| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
ปกฺขิกภตฺตาทิกถา
Pakkhikabhattādikathā
ยนฺติ ภตฺตํ ทิยฺยตีติ สมฺพโนฺธฯ จาตุทฺทสีปญฺจทฺทสีปญฺจมีอฎฺฐมีติ อภิลกฺขิเตสูติ โยชนาฯ กมฺมปฺปสุเตหีติ กมฺมูปจเยหิฯ อิเมหิ ปาเฐหิ ปเกฺขสุ ทาตพฺพํ ปกฺขิกนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ตนฺติ ปกฺขิกภตฺตํฯ ‘‘โหตี’’ติ ปเท วุตฺตกตฺตา, ‘‘คาเหตฺวา’’ติ ปเท ธาตุกมฺมํ, ‘‘ภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ ปเท วุตฺตกมฺมํฯ สเพฺพสนฺติ ภิกฺขูนํฯ เยสนฺติ ภิกฺขูนํฯ มนฺทาติ อปฺปาฯ ตนฺติ สลากภตฺตํฯ ปณีตํ เทนฺตีติ ปณีตํ กตฺวา เทนฺติฯ ลูขภตฺตนฺติ อสินิทฺธภตฺตํฯ
Yanti bhattaṃ diyyatīti sambandho. Cātuddasīpañcaddasīpañcamīaṭṭhamīti abhilakkhitesūti yojanā. Kammappasutehīti kammūpacayehi. Imehi pāṭhehi pakkhesu dātabbaṃ pakkhikanti vacanatthaṃ dasseti. Tanti pakkhikabhattaṃ. ‘‘Hotī’’ti pade vuttakattā, ‘‘gāhetvā’’ti pade dhātukammaṃ, ‘‘bhuñjitabba’’nti pade vuttakammaṃ. Sabbesanti bhikkhūnaṃ. Yesanti bhikkhūnaṃ. Mandāti appā. Tanti salākabhattaṃ. Paṇītaṃ dentīti paṇītaṃ katvā denti. Lūkhabhattanti asiniddhabhattaṃ.
ยํ ภตฺตํ อตฺตนา ภุญฺชติ, ตเทว ทิยฺยตีติ โยชนาฯ อิมินา อุโปสเถ ทาตพฺพํ อุโปสถิกนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ อุโปสเถติ อุโปสถทิวเสฯ เอตฺถ จ ปญฺจทฺทสิยํ สเจ ทายกา ‘‘ปกฺขิก’’นฺติ วตฺวา เทนฺติ, ปกฺขิกํ นามฯ อถ ‘‘อุโปสถิก’’นฺติ วตฺวา เทนฺติ, อุโปสถิกํ นามาติ วิเสโสฯ ปาฎิปเทติ ปาฎิปททิวเสฯ อุโปสถกเมฺมนาติ อุโปสถกเมฺมน เหตุภูเตนฯ ‘‘ปาฎิปเท ทิยฺยนกทาน’’นฺติ อิมินา ปาฎิปเท ทาตพฺพํ ปาฎิปทิกนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ตมฺปิ อุภยนฺติ อุโปสถิกปาฎิปทิกวเสน อุภยมฺปิ ตํ ภตฺตํฯ อิติ อิมานีติ เอตฺถ อิมสเทฺทน อิติสทฺทสฺส อิมสทฺทตฺถภาโว ทสฺสิโต โหติฯ สตฺตปิ ภตฺตานีติ อิมสฺมิํ เสนาสนกฺขนฺธเก อาคตานิ สงฺฆภตฺตาทีนิ สตฺตปิ ภตฺตานิฯ
Yaṃ bhattaṃ attanā bhuñjati, tadeva diyyatīti yojanā. Iminā uposathe dātabbaṃ uposathikanti vacanatthaṃ dasseti. Uposatheti uposathadivase. Ettha ca pañcaddasiyaṃ sace dāyakā ‘‘pakkhika’’nti vatvā denti, pakkhikaṃ nāma. Atha ‘‘uposathika’’nti vatvā denti, uposathikaṃ nāmāti viseso. Pāṭipadeti pāṭipadadivase. Uposathakammenāti uposathakammena hetubhūtena. ‘‘Pāṭipade diyyanakadāna’’nti iminā pāṭipade dātabbaṃ pāṭipadikanti vacanatthaṃ dasseti. Tampi ubhayanti uposathikapāṭipadikavasena ubhayampi taṃ bhattaṃ. Iti imānīti ettha imasaddena itisaddassa imasaddatthabhāvo dassito hoti. Sattapi bhattānīti imasmiṃ senāsanakkhandhake āgatāni saṅghabhattādīni sattapi bhattāni.
