ gahetvā ucchiṭṭhahatthena gaṇhituṃ vaṭṭati. Ettāvatāpi hi so ucchiṭṭhapatto hoti, hatthaṃ pana bahiudakena vikkhāletvā gahetuṃ vaṭṭati. Macchamaṃsaphalāphalādīni ca khādanto yaṃ tattha aṭṭhiṃ vā calakaṃ vā chaḍḍetukāmo hoti, taṃ patte ṭhapetuṃ na labhati. Yaṃ pana paṭikhāditukāmo hoti, taṃ patte ṭhapetuṃ labhati. Aṭṭhikakaṇṭakādīni tattheva katvā hatthena luñcitvā khādituṃ vaṭṭati. Mukhato nīhaṭaṃ pana yaṃ kiñci puna khāditukāmo patte ṭhapetuṃ na labhati, siṅgiveranāḷikerakhaṇḍādīni ḍaṃsitvā puna ṭhapetuṃ labhati.
२९. ‘‘न च, भिक्खवे, सब्बपंसुकूलिकेन भवितब्बं, यो भवेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५५) वचनतो सब्बपंसुकूलिकेन न भवितब्बं। एत्थ पन चीवरञ्च मञ्चपीठञ्च पंसुकूलं वट्टति, अज्झोहरणीयं पन दिन्नमेव गहेतब्बं।
29. ‘‘Na ca, bhikkhave, sabbapaṃsukūlikena bhavitabbaṃ, yo bhaveyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vacanato sabbapaṃsukūlikena na bhavitabbaṃ. Ettha pana cīvarañca mañcapīṭhañca paṃsukūlaṃ vaṭṭati, ajjhoharaṇīyaṃ pana dinnameva gahetabbaṃ.
३०. ‘‘न , भिक्खवे, अद्धानमग्गप्पटिपन्नेन भिक्खुना परिस्सावनं याचियमानेन न दातब्बं, यो न ददेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५९) वचनतो अपरिस्सावनकस्स (चूळव॰ अट्ठ॰ २५९) याचमानस्स परिस्सावनं अदातुं न वट्टति। यो पन अत्तनो हत्थे परिस्सावने विज्जमानेपि याचति, तस्स न अकामा दातब्बं।
30. ‘‘Na , bhikkhave, addhānamaggappaṭipannena bhikkhunā parissāvanaṃ yāciyamānena na dātabbaṃ, yo na dadeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 259) vacanato aparissāvanakassa (cūḷava. aṭṭha. 259) yācamānassa parissāvanaṃ adātuṃ na vaṭṭati. Yo pana attano hatthe parissāvane vijjamānepi yācati, tassa na akāmā dātabbaṃ.
‘‘न च, भिक्खवे, अपरिस्सावनकेन भिक्खुना अद्धानमग्गो पटिपज्जितब्बो, यो पटिपज्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २५९) वचनतो अपरिस्सावनकेन मग्गो न गन्तब्बो। सचेपि न होति परिस्सावनं वा धम्मकरणं वा, सङ्घाटिकण्णो अधिट्ठातब्बो ‘‘इमिना परिस्सावेत्वा पिविस्सामी’’ति।
‘‘Na ca, bhikkhave, aparissāvanakena bhikkhunā addhānamaggo paṭipajjitabbo, yo paṭipajjeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 259) vacanato aparissāvanakena maggo na gantabbo. Sacepi na hoti parissāvanaṃ vā dhammakaraṇaṃ vā, saṅghāṭikaṇṇo adhiṭṭhātabbo ‘‘iminā parissāvetvā pivissāmī’’ti.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दण्डपरिस्सावन’’न्ति (चूळव॰ २५९) वचनतो दण्डपरिस्सावनम्पि वट्टति। दण्डपरिस्सावनं नाम यत्थ रजकानं खारपरिस्सावनं विय चतूसु पादेसु बद्धनिस्सेणिकाय साटकं बन्धित्वा मज्झे दण्डके उदकं आसिञ्चन्ति, तं उभोपि कोट्ठासे पूरेत्वा परिस्सावति।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, daṇḍaparissāvana’’nti (cūḷava. 259) vacanato daṇḍaparissāvanampi vaṭṭati. Daṇḍaparissāvanaṃ nāma yattha rajakānaṃ khāraparissāvanaṃ viya catūsu pādesu baddhanisseṇikāya sāṭakaṃ bandhitvā majjhe daṇḍake udakaṃ āsiñcanti, taṃ ubhopi koṭṭhāse pūretvā parissāvati.
‘‘अनुजानामि , भिक्खवे, ओत्थरक’’न्ति (चूळव॰ २५९) वचनतो ओत्थरकं परिस्सावनम्पि वट्टति। ओत्थरकं नाम यं उदके ओत्थरित्वा घटकेन उदकं गण्हन्ति, तञ्हि चतूसु दण्डकेसु वत्थं बन्धित्वा उदके चत्तारो खाणुके निखनित्वा तेसु बन्धित्वा सब्बपरियन्ते उदकतो मोचेत्वा मज्झे ओत्थरित्वा घटेन उदकं गण्हन्ति।
‘‘Anujānāmi , bhikkhave, ottharaka’’nti (cūḷava. 259) vacanato ottharakaṃ parissāvanampi vaṭṭati. Ottharakaṃ nāma yaṃ udake ottharitvā ghaṭakena udakaṃ gaṇhanti, tañhi catūsu daṇḍakesu vatthaṃ bandhitvā udake cattāro khāṇuke nikhanitvā tesu bandhitvā sabbapariyante udakato mocetvā majjhe ottharitvā ghaṭena udakaṃ gaṇhanti.
३१. ‘‘न, भिक्खवे, नग्गेन नग्गो अभिवादेतब्बो, यो अभिवादेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’तिआदिवचनतो (चूळव॰ २६१) न नग्गेन नग्गो अभिवादेतब्बो, न नग्गेन अभिवादेतब्बं, न नग्गेन नग्गो अभिवादापेतब्बो, न नग्गेन अभिवादापेतब्बं, न नग्गेन नग्गस्स परिकम्मं कातब्बं, न नग्गेन नग्गस्स दातब्बं, न नग्गेन पटिग्गहेतब्बं, न नग्गेन खादितब्बं, न नग्गेन भुञ्जितब्बं, न नग्गेन सायितब्बं, न नग्गेन पातब्बं।
31. ‘‘Na, bhikkhave, naggena naggo abhivādetabbo, yo abhivādeyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādivacanato (cūḷava. 261) na naggena naggo abhivādetabbo, na naggena abhivādetabbaṃ, na naggena naggo abhivādāpetabbo, na naggena abhivādāpetabbaṃ, na naggena naggassa parikammaṃ kātabbaṃ, na naggena naggassa dātabbaṃ, na naggena paṭiggahetabbaṃ, na naggena khāditabbaṃ, na naggena bhuñjitabbaṃ, na naggena sāyitabbaṃ, na naggena pātabbaṃ.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो पटिच्छादियो जन्ताघरपटिच्छादिं उदकपटिच्छादिं वत्थपटिच्छादि’’न्ति (चूळव॰ २६१) वचनतो तिस्सो पटिच्छादियो वट्टन्ति। एत्थ च जन्ताघरपटिच्छादि उदकपटिच्छादि च परिकम्मं करोन्तस्सेव वट्टति, सेसेसु अभिवादनादीसु न वट्टति। वत्थपटिच्छादि पन सब्बकम्मेसु वट्टति।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tisso paṭicchādiyo jantāgharapaṭicchādiṃ udakapaṭicchādiṃ vatthapaṭicchādi’’nti (cūḷava. 261) vacanato tisso paṭicchādiyo vaṭṭanti. Ettha ca jantāgharapaṭicchādi udakapaṭicchādi ca parikammaṃ karontasseva vaṭṭati, sesesu abhivādanādīsu na vaṭṭati. Vatthapaṭicchādi pana sabbakammesu vaṭṭati.
३२. ‘‘न , भिक्खवे, पुप्फाभिकिण्णेसु सयनेसु सयितब्बं, यो ससेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २६४) वचनतो पुप्फेहि सन्थतेसु सयनेसु न सयितब्बं, गन्धगन्धं पन गहेत्वा कवाटे पञ्चङ्गुलिं दातुं वट्टति पुप्फं गहेत्वा विहारे एकमन्तं निक्खिपितुं।
32. ‘‘Na , bhikkhave, pupphābhikiṇṇesu sayanesu sayitabbaṃ, yo saseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 264) vacanato pupphehi santhatesu sayanesu na sayitabbaṃ, gandhagandhaṃ pana gahetvā kavāṭe pañcaṅguliṃ dātuṃ vaṭṭati pupphaṃ gahetvā vihāre ekamantaṃ nikkhipituṃ.
३३. ‘‘न, भिक्खवे, आसित्तकूपधाने भुञ्जितब्बं, यो भुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २६४) वचनतो आसित्तकूपधाने ठपेत्वा न भुञ्जितब्बं। आसित्तकूपधानन्ति तम्बलोहेन वा रजतेन वा कताय पेळाय एतं अधिवचनं, पटिक्खित्तत्ता पन दारुमयापि न वट्टति।
33. ‘‘Na, bhikkhave, āsittakūpadhāne bhuñjitabbaṃ, yo bhuñjeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 264) vacanato āsittakūpadhāne ṭhapetvā na bhuñjitabbaṃ. Āsittakūpadhānanti tambalohena vā rajatena vā katāya peḷāya etaṃ adhivacanaṃ, paṭikkhittattā pana dārumayāpi na vaṭṭati.
३४. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, मळोरिक’’न्ति (चूळव॰ २६४) वचनतो मळोरिकाय ठपेत्वा भुञ्जितुं वट्टति। मळोरिकाति दण्डाधारको वुच्चति। यट्ठिआधारकपण्णाधारकपच्छिकपीठादीनिपि एत्थेव पविट्ठानि। आधारकसङ्खेपगमनतो हि पट्ठाय छिद्दं विद्धम्पि अविद्धम्पि वट्टतियेव।
34. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, maḷorika’’nti (cūḷava. 264) vacanato maḷorikāya ṭhapetvā bhuñjituṃ vaṭṭati. Maḷorikāti daṇḍādhārako vuccati. Yaṭṭhiādhārakapaṇṇādhārakapacchikapīṭhādīnipi ettheva paviṭṭhāni. Ādhārakasaṅkhepagamanato hi paṭṭhāya chiddaṃ viddhampi aviddhampi vaṭṭatiyeva.
३५. ‘‘न , भिक्खवे, एकभाजने भुञ्जितब्बं, यो भुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चूळव॰ २६४) आदिवचनतो न एकभाजने भुञ्जितब्बं, न एकथालके पातब्बं। सचे पन एको भिक्खु भाजनतो फलं वा पूपं वा गहेत्वा गच्छति, तस्मिं अपगते इतरस्स सेसकं भुञ्जितुं वट्टति, इतरस्सपि तस्मिं खीणे पुन गहेतुं वट्टति।
35. ‘‘Na , bhikkhave, ekabhājane bhuñjitabbaṃ, yo bhuñjeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti(cūḷava. 264) ādivacanato na ekabhājane bhuñjitabbaṃ, na ekathālake pātabbaṃ. Sace pana eko bhikkhu bhājanato phalaṃ vā pūpaṃ vā gahetvā gacchati, tasmiṃ apagate itarassa sesakaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati, itarassapi tasmiṃ khīṇe puna gahetuṃ vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, एकमञ्चे तुवट्टितब्बं, यो तुवट्टेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चूळव॰ २६४) आदिवचनतो न एकमञ्चे निपज्जितब्बं, न एकत्थरणे निपज्जितब्बं। ववत्थानं पन दस्सेत्वा मज्झे कासावं वा कत्तरयट्ठिं वा अन्तमसो कायबन्धनम्पि ठपेत्वा निपज्जन्तानं अनापत्ति। एकपावुरणेहि एकत्थरणपावुरणेहि च न निपज्जितब्बं। एकं अत्थरणञ्चेव पावुरणञ्च एतेसन्ति एकत्थरणपावुरणा। संहारिमानं पावारत्थरणकटसारकादीनं एकं अन्तं अत्थरित्वा एकं पारुपित्वा निपज्जन्तानमेतं अधिवचनं।
‘‘Na, bhikkhave, ekamañce tuvaṭṭitabbaṃ, yo tuvaṭṭeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti(cūḷava. 264) ādivacanato na ekamañce nipajjitabbaṃ, na ekattharaṇe nipajjitabbaṃ. Vavatthānaṃ pana dassetvā majjhe kāsāvaṃ vā kattarayaṭṭhiṃ vā antamaso kāyabandhanampi ṭhapetvā nipajjantānaṃ anāpatti. Ekapāvuraṇehi ekattharaṇapāvuraṇehi ca na nipajjitabbaṃ. Ekaṃ attharaṇañceva pāvuraṇañca etesanti ekattharaṇapāvuraṇā. Saṃhārimānaṃ pāvārattharaṇakaṭasārakādīnaṃ ekaṃ antaṃ attharitvā ekaṃ pārupitvā nipajjantānametaṃ adhivacanaṃ.
३६. ‘‘न, भिक्खवे, चेलप्पटिका अक्कमितब्बा, यो अक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २६८) वचनतो न चेलसन्थारो अक्कमितब्बो, ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिहीनं मङ्गलत्थाय याचियमानेन चेलप्पटिकं अक्कमितु’’न्ति (चूळव॰ २६८) वचनतो पन काचि इत्थी (चूळव॰ अट्ठ॰ २६८) अपगतगब्भा वा होति गरुगब्भा वा, एवरूपेसु ठानेसु मङ्गलत्थाय याचियमानेन अक्कमितुं वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, धोतपादकं अक्कमितु’’न्ति (चूळव॰ २६८) वचनतो पादधोवनट्ठाने धोतेहि पादेहि अक्कमनत्थाय अत्थतपच्चत्थरणं अक्कमितुं वट्टति।
36. ‘‘Na, bhikkhave, celappaṭikā akkamitabbā, yo akkameyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 268) vacanato na celasanthāro akkamitabbo, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, gihīnaṃ maṅgalatthāya yāciyamānena celappaṭikaṃ akkamitu’’nti (cūḷava. 268) vacanato pana kāci itthī (cūḷava. aṭṭha. 268) apagatagabbhā vā hoti garugabbhā vā, evarūpesu ṭhānesu maṅgalatthāya yāciyamānena akkamituṃ vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, dhotapādakaṃ akkamitu’’nti (cūḷava. 268) vacanato pādadhovanaṭṭhāne dhotehi pādehi akkamanatthāya atthatapaccattharaṇaṃ akkamituṃ vaṭṭati.
३७. ‘‘न, भिक्खवे, कतकं परिभुञ्जितब्बं, यो परिभुञ्जेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २६९) वचनतो कतकं न वट्टति। कतकं नाम पदुमकण्णिकाकारं पादघंसनत्थं कण्टके उट्ठापेत्वा कतं। तं वट्टं वा होतु चतुरस्सादिभेदं वा, बाहुलिकानुयोगत्ता पटिक्खित्तमेव, नेव पटिग्गहेतुं, न परिभुञ्जितुं वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो पादघंसनियो सक्खरं कथलं समुद्दफेणक’’न्ति (चूळव॰ २६९) वचनतो सक्खरादीहि पादघंसनं वट्टति। सक्खराति पासाणो वुच्चति, पासाणफेणकोपि वट्टतियेव।
37. ‘‘Na, bhikkhave, katakaṃ paribhuñjitabbaṃ, yo paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 269) vacanato katakaṃ na vaṭṭati. Katakaṃ nāma padumakaṇṇikākāraṃ pādaghaṃsanatthaṃ kaṇṭake uṭṭhāpetvā kataṃ. Taṃ vaṭṭaṃ vā hotu caturassādibhedaṃ vā, bāhulikānuyogattā paṭikkhittameva, neva paṭiggahetuṃ, na paribhuñjituṃ vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tisso pādaghaṃsaniyo sakkharaṃ kathalaṃ samuddapheṇaka’’nti (cūḷava. 269) vacanato sakkharādīhi pādaghaṃsanaṃ vaṭṭati. Sakkharāti pāsāṇo vuccati, pāsāṇapheṇakopi vaṭṭatiyeva.
३८. ‘‘न , भिक्खवे, चामरिबीजनी धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २६९) वचनतो चामरिवालेहि कतबीजनी न वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, मकसबीजनिं। अनुजानामि भिक्खवे तिस्सो बीजनियो वाकमयं उसीरमयं मोरपिञ्छमयं। अनुजानामि, भिक्खवे, विधूपनञ्च तालवण्टञ्चा’’ति (चूळव॰ २६९) वचनतो मकसबीजनीआदि वट्टति। तत्थ विधूपनन्ति बीजनी वुच्चति। तालवण्टं पन तालपण्णेहि वा कतं होतु वेळुदन्तविलीवेहि वा मोरपिञ्छेहि वा चम्मविकतीहि वा, सब्बं वट्टति। मकसबीजनी दन्तमयविसाणमयदण्डकापि वट्टति। वाकमयबीजनिया केतकपारोहकुन्तालपण्णादिमयापि सङ्गहिता।
38. ‘‘Na , bhikkhave, cāmaribījanī dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 269) vacanato cāmarivālehi katabījanī na vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, makasabījaniṃ. Anujānāmi bhikkhave tisso bījaniyo vākamayaṃ usīramayaṃ morapiñchamayaṃ. Anujānāmi, bhikkhave, vidhūpanañca tālavaṇṭañcā’’ti (cūḷava. 269) vacanato makasabījanīādi vaṭṭati. Tattha vidhūpananti bījanī vuccati. Tālavaṇṭaṃ pana tālapaṇṇehi vā kataṃ hotu veḷudantavilīvehi vā morapiñchehi vā cammavikatīhi vā, sabbaṃ vaṭṭati. Makasabījanī dantamayavisāṇamayadaṇḍakāpi vaṭṭati. Vākamayabījaniyā ketakapārohakuntālapaṇṇādimayāpi saṅgahitā.
३९. ‘‘न, भिक्खवे, छत्तं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स छत्त’’न्ति (चूळव॰ २७०) वचनतो अगिलानेन छत्तं न धारेतब्बं। यस्स पन कायडाहो वा पित्तकोपो वा होति चक्खु वा दुब्बलं, अञ्ञो वा कोचि आबाधो विना छत्तेन उप्पज्जति, तस्स गामे वा अरञ्ञे वा छत्तं वट्टति। वस्से पन चीवरगुत्तत्थम्पि वाळमिगचोरभयेसु अत्तगुत्तत्थम्पि वट्टति, एकपण्णच्छत्तं पन सब्बत्थेव वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अगिलानेनपि आरामे आरामूपचारे छत्तं धारेतु’’न्ति (चूळव॰ २७०) वचनतो पन अगिलानस्सपि आरामआरामूपचारेसु छत्तं धारेतुं वट्टति।
39. ‘‘Na, bhikkhave, chattaṃ dhāretabbaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, gilānassa chatta’’nti (cūḷava. 270) vacanato agilānena chattaṃ na dhāretabbaṃ. Yassa pana kāyaḍāho vā pittakopo vā hoti cakkhu vā dubbalaṃ, añño vā koci ābādho vinā chattena uppajjati, tassa gāme vā araññe vā chattaṃ vaṭṭati. Vasse pana cīvaraguttatthampi vāḷamigacorabhayesu attaguttatthampi vaṭṭati, ekapaṇṇacchattaṃ pana sabbattheva vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, agilānenapi ārāme ārāmūpacāre chattaṃ dhāretu’’nti (cūḷava. 270) vacanato pana agilānassapi ārāmaārāmūpacāresu chattaṃ dhāretuṃ vaṭṭati.
