| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३३३] ३. पक्कगोधजातकवण्णना
[333] 3. Pakkagodhajātakavaṇṇanā
तदेव मे त्वन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कुटुम्बिकं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा वित्थारितमेव। इध पन तेसं उद्धारं साधेत्वा आगच्छन्तानं अन्तरामग्गे लुद्दको ‘‘उभोपि खादथा’’ति एकं पक्कगोधं अदासि। सो पुरिसो भरियं पानीयत्थाय पेसेत्वा सब्बं गोधं खादित्वा तस्सा आगतकाले ‘‘भद्दे, गोधा पलाता’’ति आह। ‘‘साधु, सामि, पक्कगोधाय पलायन्तिया किं सक्का कातु’’न्ति? सा जेतवने पानीयं पिवित्वा सत्थु सन्तिके निसिन्ना सत्थारा ‘‘किं उपासिके, अयं ते हितकामो ससिनेहो उपकारको’’ति पुच्छिता ‘‘भन्ते, अहं एतस्स हितकामा ससिनेहा, अयं पन मयि निस्सिनेहो’’ति आह। सत्था ‘‘होतु मा चिन्तयि, एवं नामेस करोति। यदा पन ते गुणं सरति, तदा तुय्हमेव सब्बिस्सरियं देती’’ति वत्वा तेहि याचितो अतीतं आहरि।
Tadevame tvanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā vitthāritameva. Idha pana tesaṃ uddhāraṃ sādhetvā āgacchantānaṃ antarāmagge luddako ‘‘ubhopi khādathā’’ti ekaṃ pakkagodhaṃ adāsi. So puriso bhariyaṃ pānīyatthāya pesetvā sabbaṃ godhaṃ khāditvā tassā āgatakāle ‘‘bhadde, godhā palātā’’ti āha. ‘‘Sādhu, sāmi, pakkagodhāya palāyantiyā kiṃ sakkā kātu’’nti? Sā jetavane pānīyaṃ pivitvā satthu santike nisinnā satthārā ‘‘kiṃ upāsike, ayaṃ te hitakāmo sasineho upakārako’’ti pucchitā ‘‘bhante, ahaṃ etassa hitakāmā sasinehā, ayaṃ pana mayi nissineho’’ti āha. Satthā ‘‘hotu mā cintayi, evaṃ nāmesa karoti. Yadā pana te guṇaṃ sarati, tadā tuyhameva sabbissariyaṃ detī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
अतीतम्पि हेट्ठा वुत्तसदिसमेव। इध पन तेसं निवत्तन्तानं अन्तरामग्गे लुद्दको किलन्तभावं दिस्वा ‘‘द्वेपि जना खादथा’’ति एकं पक्कगोधं अदासि। राजधीता तं वल्लिया बन्धित्वा आदाय मग्गं पटिपज्जि। ते एकं सरं दिस्वा मग्गा ओक्कम्म अस्सत्थमूले निसीदिंसु। राजपुत्तो ‘‘गच्छ भद्दे, सरतो पदुमिनिपत्तेन उदकं आहर, मंसं खादिस्सामा’’ति आह। सा गोधं साखाय लग्गेत्वा पानीयत्थाय गता। इतरो सब्बं गोधं खादित्वा अग्गनङ्गुट्ठं गहेत्वा परम्मुखो निसीदि। सो ताय पानीयं गहेत्वा आगताय ‘‘भद्दे, गोधा साखाय ओतरित्वा वम्मिकं पाविसि, अहं धावित्वा अग्गनङ्गुट्ठं अग्गहेसिं, गहितट्ठानं हत्थेयेव कत्वा छिज्जित्वा बिलं पविट्ठा’’ति आह। ‘‘होतु, देव, पक्कगोधाय पलायन्तिया किं करिस्साम, एहि गच्छामा’’ति। ते पानीयं पिवित्वा बाराणसिं अगमंसु।
Atītampi heṭṭhā vuttasadisameva. Idha pana tesaṃ nivattantānaṃ antarāmagge luddako kilantabhāvaṃ disvā ‘‘dvepi janā khādathā’’ti ekaṃ pakkagodhaṃ adāsi. Rājadhītā taṃ valliyā bandhitvā ādāya maggaṃ paṭipajji. Te ekaṃ saraṃ disvā maggā okkamma assatthamūle nisīdiṃsu. Rājaputto ‘‘gaccha bhadde, sarato paduminipattena udakaṃ āhara, maṃsaṃ khādissāmā’’ti āha. Sā godhaṃ sākhāya laggetvā pānīyatthāya gatā. Itaro sabbaṃ godhaṃ khāditvā agganaṅguṭṭhaṃ gahetvā parammukho nisīdi. So tāya pānīyaṃ gahetvā āgatāya ‘‘bhadde, godhā sākhāya otaritvā vammikaṃ pāvisi, ahaṃ dhāvitvā agganaṅguṭṭhaṃ aggahesiṃ, gahitaṭṭhānaṃ hattheyeva katvā chijjitvā bilaṃ paviṭṭhā’’ti āha. ‘‘Hotu, deva, pakkagodhāya palāyantiyā kiṃ karissāma, ehi gacchāmā’’ti. Te pānīyaṃ pivitvā bārāṇasiṃ agamaṃsu.