อปรานิปิ จตฺตาริ ภตฺตานีติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ จตูสุ ภเตฺตสุฯ ‘‘อาคนฺตุกานํ ทินฺน’’นฺติอาทินา อาคนฺตุกภตฺตนฺติ ปทสฺส จตุตฺถีมเชฺฌโลปสมาสํ ทเสฺสติฯ อญฺญตฺถ ปน ‘‘อาคนฺตุกสฺส อตฺถาย อาภต’’นฺติอาทินา ฉฎฺฐีมเชฺฌโลปสมาสํ ทเสฺสติฯ เอตฺถาติ จตูสุ ภเตฺตสุฯ สเพฺพสนฺติ ภิกฺขูนํฯ เอโก อาคนฺตุโก นิสีทตีติ สมฺพโนฺธฯ เตนาติ ปฐมอาคนฺตุเกนฯ
Aparānipi cattāri bhattānīti sambandho. Tatthāti catūsu bhattesu. ‘‘Āgantukānaṃ dinna’’ntiādinā āgantukabhattanti padassa catutthīmajjhelopasamāsaṃ dasseti. Aññattha pana ‘‘āgantukassa atthāya ābhata’’ntiādinā chaṭṭhīmajjhelopasamāsaṃ dasseti. Etthāti catūsu bhattesu. Sabbesanti bhikkhūnaṃ. Eko āgantuko nisīdatīti sambandho. Tenāti paṭhamaāgantukena.
โยติ อาคนฺตุโกฯ อาคนฺตฺวาปีติ ปิสโทฺท ครหโตฺถ, ปจฺฉา ปน ปเควาติ อโตฺถฯ เตน คณฺหิตพฺพนฺติ โยชนาฯ ‘‘อาคตทิวเสเยวา’’ติ อิมินา น ทุติยทิวสาทีสุ ภุญฺชิตพฺพนฺติ ทเสฺสติฯ
Yoti āgantuko. Āgantvāpīti pisaddo garahattho, pacchā pana pagevāti attho. Tena gaṇhitabbanti yojanā. ‘‘Āgatadivaseyevā’’ti iminā na dutiyadivasādīsu bhuñjitabbanti dasseti.
กตฺถจีติ กิญฺจิ ฐานํฯ ตนฺติ อาคนฺตุกภตฺตํฯ นิพนฺธาปิตนฺติ นิจฺจํ ฐปิตํฯ อสนสาลายนฺติ อโนฺตคาเม อสนสาลายํฯ อสตีติ อสเนฺตสุฯ
Katthacīti kiñci ṭhānaṃ. Tanti āgantukabhattaṃ. Nibandhāpitanti niccaṃ ṭhapitaṃ. Asanasālāyanti antogāme asanasālāyaṃ. Asatīti asantesu.