४०. ‘‘न, भिक्खवे, दीघा नखा धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि , भिक्खवे, मंसप्पमाणेन नखं छिन्दितु’’न्ति (चूळव॰ २७४) वचनतो दीघा नखा छिन्दितब्बा। ‘‘न, भिक्खवे, वीसतिमट्ठं कारापेतब्बं, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, मलमत्तं अपकड्ढितु’’न्ति (चूळव॰ २७४) वचनतो वीसतिपि नखे लिखितमट्ठे कारापेतुं न वट्टति, नखतो मलमत्तं पन अपकड्ढितुं वट्टति।
40. ‘‘Na, bhikkhave, dīghā nakhā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi , bhikkhave, maṃsappamāṇena nakhaṃ chinditu’’nti (cūḷava. 274) vacanato dīghā nakhā chinditabbā. ‘‘Na, bhikkhave, vīsatimaṭṭhaṃ kārāpetabbaṃ, yo kārāpeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, malamattaṃ apakaḍḍhitu’’nti (cūḷava. 274) vacanato vīsatipi nakhe likhitamaṭṭhe kārāpetuṃ na vaṭṭati, nakhato malamattaṃ pana apakaḍḍhituṃ vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, सम्बाधे लोमं संहरापेतब्बं, यो संहरापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया सम्बाधे लोमं संहरापेतु’’न्ति (चूळव॰ २७५) वचनतो गण्डवणादिआबाधं विना सम्बाधे लोमं संहरापेतुं न वट्टति। ‘‘न, भिक्खवे, दीघं नासिकालोमं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २७५) वचनतो सण्डासेन नासिकालोमं संहरापेतुं वट्टति। सक्खरादीहि नासिकालोमं गाहापनेपि आपत्ति नत्थि, अनुरक्खणत्थं पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सण्डास’’न्ति (चूळव॰ २७५) सण्डासो अनुञ्ञातो। ‘‘न, भिक्खवे, पलितं गाहापेतब्बं, यो गाहापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २७५) वचनतो पलितं गाहापेतुं न वट्टति। यं पन भमुकाय वा नलाटे वा दाठिकाय वा उग्गन्त्वा बीभच्छं हुत्वा ठितं, तादिसं लोमं पलितं वा अपलितं वा गाहापेतुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, sambādhe lomaṃ saṃharāpetabbaṃ, yo saṃharāpeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, ābādhapaccayā sambādhe lomaṃ saṃharāpetu’’nti (cūḷava. 275) vacanato gaṇḍavaṇādiābādhaṃ vinā sambādhe lomaṃ saṃharāpetuṃ na vaṭṭati. ‘‘Na, bhikkhave, dīghaṃ nāsikālomaṃ dhāretabbaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 275) vacanato saṇḍāsena nāsikālomaṃ saṃharāpetuṃ vaṭṭati. Sakkharādīhi nāsikālomaṃ gāhāpanepi āpatti natthi, anurakkhaṇatthaṃ pana ‘‘anujānāmi, bhikkhave, saṇḍāsa’’nti (cūḷava. 275) saṇḍāso anuññāto. ‘‘Na, bhikkhave, palitaṃ gāhāpetabbaṃ, yo gāhāpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 275) vacanato palitaṃ gāhāpetuṃ na vaṭṭati. Yaṃ pana bhamukāya vā nalāṭe vā dāṭhikāya vā uggantvā bībhacchaṃ hutvā ṭhitaṃ, tādisaṃ lomaṃ palitaṃ vā apalitaṃ vā gāhāpetuṃ vaṭṭati.
४१. ‘‘न, भिक्खवे, अकायबन्धनेन गामो पविसितब्बो, यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २७८) वचनतो अकायबन्धनेन गामो न पविसितब्बो, अबन्धित्वा निक्खमन्तेन यत्थ सरति, तत्थ बन्धितब्बं। ‘‘आसनसालाय बन्धिस्सामी’’ति गन्तुं वट्टति, सरित्वा याव न बन्धति, न ताव पिण्डाय चरितब्बं।
41. ‘‘Na, bhikkhave, akāyabandhanena gāmo pavisitabbo, yo paviseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 278) vacanato akāyabandhanena gāmo na pavisitabbo, abandhitvā nikkhamantena yattha sarati, tattha bandhitabbaṃ. ‘‘Āsanasālāya bandhissāmī’’ti gantuṃ vaṭṭati, saritvā yāva na bandhati, na tāva piṇḍāya caritabbaṃ.
४२. ‘‘न, भिक्खवे, गिहिनिवत्थं निवासेतब्बं, यो निवासेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चूळव॰ २८०) आदिवचनतो हत्थिसोण्डादिवसेन गिहिनिवत्थं न निवासेतब्बं, सेतपटपारुतादिवसेन न गिहिपारुतं पारुपितब्बं, मल्लकम्मकरादयो विय कच्छं बन्धित्वा न निवासेतब्बं। एवं निवासेतुं गिलानस्सपि मग्गप्पटिपन्नस्सपि न वट्टति। यम्पि मग्गं गच्छन्ता एकं वा द्वे वा कोणे उक्खिपित्वा अन्तरवासकस्स उपरि लग्गन्ति, अन्तो वा एकं कासावं तथा निवासेत्वा बहि अपरं निवासेन्ति, सब्बं न वट्टति। गिलानो पन अन्तोकासावस्स ओवट्टिकं दस्सेत्वा अपरं उपरि निवासेतुं लभति, अगिलानेन द्वे निवासेन्तेन सगुणं कत्वा निवासेतब्बानि।
42. ‘‘Na, bhikkhave, gihinivatthaṃ nivāsetabbaṃ, yo nivāseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti(cūḷava. 280) ādivacanato hatthisoṇḍādivasena gihinivatthaṃ na nivāsetabbaṃ, setapaṭapārutādivasena na gihipārutaṃ pārupitabbaṃ, mallakammakarādayo viya kacchaṃ bandhitvā na nivāsetabbaṃ. Evaṃ nivāsetuṃ gilānassapi maggappaṭipannassapi na vaṭṭati. Yampi maggaṃ gacchantā ekaṃ vā dve vā koṇe ukkhipitvā antaravāsakassa upari lagganti, anto vā ekaṃ kāsāvaṃ tathā nivāsetvā bahi aparaṃ nivāsenti, sabbaṃ na vaṭṭati. Gilāno pana antokāsāvassa ovaṭṭikaṃ dassetvā aparaṃ upari nivāsetuṃ labhati, agilānena dve nivāsentena saguṇaṃ katvā nivāsetabbāni.
४३. ‘‘न , भिक्खवे, उभतोकाजं हरितब्बं, यो हरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २८१) वचनतो उभतोकाजं हरितुं न वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, एकतोकाजं अन्तराकाजं सीसभारं खन्धभारं कटिभारं ओलम्बक’’न्ति वचनतो एकतोकाजादिं हरितुं वट्टति।
43. ‘‘Na , bhikkhave, ubhatokājaṃ haritabbaṃ, yo hareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 281) vacanato ubhatokājaṃ harituṃ na vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ekatokājaṃ antarākājaṃ sīsabhāraṃ khandhabhāraṃ kaṭibhāraṃ olambaka’’nti vacanato ekatokājādiṃ harituṃ vaṭṭati.
४४. ‘‘न, भिक्खवे, दीघं दन्तकट्ठं खादितब्बं, यो खादेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २८२) वचनतो न दीघं दन्तकट्ठं खादितब्बं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अट्ठङ्गुलपरमं दन्तकट्ठं। अनुजानामि, भिक्खवे, चतुरङ्गुलपच्छिमं दन्तकट्ठ’’न्ति (चूळव॰ २८२) वचनतो मनुस्सानं पमाणङ्गुलेन अट्ठङ्गुलपरमं चतुरङ्गुलपच्छिमञ्च दन्तकट्ठं खादितब्बं।
44. ‘‘Na, bhikkhave, dīghaṃ dantakaṭṭhaṃ khāditabbaṃ, yo khādeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 282) vacanato na dīghaṃ dantakaṭṭhaṃ khāditabbaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, aṭṭhaṅgulaparamaṃ dantakaṭṭhaṃ. Anujānāmi, bhikkhave, caturaṅgulapacchimaṃ dantakaṭṭha’’nti (cūḷava. 282) vacanato manussānaṃ pamāṇaṅgulena aṭṭhaṅgulaparamaṃ caturaṅgulapacchimañca dantakaṭṭhaṃ khāditabbaṃ.
४५. ‘‘न, भिक्खवे, रुक्खो अभिरुहितब्बो, यो अभिरुहेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, सति करणीये पोरिसं रुक्खं अभिरुहितुं आपदासु यावदत्थ’’न्ति (चूळव॰ २८४) वचनतो न रुक्खं अभिरुहितब्बं, सुक्खकट्ठगहणादिकिच्चे पन सति पुरिसप्पमाणं अभिरुहितुं वट्टति। आपदासूति वाळमिगादयो वा दिस्वा मग्गमूळ्हो वा दिसा ओलोकेतुकामो हुत्वा दवडाहं वा उदकोघं वा आगच्छन्तं दिस्वा अतिउच्चम्पि रुक्खं आरोहितुं वट्टति।
45. ‘‘Na, bhikkhave, rukkho abhiruhitabbo, yo abhiruheyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, sati karaṇīye porisaṃ rukkhaṃ abhiruhituṃ āpadāsu yāvadattha’’nti (cūḷava. 284) vacanato na rukkhaṃ abhiruhitabbaṃ, sukkhakaṭṭhagahaṇādikicce pana sati purisappamāṇaṃ abhiruhituṃ vaṭṭati. Āpadāsūti vāḷamigādayo vā disvā maggamūḷho vā disā oloketukāmo hutvā davaḍāhaṃ vā udakoghaṃ vā āgacchantaṃ disvā atiuccampi rukkhaṃ ārohituṃ vaṭṭati.
४६. ‘‘न, भिक्खवे, बुद्धवचनं छन्दसो आरोपेतब्बं, यो आरोपेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, सकाय निरुत्तिया बुद्धवचनं परियापुणितु’’न्ति (चूळव॰ २८५) वचनतो वेदं विय बुद्धवचनं सक्कटभासाय वाचनामग्गं आरोचेतुं न वट्टति, सकाय पन मागधिकाय निरुत्तिया परियापुणितब्बं।
46. ‘‘Na, bhikkhave, buddhavacanaṃ chandaso āropetabbaṃ, yo āropeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, sakāya niruttiyā buddhavacanaṃ pariyāpuṇitu’’nti (cūḷava. 285) vacanato vedaṃ viya buddhavacanaṃ sakkaṭabhāsāya vācanāmaggaṃ ārocetuṃ na vaṭṭati, sakāya pana māgadhikāya niruttiyā pariyāpuṇitabbaṃ.
४७. ‘‘न, भिक्खवे, लोकायतं परियापुणितब्बं, यो परियापुणेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति(चऊळव॰ २८६) आदिवचनतो लोकायतसङ्खातं ‘‘सब्बं उच्छिट्ठं, सब्बं अनुच्छिट्ठं, सेतो काको, काळो बको इमिना च इमिना च कारणेना’’ति एवमादिनिरत्थककारणपटिसंयुत्तं तित्थियसत्थं नेव परियापुणितब्बं, न परस्स वाचेतब्बं। न च तिरच्छानविज्जा परियापुणितब्बा, न परस्स वाचेतब्बा।
47. ‘‘Na, bhikkhave, lokāyataṃ pariyāpuṇitabbaṃ, yo pariyāpuṇeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti(caūḷava. 286) ādivacanato lokāyatasaṅkhātaṃ ‘‘sabbaṃ ucchiṭṭhaṃ, sabbaṃ anucchiṭṭhaṃ, seto kāko, kāḷo bako iminā ca iminā ca kāraṇenā’’ti evamādiniratthakakāraṇapaṭisaṃyuttaṃ titthiyasatthaṃ neva pariyāpuṇitabbaṃ, na parassa vācetabbaṃ. Na ca tiracchānavijjā pariyāpuṇitabbā, na parassa vācetabbā.
४८. ‘‘न, भिक्खवे, खिपिते ‘जीवा’ति वत्तब्बो, यो वदेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि , भिक्खवे, गिहीनं ‘जीवथ भन्ते’ति वुच्चमानेन ‘चिरं जीवा’ति वत्तु’’न्ति (चूळव॰ २८८) वचनतो खिपिते ‘‘जीवा’’ति न वत्तब्बं, गिहिना पन ‘‘जीवथा’’ति वुच्चमानेन ‘‘चिरं जीवा’’ति वत्तुं वट्टति।
48. ‘‘Na, bhikkhave, khipite ‘jīvā’ti vattabbo, yo vadeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi , bhikkhave, gihīnaṃ ‘jīvatha bhante’ti vuccamānena ‘ciraṃ jīvā’ti vattu’’nti (cūḷava. 288) vacanato khipite ‘‘jīvā’’ti na vattabbaṃ, gihinā pana ‘‘jīvathā’’ti vuccamānena ‘‘ciraṃ jīvā’’ti vattuṃ vaṭṭati.
४९. ‘‘न, भिक्खवे, लसुणं खादितब्बं, यो खादेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, आबाधपच्चया लसुणं खादितु’’न्ति (चूळव॰ २८९) वचनतो आबाधं विना लसुणं खादितुं न वट्टति, सूपसम्पाकादीसु (पाचि॰ अट्ठ॰ ७९७) पक्खित्तं पन वट्टति। तञ्हि पच्चमानेसु मुग्गसूपादीसु वा मच्छमंसविकतिया वा तेले वा बदरसाळवादीसु वा अम्बिलसाकादीसु वा उत्तरिभङ्गेसु वा यत्थ कत्थचि अन्तमसो यागुभत्तेपि पक्खित्तं वट्टति।
49. ‘‘Na, bhikkhave, lasuṇaṃ khāditabbaṃ, yo khādeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, ābādhapaccayā lasuṇaṃ khāditu’’nti (cūḷava. 289) vacanato ābādhaṃ vinā lasuṇaṃ khādituṃ na vaṭṭati, sūpasampākādīsu (pāci. aṭṭha. 797) pakkhittaṃ pana vaṭṭati. Tañhi paccamānesu muggasūpādīsu vā macchamaṃsavikatiyā vā tele vā badarasāḷavādīsu vā ambilasākādīsu vā uttaribhaṅgesu vā yattha katthaci antamaso yāgubhattepi pakkhittaṃ vaṭṭati.
५०. ‘‘न, भिक्खवे, अधोतेहि पादेहि सेनासनं अक्कमितब्बं, यो अक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३२४) वचनतो अधोतेहि पादेहि मञ्चपीठादिसेनासनं परिकम्मकता वा भूमि न अक्कमितब्बा। ‘‘न, भिक्खवे, अल्लेहि पादेहि सेनासनं अक्कमितब्बं, यो अक्कमेय्य आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३२४) वचनतो येहि (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२४) अक्कन्तट्ठाने उदकं पञ्ञायति, एवरूपेहि अल्लपादेहि परिभण्डकता भूमि वा सेनासनं वा न अक्कमितब्बं। सचे पन उदकसिनेहमत्तमेव पञ्ञायति, न उदकं, वट्टति। पादपुञ्छनिं पन अल्लपादेहिपि अक्कमितुं वट्टतियेव। ‘‘न, भिक्खवे, सउपाहनेन सेनासनं अक्कमितब्बं, यो अक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३२४) वचनतो धोतपादेहि अक्कमितब्बट्ठानं सउपाहनेन अक्कमितुं न वट्टति।
50. ‘‘Na, bhikkhave, adhotehi pādehi senāsanaṃ akkamitabbaṃ, yo akkameyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 324) vacanato adhotehi pādehi mañcapīṭhādisenāsanaṃ parikammakatā vā bhūmi na akkamitabbā. ‘‘Na, bhikkhave, allehi pādehi senāsanaṃ akkamitabbaṃ, yo akkameyya āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 324) vacanato yehi (cūḷava. aṭṭha. 324) akkantaṭṭhāne udakaṃ paññāyati, evarūpehi allapādehi paribhaṇḍakatā bhūmi vā senāsanaṃ vā na akkamitabbaṃ. Sace pana udakasinehamattameva paññāyati, na udakaṃ, vaṭṭati. Pādapuñchaniṃ pana allapādehipi akkamituṃ vaṭṭatiyeva. ‘‘Na, bhikkhave, saupāhanena senāsanaṃ akkamitabbaṃ, yo akkameyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 324) vacanato dhotapādehi akkamitabbaṭṭhānaṃ saupāhanena akkamituṃ na vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, परिकम्मकताय भूमिया निट्ठुभितब्बं, यो निट्ठुभेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३२४) वचनतो परिकम्मकताय भूमिया न निट्ठुभितब्बं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, खेळमल्लक’’न्ति (चूळव॰ ३२४) एवं अनुञ्ञाते खेळमल्लके निट्ठुभितब्बं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चोळकेन पलिवेठेतु’’न्ति (चूळव॰ ३२४) वचनतो सुधाभूमिया वा परिभण्डभूमिया वा मञ्चपीठं निक्खिपन्तेन सचे तट्टिका वा कटसारको वा नत्थि, चोळकेन मञ्चपीठानं पादा वेठेतब्बा, तस्मिं असति पण्णम्पि अत्थरितुं वट्टति, किञ्चि अनत्थरित्वा ठपेन्तस्स पन दुक्कटं। यदि पन तत्थ नेवासिका अनत्थताय भूमियापि ठपेन्ति, अधोतपादेहिपि वळञ्जेन्ति, तथेव वळञ्जेतुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, parikammakatāya bhūmiyā niṭṭhubhitabbaṃ, yo niṭṭhubheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 324) vacanato parikammakatāya bhūmiyā na niṭṭhubhitabbaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, kheḷamallaka’’nti (cūḷava. 324) evaṃ anuññāte kheḷamallake niṭṭhubhitabbaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, coḷakena paliveṭhetu’’nti (cūḷava. 324) vacanato sudhābhūmiyā vā paribhaṇḍabhūmiyā vā mañcapīṭhaṃ nikkhipantena sace taṭṭikā vā kaṭasārako vā natthi, coḷakena mañcapīṭhānaṃ pādā veṭhetabbā, tasmiṃ asati paṇṇampi attharituṃ vaṭṭati, kiñci anattharitvā ṭhapentassa pana dukkaṭaṃ. Yadi pana tattha nevāsikā anatthatāya bhūmiyāpi ṭhapenti, adhotapādehipi vaḷañjenti, tatheva vaḷañjetuṃ vaṭṭati.