राजपुत्तो रज्जं पत्वा तं अग्गमहेसिट्ठानमत्ते ठपेसि, सक्कारसम्मानो पनस्सा नत्थि। बोधिसत्तो तस्सा सक्कारं कारेतुकामो रञ्ञो सन्तिके ठत्वा ‘‘ननु मयं अय्ये तुम्हाकं सन्तिका किञ्चि न लभाम, किं नो न ओलोकेथा’’ति आह। ‘‘तात, अहमेव रञ्ञो सन्तिका किञ्चि न लभामि, तुय्हं किं दस्सामि, राजापि मय्हं इदानि किं दस्सति, सो अरञ्ञतो आगमनकाले पक्कगोधं एककोव खादी’’ति । ‘‘अय्ये, न देवो एवरूपं करिस्सति, मा एवं अवचुत्था’’ति। अथ नं देवी ‘‘तुय्हं तं, तात, न पाकटं, रञ्ञोयेव मय्हञ्च पाकट’’न्ति वत्वा पठमं गाथमाह –
Rājaputto rajjaṃ patvā taṃ aggamahesiṭṭhānamatte ṭhapesi, sakkārasammāno panassā natthi. Bodhisatto tassā sakkāraṃ kāretukāmo rañño santike ṭhatvā ‘‘nanu mayaṃ ayye tumhākaṃ santikā kiñci na labhāma, kiṃ no na olokethā’’ti āha. ‘‘Tāta, ahameva rañño santikā kiñci na labhāmi, tuyhaṃ kiṃ dassāmi, rājāpi mayhaṃ idāni kiṃ dassati, so araññato āgamanakāle pakkagodhaṃ ekakova khādī’’ti . ‘‘Ayye, na devo evarūpaṃ karissati, mā evaṃ avacutthā’’ti. Atha naṃ devī ‘‘tuyhaṃ taṃ, tāta, na pākaṭaṃ, raññoyeva mayhañca pākaṭa’’nti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
१२९.
129.
‘‘तदेव मे त्वं विदितो, वनमज्झे रथेसभ।
‘‘Tadeva me tvaṃ vidito, vanamajjhe rathesabha;
यस्स ते खग्गबद्धस्स, सन्नद्धस्स तिरीटिनो।
Yassa te khaggabaddhassa, sannaddhassa tirīṭino;
अस्सत्थदुमसाखाय, पक्कगोधा पलायथा’’ति॥
Assatthadumasākhāya, pakkagodhā palāyathā’’ti.
तत्थ तदेवाति तस्मिंयेव काले ‘‘अयं मय्हं अदायको’’ति एवं त्वं विदितो। अञ्ञे पन तव सभावं न जानन्तीति अत्थो। खग्गबद्धस्साति बद्धखग्गस्स। तिरीटिनोति तिरीटवत्थनिवत्थस्स मग्गागमनकाले। पक्कगोधाति अङ्गारपक्का गोधा पलायथाति।
Tattha tadevāti tasmiṃyeva kāle ‘‘ayaṃ mayhaṃ adāyako’’ti evaṃ tvaṃ vidito. Aññe pana tava sabhāvaṃ na jānantīti attho. Khaggabaddhassāti baddhakhaggassa. Tirīṭinoti tirīṭavatthanivatthassa maggāgamanakāle. Pakkagodhāti aṅgārapakkā godhā palāyathāti.
एवं रञ्ञा कतदोसं परिसमज्झे पाकटं कत्वा कथेसि। तं सुत्वा बोधिसत्तो ‘‘अय्ये, देवस्स अप्पियकालतो पभुति उभिन्नम्पि अफासुकं कत्वा कस्मा इध वसथा’’ति वत्वा द्वे गाथा अभासि –
Evaṃ raññā katadosaṃ parisamajjhe pākaṭaṃ katvā kathesi. Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘ayye, devassa appiyakālato pabhuti ubhinnampi aphāsukaṃ katvā kasmā idha vasathā’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –
१३०.
130.
‘‘नमे नमन्तस्स भजे भजन्तं, किच्चानुकुब्बस्स करेय्य किच्चं।
‘‘Name namantassa bhaje bhajantaṃ, kiccānukubbassa kareyya kiccaṃ;
नानत्थकामस्स करेय्य अत्थं, असम्भजन्तम्पि न सम्भजेय्य॥
Nānatthakāmassa kareyya atthaṃ, asambhajantampi na sambhajeyya.
१३१.
131.
