| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
९. पालिलेय्यसुत्तवण्णना
9. Pālileyyasuttavaṇṇanā
८१. परियादिण्णरूपचित्ताति रागादीहि परियादियित्वा खेपेत्वा गहितचित्ता।
81.Pariyādiṇṇarūpacittāti rāgādīhi pariyādiyitvā khepetvā gahitacittā.
भगवतो चारो विदितो परिचयवसेन। सत्था परिभोगं करोति अनुग्गण्हन्तो ‘‘एवं हिस्स दुग्गतिमोक्खो भविस्सती’’ति। अञ्ञत्राति विना।
Bhagavato cāro vidito paricayavasena. Satthā paribhogaṃ karoti anuggaṇhanto ‘‘evaṃ hissa duggatimokkho bhavissatī’’ti. Aññatrāti vinā.
नागेनाति बुद्धनागेन अङ्कुसरहितेन। ततो एव उजुभूतेन चित्तेन। ईसादन्तस्स नङ्गलसदिसदन्तस्स हत्थिनो एवं चित्तं समेति। तत्थ कारणमाह ‘‘यदेको रमती वने’’ति। एतेन कायविवेकेन रतिसामञ्ञं वदति।
Nāgenāti buddhanāgena aṅkusarahitena. Tato eva ujubhūtena cittena. Īsādantassa naṅgalasadisadantassa hatthino evaṃ cittaṃ sameti. Tattha kāraṇamāha ‘‘yadeko ramatī vane’’ti. Etena kāyavivekena ratisāmaññaṃ vadati.
अत्तनो धम्मतायाति पकतिया सयमेव।
Attano dhammatāyāti pakatiyā sayameva.
आसवानं खयोति इध अरहत्तं अधिप्पेतं, तं पन अग्गमग्गानन्तरमेवाति आह ‘‘मग्गानन्तरं अरहत्तफल’’न्ति। विचयो देसनापञ्ञा अधिप्पेता, सा च अनेकधा पवत्ता एवाति वुत्तं ‘‘विचयसो’’ति, अनेकक्खत्तुं पवत्तमानापि विचयो एवाति कत्वा ‘‘विचयेना’’ति अत्थो वुत्तो। सासनधम्मोति सीलक्खन्धादिपरिदीपनो परियत्तिधम्मो। परिवितक्को उदपादि ‘‘चत्तारो सतिपट्ठाना’’तिआदिना, एवं कोट्ठासतो परिच्छिज्ज देसिते मया धम्मे कतमस्स जाननस्स अन्तरा आसवानं खयो होतीति एकच्चस्स कङ्खा होतियेवाति अधिप्पायो। दिट्ठि एव समनुपस्सना दिट्ठिसमनुपस्सना। दिट्ठिसङ्खारोति दिट्ठिपच्चयो सङ्खारो। ततो एव तण्हापच्चयो होतीति वुत्तं ‘‘ततोजो सो सङ्खारो’’ति। ततो तण्हातो सो सङ्खारो जातोति चतूसु एस दिट्ठिसङ्खारो दिट्ठूपनिस्सयो सङ्खारो जायति। अविज्जासम्फस्सोति अविज्जासम्पयुत्तसम्फस्सो। एवमेत्थ भगवा सळायतननामरूपविञ्ञाणानि सङ्खारपक्खिकानेव कत्वा दस्सेति।
Āsavānaṃ khayoti idha arahattaṃ adhippetaṃ, taṃ pana aggamaggānantaramevāti āha ‘‘maggānantaraṃ arahattaphala’’nti. Vicayo desanāpaññā adhippetā, sā ca anekadhā pavattā evāti vuttaṃ ‘‘vicayaso’’ti, anekakkhattuṃ pavattamānāpi vicayo evāti katvā ‘‘vicayenā’’ti attho vutto. Sāsanadhammoti sīlakkhandhādiparidīpano pariyattidhammo. Parivitakko udapādi ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā, evaṃ koṭṭhāsato paricchijja desite mayā dhamme katamassa jānanassa antarā āsavānaṃ khayo hotīti ekaccassa kaṅkhā hotiyevāti adhippāyo. Diṭṭhi eva samanupassanā diṭṭhisamanupassanā. Diṭṭhisaṅkhāroti diṭṭhipaccayo saṅkhāro. Tato eva taṇhāpaccayo hotīti vuttaṃ ‘‘tatojo so saṅkhāro’’ti. Tato taṇhāto so saṅkhāro jātoti catūsu esa diṭṭhisaṅkhāro diṭṭhūpanissayo saṅkhāro jāyati. Avijjāsamphassoti avijjāsampayuttasamphasso. Evamettha bhagavā saḷāyatananāmarūpaviññāṇāni saṅkhārapakkhikāneva katvā dasseti.