อาวาสิโกปีติ ปิสโทฺท น คมิโกเยวาติ ทเสฺสติฯ ยถา อาคนฺตุกภตฺตํ เทฺว วา ตีณิ วา สตฺต วา ทิวสานิ ลพฺภติ, เอวํ อิทํ คมิยภตฺตํ น ลพฺภตีติ โยชนาฯ ปนฺถนฺติ มคฺคํฯ รุนฺธนฺตีติ ปิทหนฺติฯ อุทกํ วา รุนฺธตีติ สมฺพโนฺธฯ เอเต อุปทฺทเวติ โจราทโย เอเต อุปทฺทเวฯ โอเฑฺฑตฺวาติ ฐเปตฺวาฯ
Āvāsikopīti pisaddo na gamikoyevāti dasseti. Yathā āgantukabhattaṃ dve vā tīṇi vā satta vā divasāni labbhati, evaṃ idaṃ gamiyabhattaṃ na labbhatīti yojanā. Panthanti maggaṃ. Rundhantīti pidahanti. Udakaṃ vā rundhatīti sambandho. Ete upaddaveti corādayo ete upaddave. Oḍḍetvāti ṭhapetvā.
เอตสฺสาติ มหาคิลานสฺสฯ ปุน เอตสฺสาติ อนาคตสฺส มหาคิลานสฺสฯ สปฺปายโภชนนฺติ คิลานานํ สปฺปายโภชนํฯ มิสฺสกยาคุนฺติ นานาตณฺฑุเล มิเสฺสตฺวา ปจิตํ ยาคุํฯ น กุปฺปตีติ น วิการํ กโรติฯ
Etassāti mahāgilānassa. Puna etassāti anāgatassa mahāgilānassa. Sappāyabhojananti gilānānaṃ sappāyabhojanaṃ. Missakayāgunti nānātaṇḍule missetvā pacitaṃ yāguṃ. Na kuppatīti na vikāraṃ karoti.
อิทมฺปีติ คิลานุปฎฺฐากภตฺตมฺปิฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ กุเลฯ อสฺสาติ คิลานสฺสฯ เอวํ ทินฺนานีติ เอวํ วกฺขมานนเยน ทินฺนานิ โหนฺติฯ ปิณฺฑปาติกานมฺปิ วฎฺฎตีติ ‘‘ภิกฺข’’นฺติ กปฺปิยโวหาเรน วุตฺตตฺตา ปิณฺฑปาติกานมฺปิ วฎฺฎติฯ น วฎฺฎตีติ ‘‘ภตฺต’’นฺติ อกปฺปิยโวหาเรน วุตฺตตฺตา น วฎฺฎติฯ
Idampīti gilānupaṭṭhākabhattampi. Tatthāti tasmiṃ kule. Assāti gilānassa. Evaṃ dinnānīti evaṃ vakkhamānanayena dinnāni honti. Piṇḍapātikānampi vaṭṭatīti ‘‘bhikkha’’nti kappiyavohārena vuttattā piṇḍapātikānampi vaṭṭati. Na vaṭṭatīti ‘‘bhatta’’nti akappiyavohārena vuttattā na vaṭṭati.
อปรานิปิ ตีณิ ภตฺตานีติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ ตีสุ ภเตฺตสุฯ ธุรภตฺตนฺติ เอตฺถ ธุรสทฺทสฺส ธุวสเทฺทน อตฺถโต สทิสตฺตา นิจฺจโตฺถติ อาห ‘‘นิจฺจภตฺตํ วุจฺจตี’’ติฯ ตนฺติ ธุรภตฺตํฯ ตตฺถาติ ทุวิเธสุฯ ‘‘สงฺฆิเก’’ติ ปาฐเสโส โยเชตโพฺพฯ ปุคฺคลิเกปีติ ปิสโทฺท ‘‘สงฺฆิเก’’ติ ปทํ อเปกฺขติฯ ปจฺฉาติ ปฐมํ ‘‘ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ วุตฺตวจนโต, วุตฺตวจนสฺส วา ปรํฯ
Aparānipi tīṇi bhattānīti sambandho. Tatthāti tīsu bhattesu. Dhurabhattanti ettha dhurasaddassa dhuvasaddena atthato sadisattā niccatthoti āha ‘‘niccabhattaṃ vuccatī’’ti. Tanti dhurabhattaṃ. Tatthāti duvidhesu. ‘‘Saṅghike’’ti pāṭhaseso yojetabbo. Puggalikepīti pisaddo ‘‘saṅghike’’ti padaṃ apekkhati. Pacchāti paṭhamaṃ ‘‘bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti vuttavacanato, vuttavacanassa vā paraṃ.