‘‘न , भिक्खवे, परिकम्मकता भित्ति अपस्सेतब्बा, यो अपस्सेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३२४) वचनतो परिकम्मकता भित्ति सेतभित्ति वा होतु चित्तकम्मकता वा, न अपस्सेतब्बा। न केवलञ्च भित्तिमेव, द्वारम्पि वातपानम्पि अपस्सेनफलकम्पि पासाणत्थम्भम्पि रुक्खत्थम्भम्पि चीवरेन वा येन केनचि अप्पटिच्छादेत्वा अपस्सितुं न लभति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे , पच्चत्थरित्वा निपज्जितु’’न्ति (चूळव॰ ३२५) वचनतो पन धोतपादेहि अक्कमितब्बं, परिभण्डकतं भूमिं वा भूमत्थरणं सेनासनं वा सङ्घिकमञ्चपीठं वा अत्तनो सन्तकेन पच्चत्थरणेन पच्चत्थरित्वाव निपज्जितब्बं। सचे निद्दायतोपि पच्चत्थरणे सङ्कुटिते कोचि सरीरावयवो मञ्चं वा पीठं वा फुसति, आपत्तियेव, लोमेसु पन फुसन्तेसु लोमगणनाय आपत्तियो। परिभोगसीसेन अपस्सयन्तस्सपि एसेव नयो। हत्थतलपादतलेहि पन फुसितुं अक्कमितुं वा वट्टति, मञ्चं वा पीठं वा हरन्तस्स काये पटिहञ्ञति, अनापत्ति।
‘‘Na , bhikkhave, parikammakatā bhitti apassetabbā, yo apasseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 324) vacanato parikammakatā bhitti setabhitti vā hotu cittakammakatā vā, na apassetabbā. Na kevalañca bhittimeva, dvārampi vātapānampi apassenaphalakampi pāsāṇatthambhampi rukkhatthambhampi cīvarena vā yena kenaci appaṭicchādetvā apassituṃ na labhati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave , paccattharitvā nipajjitu’’nti (cūḷava. 325) vacanato pana dhotapādehi akkamitabbaṃ, paribhaṇḍakataṃ bhūmiṃ vā bhūmattharaṇaṃ senāsanaṃ vā saṅghikamañcapīṭhaṃ vā attano santakena paccattharaṇena paccattharitvāva nipajjitabbaṃ. Sace niddāyatopi paccattharaṇe saṅkuṭite koci sarīrāvayavo mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā phusati, āpattiyeva, lomesu pana phusantesu lomagaṇanāya āpattiyo. Paribhogasīsena apassayantassapi eseva nayo. Hatthatalapādatalehi pana phusituṃ akkamituṃ vā vaṭṭati, mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā harantassa kāye paṭihaññati, anāpatti.
५१. ‘‘दसयिमे, भिक्खवे, अवन्दिया। पुरेउपसम्पन्नेन पच्छुपसम्पन्नो अवन्दियो, अनुपसम्पन्नो अवन्दियो, नानासंवासको वुड्ढतरो अधम्मवादी अवन्दियो, मातुगामो अवन्दियो, पण्डको अवन्दियो, पारिवासिको अवन्दियो, मूलायपटिकस्सनारहो अवन्दियो, मानत्तारहो अवन्दियो, मानत्तचारिको अवन्दियो, अब्भानारहो अवन्दियो’’ति (चूळव॰ ३१२) वचनतो इमे दस अवन्दियाति वेदितब्बा।
51. ‘‘Dasayime, bhikkhave, avandiyā. Pureupasampannena pacchupasampanno avandiyo, anupasampanno avandiyo, nānāsaṃvāsako vuḍḍhataro adhammavādī avandiyo, mātugāmo avandiyo, paṇḍako avandiyo, pārivāsiko avandiyo, mūlāyapaṭikassanāraho avandiyo, mānattāraho avandiyo, mānattacāriko avandiyo, abbhānāraho avandiyo’’ti (cūḷava. 312) vacanato ime dasa avandiyāti veditabbā.
‘‘पच्छुपसम्पन्नेन पुरेउपसम्पन्नो वन्दियो, नानासंवासको वुड्ढतरो धम्मवादी वन्दियो, तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो वन्दियो’’ति (चूळव॰ ३१२) – वचनतो इमे तयो वन्दितब्बा।
‘‘Pacchupasampannena pureupasampanno vandiyo, nānāsaṃvāsako vuḍḍhataro dhammavādī vandiyo, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho vandiyo’’ti (cūḷava. 312) – vacanato ime tayo vanditabbā.
५२. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तीणि तूलानि रुक्खतूलं लतातूलं पोटकीतूल’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो इमानि तीणि तूलानि कप्पियानि। तत्थ (चूळव॰ अट्ठ॰ २९७) रुक्खतूलन्ति सिम्बलिरुक्खादीनं येसं केसञ्चि रुक्खानं तूलं। लतातूलन्ति खीरवल्लिआदीनं यासं कासञ्चि वल्लीनं तूलं। पोटकीतूलन्ति पोटकीतिणादीनं येसं केसञ्चि तिणजातिकानं अन्तमसो उच्छुनळादीनम्पि तूलं। एतेहि तीहि सब्बभूतगामा सङ्गहिता होन्ति। रुक्खवल्लितिणजातियो हि मुञ्चित्वा अञ्ञो भूतगामो नाम नत्थि, तस्मा यस्स कस्सचि भूतगामस्स तूलं बिम्बोहने वट्टति। भिसिं पन पापुणित्वा सब्बमेतं अकप्पियतूलन्ति वुच्चति। न केवलञ्च बिम्बोहने एतं तूलमेव, हंसमोरादीनं सब्बसकुणानं सीहादीनं सब्बचतुप्पदानञ्च लोमम्पि वट्टति, पियङ्गुपुप्फबकुलपुप्फादीनं पन यं किञ्चि पुप्फं न वट्टति। तमालपत्तं सुद्धमेव न वट्टति, मिस्सकं पन वट्टति, भिसीनं अनुञ्ञातं पञ्चविधं उण्णादितूलम्पि वट्टति।
52. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tīṇi tūlāni rukkhatūlaṃ latātūlaṃ poṭakītūla’’nti (cūḷava. 297) vacanato imāni tīṇi tūlāni kappiyāni. Tattha (cūḷava. aṭṭha. 297) rukkhatūlanti simbalirukkhādīnaṃ yesaṃ kesañci rukkhānaṃ tūlaṃ. Latātūlanti khīravalliādīnaṃ yāsaṃ kāsañci vallīnaṃ tūlaṃ. Poṭakītūlanti poṭakītiṇādīnaṃ yesaṃ kesañci tiṇajātikānaṃ antamaso ucchunaḷādīnampi tūlaṃ. Etehi tīhi sabbabhūtagāmā saṅgahitā honti. Rukkhavallitiṇajātiyo hi muñcitvā añño bhūtagāmo nāma natthi, tasmā yassa kassaci bhūtagāmassa tūlaṃ bimbohane vaṭṭati. Bhisiṃ pana pāpuṇitvā sabbametaṃ akappiyatūlanti vuccati. Na kevalañca bimbohane etaṃ tūlameva, haṃsamorādīnaṃ sabbasakuṇānaṃ sīhādīnaṃ sabbacatuppadānañca lomampi vaṭṭati, piyaṅgupupphabakulapupphādīnaṃ pana yaṃ kiñci pupphaṃ na vaṭṭati. Tamālapattaṃ suddhameva na vaṭṭati, missakaṃ pana vaṭṭati, bhisīnaṃ anuññātaṃ pañcavidhaṃ uṇṇāditūlampi vaṭṭati.
५३. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्च भिसियो उण्णभिसिं चोळभिसिं वाकभिसिं तिणभिसिं पण्णभिसि’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो पञ्चहि उण्णादीहि पूरिता पञ्च भिसियो अनुञ्ञाता। तूलगणनाय हि एतासं गणना वुत्ता। तत्थ उण्णग्गहणेन न केवलं एळकलोममेव गहितं, ठपेत्वा पन मनुस्सलोमं यं किञ्चि कप्पियाकप्पियमंसजातीनं पक्खिचतुप्पदानं लोमं सब्बं इध उण्णग्गहणेनेव गहितं। तस्मा छन्नं चीवरानं छन्नं अनुलोमचीवरानञ्च अञ्ञतरेन भिसिच्छविं कत्वा तं सब्बं पक्खिपित्वा भिसिं कातुं वट्टति। एळकलोमानि पन अपक्खिपित्वा कम्बलमेव चतुग्गुणं पञ्चगुणं वा पक्खिपित्वा कतापि उण्णभिसिसङ्ख्यमेव गच्छति।
53. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca bhisiyo uṇṇabhisiṃ coḷabhisiṃ vākabhisiṃ tiṇabhisiṃ paṇṇabhisi’’nti (cūḷava. 297) vacanato pañcahi uṇṇādīhi pūritā pañca bhisiyo anuññātā. Tūlagaṇanāya hi etāsaṃ gaṇanā vuttā. Tattha uṇṇaggahaṇena na kevalaṃ eḷakalomameva gahitaṃ, ṭhapetvā pana manussalomaṃ yaṃ kiñci kappiyākappiyamaṃsajātīnaṃ pakkhicatuppadānaṃ lomaṃ sabbaṃ idha uṇṇaggahaṇeneva gahitaṃ. Tasmā channaṃ cīvarānaṃ channaṃ anulomacīvarānañca aññatarena bhisicchaviṃ katvā taṃ sabbaṃ pakkhipitvā bhisiṃ kātuṃ vaṭṭati. Eḷakalomāni pana apakkhipitvā kambalameva catugguṇaṃ pañcaguṇaṃ vā pakkhipitvā katāpi uṇṇabhisisaṅkhyameva gacchati.
चोळभिसिआदीसु यं किञ्चि नवचोळं वा पुराणचोळं वा संहरित्वा अन्तो पक्खिपित्वा वा कता चोळभिसि। यं किञ्चि वाकं पक्खिपित्वा कता वाकभिसि। यं किञ्चि तिणं पक्खिपित्वा कता तिणभिसि। अञ्ञत्र सुद्धतमालपत्ता यं किञ्चि पण्णं पक्खिपित्वा कता पण्णभिसीति वेदितब्बा। तमालपत्तं पन अञ्ञेन मिस्समेव वट्टति। सुद्धं न वट्टति। यं पनेतं उण्णादिपञ्चविधं तूलं भिसियं वट्टति, तं मसूरकेपि वट्टतीति कुरुन्दियं वुत्तं। एतेन मसूरकं परिभुञ्जितुं वट्टतीति सिद्धं होति। भिसिया पमाणनियमो नत्थि, मञ्चभिसि पीठभिसि भूमत्थरणभिसि चङ्कमनभिसि पादपुञ्छनभिसीति एतासं अनुरूपतो सल्लक्खेत्वा अत्तनो रुचिवसेन पमाणं कातब्बं। बिम्बोहनं पन पमाणयुत्तमेव वट्टति।
Coḷabhisiādīsu yaṃ kiñci navacoḷaṃ vā purāṇacoḷaṃ vā saṃharitvā anto pakkhipitvā vā katā coḷabhisi. Yaṃ kiñci vākaṃ pakkhipitvā katā vākabhisi. Yaṃ kiñci tiṇaṃ pakkhipitvā katā tiṇabhisi. Aññatra suddhatamālapattā yaṃ kiñci paṇṇaṃ pakkhipitvā katā paṇṇabhisīti veditabbā. Tamālapattaṃ pana aññena missameva vaṭṭati. Suddhaṃ na vaṭṭati. Yaṃ panetaṃ uṇṇādipañcavidhaṃ tūlaṃ bhisiyaṃ vaṭṭati, taṃ masūrakepi vaṭṭatīti kurundiyaṃ vuttaṃ. Etena masūrakaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti siddhaṃ hoti. Bhisiyā pamāṇaniyamo natthi, mañcabhisi pīṭhabhisi bhūmattharaṇabhisi caṅkamanabhisi pādapuñchanabhisīti etāsaṃ anurūpato sallakkhetvā attano rucivasena pamāṇaṃ kātabbaṃ. Bimbohanaṃ pana pamāṇayuttameva vaṭṭati.
५४. ‘‘न, भिक्खवे, अड्ढकायिकानि बिम्बोहनानि धारेतब्बानि, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २९७) येसु कटितो पट्ठाय याव सीसं उपदहन्ति, तादिसानि उपड्ढकायप्पमाणानि बिम्बोहनानि पटिक्खिपित्वा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सीसप्पमाणं बिम्बोहन’’न्ति (चूळव॰ २९७) सीसप्पमाणं अनुञ्ञातं। सीसप्पमाणं नाम यस्स वित्थारतो तीसु कण्णेसु द्विन्नं कण्णानं अन्तरं मिनियमानं विदत्थि चेव चतुरङ्गुलञ्च होति, मज्झट्ठानं मुट्ठिरतनं होति। ‘‘दीघतो पन दियड्ढरतनं वा द्विरतनं वा’’ति कुरुन्दियं वुत्तं। अयं सीसप्पमाणस्स उक्कट्ठपरिच्छेदो, इतो उद्धं न वट्टति, हेट्ठा वट्टति । अगिलानस्स सीसूपधानञ्च पादूपधानञ्चाति द्वयमेव वट्टति, गिलानस्स बिम्बोहनानि सन्थरित्वा उपरि पच्चत्थरणं दत्वा निपज्जितुम्पि वट्टति। ‘‘यानि पन भिसीनं अनुञ्ञातानि पञ्च कप्पियतूलानि, तेहि बिम्बोहनं महन्तम्पि वट्टती’’ति फुस्सदेवत्थेरो आह। विनयधरउपतिस्सत्थेरो पन ‘‘बिम्बोहनं करिस्सामीति कप्पियतूलं वा अकप्पियतूलं वा पक्खिपित्वा करोन्तस्स पमाणमेव वट्टती’’ति आह।
54. ‘‘Na, bhikkhave, aḍḍhakāyikāni bimbohanāni dhāretabbāni, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 297) yesu kaṭito paṭṭhāya yāva sīsaṃ upadahanti, tādisāni upaḍḍhakāyappamāṇāni bimbohanāni paṭikkhipitvā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sīsappamāṇaṃ bimbohana’’nti (cūḷava. 297) sīsappamāṇaṃ anuññātaṃ. Sīsappamāṇaṃ nāma yassa vitthārato tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇānaṃ antaraṃ miniyamānaṃ vidatthi ceva caturaṅgulañca hoti, majjhaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanaṃ hoti. ‘‘Dīghato pana diyaḍḍharatanaṃ vā dviratanaṃ vā’’ti kurundiyaṃ vuttaṃ. Ayaṃ sīsappamāṇassa ukkaṭṭhaparicchedo, ito uddhaṃ na vaṭṭati, heṭṭhā vaṭṭati . Agilānassa sīsūpadhānañca pādūpadhānañcāti dvayameva vaṭṭati, gilānassa bimbohanāni santharitvā upari paccattharaṇaṃ datvā nipajjitumpi vaṭṭati. ‘‘Yāni pana bhisīnaṃ anuññātāni pañca kappiyatūlāni, tehi bimbohanaṃ mahantampi vaṭṭatī’’ti phussadevatthero āha. Vinayadharaupatissatthero pana ‘‘bimbohanaṃ karissāmīti kappiyatūlaṃ vā akappiyatūlaṃ vā pakkhipitvā karontassa pamāṇameva vaṭṭatī’’ti āha.
५५. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आसन्दिक’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो चतुरस्सपीठसङ्खातो आसन्दिको वट्टति, सो च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उच्चकम्पि आसन्दिक’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो अट्ठङ्गुलतो उच्चपादकोपि वट्टति। एकतोभागेन दीघपीठमेव हि अट्ठङ्गुलतो उच्चपादकं न वट्टति, तस्मा चतुरस्सपीठं पमाणातिक्कन्तम्पि वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सत्तङ्ग’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो तीसु दिसासु अपस्सयं कत्वा कतमञ्चोपि वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उच्चकम्पि सत्तङ्ग’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो अयम्पि पमाणातिक्कन्तो च वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भद्दपीठ’’न्तिआदिना (चूळव॰ २९७) पाळियं अनुञ्ञातं वेत्तमयपीठं पिलोतिकाबद्धपीठं दारुपट्टिकाय उपरि पादे ठपेत्वा भोजनफलकं विय कतं एळकपादपीठं आमलकाकारेन योजितं बहुपादकं आमण्डकवट्टिकपीठं पलालपीठं फलकपीठञ्च पाळियं अनागतञ्च अञ्ञम्पि यं किञ्चि दारुमयपीठं वट्टति।
55. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, āsandika’’nti (cūḷava. 297) vacanato caturassapīṭhasaṅkhāto āsandiko vaṭṭati, so ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, uccakampi āsandika’’nti (cūḷava. 297) vacanato aṭṭhaṅgulato uccapādakopi vaṭṭati. Ekatobhāgena dīghapīṭhameva hi aṭṭhaṅgulato uccapādakaṃ na vaṭṭati, tasmā caturassapīṭhaṃ pamāṇātikkantampi vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sattaṅga’’nti (cūḷava. 297) vacanato tīsu disāsu apassayaṃ katvā katamañcopi vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, uccakampi sattaṅga’’nti (cūḷava. 297) vacanato ayampi pamāṇātikkanto ca vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, bhaddapīṭha’’ntiādinā (cūḷava. 297) pāḷiyaṃ anuññātaṃ vettamayapīṭhaṃ pilotikābaddhapīṭhaṃ dārupaṭṭikāya upari pāde ṭhapetvā bhojanaphalakaṃ viya kataṃ eḷakapādapīṭhaṃ āmalakākārena yojitaṃ bahupādakaṃ āmaṇḍakavaṭṭikapīṭhaṃ palālapīṭhaṃ phalakapīṭhañca pāḷiyaṃ anāgatañca aññampi yaṃ kiñci dārumayapīṭhaṃ vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, उच्चे मञ्चे सयितब्बं, यो सयेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (चूळव॰ २९७) वचनतो पमणातिक्कन्ते मञ्चे सयन्तस्स दुक्कटं, तं पन करोन्तस्स कारापेन्तस्स च छेदनकं पाचित्तियं। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जन्तेन छिन्दित्वा परिभुञ्जितब्बं। सचे न छिन्दितुकामो होति, भूमियं निखनित्वा पमाणं उपरि दस्सेति, उत्तानकं वा कत्वा परिभुञ्जति, उक्खिपित्वा तुलासङ्घाटे ठपेत्वा अट्टं कत्वा परिभुञ्जति, वट्टति। ‘‘न, भिक्खवे, उच्चा मञ्चपटिपादका धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, अट्ठङ्गुलपरमं मञ्चपटिपादक’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो मनुस्सानं पमाणङ्गुलेन अट्ठङ्गुलपरमोव मञ्चपटिपादको वट्टति, ततो उद्धं न वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, ucce mañce sayitabbaṃ, yo sayeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 297) vacanato pamaṇātikkante mañce sayantassa dukkaṭaṃ, taṃ pana karontassa kārāpentassa ca chedanakaṃ pācittiyaṃ. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjantena chinditvā paribhuñjitabbaṃ. Sace na chinditukāmo hoti, bhūmiyaṃ nikhanitvā pamāṇaṃ upari dasseti, uttānakaṃ vā katvā paribhuñjati, ukkhipitvā tulāsaṅghāṭe ṭhapetvā aṭṭaṃ katvā paribhuñjati, vaṭṭati. ‘‘Na, bhikkhave, uccā mañcapaṭipādakā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, aṭṭhaṅgulaparamaṃ mañcapaṭipādaka’’nti (cūḷava. 297) vacanato manussānaṃ pamāṇaṅgulena aṭṭhaṅgulaparamova mañcapaṭipādako vaṭṭati, tato uddhaṃ na vaṭṭati.
