| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
පාළිමුත්‌තකවිනිච්‌ඡයවණ්‌ණනා
Pāḷimuttakavinicchayavaṇṇanā
තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්‌බග්‌ගියා භික්‌ඛූ උච්‌චාවචෙ පත්‌තෙ ධාරෙන්‌ති, උච්‌චාවචානි පත්‌තමණ්‌ඩලානි ධාරෙන්‌තී’’ති (චුළව. 253) එවමාදීනි වත්‌ථූනි නිස්‌සාය ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, උච්‌චාවචා පත්‌තා ධාරෙතබ්‌බා, යො ධාරෙය්‍ය, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌සා’’තිආදිනා නයෙන අකප්‌පියපරික්‌ඛාරෙසු ච දුක්‌කටං පඤ්‌ඤත්‌තං. කස්‌මා? තදනුලොමත්‌තා. යත්‌ථාපි න පඤ්‌ඤත්‌තං, තත්‌ථ ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, උච්‌චාවචානි ඡත්‌තානි ධාරෙතබ්‌බානි, යො ධාරෙය්‍ය, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌සා’’තිආදිනා (චූළව. 269-270) නයෙන දුක්‌කටං සම්‌භවති, තස්‌මා ‘‘තත්‍රායං පාළිමුත්‌තකො’’ති ආරභිත්‌වා සබ්‌බපරික්‌ඛාරෙසු වණ්‌ණමට්‌ඨං, සවිකාරං වා කරොන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති දුක්‌කටන්‌ති දීපෙන්‌තෙන ‘‘න වට්‌ටතී’’ති වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. එත්‌ථාහ – ‘‘අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, ඨපෙත්‌වා පහරණිං සබ්‌බං ලොහභණ්‌ඩං, ඨපෙත්‌වා ආසන්‌දිං පල්‌ලඞ්‌කං දාරුපත්‌තං දාරුපාදුකං සබ්‌බං දාරුභණ්‌ඩං, ඨපෙත්‌වා කතකඤ්‌ච කුම්‌භකාරිකඤ්‌ච සබ්‌බං මත්‌තිකාභණ්‌ඩ’’න්‌ති (චූළව. 293) වුත්‌තත්‌තා යථාඨපිතං වජ්‌ජෙත්‌වා ඉතරං සබ්‌බං වණ්‌ණමට්‌ඨම්‌පි සවිකාරම්‌පි අවිසෙසෙන වට්‌ටතීති? වුච්‌චතෙ – තං න යුත්‌තං යථාදස්‌සිතපාළිවිරොධතො, තස්‌මා ‘‘ඨපෙත්‌වා පහරණි’’න්‌ති එවං ජාතිවසෙන අයං පාළි පවත්‌තා, යථාදස්‌සිතා පාළි වණ්‌ණමට්‌ඨාදිවිකාරපටිසෙධනවසෙන පවත්‌තාති එවං උභයම්‌පි න විරුජ්‌ඣති, තස්‌මා යථාවුත්‌තමෙව. ආරග්‌ගෙන නිඛාදනග්‌ගෙන, ‘‘ආරග්‌ගෙරිව සාසපො’’ති (ම. නි. 2.458; ධ. ප. 401; සු. නි. 630) එත්‌ථ වුත්‌තනයතො ආරග්‌ගෙන.
Tena kho pana samayena chabbaggiyā bhikkhū uccāvace patte dhārenti, uccāvacāni pattamaṇḍalāni dhārentī’’ti (cuḷava. 253) evamādīni vatthūni nissāya ‘‘na, bhikkhave, uccāvacā pattā dhāretabbā, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādinā nayena akappiyaparikkhāresu ca dukkaṭaṃ paññattaṃ. Kasmā? Tadanulomattā. Yatthāpi na paññattaṃ, tattha ‘‘na, bhikkhave, uccāvacāni chattāni dhāretabbāni, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādinā (cūḷava. 269-270) nayena dukkaṭaṃ sambhavati, tasmā ‘‘tatrāyaṃ pāḷimuttako’’ti ārabhitvā sabbaparikkhāresu vaṇṇamaṭṭhaṃ, savikāraṃ vā karontassa āpatti dukkaṭanti dīpentena ‘‘na vaṭṭatī’’ti vuttanti veditabbaṃ. Etthāha – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā paharaṇiṃ sabbaṃ lohabhaṇḍaṃ, ṭhapetvā āsandiṃ pallaṅkaṃ dārupattaṃ dārupādukaṃ sabbaṃ dārubhaṇḍaṃ, ṭhapetvā katakañca kumbhakārikañca sabbaṃ mattikābhaṇḍa’’nti (cūḷava. 293) vuttattā yathāṭhapitaṃ vajjetvā itaraṃ sabbaṃ vaṇṇamaṭṭhampi savikārampi avisesena vaṭṭatīti? Vuccate – taṃ na yuttaṃ yathādassitapāḷivirodhato, tasmā ‘‘ṭhapetvā paharaṇi’’nti evaṃ jātivasena ayaṃ pāḷi pavattā, yathādassitā pāḷi vaṇṇamaṭṭhādivikārapaṭisedhanavasena pavattāti evaṃ ubhayampi na virujjhati, tasmā yathāvuttameva. Āraggena nikhādanaggena, ‘‘āraggeriva sāsapo’’ti (ma. ni. 2.458; dha. pa. 401; su. ni. 630) ettha vuttanayato āraggena.