एत्तके ठानेति ‘‘इध भिक्खवे अस्सुतवा पुथुज्जनो’’तिआदिं कत्वा याव ‘‘न मे भविस्सती’’ति एत्तके ठाने। गहितगहितदिट्ठिन्ति सक्कायदिट्ठिया ‘‘सो अत्ता, सो लोको’’तिआदिना पवत्तं सस्सतदिट्ठिं, नो चस्सं, नो च मे सिया’’तिआदिना पवत्तं उच्छेददिट्ठिन्ति तथा तथा गहितदिट्ठिं। ‘‘इति खो, भिक्खवे, सोपि सङ्खारो अनिच्चो’’तिआदिदेसनाय विस्सज्जापेन्तो आगतो। तत्थ तत्थेवास्स उप्पन्नदिट्ठिविवेचनतो इमिस्सा देसनाय पुग्गलज्झासयेन पवत्तितता वेदितब्बा, तेवीसतिया ठानेसु अरहत्तपापनेन देसनाविलासो। ततोजो सो सङ्खारोति ततो विचिकिच्छाय पच्चयभूततण्हातो जातो विचिकिच्छाय सम्पयुत्तो सङ्खारो। यदि सहजातादिपच्चयवसेन ततो तण्हातो जातोति ततोजो सङ्खारोति वुच्चेय्य, इदमयुत्तन्ति दस्सेन्तो ‘‘तण्हासम्पयुत्त…पे॰… जायती’’ति चोदेति। इतरो उपनिस्सयकोटि इधाधिप्पेताति दस्सेन्तो ‘‘अप्पहीनत्ता’’ति वत्वा ‘‘यस्स ही’’तिआदिना तमत्थं विवरति। न हि तण्हाय विचिकिच्छा सम्भवति। यदि असति सहजातकोटिया उपनिस्सयकोटिया तण्हापच्चया विचिकिच्छाय सम्भवो एव। दिट्ठियापीति द्वासट्ठिदिट्ठियापि। तेनाह ‘‘चतूसु ही’’तिआदि। वीसति सक्कायदिट्ठियो सस्सतदिट्ठिं उच्छेददिट्ठिं विचिकिच्छञ्च पक्खिपित्वा पच्चेकं अनिच्चतामुखेन विपस्सनं दस्सेत्वा अरहत्तं पापेत्वा देसना निट्ठापिताति आह ‘‘तेवीसतिया ठानेसू’’तिआदि।
Ettake ṭhāneti ‘‘idha bhikkhave assutavā puthujjano’’tiādiṃ katvā yāva ‘‘na me bhavissatī’’ti ettake ṭhāne. Gahitagahitadiṭṭhinti sakkāyadiṭṭhiyā ‘‘so attā, so loko’’tiādinā pavattaṃ sassatadiṭṭhiṃ, no cassaṃ, no ca me siyā’’tiādinā pavattaṃ ucchedadiṭṭhinti tathā tathā gahitadiṭṭhiṃ. ‘‘Iti kho, bhikkhave, sopi saṅkhāro anicco’’tiādidesanāya vissajjāpento āgato. Tattha tatthevāssa uppannadiṭṭhivivecanato imissā desanāya puggalajjhāsayena pavattitatā veditabbā, tevīsatiyā ṭhānesu arahattapāpanena desanāvilāso. Tatojo so saṅkhāroti tato vicikicchāya paccayabhūtataṇhāto jāto vicikicchāya sampayutto saṅkhāro. Yadi sahajātādipaccayavasena tato taṇhāto jātoti tatojo saṅkhāroti vucceyya, idamayuttanti dassento ‘‘taṇhāsampayutta…pe… jāyatī’’ti codeti. Itaro upanissayakoṭi idhādhippetāti dassento ‘‘appahīnattā’’ti vatvā ‘‘yassa hī’’tiādinā tamatthaṃ vivarati. Na hi taṇhāya vicikicchā sambhavati. Yadi asati sahajātakoṭiyā upanissayakoṭiyā taṇhāpaccayā vicikicchāya sambhavo eva. Diṭṭhiyāpīti dvāsaṭṭhidiṭṭhiyāpi. Tenāha ‘‘catūsu hī’’tiādi. Vīsati sakkāyadiṭṭhiyo sassatadiṭṭhiṃ ucchedadiṭṭhiṃ vicikicchañca pakkhipitvā paccekaṃ aniccatāmukhena vipassanaṃ dassetvā arahattaṃ pāpetvā desanā niṭṭhāpitāti āha ‘‘tevīsatiyā ṭhānesū’’tiādi.
पालिलेय्यसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Pālileyyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ९. पालिलेय्यसुत्तं • 9. Pālileyyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ९. पालिलेय्यसुत्तवण्णना • 9. Pālileyyasuttavaṇṇanā