५६. ‘‘न , भिक्खवे, उच्चासयनमहासयनानि धारेतब्बानि, सेय्यथिदं, आसन्दि पल्लङ्को गोनको चित्तको पटिका पटलिका तूलिका विकतिका उद्दलोमि एकन्तलोमि कट्टिस्सं कोसेय्यं कुत्तकं हत्थत्थरं अस्सत्थरं रथत्थरं अजिनपवेणी कदलिमिगपवरपच्चत्थरणं सउत्तरच्छदं उभतोलोहितकूपधानं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २५४) वचनतो उच्चासयनमहासयनानि न वट्टन्ति। तत्थ (महाव॰ अट्ठ॰ २५४) उच्चासयनं नाम पमाणातिक्कन्तं मञ्चं। महासयनं नाम अकप्पियत्थरणं। आसन्दिआदीसु आसन्दीति पमाणातिक्कन्तासनं। पल्लङ्कोति पादेसु वाळरूपानि ठपेत्वा कतो। गोनकोति दीघलोमको महाकोजवो। चतुरङ्गुलाधिकानि किर तस्स लोमानि। चित्तकोति रतनचित्रउण्णामयत्थरको। पटिकाति उण्णामयो सेतत्थरको। पटलिकाति घनपुप्फको उण्णामयलोमत्थरको, यो ‘‘आमलकपटो’’तिपि वुच्चति। तूलिकाति पकतितूलिकायेव। विकतिकाति सीहब्यग्घादिरूपविचित्रो उण्णामयत्थरको। उद्दलोमीति एकतो उग्गतलोमं उण्णामयत्थरणं। एकन्तलोमीति उभतो उग्गतलोमं उण्णामयत्थरणं। कट्टिस्सन्ति रतनपरिसिब्बितं कोसेय्यकट्टिस्समयं पच्चत्थरणं। कोसेय्यन्ति रतनपरिसिब्बितं कोसियसुत्तमयं पच्चत्थरणं, सुद्धकोसेय्यं पन वट्टति।
56. ‘‘Na , bhikkhave, uccāsayanamahāsayanāni dhāretabbāni, seyyathidaṃ, āsandi pallaṅko gonako cittako paṭikā paṭalikā tūlikā vikatikā uddalomi ekantalomi kaṭṭissaṃ koseyyaṃ kuttakaṃ hatthattharaṃ assattharaṃ rathattharaṃ ajinapaveṇī kadalimigapavarapaccattharaṇaṃ sauttaracchadaṃ ubhatolohitakūpadhānaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 254) vacanato uccāsayanamahāsayanāni na vaṭṭanti. Tattha (mahāva. aṭṭha. 254) uccāsayanaṃ nāma pamāṇātikkantaṃ mañcaṃ. Mahāsayanaṃ nāma akappiyattharaṇaṃ. Āsandiādīsu āsandīti pamāṇātikkantāsanaṃ. Pallaṅkoti pādesu vāḷarūpāni ṭhapetvā kato. Gonakoti dīghalomako mahākojavo. Caturaṅgulādhikāni kira tassa lomāni. Cittakoti ratanacitrauṇṇāmayattharako. Paṭikāti uṇṇāmayo setattharako. Paṭalikāti ghanapupphako uṇṇāmayalomattharako, yo ‘‘āmalakapaṭo’’tipi vuccati. Tūlikāti pakatitūlikāyeva. Vikatikāti sīhabyagghādirūpavicitro uṇṇāmayattharako. Uddalomīti ekato uggatalomaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Ekantalomīti ubhato uggatalomaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Kaṭṭissanti ratanaparisibbitaṃ koseyyakaṭṭissamayaṃ paccattharaṇaṃ. Koseyyanti ratanaparisibbitaṃ kosiyasuttamayaṃ paccattharaṇaṃ, suddhakoseyyaṃ pana vaṭṭati.
कुत्तकन्ति सोळसन्नं नाटकित्थीनं ठत्वा नच्चनयोग्गं उण्णामयत्थरणं। हत्थत्थरअस्सत्थरा हत्थिअस्सपिट्ठीसु अत्थरणकअत्थरणा एव। रथत्थरेपि एसेव नयो। अजिनपवेणीति अजिनचम्मेहि मञ्चप्पमाणेन सिब्बित्वा कता पवेणी। कदलिमिगपवरपच्चत्थरणन्ति कदलिमिगचम्मं नाम अत्थि, तेन कतं पवरपच्चत्थरणन्ति अत्थो। तं किर सेतवत्थस्स उपरि कदलिमिगचम्मं पत्थरित्वा सिब्बित्वा करोन्ति। सउत्तरच्छदन्ति सह उत्तरच्छदेन, उपरिबद्धेन रत्तवितानेन सद्धिन्ति अत्थो। सेतवितानम्पि हेट्ठा अकप्पियपच्चत्थरणे सति न वट्टति, असति पन वट्टति। उभतोलोहितकूपधानन्ति सीसूपधानञ्च पादूपधानञ्चाति मञ्चस्स उभतोलोहितकूपधानं, एतं न कप्पति। यं पन एकमेव उपधानं उभोसु पस्सेसु रत्तं वा होतु पदुमवण्णं वा विचित्रं वा, सचे पमाणयुत्तं, वट्टति, महाउपधानं पन पटिक्खित्तं। गोनकादीनि (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२०) सङ्घिकविहारे वा पुग्गलिकविहारे वा मञ्चपीठकेसु अत्थरित्वा परिभुञ्जितुं न वट्टन्ति, धम्मासने पन गिहिविकतनीहारेन लब्भन्ति, तत्रापि निपज्जितुं न वट्टति।
Kuttakanti soḷasannaṃ nāṭakitthīnaṃ ṭhatvā naccanayoggaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Hatthattharaassattharā hatthiassapiṭṭhīsu attharaṇakaattharaṇā eva. Rathattharepi eseva nayo. Ajinapaveṇīti ajinacammehi mañcappamāṇena sibbitvā katā paveṇī. Kadalimigapavarapaccattharaṇanti kadalimigacammaṃ nāma atthi, tena kataṃ pavarapaccattharaṇanti attho. Taṃ kira setavatthassa upari kadalimigacammaṃ pattharitvā sibbitvā karonti. Sauttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitānena saddhinti attho. Setavitānampi heṭṭhā akappiyapaccattharaṇe sati na vaṭṭati, asati pana vaṭṭati. Ubhatolohitakūpadhānanti sīsūpadhānañca pādūpadhānañcāti mañcassa ubhatolohitakūpadhānaṃ, etaṃ na kappati. Yaṃ pana ekameva upadhānaṃ ubhosu passesu rattaṃ vā hotu padumavaṇṇaṃ vā vicitraṃ vā, sace pamāṇayuttaṃ, vaṭṭati, mahāupadhānaṃ pana paṭikkhittaṃ. Gonakādīni (cūḷava. aṭṭha. 320) saṅghikavihāre vā puggalikavihāre vā mañcapīṭhakesu attharitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭanti, dhammāsane pana gihivikatanīhārena labbhanti, tatrāpi nipajjituṃ na vaṭṭati.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ठपेत्वा तीणि आसन्दिं पल्लङ्कं तूलिकं गिहिविकतं अभिनिसीदितुं, न त्वेव अभिनिपज्जितु’’न्ति (चूळव॰ ३१४) – वचनतो आसन्दादित्तयं ठपेत्वा अवसेसेसु गोनकादीसु गिहिविकतेसु धम्मासने वा भत्तग्गे वा अन्तरघरे वा निसीदितुं वट्टति, निपज्जितुं न वट्टति। तूलोनद्धं पन मञ्चपीठं भत्तग्गे अन्तरघरेयेव निसीदितुं वट्टति, तत्थापि निपज्जितुं वट्टति। तूलोनद्धं पन मञ्चपीठं कारापेन्तस्सपि उद्दालनकं पाचित्तियं।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā tīṇi āsandiṃ pallaṅkaṃ tūlikaṃ gihivikataṃ abhinisīdituṃ, na tveva abhinipajjitu’’nti (cūḷava. 314) – vacanato āsandādittayaṃ ṭhapetvā avasesesu gonakādīsu gihivikatesu dhammāsane vā bhattagge vā antaraghare vā nisīdituṃ vaṭṭati, nipajjituṃ na vaṭṭati. Tūlonaddhaṃ pana mañcapīṭhaṃ bhattagge antaraghareyeva nisīdituṃ vaṭṭati, tatthāpi nipajjituṃ vaṭṭati. Tūlonaddhaṃ pana mañcapīṭhaṃ kārāpentassapi uddālanakaṃ pācittiyaṃ.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ओनद्धमञ्चं ओनद्धपीठ’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो पन चम्मादीहि ओनद्धं मञ्चपीठं वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पावारं। अनुजानामि, भिक्खवे, कोसेय्यपावारं। अनुजानामि, भिक्खवे, कोजवं। अनुजानामि, भिक्खवे, कम्बल’’न्ति (महाव॰ ३३७-३३८) – वचनतो पावारादीनि सङ्घिकानि वा होन्तु पुग्गलिकानि वा, यथासुखं विहारे वा अन्तरघरे वा यत्थ कत्थचि परिभुञ्जितुं वट्टन्ति। कोजवं पनेत्थ पकतिकोजवमेव वट्टति, महापिट्ठियकोजवं न वट्टति।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, onaddhamañcaṃ onaddhapīṭha’’nti (cūḷava. 297) vacanato pana cammādīhi onaddhaṃ mañcapīṭhaṃ vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pāvāraṃ. Anujānāmi, bhikkhave, koseyyapāvāraṃ. Anujānāmi, bhikkhave, kojavaṃ. Anujānāmi, bhikkhave, kambala’’nti (mahāva. 337-338) – vacanato pāvārādīni saṅghikāni vā hontu puggalikāni vā, yathāsukhaṃ vihāre vā antaraghare vā yattha katthaci paribhuñjituṃ vaṭṭanti. Kojavaṃ panettha pakatikojavameva vaṭṭati, mahāpiṭṭhiyakojavaṃ na vaṭṭati.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं पासादपरिभोग’’न्ति (चूळव॰ ३२०) वचनतो सुवण्णरजतादिविचित्रानि (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२०) कवाटानि मञ्चपीठानि तालवण्टानि सुवण्णरजतयोनि पानीयघटपानीयसरावानि, यं किञ्चि चित्तकम्मकतं, सब्बं सेनासनपरिभोगे वट्टति। ‘‘पासादस्स दासिदासं खेत्तवत्थुं गोमहिंसं देमा’’ति वदन्ति, पाटेक्कं गहणकिच्चं नत्थि, पासादे पटिग्गहिते पटिग्गहितमेव होति।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ pāsādaparibhoga’’nti (cūḷava. 320) vacanato suvaṇṇarajatādivicitrāni (cūḷava. aṭṭha. 320) kavāṭāni mañcapīṭhāni tālavaṇṭāni suvaṇṇarajatayoni pānīyaghaṭapānīyasarāvāni, yaṃ kiñci cittakammakataṃ, sabbaṃ senāsanaparibhoge vaṭṭati. ‘‘Pāsādassa dāsidāsaṃ khettavatthuṃ gomahiṃsaṃ demā’’ti vadanti, pāṭekkaṃ gahaṇakiccaṃ natthi, pāsāde paṭiggahite paṭiggahitameva hoti.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, एकपलासिकं उपाहनं… न, भिक्खवे, दिगुणा उपाहना धारेतब्बा… न तिगुणा उपाहना धारेतब्बा… न गुणङ्गुणूपाहना धारेतब्बा… यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २४५) – वचनतो एकपटलायेव उपाहना वट्टति, द्विपटला पन तिपटला न वट्टतियेव। गुणङ्गुणूपाहना (महाव॰ अट्ठ॰ २४५) नाम चतुपटलतो पट्ठाय वुच्चति, सा पन मज्झिमदेसेयेव न वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बपच्चन्तिमेसु जनपदेसु गुणङ्गुणूपाहन’’न्ति (महाव॰ २५९) – वचनतो पच्चन्तिमेसु जनपदेसु गुणङ्गुणूपाहना नवा वा होतु परिभुत्ता वा, वट्टति। मज्झिमदेसे पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ओमुक्कं गुणङ्गुणूपाहनं। न, भिक्खवे, नवा गुणङ्गुणूपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २४७) वचनतो पटिमुञ्चित्वा अपनीता परिभुत्तायेव गुणङ्गुणूपाहना वट्टति, अपरिभुत्ता पटिक्खित्तायेव। एकपटला पन परिभुत्ता वा होतु अपरिभुत्ता वा, सब्बत्थ वट्टति। एत्थ च मनुस्सचम्मं ठपेत्वा येन केनचि चम्मेन कता उपाहना वट्टति। उपाहनकोसकसत्थककोसककुञ्चिककोसकेसुपि एसेव नयो।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ekapalāsikaṃ upāhanaṃ… na, bhikkhave, diguṇā upāhanā dhāretabbā… na tiguṇā upāhanā dhāretabbā… na guṇaṅguṇūpāhanā dhāretabbā… yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 245) – vacanato ekapaṭalāyeva upāhanā vaṭṭati, dvipaṭalā pana tipaṭalā na vaṭṭatiyeva. Guṇaṅguṇūpāhanā (mahāva. aṭṭha. 245) nāma catupaṭalato paṭṭhāya vuccati, sā pana majjhimadeseyeva na vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbapaccantimesu janapadesu guṇaṅguṇūpāhana’’nti (mahāva. 259) – vacanato paccantimesu janapadesu guṇaṅguṇūpāhanā navā vā hotu paribhuttā vā, vaṭṭati. Majjhimadese pana ‘‘anujānāmi, bhikkhave, omukkaṃ guṇaṅguṇūpāhanaṃ. Na, bhikkhave, navā guṇaṅguṇūpāhanā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 247) vacanato paṭimuñcitvā apanītā paribhuttāyeva guṇaṅguṇūpāhanā vaṭṭati, aparibhuttā paṭikkhittāyeva. Ekapaṭalā pana paribhuttā vā hotu aparibhuttā vā, sabbattha vaṭṭati. Ettha ca manussacammaṃ ṭhapetvā yena kenaci cammena katā upāhanā vaṭṭati. Upāhanakosakasatthakakosakakuñcikakosakesupi eseva nayo.
‘‘न , भिक्खवे, सब्बनीलिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बपीतिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बलोहितिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बमञ्जिट्ठिका उपाहना धारेतब्बा… न सब्बकण्हा उपाहना धारेतब्बा… न सब्बमहारङ्गरत्ता उपाहना धारेतब्बा। न सब्बमहानामरत्ता उपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २४६) – वचनतो सब्बनीलिकादि उपाहना न वट्टति। एत्थ च नीलिका उमापुप्फवण्णा होति। पीतिका कणिकारपुप्फवण्णा… लोहितिका जयसुमनपुप्फवण्णा… मञ्जिट्ठिका मञ्जिट्ठवण्णा एव… कण्हा अद्दारिट्ठकवण्णा… महारङ्गरत्ता सतपदिपिट्ठिवण्णा… महानामरत्ता सम्भिन्नवण्णा होति पण्डुपलासवण्णा। कुरुन्दियं पन ‘‘पदुमपुप्फवण्णा’’ति वुत्तं। एतासु यं किञ्चि लभित्वा रजनं चोळकेन पुञ्छित्वा वण्णं भिन्दित्वा धारेतुं वट्टति, अप्पमत्तकेपि भिन्ने वट्टतियेव।
‘‘Na , bhikkhave, sabbanīlikā upāhanā dhāretabbā… na sabbapītikā upāhanā dhāretabbā… na sabbalohitikā upāhanā dhāretabbā… na sabbamañjiṭṭhikā upāhanā dhāretabbā… na sabbakaṇhā upāhanā dhāretabbā… na sabbamahāraṅgarattā upāhanā dhāretabbā. Na sabbamahānāmarattā upāhanā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 246) – vacanato sabbanīlikādi upāhanā na vaṭṭati. Ettha ca nīlikā umāpupphavaṇṇā hoti. Pītikā kaṇikārapupphavaṇṇā… lohitikā jayasumanapupphavaṇṇā… mañjiṭṭhikā mañjiṭṭhavaṇṇā eva… kaṇhā addāriṭṭhakavaṇṇā… mahāraṅgarattā satapadipiṭṭhivaṇṇā… mahānāmarattā sambhinnavaṇṇā hoti paṇḍupalāsavaṇṇā. Kurundiyaṃ pana ‘‘padumapupphavaṇṇā’’ti vuttaṃ. Etāsu yaṃ kiñci labhitvā rajanaṃ coḷakena puñchitvā vaṇṇaṃ bhinditvā dhāretuṃ vaṭṭati, appamattakepi bhinne vaṭṭatiyeva.
‘‘न, भिक्खवे, नीलकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न पीतकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न लोहितकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न मञ्जिट्ठिकवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न कण्हवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न महारङ्गरत्तवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न महानामरत्तवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २४६) – वचनतो यासं वद्धायेव नीलादिवण्णा होन्ति, तापि न वट्टन्ति, वण्णभेदं पन कत्वा धारेतुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, nīlakavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na pītakavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na lohitakavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na mañjiṭṭhikavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na kaṇhavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na mahāraṅgarattavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na mahānāmarattavaddhikā upāhanā dhāretabbā… yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 246) – vacanato yāsaṃ vaddhāyeva nīlādivaṇṇā honti, tāpi na vaṭṭanti, vaṇṇabhedaṃ pana katvā dhāretuṃ vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, खल्लकबद्धा उपाहना धारेतब्बा… न पुटबद्धा उपाहना धारेतब्बा… न पालिगुण्ठिमा उपाहना धारेतब्बा… न तूलपुण्णिका उपाहना धारेतब्बा… न तित्तिरपत्तिका उपाहना धारेतब्बा… न मेण्डविसाणवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न अजविसाणवद्धिका उपाहना धारेतब्बा… न विच्छिकाळिका उपाहना धारेतब्बा… न मोरपिञ्छपरिसिब्बिता उपाहना धारेतब्बा… न चित्रा उपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २४६) – वचनतो खल्लकबद्धादि उपाहनापि न वट्टति। तत्थ खल्लकबद्धाति पण्हिपिधानत्थं तले खल्लकं बन्धित्वा कता। पुटबद्धाति योनकउपाहना वुच्चति, या याव जङ्घतो सब्बपादं पटिच्छादेति। पालिगुण्ठिमाति पलिगुण्ठित्वा कता, उपरि पादमत्तमेव पटिच्छादेति, न जङ्घं। तूलपुण्णिकाति तूलपिचुना पूरेत्वा कता। तित्तिरपत्तिकाति तित्तिरपत्तसदिसा विचित्रबद्धा। मेण्डविसाणवद्धिकाति कण्णिकट्ठाने मेण्डकसिङ्गसण्ठाने वद्धे योजेत्वा कता। अजविसाणवद्धिकादीसुपि एसेव नयो, विच्छिकाळिकापि तत्थेव विच्छिकनङ्गुट्ठसण्ठाने वद्धे योजेत्वा कता। मोरपिञ्छपरिसिब्बिताति तलेसु वा वद्धेसु वा मोरपिञ्छेहि सुत्तकसदिसेहि परिसिब्बिता। चित्राति विचित्रा। एतासु यं किञ्चि लभित्वा सचे तानि खल्लकादीनि अपनेत्वा सक्का होन्ति वळञ्जितुं, वळञ्जेतब्बा। तेसु पन सति वळञ्जन्तस्स दुक्कटं।
‘‘Na, bhikkhave, khallakabaddhā upāhanā dhāretabbā… na puṭabaddhā upāhanā dhāretabbā… na pāliguṇṭhimā upāhanā dhāretabbā… na tūlapuṇṇikā upāhanā dhāretabbā… na tittirapattikā upāhanā dhāretabbā… na meṇḍavisāṇavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na ajavisāṇavaddhikā upāhanā dhāretabbā… na vicchikāḷikā upāhanā dhāretabbā… na morapiñchaparisibbitā upāhanā dhāretabbā… na citrā upāhanā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 246) – vacanato khallakabaddhādi upāhanāpi na vaṭṭati. Tattha khallakabaddhāti paṇhipidhānatthaṃ tale khallakaṃ bandhitvā katā. Puṭabaddhāti yonakaupāhanā vuccati, yā yāva jaṅghato sabbapādaṃ paṭicchādeti. Pāliguṇṭhimāti paliguṇṭhitvā katā, upari pādamattameva paṭicchādeti, na jaṅghaṃ. Tūlapuṇṇikāti tūlapicunā pūretvā katā. Tittirapattikāti tittirapattasadisā vicitrabaddhā. Meṇḍavisāṇavaddhikāti kaṇṇikaṭṭhāne meṇḍakasiṅgasaṇṭhāne vaddhe yojetvā katā. Ajavisāṇavaddhikādīsupi eseva nayo, vicchikāḷikāpi tattheva vicchikanaṅguṭṭhasaṇṭhāne vaddhe yojetvā katā. Morapiñchaparisibbitāti talesu vā vaddhesu vā morapiñchehi suttakasadisehi parisibbitā. Citrāti vicitrā. Etāsu yaṃ kiñci labhitvā sace tāni khallakādīni apanetvā sakkā honti vaḷañjituṃ, vaḷañjetabbā. Tesu pana sati vaḷañjantassa dukkaṭaṃ.