පට්‌ටමුඛෙ වාති පට්‌ටකොටියං. පරියන්‌තෙති චීවරපරියන්‌තෙ. වෙණිඋහුමුනියුපෙඤ්‌ඤාම. අග්‌ඝියන්‌ති චෙතියං. ගයමුග්‌ගරන්‌ති තුලාදණ්‌ඩසණ්‌ඨානං, ගයා සීසෙ සූචිකා හොති, මුඛපත්‌තා ලද්‍රා. උක්‌කිරන්‌ති නීහරන්‌ති කරොන්‌ති ඨපෙන්‌ති. කොණසුත්‌තපිළකා නාම ගණ්‌ඨිකපට්‌ටාදිකොණෙසු සුත්‌තමයපිළකා. යං එත්‌ථ චීවරං වා පත්‌තො වා ‘‘න වට්‌ටතී’’ති වුත්‌තො, තත්‌ථ අධිට්‌ඨානං රුහති, විකප්‌පනාපි රුහතීති වෙදිතබ්‌බං. දෙඩ්‌ඩුභොති උදකසප්‌පො. අච්‌ඡීති කුඤ්‌ජරක්‌ඛි. ගොමුත්‌තකන්‌ති ගොමුත්‌තසණ්‌ඨානා රාජියො. කුඤ්‌චිකාය සෙනාසනපරික්‌ඛාරත්‌තා සුවණ්‌ණරූපියමයාපි වට්‌ටතීති ඡායා දිස්‌සති, ‘‘කුඤ්‌චිකාය වණ්‌ණමට්‌ඨකම්‌මං න වට්‌ටතී’’ති වචනතො අඤ්‌ඤෙ කප්‌පියලොහාදිමයාව කුඤ්‌චිකා කප්‌පන්‌ති පරිහරණීයපරික්‌ඛාරත්‌තා. ආරකණ්‌ටකො පොත්‌ථකාදිකරණසත්‌ථකජාති. ‘‘ආමණ්‌ඩකසාරකො ආමලකඵලමයො’’ති වදන්‌ති . තාලපණ්‌ණබීජනීආදීසු ‘‘වණ්‌ණමට්‌ඨකම්‌මං වට්‌ටතී’’ති වුත්‌තං. කිඤ්‌චාපි තානි කුඤ්‌චිකා විය පරිහරණීයානි, අථ ඛො ‘‘උච්‌චාවචානි න ධාරෙතබ්‌බානී’’ති පටික්‌ඛෙපාභාවතො වුත්‌තං. කෙවලඤ්‌හි තානි ‘‘අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, විධූපනඤ්‌ච තාලවණ්‌ටඤ්‌චා’’තිආදිනා (චූළව. 269) වුත්‌තානි. ගණ්‌ඨිපදෙ පන ‘‘තෙලභාජනෙසු වණ්‌ණමට්‌ඨකම්‌මං වට්‌ටතීති සෙනාසනපරික්‌ඛාරත්‌තා’’ති වුත්‌තං. රාජවල්‌ලභාති රාජකුලූපකා. සීමාති ඉධාධිප්‌පෙතා භූමි, බද්‌ධසීමා ච. ‘‘යෙසං සන්‌තකා තෙසං සීමා, තත්‌ථ පරෙහි න කත්‌තබ්‌බ’’න්‌ති අනුගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තං. ‘‘භූමි ච සීමා ච යෙසං සන්‌තකා, තෙහි එව වාරෙතබ්‌බා. යෙසං පන අඤ්‌ඤෙසං භූමියං සීමා කතා, තෙ වාරෙතුං න ඉස්‌සරා’’ති වදන්‌ති . ‘‘සඞ්‌ඝභෙදාදීනං කාරණත්‌තා ‘මා කරොථා’ති පටිසෙධෙතබ්‌බා එවා’’ති අන්‌ධකට්‌ඨකථායං වුත්‌තං කිර.
