| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३७०] १०. पलासजातकवण्णना
[370] 10. Palāsajātakavaṇṇanā
हंसो पलासमवचाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो किलेसनिग्गहं आरब्भ कथेसि। वत्थु पञ्ञासजातके आवि भविस्सति। इध पन सत्था भिक्खू आमन्तेत्वा ‘‘भिक्खवे, किलेसो नाम आसङ्कितब्बोव, अप्पमत्तको समानोपि निग्रोधगच्छो विय विनासं पापेति, पोराणकपण्डितापि आसङ्कितब्बं आसङ्किंसुयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Haṃso palāsamavacāti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Vatthu paññāsajātake āvi bhavissati. Idha pana satthā bhikkhū āmantetvā ‘‘bhikkhave, kileso nāma āsaṅkitabbova, appamattako samānopi nigrodhagaccho viya vināsaṃ pāpeti, porāṇakapaṇḍitāpi āsaṅkitabbaṃ āsaṅkiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सुवण्णहंसयोनियं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो चित्तकूटपब्बते सुवण्णगुहायं वसन्तो हिमवन्तपदेसे जातस्सरे सयंजातसालिं खादित्वा आगच्छति। तस्स गमनागमनमग्गे महापलासरुक्खो अहोसि। सो गच्छन्तोपि तत्थ विस्समित्वा गच्छति, आगच्छन्तोपि तत्थ विस्समित्वा आगच्छति । अथस्स तस्मिं रुक्खे निब्बत्तदेवताय सद्धिं विस्सासो अहोसि। अपरभागे एका सकुणिका एकस्मिं निग्रोधरुक्खे निग्रोधपक्कं खादित्वा आगन्त्वा तस्मिं पलासरुक्खे निसीदित्वा विटपन्तरे वच्चं पातेसि। तत्थ निग्रोधगच्छो जातो, सो चतुरङ्गुलमत्तकाले रत्तङ्कुरपलासताय सोभति। हंसराजा तं दिस्वा रुक्खदेवतं आमन्तेत्वा ‘‘सम्म पलास, निग्रोधो नाम यम्हि रुक्खे जायति, वड्ढन्तो तं नासेति, इमस्स वड्ढितुं मा देति, विमानं ते नासेस्सति, पटिकच्चेव नं उद्धरित्वा छड्डेहि, आसङ्कितब्बयुत्तकं नाम आसङ्कितुं वट्टती’’ति पलासदेवताय सद्धिं मन्तेन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto cittakūṭapabbate suvaṇṇaguhāyaṃ vasanto himavantapadese jātassare sayaṃjātasāliṃ khāditvā āgacchati. Tassa gamanāgamanamagge mahāpalāsarukkho ahosi. So gacchantopi tattha vissamitvā gacchati, āgacchantopi tattha vissamitvā āgacchati . Athassa tasmiṃ rukkhe nibbattadevatāya saddhiṃ vissāso ahosi. Aparabhāge ekā sakuṇikā ekasmiṃ nigrodharukkhe nigrodhapakkaṃ khāditvā āgantvā tasmiṃ palāsarukkhe nisīditvā viṭapantare vaccaṃ pātesi. Tattha nigrodhagaccho jāto, so caturaṅgulamattakāle rattaṅkurapalāsatāya sobhati. Haṃsarājā taṃ disvā rukkhadevataṃ āmantetvā ‘‘samma palāsa, nigrodho nāma yamhi rukkhe jāyati, vaḍḍhanto taṃ nāseti, imassa vaḍḍhituṃ mā deti, vimānaṃ te nāsessati, paṭikacceva naṃ uddharitvā chaḍḍehi, āsaṅkitabbayuttakaṃ nāma āsaṅkituṃ vaṭṭatī’’ti palāsadevatāya saddhiṃ mantento paṭhamaṃ gāthamāha –
१०५.
105.
‘‘हंसो पलासमवच, निग्रोधो सम्म जायति।
‘‘Haṃso palāsamavaca, nigrodho samma jāyati;
अङ्कस्मिं ते निसिन्नोव, सो ते मम्मानि छेच्छती’’ति॥
Aṅkasmiṃ te nisinnova, so te mammāni checchatī’’ti.