‘‘न, भिक्खवे, सीहचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न ब्यग्घचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न दीपिचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न अजिनचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न उद्दचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न मज्जारचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न काळकचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा… न लुवकचम्मपरिक्खटा उपाहना धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २४६) – वचनतो सीहचम्मादिपरिक्खटापि उपाहना न वट्टति। तत्थ सीहचम्मपरिक्खटा नाम परियन्तेसु चीवरे अनुवातं विय सीहचम्मं योजेत्वा कता। एस नयो सब्बत्थ। लुवकचम्मपरिक्खटाति पक्खिबिळालचम्मपरिक्खटा। एतासुपि या काचि तं चम्मं अपनेत्वा धारेतब्बा।
‘‘Na, bhikkhave, sīhacammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā… na byagghacammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā… na dīpicammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā… na ajinacammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā… na uddacammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā… na majjāracammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā… na kāḷakacammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā… na luvakacammaparikkhaṭā upāhanā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 246) – vacanato sīhacammādiparikkhaṭāpi upāhanā na vaṭṭati. Tattha sīhacammaparikkhaṭā nāma pariyantesu cīvare anuvātaṃ viya sīhacammaṃ yojetvā katā. Esa nayo sabbattha. Luvakacammaparikkhaṭāti pakkhibiḷālacammaparikkhaṭā. Etāsupi yā kāci taṃ cammaṃ apanetvā dhāretabbā.
‘‘न, भिक्खवे, कट्ठपादुका धारेतब्बा… न तालपत्तपादुका… न वेळुपत्तपादुका, न तिणपादुका… न मुञ्जपादुका, न पब्बजपादुका… न हिन्तालपादुका, न कमलपादुका… न कम्बलपादुका… न सोवण्णपादुका… न रूपियमया पादुका… न मणिमया… न वेळुरियमया… न फलिकमया … न कंसमया… न काचमया… न तिपुमया… न सीसमया… न तम्बलोहमया… न काचि सङ्कमनीया पादुका धारेतब्बा, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २५०-२५१) – वचनतो येन केनचि तिणेन वा अञ्ञेन वा कता या काचि सङ्कमनीया पादुका न धारेतब्बा। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो पादुका धुवट्ठानिया असङ्कमनीयायो, वच्चपादुकं पस्सावपादुकं आचमनपादुक’’न्ति (महाव॰ २५१) – वचनतो पन भूमियं सुप्पतिट्ठिता निच्चला असंहारिया वच्चपादुकादी तिस्सो पादुका परिभुञ्जितुं वट्टन्ति।
‘‘Na, bhikkhave, kaṭṭhapādukā dhāretabbā… na tālapattapādukā… na veḷupattapādukā, na tiṇapādukā… na muñjapādukā, na pabbajapādukā… na hintālapādukā, na kamalapādukā… na kambalapādukā… na sovaṇṇapādukā… na rūpiyamayā pādukā… na maṇimayā… na veḷuriyamayā… na phalikamayā … na kaṃsamayā… na kācamayā… na tipumayā… na sīsamayā… na tambalohamayā… na kāci saṅkamanīyā pādukā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 250-251) – vacanato yena kenaci tiṇena vā aññena vā katā yā kāci saṅkamanīyā pādukā na dhāretabbā. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tisso pādukā dhuvaṭṭhāniyā asaṅkamanīyāyo, vaccapādukaṃ passāvapādukaṃ ācamanapāduka’’nti (mahāva. 251) – vacanato pana bhūmiyaṃ suppatiṭṭhitā niccalā asaṃhāriyā vaccapādukādī tisso pādukā paribhuñjituṃ vaṭṭanti.
‘‘न, भिक्खवे, सउपाहनेन गामो पविसितब्बो, यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २५९) वचनतो सउपाहनेन गामो न पविसितब्बो। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानेन भिक्खुना सउपाहनेन गामं पविसितु’’न्ति (महाव॰ २५६) वचनतो पन यस्स पादा वा फालिता पादखीला वा आबाधो पादा वा दुक्खा होन्ति, यो न सक्कोति अनुपाहनो गामं पविसितुं, एवरूपेन गिलानेन सउपाहनेन गामं पविसितुं वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अज्झारामे उपाहनं धारेतुं उक्कं पदीपं कत्तरदण्ड’’न्ति (महाव॰ २४९) वचनतो अज्झारामे अगिलानस्सपि उपाहनं धारेतुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, saupāhanena gāmo pavisitabbo, yo paviseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 259) vacanato saupāhanena gāmo na pavisitabbo. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, gilānena bhikkhunā saupāhanena gāmaṃ pavisitu’’nti (mahāva. 256) vacanato pana yassa pādā vā phālitā pādakhīlā vā ābādho pādā vā dukkhā honti, yo na sakkoti anupāhano gāmaṃ pavisituṃ, evarūpena gilānena saupāhanena gāmaṃ pavisituṃ vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ajjhārāme upāhanaṃ dhāretuṃ ukkaṃ padīpaṃ kattaradaṇḍa’’nti (mahāva. 249) vacanato ajjhārāme agilānassapi upāhanaṃ dhāretuṃ vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, आचरियेसु आचरियमत्तेसु उपज्झायेसु उपज्झायमत्तेसु अनुपाहनेसु चङ्कममानेसु सउपाहनेन चङ्कमितब्बं, यो चङ्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २४८) – वचनतो आचरियादीसु अनुपाहनेसु चङ्कमन्तेसु सउपाहनेन न चङ्कमितब्बं। एत्थ (महाव॰ अट्ठ॰ २४८) च पब्बज्जाचरियो उपसम्पदाचरियो निस्सयाचरियो उद्देसाचरियोति इमे चत्तारोपि इध आचरिया एव। अवस्सिकस्स छब्बस्सो आचरियमत्तो। सो हि चतुवस्सकाले तं निस्साय वच्छति। एवं एकवस्सस्स सत्तवस्सो, दुवस्सस्स अट्ठवस्सो, तिवस्सस्स नववस्सो, चतुवस्सस्स दसवस्सोति इमेपि आचरियमत्ता एव। उपज्झायस्स सन्दिट्ठसम्भत्ता पन सहायभिक्खू, ये वा पन केचि दसवस्सेहि महन्ततरा, ते सब्बेपि उपज्झायमत्ता नाम। एत्तकेसु भिक्खूसु अनुपाहनेसु चङ्कमन्तेसु सउपाहनस्स चङ्कमतो आपत्ति।
‘‘Na, bhikkhave, ācariyesu ācariyamattesu upajjhāyesu upajjhāyamattesu anupāhanesu caṅkamamānesu saupāhanena caṅkamitabbaṃ, yo caṅkameyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 248) – vacanato ācariyādīsu anupāhanesu caṅkamantesu saupāhanena na caṅkamitabbaṃ. Ettha (mahāva. aṭṭha. 248) ca pabbajjācariyo upasampadācariyo nissayācariyo uddesācariyoti ime cattāropi idha ācariyā eva. Avassikassa chabbasso ācariyamatto. So hi catuvassakāle taṃ nissāya vacchati. Evaṃ ekavassassa sattavasso, duvassassa aṭṭhavasso, tivassassa navavasso, catuvassassa dasavassoti imepi ācariyamattā eva. Upajjhāyassa sandiṭṭhasambhattā pana sahāyabhikkhū, ye vā pana keci dasavassehi mahantatarā, te sabbepi upajjhāyamattā nāma. Ettakesu bhikkhūsu anupāhanesu caṅkamantesu saupāhanassa caṅkamato āpatti.
‘‘न , भिक्खवे, महाचम्मानि धारेतब्बानि सीहचम्मं ब्यग्घचम्मं दीपिचम्मं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स’’। ‘‘न, भिक्खवे, गोचम्मं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स’’। ‘‘न, भिक्खवे, किञ्चि चम्मं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्तिदुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २५५) – वचनतो मज्झिमदेसे सीहचम्मादि यं किञ्चि चम्मं गहेत्वा परिहरितुं न वट्टति। सीहचम्मादीनञ्च परिहरणेयेव पटिक्खेपो कतो। भूमत्थरणवसेन पन अञ्ञत्थ अनीहरन्तेन यं किञ्चि चम्मं परिभुञ्जितुं वट्टति।
‘‘Na , bhikkhave, mahācammāni dhāretabbāni sīhacammaṃ byagghacammaṃ dīpicammaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassa’’. ‘‘Na, bhikkhave, gocammaṃ dhāretabbaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassa’’. ‘‘Na, bhikkhave, kiñci cammaṃ dhāretabbaṃ, yo dhāreyya, āpattidukkaṭassā’’ti (mahāva. 255) – vacanato majjhimadese sīhacammādi yaṃ kiñci cammaṃ gahetvā pariharituṃ na vaṭṭati. Sīhacammādīnañca pariharaṇeyeva paṭikkhepo kato. Bhūmattharaṇavasena pana aññattha anīharantena yaṃ kiñci cammaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭati.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बपच्चन्तिमेसु जनपदेसु चम्मानि अत्थरणानि एळकचम्मं अजचम्मं मिगचम्म’’न्ति (महाव॰ २५९) वचनको पन पच्चन्तिमेसु जनपदेसु यं किञ्चि (महाव॰ अट्ठ॰ २५९) एळकचम्मञ्च अजचम्मञ्च अत्थरित्वा निपज्जितुं वा निसीदितुं वा वट्टति। मिगचम्मे एणिमिगो वातमिगो पसदमिगो कुरुङ्गमिगो मिगमातुको रोहितमिगोति एतेसंयेव चम्मानि वट्टन्ति, अञ्ञेसं पन –
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbapaccantimesu janapadesu cammāni attharaṇāni eḷakacammaṃ ajacammaṃ migacamma’’nti (mahāva. 259) vacanako pana paccantimesu janapadesu yaṃ kiñci (mahāva. aṭṭha. 259) eḷakacammañca ajacammañca attharitvā nipajjituṃ vā nisīdituṃ vā vaṭṭati. Migacamme eṇimigo vātamigo pasadamigo kuruṅgamigo migamātuko rohitamigoti etesaṃyeva cammāni vaṭṭanti, aññesaṃ pana –
मक्कटो काळसीहो च, सरभो कदलीमिगो।
Makkaṭo kāḷasīho ca, sarabho kadalīmigo;
ये च वाळमिगा केचि, तेसं चम्मं न वट्टति॥
Ye ca vāḷamigā keci, tesaṃ cammaṃ na vaṭṭati.
तत्थ वाळमिगाति सीहब्यग्घअच्छतरच्छा। न केवलञ्च एतेयेव, येसं वा पन चम्मं वट्टतीति वुत्तं, ते ठपेत्वा अवसेसा अन्तमसो गोमहिंसससबिळारादयोपि सब्बे इमस्मिं अत्थे ‘‘वाळमिगा’’त्वेव वेदितब्बा। एतेसञ्हि सब्बेसं पन चम्मं न वट्टति।
Tattha vāḷamigāti sīhabyagghaacchataracchā. Na kevalañca eteyeva, yesaṃ vā pana cammaṃ vaṭṭatīti vuttaṃ, te ṭhapetvā avasesā antamaso gomahiṃsasasabiḷārādayopi sabbe imasmiṃ atthe ‘‘vāḷamigā’’tveva veditabbā. Etesañhi sabbesaṃ pana cammaṃ na vaṭṭati.
‘‘न, भिक्खवे, यानेन यायितब्बं, यो यायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानस्स यान’’न्ति (महाव॰ २५३) वचनतो अगिलानेन भिक्खुना यानेन न गन्तब्बं। कतरं पन यानं कप्पति, कतरं न कप्पतीति? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पुरिसयुत्तं हत्थवट्टकं। अनुजानामि, भिक्खवे, सिविकं पाटङ्कि’’न्ति (महाव॰ २५३) वचनतो पुरिसयुत्तं हत्थवट्टकं सिविका पाटङ्की च वट्टति। एत्थ च पुरिसयुत्तं इत्थिसारथि वा होतु पुरिससारथि वा, वट्टति, धेनुयुत्तं पन न वट्टति। हत्थवट्टकं पन इत्थियो वा वट्टेन्तु पुरिसा वा, वट्टतियेव।
‘‘Na, bhikkhave, yānena yāyitabbaṃ, yo yāyeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, gilānassa yāna’’nti (mahāva. 253) vacanato agilānena bhikkhunā yānena na gantabbaṃ. Kataraṃ pana yānaṃ kappati, kataraṃ na kappatīti? ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, purisayuttaṃ hatthavaṭṭakaṃ. Anujānāmi, bhikkhave, sivikaṃ pāṭaṅki’’nti (mahāva. 253) vacanato purisayuttaṃ hatthavaṭṭakaṃ sivikā pāṭaṅkī ca vaṭṭati. Ettha ca purisayuttaṃ itthisārathi vā hotu purisasārathi vā, vaṭṭati, dhenuyuttaṃ pana na vaṭṭati. Hatthavaṭṭakaṃ pana itthiyo vā vaṭṭentu purisā vā, vaṭṭatiyeva.
५७. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अहतानं दुस्सानं अहतकप्पानं दिगुणं सङ्घाटिं एकच्चियं उत्तरासङ्गं एकच्चियं अन्तरवासकं, उतुद्धटानं दुस्सानं चतुग्गुणं सङ्घाटिं दिगुणं उत्तरासङ्गं दिगुणं अन्तरवासकं, पंसुकूले यावदत्थं, पापणिके उस्साहो करणीयो’’ति (महाव॰ ३४८) वचनतो अधोतानं (महाव॰ अट्ठ॰ ३४८) एकवारं धोतानञ्च वत्थानं दुपट्टा सङ्घाटि कातब्बा, उत्तरासङ्गो अन्तरवासको च एकपट्टो कातब्बो। उतुद्धटानं पन हतवत्थानं पिलोतिकानं सङ्घाटि चतुग्गुणा कातब्बा, उत्तरासङ्गो अन्तरवासको च दुपट्टो कातब्बो, पंसुकूले पन यथारुचि कातब्बं। अन्तरापणतो पतितपिलोतिकचीवरेपि उस्साहो करणीयो, परियेसना कातब्बा, परिच्छेदो पन नत्थि, पट्टसतम्पि वट्टति। सब्बमिदं सादियन्तस्स भिक्खुनो वुत्तं। तीसु पन चीवरेसु द्वे वा एकं वा छिन्दित्वा कातब्बं। सचे नप्पहोति, आगन्तुकपत्तं दातब्बं। आगन्तुकपत्तञ्हि अप्पहोनके अनुञ्ञातं। वुत्तञ्हेतं –
57. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ahatānaṃ dussānaṃ ahatakappānaṃ diguṇaṃ saṅghāṭiṃ ekacciyaṃ uttarāsaṅgaṃ ekacciyaṃ antaravāsakaṃ, utuddhaṭānaṃ dussānaṃ catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ diguṇaṃ uttarāsaṅgaṃ diguṇaṃ antaravāsakaṃ, paṃsukūle yāvadatthaṃ, pāpaṇike ussāho karaṇīyo’’ti (mahāva. 348) vacanato adhotānaṃ (mahāva. aṭṭha. 348) ekavāraṃ dhotānañca vatthānaṃ dupaṭṭā saṅghāṭi kātabbā, uttarāsaṅgo antaravāsako ca ekapaṭṭo kātabbo. Utuddhaṭānaṃ pana hatavatthānaṃ pilotikānaṃ saṅghāṭi catugguṇā kātabbā, uttarāsaṅgo antaravāsako ca dupaṭṭo kātabbo, paṃsukūle pana yathāruci kātabbaṃ. Antarāpaṇato patitapilotikacīvarepi ussāho karaṇīyo, pariyesanā kātabbā, paricchedo pana natthi, paṭṭasatampi vaṭṭati. Sabbamidaṃ sādiyantassa bhikkhuno vuttaṃ. Tīsu pana cīvaresu dve vā ekaṃ vā chinditvā kātabbaṃ. Sace nappahoti, āgantukapattaṃ dātabbaṃ. Āgantukapattañhi appahonake anuññātaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, द्वे छिन्नकानि एकं अच्छिन्नकन्ति। द्वे छिन्नकानि एकं अच्छिन्नकं नप्पहोति। भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। अनुजानामि, भिक्खवे, द्वे अच्छिन्नकानि एकं छिन्नकन्ति। द्वे अच्छिन्नकानि एकं छिन्नकं नप्पहोति। भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। अनुजानामि, भिक्खवे, अन्वाधिकम्पि आरोपेतुं। न च, भिक्खवे, सब्बं अच्छिन्नकं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६०)।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, dve chinnakāni ekaṃ acchinnakanti. Dve chinnakāni ekaṃ acchinnakaṃ nappahoti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Anujānāmi, bhikkhave, dve acchinnakāni ekaṃ chinnakanti. Dve acchinnakāni ekaṃ chinnakaṃ nappahoti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Anujānāmi, bhikkhave, anvādhikampi āropetuṃ. Na ca, bhikkhave, sabbaṃ acchinnakaṃ dhāretabbaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 360).
तस्मा सचे पहोति आगन्तुकपत्तं, न वट्टति, छिन्दितब्बमेव।
Tasmā sace pahoti āgantukapattaṃ, na vaṭṭati, chinditabbameva.