กุฎิํ กตฺวา ทาตพฺพํ ภตฺตํ กุฎิภตฺตนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘กุฎิภตฺตํ นามา’’ติอาทิฯ ยนฺติ ภตฺตํ, นิพนฺธาปิตนฺติ สมฺพโนฺธ, เสนาสนวาสิโน ภิกฺขูติ สมฺพโนฺธฯ ยํ ปนาติ ภตฺตํ ปน, ทินฺนนฺติ สมฺพโนฺธฯ ตเสฺสวาติ ปุคฺคลเสฺสวฯ ตสฺมินฺติ ปุคฺคเลฯ
Kuṭiṃ katvā dātabbaṃ bhattaṃ kuṭibhattanti dassento āha ‘‘kuṭibhattaṃ nāmā’’tiādi. Yanti bhattaṃ, nibandhāpitanti sambandho, senāsanavāsino bhikkhūti sambandho. Yaṃ panāti bhattaṃ pana, dinnanti sambandho. Tassevāti puggalasseva. Tasminti puggale.
วาเรน , วารํ คเหตฺวา วา ทินฺนํ ภตฺตํ วารภตฺตนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วารภตฺตํ นามา’’ติอาทิฯ ตมฺปีติ วารภตฺตมฺปิฯ นิคมนวเสน สมฺปิเณฺฑตฺวา ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อิติ อิมานิ จา’’ติอาทิฯ
Vārena , vāraṃ gahetvā vā dinnaṃ bhattaṃ vārabhattanti dassento āha ‘‘vārabhattaṃ nāmā’’tiādi. Tampīti vārabhattampi. Nigamanavasena sampiṇḍetvā dassento āha ‘‘iti imāni cā’’tiādi.
อฎฺฐกถายนฺติ มหาอฎฺฐกถายํ, วุตฺตานีติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ จตูสุ ภเตฺตสุฯ วิหาเร อุปฺปนฺนํ ภตฺตํ วิหารภตฺตนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วิหารภตฺตํ นามา’’ติอาทิฯ ตตฺรุปฺปาทภตฺตนฺติ ตสฺมิํ วิหาเร ทินฺนเขตฺตวตฺถุอาทีหิ อุปฺปาทภตฺตํฯ ตนฺติ วิหารภตฺตํฯ ยถาติ เยนากาเรน, ปฎิคฺคหิยมาเนติ สมฺพโนฺธฯ อฎฺฐนฺนํ สมูโห, อฎฺฐ ปริมาณานิ ยสฺสาติ วา อฎฺฐโก, ตสฺส ทินฺนํ ภตฺตํ อฎฺฐกภตฺตํฯ เอวํ จตุกฺกภตฺตนฺติ เอตฺถาปิฯ ตเมวตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อฎฺฐนฺนํ ภิกฺขูนํ เทมา’’ติอาทิฯ มหาภิสงฺขาริเกนาติ สพฺพิโนนีตาทีหิ มหโนฺต อภิสงฺขาโร มหาภิสงฺขาโร, โส เอตสฺส อตฺถีติ มหาภิสงฺขาริโก, เตน อติรสกปูเวน ปเตฺต ปกฺขิปิตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘ถเกตฺวา ทินฺน’’นฺติ อิมินา คูหิตฺวา ทาตพฺพํ คุฬฺหกํ, ตเมว ภตฺตํ คุฬฺหกภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ
Aṭṭhakathāyanti mahāaṭṭhakathāyaṃ, vuttānīti sambandho. Tatthāti catūsu bhattesu. Vihāre uppannaṃ bhattaṃ vihārabhattanti dassento āha ‘‘vihārabhattaṃ nāmā’’tiādi. Tatruppādabhattanti tasmiṃ vihāre dinnakhettavatthuādīhi uppādabhattaṃ. Tanti vihārabhattaṃ. Yathāti yenākārena, paṭiggahiyamāneti sambandho. Aṭṭhannaṃ samūho, aṭṭha parimāṇāni yassāti vā aṭṭhako, tassa dinnaṃ bhattaṃ aṭṭhakabhattaṃ. Evaṃ catukkabhattanti etthāpi. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘aṭṭhannaṃ bhikkhūnaṃ demā’’tiādi. Mahābhisaṅkhārikenāti sabbinonītādīhi mahanto abhisaṅkhāro mahābhisaṅkhāro, so etassa atthīti mahābhisaṅkhāriko, tena atirasakapūvena patte pakkhipitvāti sambandho. ‘‘Thaketvā dinna’’nti iminā gūhitvā dātabbaṃ guḷhakaṃ, tameva bhattaṃ guḷhakabhattanti vacanatthaṃ dasseti.
อิธาติ อิมสฺมิํ โลเกฯ เอกเจฺจ มนุสฺสา เทนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘ภิกฺขุปริเจฺฉทชานนตฺถํ คุฬเก เทนฺตี’’ติ อิมินา คุฬเกน ภิกฺขู คเณตฺวา ทาตพฺพํ ภตฺตํ คุฬกภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ เอตฺถ จ ปุริมนเย ฬกาเร หการสํโยโค อตฺถิ, ปจฺฉิมนเย นตฺถีติ ทฎฺฐพฺพํฯ คุฬปิณฺฑคณนาย ภิกฺขุคณนํ ชานาติฯ อิตีติอาทิ นิคมนํฯ จีวรภาชนียํ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ
Idhāti imasmiṃ loke. Ekacce manussā dentīti sambandho. ‘‘Bhikkhuparicchedajānanatthaṃ guḷake dentī’’ti iminā guḷakena bhikkhū gaṇetvā dātabbaṃ bhattaṃ guḷakabhattanti vacanatthaṃ dasseti. Ettha ca purimanaye ḷakāre hakārasaṃyogo atthi, pacchimanaye natthīti daṭṭhabbaṃ. Guḷapiṇḍagaṇanāya bhikkhugaṇanaṃ jānāti. Itītiādi nigamanaṃ. Cīvarabhājanīyaṃ vuttanti sambandho.
สพฺพิอาทีสุ เภสเชฺชสูติ นิทฺธารเณ ภุมฺมํ, ‘‘สพฺพิสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘กุมฺภสตมฺปี’’ติ ปเท นิสฺสิตสมฺพโนฺธฯ
Sabbiādīsu bhesajjesūti niddhāraṇe bhummaṃ, ‘‘sabbissā’’ti padaṃ ‘‘kumbhasatampī’’ti pade nissitasambandho.
ปจฺฉา อาคตานํ ทาตพฺพเมวาติ ทุติยภาเค อทาตเพฺพเยว ปจฺฉา อาคตานํ ทาตพฺพเมวฯ สพฺพสนฺนิปาตฎฺฐาเนเยวาติ สเพฺพสํ ภิกฺขูนํ สนฺนิปาตฎฺฐาเนวฯ ภาชนียภณฺฑํ นาม ภาชนฎฺฐานํ สมฺปตฺตเสฺสว ปาปุณาติ, น อสมฺปตฺตสฺสฯ สพฺพสนฺนิปาตฎฺฐาเน จ เยภุเยฺยน สมฺปโตฺต โหติ, เตน วุตฺตํ ‘‘สพฺพสนฺนิปาตฎฺฐาเนเยวา’’ติฯ
Pacchāāgatānaṃ dātabbamevāti dutiyabhāge adātabbeyeva pacchā āgatānaṃ dātabbameva. Sabbasannipātaṭṭhāneyevāti sabbesaṃ bhikkhūnaṃ sannipātaṭṭhāneva. Bhājanīyabhaṇḍaṃ nāma bhājanaṭṭhānaṃ sampattasseva pāpuṇāti, na asampattassa. Sabbasannipātaṭṭhāne ca yebhuyyena sampatto hoti, tena vuttaṃ ‘‘sabbasannipātaṭṭhāneyevā’’ti.