‘‘चजे चजन्तं वनथं न कयिरा, अपेतचित्तेन न सम्भजेय्य।
‘‘Caje cajantaṃ vanathaṃ na kayirā, apetacittena na sambhajeyya;
दिजो दुमं खीणफलन्ति ञत्वा, अञ्ञं समेक्खेय्य महा हि लोको’’ति॥
Dijo dumaṃ khīṇaphalanti ñatvā, aññaṃ samekkheyya mahā hi loko’’ti.
तत्थ नमे नमन्तस्साति यो अत्तनि मुदुचित्तेन नमति, तस्सेव पटिनमेय्य। किच्चानुकुब्बस्साति अत्तनो उप्पन्नं किच्चं अनुकुब्बन्तस्सेव। अनत्थकामस्साति अवड्ढिकामस्स। वनथं न कयिराति तस्मिं चजन्ते तण्हास्नेहं न करेय्य। अपेतचित्तेनाति अपगतचित्तेन विरत्तचित्तेन। न सम्भजेय्याति न समागच्छेय्य। अञ्ञं समेक्खेय्याति अञ्ञं ओलोकेय्य, यथा दिजो खीणफलं दुमं रुक्खं ञत्वा अञ्ञं फलभरितं रुक्खं गच्छति, तथा खीणरागं पुरिसं ञत्वा अञ्ञं ससिनेहं उपगच्छेय्याति अधिप्पायो।
Tattha name namantassāti yo attani muducittena namati, tasseva paṭinameyya. Kiccānukubbassāti attano uppannaṃ kiccaṃ anukubbantasseva. Anatthakāmassāti avaḍḍhikāmassa. Vanathaṃ na kayirāti tasmiṃ cajante taṇhāsnehaṃ na kareyya. Apetacittenāti apagatacittena virattacittena. Na sambhajeyyāti na samāgaccheyya. Aññaṃ samekkheyyāti aññaṃ olokeyya, yathā dijo khīṇaphalaṃ dumaṃ rukkhaṃ ñatvā aññaṃ phalabharitaṃ rukkhaṃ gacchati, tathā khīṇarāgaṃ purisaṃ ñatvā aññaṃ sasinehaṃ upagaccheyyāti adhippāyo.
राजा बोधिसत्ते कथेन्ते एव तस्सा गुणं सरित्वा ‘‘भद्दे, एत्तकं कालं तव गुणं न सल्लक्खेसिं, पण्डितस्सयेव कथाय सल्लक्खेसिं, मम अपराधं सहन्तिया इदं सकलरज्जं तुय्हमेव दम्मी’’ति वत्वा चतुत्थं गाथमाह –
Rājā bodhisatte kathente eva tassā guṇaṃ saritvā ‘‘bhadde, ettakaṃ kālaṃ tava guṇaṃ na sallakkhesiṃ, paṇḍitassayeva kathāya sallakkhesiṃ, mama aparādhaṃ sahantiyā idaṃ sakalarajjaṃ tuyhameva dammī’’ti vatvā catutthaṃ gāthamāha –
१३२.
132.
‘‘सो ते करिस्सामि यथानुभावं, कतञ्ञुतं खत्तिये पेक्खमानो।
‘‘So te karissāmi yathānubhāvaṃ, kataññutaṃ khattiye pekkhamāno;
सब्बञ्च ते इस्सरियं ददामि, यस्सिच्छसी तस्स तुवं ददामी’’ति॥
Sabbañca te issariyaṃ dadāmi, yassicchasī tassa tuvaṃ dadāmī’’ti.
तत्थ सोति सो अहं। यथानुभावन्ति यथासत्ति यथाबलं। यस्सिच्छसीति यस्स इच्छसि, तस्स इदं रज्जं आदिं कत्वा यं त्वं इच्छसि, तं ददामीति।
Tattha soti so ahaṃ. Yathānubhāvanti yathāsatti yathābalaṃ. Yassicchasīti yassa icchasi, tassa idaṃ rajjaṃ ādiṃ katvā yaṃ tvaṃ icchasi, taṃ dadāmīti.
एवञ्च पन वत्वा राजा देविया सब्बिस्सरियं अदासि, ‘‘इमिनाहं एतिस्सा गुणं सरापितो’’ति पण्डितस्सपि महन्तं इस्सरियं अदासि।
Evañca pana vatvā rājā deviyā sabbissariyaṃ adāsi, ‘‘imināhaṃ etissā guṇaṃ sarāpito’’ti paṇḍitassapi mahantaṃ issariyaṃ adāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उभो जयम्पतिका सोतापत्तिफले पतिट्ठहिंसु।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ubho jayampatikā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
तदा जयम्पतिका एतरहि जयम्पतिकाव अहेसुं, पण्डितामच्चो पन अहमेव अहोसिन्ति।
Tadā jayampatikā etarahi jayampatikāva ahesuṃ, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosinti.
पक्कगोधजातकवण्णना ततिया।
Pakkagodhajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३३३. पक्कगोधजातकं • 333. Pakkagodhajātakaṃ