पठमपादो पनेत्थ अभिसम्बुद्धेन हुत्वा सत्थारा वुत्तो। पलासन्ति पलासदेवतं। सम्माति वयस्स। अङ्कस्मिन्ति विटभियं। सो ते मम्मानि छेच्छतीति सो ते अङ्के संवड्ढो सपत्तो विय जीवितं छिन्दिस्सतीति अत्थो। जीवितसङ्खारा हि इध ‘‘मम्मानी’’ति वुत्ता।
Paṭhamapādo panettha abhisambuddhena hutvā satthārā vutto. Palāsanti palāsadevataṃ. Sammāti vayassa. Aṅkasminti viṭabhiyaṃ. So te mammāni checchatīti so te aṅke saṃvaḍḍho sapatto viya jīvitaṃ chindissatīti attho. Jīvitasaṅkhārā hi idha ‘‘mammānī’’ti vuttā.
तं सुत्वा तस्स वचनं अगण्हन्ती पलासदेवता दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā tassa vacanaṃ agaṇhantī palāsadevatā dutiyaṃ gāthamāha –
१०६.
106.
‘‘वड्ढतामेव निग्रोधो, पतिट्ठस्स भवामहं।
‘‘Vaḍḍhatāmeva nigrodho, patiṭṭhassa bhavāmahaṃ;
यथा पिता च माता च, एवं मे सो भविस्सती’’ति॥
Yathā pitā ca mātā ca, evaṃ me so bhavissatī’’ti.
तस्सत्थो – सम्म, न त्वं जानासि वड्ढतमेव एस, अहमस्स यथा बालकाले पुत्तानं मातापितरो पतिट्ठा होन्ति, तथा भविस्सामि, यथा पन संवड्ढा पुत्ता पच्छा महल्लककाले मातापितूनं पतिट्ठा होन्ति, मय्हम्पि पच्छा महल्लककाले एवमेव सो पतिट्ठो भविस्सतीति।
Tassattho – samma, na tvaṃ jānāsi vaḍḍhatameva esa, ahamassa yathā bālakāle puttānaṃ mātāpitaro patiṭṭhā honti, tathā bhavissāmi, yathā pana saṃvaḍḍhā puttā pacchā mahallakakāle mātāpitūnaṃ patiṭṭhā honti, mayhampi pacchā mahallakakāle evameva so patiṭṭho bhavissatīti.
ततो हंसो ततियं गाथमाह –
Tato haṃso tatiyaṃ gāthamāha –
१०७.
107.
‘‘यं त्वं अङ्कस्मिं वड्ढेसि, खीररुक्खं भयानकं।
‘‘Yaṃ tvaṃ aṅkasmiṃ vaḍḍhesi, khīrarukkhaṃ bhayānakaṃ;
आमन्त खो तं गच्छाम, वुड्ढि मस्स न रुच्चती’’ति॥
Āmanta kho taṃ gacchāma, vuḍḍhi massa na ruccatī’’ti.
तत्थ यं त्वन्ति यस्मा त्वं एतञ्च भयदायकत्तेन भयानकं खीररुक्खं सपत्तं विय अङ्के वड्ढेसि। आमन्त खो तन्ति तस्मा मयं तं आमन्तेत्वा जानापेत्वा गच्छाम। वुड्ढि मस्साति अस्स वुड्ढि मय्हं न रुच्चतीति।
Tattha yaṃ tvanti yasmā tvaṃ etañca bhayadāyakattena bhayānakaṃ khīrarukkhaṃ sapattaṃ viya aṅke vaḍḍhesi. Āmanta kho tanti tasmā mayaṃ taṃ āmantetvā jānāpetvā gacchāma. Vuḍḍhi massāti assa vuḍḍhi mayhaṃ na ruccatīti.
एवञ्च पन वत्वा हंसराजा पक्खे पसारेत्वा चित्तकूटपब्बतमेव गतो। ततो पट्ठाय पुन नागच्छि। अपरभागे निग्रोधो वड्ढिं, तस्मिं एका रुक्खदेवतापि निब्बत्ति। सो वड्ढन्तो पलासं भञ्जि, साखाहि सद्धिंयेव देवताय विमानं पति। सा तस्मिं काले हंसरञ्ञो वचनं सल्लक्खेत्वा ‘‘इदं अनागतभयं दिस्वा हंसराजा कथेसि , अहं पनस्स वचनं नाकासि’’न्ति परिदेवमाना चतुत्थं गाथमाह –
Evañca pana vatvā haṃsarājā pakkhe pasāretvā cittakūṭapabbatameva gato. Tato paṭṭhāya puna nāgacchi. Aparabhāge nigrodho vaḍḍhiṃ, tasmiṃ ekā rukkhadevatāpi nibbatti. So vaḍḍhanto palāsaṃ bhañji, sākhāhi saddhiṃyeva devatāya vimānaṃ pati. Sā tasmiṃ kāle haṃsarañño vacanaṃ sallakkhetvā ‘‘idaṃ anāgatabhayaṃ disvā haṃsarājā kathesi , ahaṃ panassa vacanaṃ nākāsi’’nti paridevamānā catutthaṃ gāthamāha –
१०८.