ยถาฐิตํเยวาติ กิญฺจิ อภาเชตฺวา ยถาฐิตํเยวฯ ‘‘ทุคฺคหิต’’นฺติ วตฺวา ตทตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ตํ คตคตฎฺฐาเน สงฺฆิกเมว โหตี’’ติฯ อาวเชฺชตฺวาติ ปริณาเมตฺวาฯ ตมฺปีติ ถาลเก ปกฺขิตฺตํ สพฺพิมฺปิฯ ถินนฺติ ฆนภาเวน ติฎฺฐตีติ ถินํ, ฆนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ วุตฺตปริเจฺฉทโตติ ‘‘ทส ภิกฺขู, ทเสว จ สพฺพิกุมฺภา’’ติ วุตฺตปริเจฺฉทโตฯ
Yathāṭhitaṃyevāti kiñci abhājetvā yathāṭhitaṃyeva. ‘‘Duggahita’’nti vatvā tadatthaṃ dassento āha ‘‘taṃ gatagataṭṭhāne saṅghikameva hotī’’ti. Āvajjetvāti pariṇāmetvā. Tampīti thālake pakkhittaṃ sabbimpi. Thinanti ghanabhāvena tiṭṭhatīti thinaṃ, ghananti vuttaṃ hoti. Vuttaparicchedatoti ‘‘dasa bhikkhū, daseva ca sabbikumbhā’’ti vuttaparicchedato.
คาถายํ ปาฬินฺติ วินยปาฬิํฯ อฎฺฐกถเญฺจวาติ ตสฺสา อฎฺฐกถเญฺจวฯ วิจกฺขโณติ วิวิธํ อตฺถํ จกฺขติ ปสฺสตีติ วิจกฺขโณฯ เอวนฺติ ยถาวุตฺตนเยนฯ ตตฺรายํ โยชนา – เอวํ วิจกฺขโณ ภิกฺขุ ปาฬิํ, อฎฺฐกถเญฺจว โอโลเกตฺวา อปฺปมโตฺตว หุตฺวา สงฺฆิเก ปจฺจเย ภาชเยติฯ
Gāthāyaṃ pāḷinti vinayapāḷiṃ. Aṭṭhakathañcevāti tassā aṭṭhakathañceva. Vicakkhaṇoti vividhaṃ atthaṃ cakkhati passatīti vicakkhaṇo. Evanti yathāvuttanayena. Tatrāyaṃ yojanā – evaṃ vicakkhaṇo bhikkhu pāḷiṃ, aṭṭhakathañceva oloketvā appamattova hutvā saṅghike paccaye bhājayeti.
อิติ ปจฺจยภาชนียกถาย โยชนา สมตฺตาฯ
Iti paccayabhājanīyakathāya yojanā samattā.
อุปฑฺฒภาโคติ ภิกฺขูนํ ลทฺธภาคโต อุปโฑฺฒ ภาโคฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Upaḍḍhabhāgoti bhikkhūnaṃ laddhabhāgato upaḍḍho bhāgo. Sesaṃ suviññeyyameva.
อิติ เสนาสนกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
Iti senāsanakkhandhakavaṇṇanāya yojanā samattā.