‘‘न, भिक्खवे, पोत्थको निवासेतब्बो, यो निवासेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। न, भिक्खवे, सब्बनीलकानि चीवरानि धारेतब्बानि… न सब्बपीतकानि… न सब्बलोहितकानि… न सब्बमञ्जिट्ठकानि… न सब्बकण्हानि… न सब्बमहारङ्गरत्तानि… न सब्बमहानामरत्तानि… न अच्छिन्नदसानि… न दीघदसानि… न पुप्फदसानि… न फलदसानि चीवरानि धारेतब्बानि… न कञ्चुकं… न तिरीटकं… न वेठनं धारेतब्बं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३७१-३७२) – वचनतो पोत्थकादीनि न धारेतब्बानि। तत्थ (महाव॰ अट्ठ॰ ३७१-३७२) पोत्थकोति मकचिमयो वुच्चति, अक्कदुस्सकदलिदुस्सएरकदुस्सानिपि पोत्थकगतिकानेव। सब्बनीलकादीनि रजनं धोवित्वा पुन रजित्वा धारेतब्बानि। न सक्का चे होन्ति धोवितुं, पच्चत्थरणानि वा कातब्बानि। तिपट्टचीवरस्स वा मज्झे दातब्बानि। तेसं वण्णनानत्तं उपाहनासु वुत्तनयमेव। अच्छिन्नदसदीघदसानि दसा छिन्दित्वा धारेतब्बानि। कञ्चुकं लभित्वा फालेत्वा रजित्वा परिभुञ्जितुं वट्टति। वेठनेपि एसेव नयो। तिरीटकं पन रुक्खच्छल्लिमयं, तं पादपुञ्छनिं कातुं वट्टति।
‘‘Na, bhikkhave, potthako nivāsetabbo, yo nivāseyya, āpatti dukkaṭassa. Na, bhikkhave, sabbanīlakāni cīvarāni dhāretabbāni… na sabbapītakāni… na sabbalohitakāni… na sabbamañjiṭṭhakāni… na sabbakaṇhāni… na sabbamahāraṅgarattāni… na sabbamahānāmarattāni… na acchinnadasāni… na dīghadasāni… na pupphadasāni… na phaladasāni cīvarāni dhāretabbāni… na kañcukaṃ… na tirīṭakaṃ… na veṭhanaṃ dhāretabbaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 371-372) – vacanato potthakādīni na dhāretabbāni. Tattha (mahāva. aṭṭha. 371-372) potthakoti makacimayo vuccati, akkadussakadalidussaerakadussānipi potthakagatikāneva. Sabbanīlakādīni rajanaṃ dhovitvā puna rajitvā dhāretabbāni. Na sakkā ce honti dhovituṃ, paccattharaṇāni vā kātabbāni. Tipaṭṭacīvarassa vā majjhe dātabbāni. Tesaṃ vaṇṇanānattaṃ upāhanāsu vuttanayameva. Acchinnadasadīghadasāni dasā chinditvā dhāretabbāni. Kañcukaṃ labhitvā phāletvā rajitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati. Veṭhanepi eseva nayo. Tirīṭakaṃ pana rukkhacchallimayaṃ, taṃ pādapuñchaniṃ kātuṃ vaṭṭati.
५८. ‘‘न, भिक्खवे, अधम्मकम्मं कातब्बं, यो करेय्य, आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, अधम्मकम्मे कयिरमाने पटिक्कोसितु’’न्ति (महाव॰ १५४) वचनतो अधम्मकम्मं न कातब्बं, कयिरमानञ्च निवारेतब्बं। निवारेन्तेहि च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चतूहि पञ्चहि पटिक्कोसितुं, द्वीहि तीहि दिट्ठिं आविकातुं, एकेन अधिट्ठातुं ‘न मेतं खमती’’ति (महाव॰ १५४) वचनतो यत्थ निवारेन्तस्स भिक्खुनो उपद्दवं करोन्ति, तत्थ एककेन न निवारेतब्बं। सचे चत्तारो पञ्च वा होन्ति, निवारेतब्बं। सचे पन द्वे वा तयो वा होन्ति, ‘‘अधम्मकम्मं इदं, न मेतं खमती’’ति एवं अञ्ञस्स सन्तिके अत्तनो दिट्ठि आविकातब्बा। सचे एकोव होति, ‘‘न मेतं खमती’’ति अधिट्ठातब्बं। सब्बञ्चेतं तेसं अनुपद्दवत्थाय वुत्तं।
58. ‘‘Na, bhikkhave, adhammakammaṃ kātabbaṃ, yo kareyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, adhammakamme kayiramāne paṭikkositu’’nti (mahāva. 154) vacanato adhammakammaṃ na kātabbaṃ, kayiramānañca nivāretabbaṃ. Nivārentehi ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, catūhi pañcahi paṭikkosituṃ, dvīhi tīhi diṭṭhiṃ āvikātuṃ, ekena adhiṭṭhātuṃ ‘na metaṃ khamatī’’ti (mahāva. 154) vacanato yattha nivārentassa bhikkhuno upaddavaṃ karonti, tattha ekakena na nivāretabbaṃ. Sace cattāro pañca vā honti, nivāretabbaṃ. Sace pana dve vā tayo vā honti, ‘‘adhammakammaṃ idaṃ, na metaṃ khamatī’’ti evaṃ aññassa santike attano diṭṭhi āvikātabbā. Sace ekova hoti, ‘‘na metaṃ khamatī’’ti adhiṭṭhātabbaṃ. Sabbañcetaṃ tesaṃ anupaddavatthāya vuttaṃ.
५९. ‘‘न, भिक्खवे, अनोकासकतो भिक्खु आपत्तिया चोदेतब्बो, यो चोदेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १५३) वचनतो चोदेन्तेन ‘‘करोतु मे आयस्मा ओकासं, अहं तं वत्तुकामो’’ति एवं ओकासं कारापेत्वा चोदेतब्बो। अधिप्पायभेदो पनेत्थ वेदितब्बो (महाव॰ अट्ठ॰ २.३८९)। अयञ्हि अधिप्पायो नाम चावनाधिप्पायो अक्कोसाधिप्पायो कम्माधिप्पायो वुट्ठानाधिप्पायो उपोसथपवारणट्ठपनाधिप्पायो अनुविज्जनाधिप्पायो धम्मकथाधिप्पायोति अनेकविधो। तत्थ पुरिमेसु चतूसु अधिप्पायेसु ओकासं अकारापेन्तस्स दुक्कटं, ओकासं कारापेत्वापि सम्मुखा अमूलकेन पाराजिकेन चोदेन्तस्स सङ्घादिसेसो, अमूलकेन सङ्घादिसेसेन चोदेन्तस्स पाचित्तियं, अमूलिकाय आचारविपत्तिया चोदेन्तस्स दुक्कटं, अक्कोसाधिप्पायेन वदन्तस्स पाचित्तियं। असम्मुखा पन सत्तहिपि आपत्तिक्खन्धेहि वदन्तस्स दुक्कटं, असम्मुखा एव सत्तविधम्पि कम्मं करोन्तस्स दुक्कटमेव। कुरुन्दियं पन ‘‘वुट्ठानाधिप्पायेन ‘त्वं इमं नाम आपत्तिं आपन्नो, तं पटिकरोही’ति वदन्तस्स ओकासकिच्चं नत्थी’’ति वुत्तं। उपोसथपवारणं ठपेन्तस्सपि ओकासकम्मं नत्थि, ठपनखेत्तं पन जानितब्बं ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अज्जुपोसथो पन्नरसो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो उपोसथं करे’’ति।
59. ‘‘Na, bhikkhave, anokāsakato bhikkhu āpattiyā codetabbo, yo codeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 153) vacanato codentena ‘‘karotu me āyasmā okāsaṃ, ahaṃ taṃ vattukāmo’’ti evaṃ okāsaṃ kārāpetvā codetabbo. Adhippāyabhedo panettha veditabbo (mahāva. aṭṭha. 2.389). Ayañhi adhippāyo nāma cāvanādhippāyo akkosādhippāyo kammādhippāyo vuṭṭhānādhippāyo uposathapavāraṇaṭṭhapanādhippāyo anuvijjanādhippāyo dhammakathādhippāyoti anekavidho. Tattha purimesu catūsu adhippāyesu okāsaṃ akārāpentassa dukkaṭaṃ, okāsaṃ kārāpetvāpi sammukhā amūlakena pārājikena codentassa saṅghādiseso, amūlakena saṅghādisesena codentassa pācittiyaṃ, amūlikāya ācāravipattiyā codentassa dukkaṭaṃ, akkosādhippāyena vadantassa pācittiyaṃ. Asammukhā pana sattahipi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭaṃ, asammukhā eva sattavidhampi kammaṃ karontassa dukkaṭameva. Kurundiyaṃ pana ‘‘vuṭṭhānādhippāyena ‘tvaṃ imaṃ nāma āpattiṃ āpanno, taṃ paṭikarohī’ti vadantassa okāsakiccaṃ natthī’’ti vuttaṃ. Uposathapavāraṇaṃ ṭhapentassapi okāsakammaṃ natthi, ṭhapanakhettaṃ pana jānitabbaṃ ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ajjuposatho pannaraso, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho uposathaṃ kare’’ti.
एतस्मिञ्हि रे-कारे अनतिक्कन्तेयेव ठपेतुं लब्भति, ततो परं पन य्य-कारे पत्ते न लब्भति। एस नयो पवारणाय।
Etasmiñhi re-kāre anatikkanteyeva ṭhapetuṃ labbhati, tato paraṃ pana yya-kāre patte na labbhati. Esa nayo pavāraṇāya.
अनुविज्जकस्सपि ओसटे वत्थुस्मिं ‘‘अत्थेतं तवा’’ति अनुविज्जनाधिप्पायेन वदन्तस्स ओकासकम्मं नत्थि। धम्मकथिकस्सपि धम्मासने निसीदित्वा ‘‘यो इदञ्चिदञ्च करोति, अयं भिक्खु अस्समणो’’तिआदिना नयेन अनोदिस्स धम्मं कथेन्तस्स ओकासकम्मं नत्थि। सचे पन ओदिस्स नियमेत्वा ‘‘असुको च असुको च अस्समणो अनुपासको’’ति कथेति, धम्मासनतो ओरोहित्वा आपत्तिं देसेत्वा गन्तब्बं। ‘‘न, भिक्खवे, सुद्धानं भिक्खूनं अनापत्तिकानं अवत्थुस्मिं अकारणे ओकासो कारापेतब्बो, यो कारापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १५३) वचनतो सुद्धानं भिक्खूनं अकारणे वत्थुस्मिं ओकासो न कारेतब्बो। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पुग्गलं तुलयित्वा ओकासं कातु’’न्ति (महाव॰ १५३) वचनतो ‘‘भूतमेव नु खो आपत्तिं वदति, अभूत’’न्ति एवं उपपरिक्खित्वा ओकासो कातब्बो।
Anuvijjakassapi osaṭe vatthusmiṃ ‘‘atthetaṃ tavā’’ti anuvijjanādhippāyena vadantassa okāsakammaṃ natthi. Dhammakathikassapi dhammāsane nisīditvā ‘‘yo idañcidañca karoti, ayaṃ bhikkhu assamaṇo’’tiādinā nayena anodissa dhammaṃ kathentassa okāsakammaṃ natthi. Sace pana odissa niyametvā ‘‘asuko ca asuko ca assamaṇo anupāsako’’ti katheti, dhammāsanato orohitvā āpattiṃ desetvā gantabbaṃ. ‘‘Na, bhikkhave, suddhānaṃ bhikkhūnaṃ anāpattikānaṃ avatthusmiṃ akāraṇe okāso kārāpetabbo, yo kārāpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 153) vacanato suddhānaṃ bhikkhūnaṃ akāraṇe vatthusmiṃ okāso na kāretabbo. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, puggalaṃ tulayitvā okāsaṃ kātu’’nti (mahāva. 153) vacanato ‘‘bhūtameva nu kho āpattiṃ vadati, abhūta’’nti evaṃ upaparikkhitvā okāso kātabbo.
६०. ‘‘न, भिक्खवे, सद्धादेय्यं विनिपातेतब्बं, यो विनिपातेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६१) वचनतो सद्धादेय्यं न विनिपातेतब्बं। ठपेत्वा मातापितरो (महाव॰ अट्ठ॰ ३६१) सेसञातीनं देन्तोपि विनिपातेतियेव, मातापितरो पन रज्जे ठितापि पत्थयन्ति, दातब्बं।
60. ‘‘Na, bhikkhave, saddhādeyyaṃ vinipātetabbaṃ, yo vinipāteyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 361) vacanato saddhādeyyaṃ na vinipātetabbaṃ. Ṭhapetvā mātāpitaro (mahāva. aṭṭha. 361) sesañātīnaṃ dentopi vinipātetiyeva, mātāpitaro pana rajje ṭhitāpi patthayanti, dātabbaṃ.
६१. ‘‘न , भिक्खवे, सन्तरुत्तरेन गामो पविसितब्बो, यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६२) वचनतो सन्तरुत्तरेन गामो न पविसितब्बो।
61. ‘‘Na , bhikkhave, santaruttarena gāmo pavisitabbo, yo paviseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 362) vacanato santaruttarena gāmo na pavisitabbo.
६२. ‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, पच्चया सङ्घाटिया निक्खेपाय। गिलानो वा होति, वस्सिकसङ्केतं वा होति, नदीपारगतं वा होति, अग्गळगुत्तिविहारो वा होति, अत्थतकथिनं वा होति। इमे खो, भिक्खवे, पञ्च पच्चया सङ्घाटिया निक्खेपाया’’ति (महाव॰ ३६२) – वचनतो पन गहेत्वा गन्तुं असमत्थो गिलानो वा होति, वस्सिकसङ्केतादीसु वा अञ्ञतरं कारणं, एवरूपेसु पच्चयेसु सङ्घाटिं अग्गळगुत्तिविहारे ठपेत्वा सन्तरुत्तरेन गन्तुं वट्टति। सब्बेस्वेव हि एतेसु गिलानवस्सिकसङ्केतनदीपारगमनअत्थतकथिनभावेसु अग्गळगुत्तियेव पमाणं, गुत्ते एव विहारे निक्खिपित्वा बहि गन्तुं वट्टति, नागुत्ते। आरञ्ञकस्स पन विहारो न सुगुत्तो होति, तेन भण्डुक्खलिकाय पक्खिपित्वा पासाणसुसिररुक्खसुसिरादीसु सुपटिच्छन्नेसु ठपेत्वा गन्तब्बं। उत्तरासङ्गअन्तरवासकानं निक्खेपेपि इमेयेव पञ्च पच्चया वेदितब्बा।
62. ‘‘Pañcime, bhikkhave, paccayā saṅghāṭiyā nikkhepāya. Gilāno vā hoti, vassikasaṅketaṃ vā hoti, nadīpāragataṃ vā hoti, aggaḷaguttivihāro vā hoti, atthatakathinaṃ vā hoti. Ime kho, bhikkhave, pañca paccayā saṅghāṭiyā nikkhepāyā’’ti (mahāva. 362) – vacanato pana gahetvā gantuṃ asamattho gilāno vā hoti, vassikasaṅketādīsu vā aññataraṃ kāraṇaṃ, evarūpesu paccayesu saṅghāṭiṃ aggaḷaguttivihāre ṭhapetvā santaruttarena gantuṃ vaṭṭati. Sabbesveva hi etesu gilānavassikasaṅketanadīpāragamanaatthatakathinabhāvesu aggaḷaguttiyeva pamāṇaṃ, gutte eva vihāre nikkhipitvā bahi gantuṃ vaṭṭati, nāgutte. Āraññakassa pana vihāro na sugutto hoti, tena bhaṇḍukkhalikāya pakkhipitvā pāsāṇasusirarukkhasusirādīsu supaṭicchannesu ṭhapetvā gantabbaṃ. Uttarāsaṅgaantaravāsakānaṃ nikkhepepi imeyeva pañca paccayā veditabbā.
६३. ‘‘न, भिक्खवे, सम्बाधस्स सामन्ता द्वङ्गुला सत्थकम्मं वा वत्थिकम्मं वा कारापेतब्बं, यो कारापेय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (महाव॰ २७९) वचनतो यथापरिच्छिन्ने ओकासे (महाव॰ अट्ठ॰ २७९) येन केनचि सत्थेन वा सूचिया वा कण्टकेन वा सत्तिकाय वा पासाणसक्खलिकाय वा नखेन वा छिन्दनं वा फालनं वा विज्झनं वा लेखनं वा न कातब्बं, सब्बञ्हेतं सत्थकम्ममेव होति। येन केनचि पन चम्मेन वा वत्थेन वा वत्थिपीळनम्पि न कातब्बं, सब्बञ्हेतं वत्थिकम्ममेव होति। एत्थ च ‘‘सम्बाधस्स सामन्ता द्वङ्गुला’’ति इदं सत्थकम्मंयेव सन्धाय वुत्तं, वत्थिकम्मं पन सम्बाधेयेव पटिक्खित्तं। तत्थ पन खारं वा दातुं येन केनचि रज्जुकेन वा बन्धितुं वट्टति, यदि तेन छिज्जति, सुच्छिन्नं। अण्डवुड्ढिरोगेपि सत्थकम्मं न वट्टति, तस्मा ‘‘अण्डं फालेत्वा बीजानि उद्धरित्वा अरोगं करिस्सामी’’ति न कातब्बं, अग्गितापनभेसज्जलेपनेसु पन पटिक्खेपो नत्थि। वच्चमग्गे भेसज्जमक्खिता आदानवट्टि वा वेळुनाळिका वा वट्टति, याय खारकम्मं वा करोन्ति, तेलं वा पवेसेन्ति।
63. ‘‘Na, bhikkhave, sambādhassa sāmantā dvaṅgulā satthakammaṃ vā vatthikammaṃ vā kārāpetabbaṃ, yo kārāpeyya, āpatti thullaccayassā’’ti (mahāva. 279) vacanato yathāparicchinne okāse (mahāva. aṭṭha. 279) yena kenaci satthena vā sūciyā vā kaṇṭakena vā sattikāya vā pāsāṇasakkhalikāya vā nakhena vā chindanaṃ vā phālanaṃ vā vijjhanaṃ vā lekhanaṃ vā na kātabbaṃ, sabbañhetaṃ satthakammameva hoti. Yena kenaci pana cammena vā vatthena vā vatthipīḷanampi na kātabbaṃ, sabbañhetaṃ vatthikammameva hoti. Ettha ca ‘‘sambādhassa sāmantā dvaṅgulā’’ti idaṃ satthakammaṃyeva sandhāya vuttaṃ, vatthikammaṃ pana sambādheyeva paṭikkhittaṃ. Tattha pana khāraṃ vā dātuṃ yena kenaci rajjukena vā bandhituṃ vaṭṭati, yadi tena chijjati, succhinnaṃ. Aṇḍavuḍḍhirogepi satthakammaṃ na vaṭṭati, tasmā ‘‘aṇḍaṃ phāletvā bījāni uddharitvā arogaṃ karissāmī’’ti na kātabbaṃ, aggitāpanabhesajjalepanesu pana paṭikkhepo natthi. Vaccamagge bhesajjamakkhitā ādānavaṭṭi vā veḷunāḷikā vā vaṭṭati, yāya khārakammaṃ vā karonti, telaṃ vā pavesenti.
६४. ‘‘न, भिक्खवे, नहापितपुब्बेन खुरभण्डं परिहरितब्बं, यो परिहरेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३०३) वचनतो नहापितपुब्बेन (महाव॰ अट्ठ॰ ३०३) खुरभण्डं गहेत्वा परिहरितुं न वट्टति, अञ्ञस्स सन्तकेन पन केसे छेदेतुं वट्टति। सचे वेतनं गहेत्वा छिन्दति, न वट्टति। यो अनहापितपुब्बो, तस्सेव परिहरितुं वट्टति, तं वा अञ्ञं वा गहेत्वा केसे छेदेतुम्पि वट्टति।
64. ‘‘Na, bhikkhave, nahāpitapubbena khurabhaṇḍaṃ pariharitabbaṃ, yo parihareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 303) vacanato nahāpitapubbena (mahāva. aṭṭha. 303) khurabhaṇḍaṃ gahetvā pariharituṃ na vaṭṭati, aññassa santakena pana kese chedetuṃ vaṭṭati. Sace vetanaṃ gahetvā chindati, na vaṭṭati. Yo anahāpitapubbo, tasseva pariharituṃ vaṭṭati, taṃ vā aññaṃ vā gahetvā kese chedetumpi vaṭṭati.