108.
‘‘इदानि खो मं भायेति, महानेरुनिदस्सनं।
‘‘Idāni kho maṃ bhāyeti, mahānerunidassanaṃ;
हंसस्स अनभिञ्ञाय, महा मे भयमागत’’न्ति॥
Haṃsassa anabhiññāya, mahā me bhayamāgata’’nti.
तत्थ इदानि खो मं भायेतीति अयं निग्रोधो तरुणकाले तोसेत्वा इदानि मं भायापेति सन्तासेति। महानेरुनिदस्सनन्ति सिनेरुपब्बतसदिसं महन्तं हंसराजस्स वचनं सुत्वा अजानित्वा तरुणकालेयेव एतस्स अनुद्धटत्ता। महा मे भयमागतन्ति इदानि मय्हं महन्तं भयं आगतन्ति परिदेवि।
Tattha idāni kho maṃ bhāyetīti ayaṃ nigrodho taruṇakāle tosetvā idāni maṃ bhāyāpeti santāseti. Mahānerunidassananti sinerupabbatasadisaṃ mahantaṃ haṃsarājassa vacanaṃ sutvā ajānitvā taruṇakāleyeva etassa anuddhaṭattā. Mahā me bhayamāgatanti idāni mayhaṃ mahantaṃ bhayaṃ āgatanti paridevi.
निग्रोधोपि वड्ढन्तो सब्बं पलासं भञ्जित्वा खाणुकमत्तमेव अकासि। देवताय विमानं सब्बं अन्तरधायि।
Nigrodhopi vaḍḍhanto sabbaṃ palāsaṃ bhañjitvā khāṇukamattameva akāsi. Devatāya vimānaṃ sabbaṃ antaradhāyi.
१०९.
109.
‘‘न तस्स वुड्ढि कुसलप्पसत्था, यो वड्ढमानो घसते पतिट्ठं।
‘‘Na tassa vuḍḍhi kusalappasatthā, yo vaḍḍhamāno ghasate patiṭṭhaṃ;
तस्सूपरोधं परिसङ्कमानो, पतारयी मूलवधाय धीरो’’ति॥ –
Tassūparodhaṃ parisaṅkamāno, patārayī mūlavadhāya dhīro’’ti. –
पञ्चमा अभिसम्बुद्धगाथा।
Pañcamā abhisambuddhagāthā.
तत्थ कुसलप्पसत्थाति कुसलेहि पसत्था। घसतेति खादति, विनासेतीति अत्थो। पतारयीति पतरति वायमति। इदं वुत्तं होति – भिक्खवे, यो वड्ढमानो अत्तनो पतिट्ठं नासेति, तस्स वुड्ढि पण्डितेहि न पसत्था, तस्स पन अब्भन्तरस्स वा बाहिरस्स वा परिस्सयस्स ‘‘इतो मे उपरोधो भविस्सती’’ति एवं उपरोधं विनासं परिसङ्कमानो वीरो ञाणसम्पन्नो मूलवधाय परक्कमतीति।
Tattha kusalappasatthāti kusalehi pasatthā. Ghasateti khādati, vināsetīti attho. Patārayīti patarati vāyamati. Idaṃ vuttaṃ hoti – bhikkhave, yo vaḍḍhamāno attano patiṭṭhaṃ nāseti, tassa vuḍḍhi paṇḍitehi na pasatthā, tassa pana abbhantarassa vā bāhirassa vā parissayassa ‘‘ito me uparodho bhavissatī’’ti evaṃ uparodhaṃ vināsaṃ parisaṅkamāno vīro ñāṇasampanno mūlavadhāya parakkamatīti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने पञ्चसता भिक्खू अरहत्तं पापुणिंसु। तदा सुवण्णहंसो अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne pañcasatā bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tadā suvaṇṇahaṃso ahameva ahosinti.
पलासजातकवण्णना दसमा।
Palāsajātakavaṇṇanā dasamā.
वण्णारोहवग्गो दुतियो।
Vaṇṇārohavaggo dutiyo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३७०. पलासजातकं • 370. Palāsajātakaṃ