६५. ‘‘सङ्घिकानि , भिक्खवे, बीजानि पुग्गलिकाय भूमिया रोपितानि भागं दत्वा परिभुञ्जितब्बानि। पुग्गलिकानि बीजानि सङ्घिकाय भूमिया रोपितानि भागं दत्वा परिभुञ्जितब्बानी’’ति (महाव॰ ३०४) – वचनतो पुग्गलिकाय भूमिया सङ्घिकेसु बीजेसु रोपितेसु सङ्घिकाय भूमिया वा पुग्गलिकेसु बीजेसु रोपितेसु दसमभागं दत्वा परिभुञ्जितब्बं। इदं किर जम्बुदीपे पोराणकचारित्तं, तस्मा दस कोट्ठासे कत्वा एको कोट्ठासो भूमिसामिकानं दातब्बो।
65. ‘‘Saṅghikāni , bhikkhave, bījāni puggalikāya bhūmiyā ropitāni bhāgaṃ datvā paribhuñjitabbāni. Puggalikāni bījāni saṅghikāya bhūmiyā ropitāni bhāgaṃ datvā paribhuñjitabbānī’’ti (mahāva. 304) – vacanato puggalikāya bhūmiyā saṅghikesu bījesu ropitesu saṅghikāya bhūmiyā vā puggalikesu bījesu ropitesu dasamabhāgaṃ datvā paribhuñjitabbaṃ. Idaṃ kira jambudīpe porāṇakacārittaṃ, tasmā dasa koṭṭhāse katvā eko koṭṭhāso bhūmisāmikānaṃ dātabbo.
६६. ‘‘सन्ति, भिक्खवे, मग्गा कन्तारा अप्पोदका अप्पभक्खा, न सुकरा अपाथेय्येन गन्तुं। अनुजानामि, भिक्खवे, पाथेय्यं परियेसितुं। तण्डुलो तण्डुलत्थिकेन, मुग्गो मुग्गत्थिकेन, मासो मासत्थिकेन, लोणं लोणत्थिकेन, गुळो गुळत्थिकेन, तेलं तेलत्थिकेन, सप्पि सप्पित्थिकेना’’ति (महाव॰ २९९) – वचनतो तादिसं कन्तारं नित्थरन्तेन पाथेय्यं परियेसितुं वट्टति। कथं पन परियेसितब्बन्ति? सचे (महाव॰ अट्ठ॰ २९६) केचिसयमेव ञत्वा देन्ति, इच्चेतं कुसलं। नो चे देन्ति, ञातिपवारितट्ठानतो वा भिक्खाचारवत्तेन वा परियेसितब्बं। तथा अलभन्तेन अञ्ञातिकअप्पवारितट्ठानतो याचित्वापि गहेतब्बं। एकदिवसेन गमनीये मग्गे एकभत्तत्थाय परियेसितब्बं। दीघे अद्धाने यत्तकेन कन्तारं नित्थरति, तत्तकं परियेसितब्बं।
66. ‘‘Santi, bhikkhave, maggā kantārā appodakā appabhakkhā, na sukarā apātheyyena gantuṃ. Anujānāmi, bhikkhave, pātheyyaṃ pariyesituṃ. Taṇḍulo taṇḍulatthikena, muggo muggatthikena, māso māsatthikena, loṇaṃ loṇatthikena, guḷo guḷatthikena, telaṃ telatthikena, sappi sappitthikenā’’ti (mahāva. 299) – vacanato tādisaṃ kantāraṃ nittharantena pātheyyaṃ pariyesituṃ vaṭṭati. Kathaṃ pana pariyesitabbanti? Sace (mahāva. aṭṭha. 296) kecisayameva ñatvā denti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce denti, ñātipavāritaṭṭhānato vā bhikkhācāravattena vā pariyesitabbaṃ. Tathā alabhantena aññātikaappavāritaṭṭhānato yācitvāpi gahetabbaṃ. Ekadivasena gamanīye magge ekabhattatthāya pariyesitabbaṃ. Dīghe addhāne yattakena kantāraṃ nittharati, tattakaṃ pariyesitabbaṃ.
६७. ‘‘यं, भिक्खवे, मया ‘इदं न कप्पती’ति अप्पटिक्खित्तं, तञ्चे अकप्पियं अनुलोमेति, कप्पियं पटिबाहति, तं वो न कप्पति। यं, भिक्खवे, मया ‘इदं न कप्पती’ति अप्पटिक्खित्तं, तञ्चे कप्पियं अनुलोमेति, अकप्पियं पटिबाहति, तं वो कप्पति। यं, भिक्खवे, मया ‘इदं कप्पती’ति अननुञ्ञातं, तञ्चे अकप्पियं अनुलोमेति, कप्पियं पटिबाहति, तं वो न कप्पति। यं, भिक्खवे, मया ‘इदं कप्पती’ति अननुञ्ञातं, तञ्चे कप्पियं अनुलोमेति, अकप्पियं पटिबाहति, तं वो कप्पती’’ति (महाव॰ ३०५) – इमे चत्तारो महापदेसे भगवा भिक्खूनं नयग्गहणत्थाय आह। तत्थ धम्मसङ्गाहकत्थेरा सुत्तं गहेत्वा परिमद्दन्ता इदं अद्दसंसु। ‘‘ठपेत्वा धञ्ञफलरस’’न्ति सत्त धञ्ञरसानि ‘‘पच्छाभत्तं न कप्पती’’ति पटिक्खित्तानि । तालनाळिकेरपनसलबुजअलाबुकुम्भण्डपुस्सफलतिपुसफलएळालुकानि नव महाफलानि सब्बञ्च अपरण्णं धञ्ञगतिकमेव। तं किञ्चापि न पटिक्खित्तं , अथ खो अकप्पियं अनुलोमेति, तस्मा पच्छाभत्तं न कप्पति। अट्ठ पानानि अनुञ्ञातानि, अवसेसानि वेत्ततिन्तिणिकमातुलुङ्गकपिट्ठकोसम्बकरमन्दादिखुद्दकफलपानानि अट्ठपानगतिकानेव। तानि किञ्चापि न अनुञ्ञातानि, अथ खो कप्पियं अनुलोमेन्ति, तस्मा कप्पन्ति। ठपेत्वा हि सानुलोमं धञ्ञफलरसं अञ्ञं फलपानं नाम अकप्पियं नत्थि, सब्बं यामकालिकंयेवाति कुरुन्दियं वुत्तं।
67. ‘‘Yaṃ, bhikkhave, mayā ‘idaṃ na kappatī’ti appaṭikkhittaṃ, tañce akappiyaṃ anulometi, kappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo na kappati. Yaṃ, bhikkhave, mayā ‘idaṃ na kappatī’ti appaṭikkhittaṃ, tañce kappiyaṃ anulometi, akappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo kappati. Yaṃ, bhikkhave, mayā ‘idaṃ kappatī’ti ananuññātaṃ, tañce akappiyaṃ anulometi, kappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo na kappati. Yaṃ, bhikkhave, mayā ‘idaṃ kappatī’ti ananuññātaṃ, tañce kappiyaṃ anulometi, akappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo kappatī’’ti (mahāva. 305) – ime cattāro mahāpadese bhagavā bhikkhūnaṃ nayaggahaṇatthāya āha. Tattha dhammasaṅgāhakattherā suttaṃ gahetvā parimaddantā idaṃ addasaṃsu. ‘‘Ṭhapetvā dhaññaphalarasa’’nti satta dhaññarasāni ‘‘pacchābhattaṃ na kappatī’’ti paṭikkhittāni . Tālanāḷikerapanasalabujaalābukumbhaṇḍapussaphalatipusaphalaeḷālukāni nava mahāphalāni sabbañca aparaṇṇaṃ dhaññagatikameva. Taṃ kiñcāpi na paṭikkhittaṃ , atha kho akappiyaṃ anulometi, tasmā pacchābhattaṃ na kappati. Aṭṭha pānāni anuññātāni, avasesāni vettatintiṇikamātuluṅgakapiṭṭhakosambakaramandādikhuddakaphalapānāni aṭṭhapānagatikāneva. Tāni kiñcāpi na anuññātāni, atha kho kappiyaṃ anulomenti, tasmā kappanti. Ṭhapetvā hi sānulomaṃ dhaññaphalarasaṃ aññaṃ phalapānaṃ nāma akappiyaṃ natthi, sabbaṃ yāmakālikaṃyevāti kurundiyaṃ vuttaṃ.
भगवता – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, छ चीवरानि खोमं कप्पासिकं कोसेय्यं कम्बलं साणं भङ्ग’’न्ति (महाव॰ ३३९) छ चीवरानि अनुञ्ञातानि, धम्मसङ्गाहकत्थेरेहि तेसं अनुलोमानि दुकूलं पत्तुण्णं चीनपट्टं सोमारपट्टं इद्धिमयं देवदत्तियन्ति अपरानि छ अनुञ्ञातानि। तत्थ पत्तुण्णन्ति पत्तुण्णदेसे पाणकेहि सञ्जातवत्थं। द्वे पटानि देसनामेनेव वुत्तानि। तीणि कोसेय्यस्स अनुलोमानि, दुकूलं साणस्स, इतरानि द्वे कप्पासिकस्स वा सब्बेसं वा।
Bhagavatā – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, cha cīvarāni khomaṃ kappāsikaṃ koseyyaṃ kambalaṃ sāṇaṃ bhaṅga’’nti (mahāva. 339) cha cīvarāni anuññātāni, dhammasaṅgāhakattherehi tesaṃ anulomāni dukūlaṃ pattuṇṇaṃ cīnapaṭṭaṃ somārapaṭṭaṃ iddhimayaṃ devadattiyanti aparāni cha anuññātāni. Tattha pattuṇṇanti pattuṇṇadese pāṇakehi sañjātavatthaṃ. Dve paṭāni desanāmeneva vuttāni. Tīṇi koseyyassa anulomāni, dukūlaṃ sāṇassa, itarāni dve kappāsikassa vā sabbesaṃ vā.
भगवता एकादस पत्ते पटिक्खिपित्वा द्वे पत्ता अनुञ्ञाता लोहपत्तो च मत्तिकापत्तो च। लोहथालकं मत्तिकाथालकं तम्बलोहथालकन्ति तेसंयेव अनुलोमानि। भगवता तयो तुम्बा अनुञ्ञाता लोहतुम्बो कट्ठतुम्बो फलतुम्बोति। कुण्डिका कञ्चनको उदकतुम्बोति तेसंयेव अनुलोमानि। कुरुन्दियं पन ‘‘पानीयसङ्खपानीयसरावकानं एते अनुलोमा’’ति वुत्तं। पट्टिका सूकरन्तन्ति द्वे कायबन्धनानि अनुञ्ञातानि। दुस्सपट्टेन रज्जुकेन च कतकायबन्धनानि तेसंयेव अनुलोमानि। सेतच्छत्तं किलञ्जच्छत्तं पण्णच्छत्तन्ति तीणि छत्तानि अनुञ्ञातानि। एकपण्णच्छत्तं तेसंयेव अनुलोमन्ति इमिना नयेन पाळिञ्च अट्ठकथञ्च अनुपेक्खित्वा अञ्ञानिपि कप्पियाकप्पियानं अनुलोमानि विनयधरेन वेदितब्बानि।
Bhagavatā ekādasa patte paṭikkhipitvā dve pattā anuññātā lohapatto ca mattikāpatto ca. Lohathālakaṃ mattikāthālakaṃ tambalohathālakanti tesaṃyeva anulomāni. Bhagavatā tayo tumbā anuññātā lohatumbo kaṭṭhatumbo phalatumboti. Kuṇḍikā kañcanako udakatumboti tesaṃyeva anulomāni. Kurundiyaṃ pana ‘‘pānīyasaṅkhapānīyasarāvakānaṃ ete anulomā’’ti vuttaṃ. Paṭṭikā sūkarantanti dve kāyabandhanāni anuññātāni. Dussapaṭṭena rajjukena ca katakāyabandhanāni tesaṃyeva anulomāni. Setacchattaṃ kilañjacchattaṃ paṇṇacchattanti tīṇi chattāni anuññātāni. Ekapaṇṇacchattaṃ tesaṃyeva anulomanti iminā nayena pāḷiñca aṭṭhakathañca anupekkhitvā aññānipi kappiyākappiyānaṃ anulomāni vinayadharena veditabbāni.
६८. विनयधरो (पाचि॰ अट्ठ॰ ४३८) च पुग्गलो विनयपरियत्तिमूलके पञ्चानिसंसे छानिसंसे सत्तानिसंसे अट्ठानिसंसे नवानिसंसे दसानिसंसे एकादसानिसंसे लभति। कतमे पञ्चानिसंसे लभति? अत्तनो सीलक्खन्धगुत्तिआदिके। वुत्तञ्हेतं –
68. Vinayadharo (pāci. aṭṭha. 438) ca puggalo vinayapariyattimūlake pañcānisaṃse chānisaṃse sattānisaṃse aṭṭhānisaṃse navānisaṃse dasānisaṃse ekādasānisaṃse labhati. Katame pañcānisaṃse labhati? Attano sīlakkhandhaguttiādike. Vuttañhetaṃ –
‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, आनिसंसा विनयधरे पुग्गले। अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो, कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति, विसारदो सङ्घमज्झे वोहरति, पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हाति, सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होती’’ति (परि॰ ३२५)।
‘‘Pañcime, bhikkhave, ānisaṃsā vinayadhare puggale. Attano sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito, kukkuccapakatānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti, visārado saṅghamajjhe voharati, paccatthike sahadhammena suniggahitaṃ niggaṇhāti, saddhammaṭṭhitiyā paṭipanno hotī’’ti (pari. 325).
कथमस्स अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो? इधेकच्चो भिक्खु आपत्तिं आपज्जन्तो छहाकारेहि आपज्जति अलज्जिता, अञ्ञाणता, कुक्कुच्चपकतता, अकप्पिये कप्पियसञ्ञिता, कप्पिये अकप्पियसञ्ञिता, सतिसम्मोसा। कथं अलज्जिताय आपज्जति? अकप्पियभावं जानन्तोयेव मद्दित्वा वीतिक्कमं करोति। वुत्तम्पि चेतं –
Kathamassa attano sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito? Idhekacco bhikkhu āpattiṃ āpajjanto chahākārehi āpajjati alajjitā, aññāṇatā, kukkuccapakatatā, akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā, satisammosā. Kathaṃ alajjitāya āpajjati? Akappiyabhāvaṃ jānantoyeva madditvā vītikkamaṃ karoti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जति, आपत्तिं परिगूहति।
‘‘Sañcicca āpattiṃ āpajjati, āpattiṃ parigūhati;
अगतिगमनञ्च गच्छति, एदिसो वुच्चति अलज्जिपुग्गलो’’ति॥ (परि॰ ३५९)।
Agatigamanañca gacchati, ediso vuccati alajjipuggalo’’ti. (pari. 359);
कथं अञ्ञाणताय आपज्जति? अञ्ञाणपुग्गलो हि मन्दो मोमूहो कत्तब्बाकत्तब्बं अजानन्तो अकत्तब्बं करोति, कत्तब्बं विराधेति। एवं अञ्ञाणताय आपज्जति। कथं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति? कप्पियाकप्पियं निस्साय कुक्कुच्चे उप्पन्ने विनयधरं पुच्छित्वा कप्पियं चे, कत्तब्बं सिया, अकप्पियं चे, न कत्तब्बं, अयं पन ‘‘वट्टती’’ति मद्दित्वा वीतिक्कमतियेव। एवं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति।
Kathaṃ aññāṇatāya āpajjati? Aññāṇapuggalo hi mando momūho kattabbākattabbaṃ ajānanto akattabbaṃ karoti, kattabbaṃ virādheti. Evaṃ aññāṇatāya āpajjati. Kathaṃ kukkuccapakatatāya āpajjati? Kappiyākappiyaṃ nissāya kukkucce uppanne vinayadharaṃ pucchitvā kappiyaṃ ce, kattabbaṃ siyā, akappiyaṃ ce, na kattabbaṃ, ayaṃ pana ‘‘vaṭṭatī’’ti madditvā vītikkamatiyeva. Evaṃ kukkuccapakatatāya āpajjati.
कथं अकप्पिये कप्पियसञ्ञिताय आपज्जति? अच्छमंसं ‘‘सूकरमंस’’न्ति खादति, दीपिमंसं ‘‘मिगमंस’’न्ति खादति, अकप्पियभोजनं ‘‘कप्पियभोजन’’न्ति भुञ्जति, विकाले कालसञ्ञाय भुञ्जति, अकप्पियपानकं ‘‘कप्पियपानक’’न्ति पिवति। एवं अकप्पिये कप्पियसञ्ञिताय आपज्जति। कथं कप्पिये अकप्पियसञ्ञिताय आपज्जति? सूकरमंसं ‘‘अच्छमंस’’न्ति खादति, मिगमंसं ‘‘दीपिमंस’’न्ति खादति, कप्पियभोजनं ‘‘अकप्पियभोजन’’न्ति भुञ्जति, काले विकालसञ्ञाय भुञ्जति, कप्पियपानकं ‘‘अकप्पियपानक’’न्ति पिवति। एवं कप्पिये अकप्पियसञ्ञिताय आपज्जति। कथं सतिसम्मोसा आपज्जति? सहसेय्यचीवरविप्पवासभेसज्जचीवरकालातिक्कमनपच्चया आपत्तिं सतिसम्मोसा आपज्जति। एवमिधेकच्चो भिक्खु इमेहि छहि आकारेहि आपत्तिं आपज्जति।
Kathaṃ akappiye kappiyasaññitāya āpajjati? Acchamaṃsaṃ ‘‘sūkaramaṃsa’’nti khādati, dīpimaṃsaṃ ‘‘migamaṃsa’’nti khādati, akappiyabhojanaṃ ‘‘kappiyabhojana’’nti bhuñjati, vikāle kālasaññāya bhuñjati, akappiyapānakaṃ ‘‘kappiyapānaka’’nti pivati. Evaṃ akappiye kappiyasaññitāya āpajjati. Kathaṃ kappiye akappiyasaññitāya āpajjati? Sūkaramaṃsaṃ ‘‘acchamaṃsa’’nti khādati, migamaṃsaṃ ‘‘dīpimaṃsa’’nti khādati, kappiyabhojanaṃ ‘‘akappiyabhojana’’nti bhuñjati, kāle vikālasaññāya bhuñjati, kappiyapānakaṃ ‘‘akappiyapānaka’’nti pivati. Evaṃ kappiye akappiyasaññitāya āpajjati. Kathaṃ satisammosā āpajjati? Sahaseyyacīvaravippavāsabhesajjacīvarakālātikkamanapaccayā āpattiṃ satisammosā āpajjati. Evamidhekacco bhikkhu imehi chahi ākārehi āpattiṃ āpajjati.
विनयधरो पन इमेहि छहाकारेहि आपत्तिं न आपज्जति। कथं लज्जिताय नापज्जति? सो हि ‘‘पस्सथ भो, अयं कप्पियाकप्पियं जानन्तोयेव पण्णत्तिवीतिक्कमं करोती’’ति इमं परूपवादं रक्खन्तोपि नापज्जति। एवं लज्जिताय नापज्जति, सहसा आपन्नम्पि देसनागामिनिं देसेत्वा वुट्ठानगामिनिया वुट्ठहित्वा सुद्धन्ते पतिट्ठाति। ततो –
Vinayadharo pana imehi chahākārehi āpattiṃ na āpajjati. Kathaṃ lajjitāya nāpajjati? So hi ‘‘passatha bho, ayaṃ kappiyākappiyaṃ jānantoyeva paṇṇattivītikkamaṃ karotī’’ti imaṃ parūpavādaṃ rakkhantopi nāpajjati. Evaṃ lajjitāya nāpajjati, sahasā āpannampi desanāgāminiṃ desetvā vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhahitvā suddhante patiṭṭhāti. Tato –
‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं नापज्जति, आपत्तिं न परिगूहति।
‘‘Sañcicca āpattiṃ nāpajjati, āpattiṃ na parigūhati;
अगतिगमनञ्च न गच्छति, एदिसो वुच्चति लज्जिपुग्गलो’’ति॥ (परि॰ ३५९) –
Agatigamanañca na gacchati, ediso vuccati lajjipuggalo’’ti. (pari. 359) –
इमस्मिं लज्जिभावे पतिट्ठितोव होति।
Imasmiṃ lajjibhāve patiṭṭhitova hoti.
कथं ञाणताय नापज्जति? सो हि कप्पियाकप्पियं जानाति, तस्मा कप्पियंयेव करोति, अकप्पियं न करोति। एवं ञाणताय नापज्जति। कथं अकुक्कुच्चपकतताय नापज्जति? कप्पियाकप्पियं निस्साय कुक्कुच्चे उप्पन्ने वत्थुं ओलोकेत्वा मातिकं पदभाजनं अन्तरापत्तिं अनापत्तिं ओलोकेत्वा कप्पियं चे होति, करोति, अकप्पियं चे, न करोति। एवं अकुक्कुच्चपकतताय नापज्जति। कथं अकप्पिये कप्पियसञ्ञितादीहि नापज्जति? सो हि कप्पियाकप्पियं जानाति, तस्मा अकप्पिये कप्पियसञ्ञी न होति, कप्पिये अकप्पियसञ्ञी न होति, सुप्पतिट्ठिता चस्स सति होति, अधिट्ठातब्बं अधिट्ठेति, विकप्पेतब्बं विकप्पेति। इति इमेहि छहि आकारेहि आपत्तिं नापज्जति। अनापज्जन्तो अखण्डसीलो होति, परिसुद्धसीलो होति। एवमस्स अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो।
Kathaṃ ñāṇatāya nāpajjati? So hi kappiyākappiyaṃ jānāti, tasmā kappiyaṃyeva karoti, akappiyaṃ na karoti. Evaṃ ñāṇatāya nāpajjati. Kathaṃ akukkuccapakatatāya nāpajjati? Kappiyākappiyaṃ nissāya kukkucce uppanne vatthuṃ oloketvā mātikaṃ padabhājanaṃ antarāpattiṃ anāpattiṃ oloketvā kappiyaṃ ce hoti, karoti, akappiyaṃ ce, na karoti. Evaṃ akukkuccapakatatāya nāpajjati. Kathaṃ akappiye kappiyasaññitādīhi nāpajjati? So hi kappiyākappiyaṃ jānāti, tasmā akappiye kappiyasaññī na hoti, kappiye akappiyasaññī na hoti, suppatiṭṭhitā cassa sati hoti, adhiṭṭhātabbaṃ adhiṭṭheti, vikappetabbaṃ vikappeti. Iti imehi chahi ākārehi āpattiṃ nāpajjati. Anāpajjanto akhaṇḍasīlo hoti, parisuddhasīlo hoti. Evamassa attano sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito.
कथं कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति? तिरोरट्ठेसु तिरोजनपदेसु च उप्पन्नकुक्कुच्चा भिक्खू ‘‘असुकस्मिं किर विहारे विनयधरो वसती’’ति दूरतोव तस्स सन्तिकं आगन्त्वा कुक्कुच्चं पुच्छन्ति। सो तेहि कतस्स कम्मस्स वत्थुं ओलोकेत्वा आपत्तानापत्तिगरुकलहुकादिभेदं सल्लक्खेत्वा देसनागामिनिं देसापेत्वा, वुट्ठानगामिनिया वुट्ठापेत्वा सुद्धन्ते पतिट्ठापेति। एवं कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति।
Kathaṃ kukkuccapakatānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti? Tiroraṭṭhesu tirojanapadesu ca uppannakukkuccā bhikkhū ‘‘asukasmiṃ kira vihāre vinayadharo vasatī’’ti dūratova tassa santikaṃ āgantvā kukkuccaṃ pucchanti. So tehi katassa kammassa vatthuṃ oloketvā āpattānāpattigarukalahukādibhedaṃ sallakkhetvā desanāgāminiṃ desāpetvā, vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhāpetvā suddhante patiṭṭhāpeti. Evaṃ kukkuccapakatānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti.
विसारदो सङ्घमज्झे वोहरतीति अविनयधरस्स हि सङ्घमज्झे कथेन्तस्स भयं सारज्जं ओक्कमति, विनयधरस्स तं न होति। कस्मा? ‘‘एवं कथेन्तस्स दोसो होति, एवं न दोसो’’ति ञत्वा कथनतो।
Visāradosaṅghamajjhe voharatīti avinayadharassa hi saṅghamajjhe kathentassa bhayaṃ sārajjaṃ okkamati, vinayadharassa taṃ na hoti. Kasmā? ‘‘Evaṃ kathentassa doso hoti, evaṃ na doso’’ti ñatvā kathanato.
पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हातीति एत्थ द्विधा पच्चत्थिका नाम अत्तपच्चत्थिका च सासनपच्चत्थिका च। तत्थ मेत्तियभूमजका च भिक्खू वड्ढो च लिच्छवी अमूलकेन अन्तिमवत्थुना चोदेसुं, इमे अत्तपच्चत्थिका नाम। ये पन अञ्ञेपि दुस्सीला पापधम्मा , सब्बेते अत्तपच्चत्थिका। विपरीतदस्सना पन अरिट्ठभिक्खुकण्टकसामणेरवेसालिकवज्जिपुत्तका परूपहारअञ्ञाणकङ्खावितरणादिवादा महासङ्घिकादयो च अबुद्धसासनं ‘‘बुद्धसासन’’न्ति वत्वा कतपग्गहा सासनपच्चत्थिका नाम। ते सब्बेपि सहधम्मेन सहकारणेन वचनेन यथा तं असद्धम्मं पतिट्ठापेतुं न सक्कोन्ति, एवं सुनिग्गहितं कत्वा निग्गण्हाति।
Paccatthike sahadhammena suniggahitaṃ niggaṇhātīti ettha dvidhā paccatthikā nāma attapaccatthikā ca sāsanapaccatthikā ca. Tattha mettiyabhūmajakā ca bhikkhū vaḍḍho ca licchavī amūlakena antimavatthunā codesuṃ, ime attapaccatthikā nāma. Ye pana aññepi dussīlā pāpadhammā , sabbete attapaccatthikā. Viparītadassanā pana ariṭṭhabhikkhukaṇṭakasāmaṇeravesālikavajjiputtakā parūpahāraaññāṇakaṅkhāvitaraṇādivādā mahāsaṅghikādayo ca abuddhasāsanaṃ ‘‘buddhasāsana’’nti vatvā katapaggahā sāsanapaccatthikā nāma. Te sabbepi sahadhammena sahakāraṇena vacanena yathā taṃ asaddhammaṃ patiṭṭhāpetuṃ na sakkonti, evaṃ suniggahitaṃ katvā niggaṇhāti.
सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होतीति एत्थ पन तिविधो सद्धम्मो परियत्तिपटिपत्तिअधिगमवसेन। तत्थ तेपिटकं बुद्धवचनं परियत्तिसद्धम्मो नाम। तेरस धुतगुणा चुद्दस खन्धकवत्तानि द्वेअसीति महावत्तानीति अयं पटिपत्तिसद्धम्मो नाम। चत्तारो मग्गा च चत्तारि फलानि च, अयं अधिगमसद्धम्मो नाम।
Saddhammaṭṭhitiyā paṭipanno hotīti ettha pana tividho saddhammo pariyattipaṭipattiadhigamavasena. Tattha tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ pariyattisaddhammo nāma. Terasa dhutaguṇā cuddasa khandhakavattāni dveasīti mahāvattānīti ayaṃ paṭipattisaddhammo nāma. Cattāro maggā ca cattāri phalāni ca, ayaṃ adhigamasaddhammo nāma.
तत्थ केचि थेरा ‘‘यो वो, आनन्द, मया धम्मो च विनयो च देसितो पञ्ञत्तो, सो वो ममच्चयेन सत्था’’ति इमिना सुत्तेन (दी॰ नि॰ २.२१६) ‘‘सासनस्स परियत्ति मूल’’न्ति वदन्ति। केचि थेरा ‘‘इमे च सुभद्द भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’’ति इमिना सुत्तेन (दी॰ नि॰ २.२१४) ‘‘सासनस्स पटिपत्ति मूल’’न्ति वत्वा ‘‘याव पञ्च भिक्खू सम्मापटिपन्ना संविज्जन्ति, ताव सासनं ठितं होती’’ति आहंसु। इतरे पन थेरा ‘‘परियत्तिया अन्तरहिताय सुप्पटिपन्नस्सपि धम्माभिसमयो नत्थी’’ति वत्वा आहंसु ‘‘सचेपि पञ्च भिक्खू चत्तारि पाराजिकानि रक्खका होन्ति, ते सद्धे कुलपुत्ते पब्बाजेत्वा पच्चन्तिमे जनपदे उपसम्पादेत्वा दसवग्गं गणं पूरेत्वा मज्झिमजनपदे उपसम्पदं करिस्सन्ति, एतेनुपायेन वीसतिवग्गं सङ्घं पूरेत्वा अत्तनोपि अब्भानकम्मं कत्वा सासनं वुद्धिं विरूळ्हिं गमयिस्सन्ति। एवमयं विनयधरो तिविधस्सपि सद्धम्मस्स चिरट्ठितिया पटिपन्नो होती’’ति। एवमयं विनयधरो इमे ताव पञ्चानिसंसे पटिलभतीति वेदितब्बो।
Tattha keci therā ‘‘yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti iminā suttena (dī. ni. 2.216) ‘‘sāsanassa pariyatti mūla’’nti vadanti. Keci therā ‘‘ime ca subhadda bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’’ti iminā suttena (dī. ni. 2.214) ‘‘sāsanassa paṭipatti mūla’’nti vatvā ‘‘yāva pañca bhikkhū sammāpaṭipannā saṃvijjanti, tāva sāsanaṃ ṭhitaṃ hotī’’ti āhaṃsu. Itare pana therā ‘‘pariyattiyā antarahitāya suppaṭipannassapi dhammābhisamayo natthī’’ti vatvā āhaṃsu ‘‘sacepi pañca bhikkhū cattāri pārājikāni rakkhakā honti, te saddhe kulaputte pabbājetvā paccantime janapade upasampādetvā dasavaggaṃ gaṇaṃ pūretvā majjhimajanapade upasampadaṃ karissanti, etenupāyena vīsativaggaṃ saṅghaṃ pūretvā attanopi abbhānakammaṃ katvā sāsanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ gamayissanti. Evamayaṃ vinayadharo tividhassapi saddhammassa ciraṭṭhitiyā paṭipanno hotī’’ti. Evamayaṃ vinayadharo ime tāva pañcānisaṃse paṭilabhatīti veditabbo.
कतमे छानिसंसे लभतीति? तस्साधेय्यो उपोसथो पवारणा सङ्घकम्मं पब्बज्जा उपसम्पदा, निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति। येपि इमे चातुद्दसिको, पन्नरसिको, सामग्गिउपोसथो, सङ्घे उपोसथो, गणे उपोसथो, पुग्गले उपोसथो, सुत्तुद्देसो, पारिसुद्धि, अधिट्ठानउपोसथोति नव उपोसथा, सब्बे ते विनयधरायत्ता, यापि च इमा चातुद्दसिका, पन्नरसिका, सामग्गिपवारणा, सङ्घे पवारणा, गणे पवारणा, पुग्गले पवारणा, तेवाचिका पवारणा , द्वेवाचिका पवारणा, समानवस्सिका पवारणाति नव पवारणा, तापि विनयधरायत्ता एव, तस्स सन्तका, सो तासं सामी।
Katame chānisaṃse labhatīti? Tassādheyyo uposatho pavāraṇā saṅghakammaṃ pabbajjā upasampadā, nissayaṃ deti, sāmaṇeraṃ upaṭṭhāpeti. Yepi ime cātuddasiko, pannarasiko, sāmaggiuposatho, saṅghe uposatho, gaṇe uposatho, puggale uposatho, suttuddeso, pārisuddhi, adhiṭṭhānauposathoti nava uposathā, sabbe te vinayadharāyattā, yāpi ca imā cātuddasikā, pannarasikā, sāmaggipavāraṇā, saṅghe pavāraṇā, gaṇe pavāraṇā, puggale pavāraṇā, tevācikā pavāraṇā , dvevācikā pavāraṇā, samānavassikā pavāraṇāti nava pavāraṇā, tāpi vinayadharāyattā eva, tassa santakā, so tāsaṃ sāmī.
यानिपि इमानि अपलोकनकम्मं ञत्तिकम्मं ञत्तिदुतियकम्मं ञत्तिचतुत्थकम्मन्ति चत्तारि सङ्घकम्मानि, या चायं उपज्झायेन हुत्वा कुलपुत्तानं पब्बज्जा च उपसम्पदा च कातब्बा, अयम्पि विनयधरायत्ताव। न हि अञ्ञो द्विपिटकधरोपि एवं कातुं लभति, सो एव निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति, अञ्ञो नेव निस्सयं दातुं लभति, न सामणेरं उपट्ठापेतुं। तेनेव ‘‘न, भिक्खवे, एकेन द्वे सामणेरा उपट्ठापेतब्बा, यो उपट्ठापेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १०१) पटिक्खिपित्वा पुन अनुजानन्तेनपि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ब्यत्तेन भिक्खुना एकेन द्वे सामणेरे उपट्ठापेतुं, यावतके वा पन उस्सहति ओवदितुं अनुसासितुं, तावतके उपट्ठापेतु’’न्ति (महाव॰ १०५) ब्यत्तस्सेव सामणेरुपट्ठापनं अनुञ्ञातं। सामणेरुपट्ठापनं पच्चासीसन्तो पन विनयधरस्स सन्तिके उपज्झं गाहापेत्वा वत्तपटिपत्तिं सादितुं लभति। एत्थ च निस्सयदानञ्चेव सामणेरुपट्ठानञ्च एकमङ्गं। इति इमेसु छसु आनिसंसेसु एकेन सद्धिं पुरिमानि पञ्च छ होन्ति। द्वीहि सद्धिं सत्त, तीहि सद्धिं अट्ठ, चतूहि सद्धिं नव, पञ्चहि सद्धिं दस, सब्बेहिपेतेहि सद्धिं एकादसाति एवं विनयधरो पुग्गलो पञ्च छ सत्त अट्ठ नव दस एकादस च आनिसंसे लभतीति वेदितब्बो।
Yānipi imāni apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakammanti cattāri saṅghakammāni, yā cāyaṃ upajjhāyena hutvā kulaputtānaṃ pabbajjā ca upasampadā ca kātabbā, ayampi vinayadharāyattāva. Na hi añño dvipiṭakadharopi evaṃ kātuṃ labhati, so eva nissayaṃ deti, sāmaṇeraṃ upaṭṭhāpeti, añño neva nissayaṃ dātuṃ labhati, na sāmaṇeraṃ upaṭṭhāpetuṃ. Teneva ‘‘na, bhikkhave, ekena dve sāmaṇerā upaṭṭhāpetabbā, yo upaṭṭhāpeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 101) paṭikkhipitvā puna anujānantenapi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, byattena bhikkhunā ekena dve sāmaṇere upaṭṭhāpetuṃ, yāvatake vā pana ussahati ovadituṃ anusāsituṃ, tāvatake upaṭṭhāpetu’’nti (mahāva. 105) byattasseva sāmaṇerupaṭṭhāpanaṃ anuññātaṃ. Sāmaṇerupaṭṭhāpanaṃ paccāsīsanto pana vinayadharassa santike upajjhaṃ gāhāpetvā vattapaṭipattiṃ sādituṃ labhati. Ettha ca nissayadānañceva sāmaṇerupaṭṭhānañca ekamaṅgaṃ. Iti imesu chasu ānisaṃsesu ekena saddhiṃ purimāni pañca cha honti. Dvīhi saddhiṃ satta, tīhi saddhiṃ aṭṭha, catūhi saddhiṃ nava, pañcahi saddhiṃ dasa, sabbehipetehi saddhiṃ ekādasāti evaṃ vinayadharo puggalo pañca cha satta aṭṭha nava dasa ekādasa ca ānisaṃse labhatīti veditabbo.
महानिसंसमिच्चेवं , कोसल्लं विनये सदा।
Mahānisaṃsamiccevaṃ , kosallaṃ vinaye sadā;
पत्थेन्तेनेत्थ कातब्बो, अभियोगो पुनप्पुनन्ति॥
Patthentenettha kātabbo, abhiyogo punappunanti.
इति पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहे
Iti pāḷimuttakavinayavinicchayasaṅgahe
पकिण्णकविनिच्छयकथा समत्ता।
Pakiṇṇakavinicchayakathā samattā.
निट्ठितो चायं पाळिमुत्तकविनयविनिच्छयसङ्गहो।
Niṭṭhito cāyaṃ pāḷimuttakavinayavinicchayasaṅgaho.
निगमनकथा
Nigamanakathā
अज्झेसितो नरिन्देन, सोहं परक्कमबाहुना।
Ajjhesito narindena, sohaṃ parakkamabāhunā;
सद्धम्मट्ठितिकामेन, सासनुज्जोतकारिना॥
Saddhammaṭṭhitikāmena, sāsanujjotakārinā.
तेनेव कारिते रम्मे, पासादसतमण्डिते।
Teneva kārite ramme, pāsādasatamaṇḍite;
नानादुमगणाकिण्णे, भावनाभिरतालये॥
Nānādumagaṇākiṇṇe, bhāvanābhiratālaye.
सीतलूदकसम्पन्ने, वसं जेतवने इमं।
Sītalūdakasampanne, vasaṃ jetavane imaṃ;
विनयसङ्गहं सारं, अकासि योगिनं हितं॥
Vinayasaṅgahaṃ sāraṃ, akāsi yoginaṃ hitaṃ.
यं सिद्धं इमिना पुञ्ञं, यञ्चञ्ञं पसुतं मया।
Yaṃ siddhaṃ iminā puññaṃ, yañcaññaṃ pasutaṃ mayā;
एतेन पुञ्ञकम्मेन, दुतिये अत्तसम्भवे॥
Etena puññakammena, dutiye attasambhave.
तावतिंसे पमोदेन्तो, सीलाचारगुणे रतो।
Tāvatiṃse pamodento, sīlācāraguṇe rato;
अलग्गो पञ्चकामेसु, पत्वान पठमं फलं॥
Alaggo pañcakāmesu, patvāna paṭhamaṃ phalaṃ.
अन्तिमे अत्तभावम्हि, मेत्तेय्यं मुनिपुङ्गवं।
Antime attabhāvamhi, metteyyaṃ munipuṅgavaṃ;
लोकग्गपुग्गलं नाथं, सब्बसत्तहिते रतं॥
Lokaggapuggalaṃ nāthaṃ, sabbasattahite rataṃ.
दिस्वान तस्स धीरस्स, सुत्वा सद्धम्मदेसनं।
Disvāna tassa dhīrassa, sutvā saddhammadesanaṃ;
अधिगन्त्वा फलं अग्गं, सोभेय्यं जिनसासनन्ति॥
Adhigantvā phalaṃ aggaṃ, sobheyyaṃ jinasāsananti.
विनयसङ्गह-अट्ठकथा निट्ठिता।
Vinayasaṅgaha-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