Paṭṭamukhe vāti paṭṭakoṭiyaṃ. Pariyanteti cīvarapariyante. Veṇiuhumuniyupeññāma. Agghiyanti cetiyaṃ. Gayamuggaranti tulādaṇḍasaṇṭhānaṃ, gayā sīse sūcikā hoti, mukhapattā ladrā. Ukkiranti nīharanti karonti ṭhapenti. Koṇasuttapiḷakā nāma gaṇṭhikapaṭṭādikoṇesu suttamayapiḷakā. Yaṃ ettha cīvaraṃ vā patto vā ‘‘na vaṭṭatī’’ti vutto, tattha adhiṭṭhānaṃ ruhati, vikappanāpi ruhatīti veditabbaṃ. Deḍḍubhoti udakasappo. Acchīti kuñjarakkhi. Gomuttakanti gomuttasaṇṭhānā rājiyo. Kuñcikāya senāsanaparikkhārattā suvaṇṇarūpiyamayāpi vaṭṭatīti chāyā dissati, ‘‘kuñcikāya vaṇṇamaṭṭhakammaṃ na vaṭṭatī’’ti vacanato aññe kappiyalohādimayāva kuñcikā kappanti pariharaṇīyaparikkhārattā. Ārakaṇṭako potthakādikaraṇasatthakajāti. ‘‘Āmaṇḍakasārako āmalakaphalamayo’’ti vadanti . Tālapaṇṇabījanīādīsu ‘‘vaṇṇamaṭṭhakammaṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Kiñcāpi tāni kuñcikā viya pariharaṇīyāni, atha kho ‘‘uccāvacāni na dhāretabbānī’’ti paṭikkhepābhāvato vuttaṃ. Kevalañhi tāni ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vidhūpanañca tālavaṇṭañcā’’tiādinā (cūḷava. 269) vuttāni. Gaṇṭhipade pana ‘‘telabhājanesu vaṇṇamaṭṭhakammaṃ vaṭṭatīti senāsanaparikkhārattā’’ti vuttaṃ. Rājavallabhāti rājakulūpakā. Sīmāti idhādhippetā bhūmi, baddhasīmā ca. ‘‘Yesaṃ santakā tesaṃ sīmā, tattha parehi na kattabba’’nti anugaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Bhūmi ca sīmā ca yesaṃ santakā, tehi eva vāretabbā. Yesaṃ pana aññesaṃ bhūmiyaṃ sīmā katā, te vāretuṃ na issarā’’ti vadanti . ‘‘Saṅghabhedādīnaṃ kāraṇattā ‘mā karothā’ti paṭisedhetabbā evā’’ti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ kira.
86-7. දාරුකුටිකං කාතුං, කත්‌තුන්‌ති ච අත්‌ථි. ඛණ්‌ඩාඛණ්‌ඩිකන්‌ති ඵලාඵලං විය දට්‌ඨබ්‌බං. ආණාපෙහීති වචනං අනිට්‌ඨෙ එව වුච්‌චතීති කත්‌වා බන්‌ධං ආණාපෙසි. ඉස්‌සරියමත්‌තායාති සමිද්‌ධියං මත්‌තාසද්‌දොති ඤාපෙති.
86-7. Dārukuṭikaṃ kātuṃ, kattunti ca atthi. Khaṇḍākhaṇḍikanti phalāphalaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Āṇāpehīti vacanaṃ aniṭṭhe eva vuccatīti katvā bandhaṃ āṇāpesi. Issariyamattāyāti samiddhiyaṃ mattāsaddoti ñāpeti.
88. ‘‘එවරූපං වාචං භාසිත්‌වා’’ති ච පාඨො. ලොමෙන ත්‌වං මුත්‌තො, මා පුනපි එවරූපමකාසීති ඉදං කිං බ්‍යාපාදදීපකං, දාරූසුපි ලොභක්‌ඛන්‌ධදීපකං වචනං සොතාපන්‌නස්‌ස සතො තස්‌ස රාජස්‌ස පතිරූපං. නනු නාම ‘‘පුබ්‌බෙ කතං සුකතං භන්‌තෙ, වදෙය්‍යාථ පුනපි යෙනත්‌ථො’’ති පවාරෙත්‌වා අතීව පීතිපාමොජ්‌ජං උප්‌පාදෙතබ්‌බං තෙන සියාති? සච්‌චමෙතං සොතාපන්‌නත්‌තා අතීව බුද්‌ධමාමකො ධම්‌මමාමකො සඞ්‌ඝමාමකො ච, තස්‌මා භික්‌ඛූනං අකප්‌පියං අසහන්‌තො, සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තියා ච ඔකාසං කත්‌තුකාමො ‘‘සුපයුත්‌තානි මෙ දාරූනී’’ති තුට්‌ඨචිත්‌තොපි එවමාහාති වෙදිතබ්‌බං. ඉමෙහි නාම එවරූපෙ ඨානෙ. ‘‘ආගතපදානුරූපෙනාති අඤ්‌ඤෙහි වා පදෙහි, ඉතො ථොකතරෙහි වා ආගතකාලෙ තදනුරූපා යොජනා කාතබ්‌බා’’ති ගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තං. ‘‘න කෙවලං ඉමස්‌මිංයෙව සික්‌ඛාපදෙ, අඤ්‌ඤෙසුපි ආගච්‌ඡන්‌ති, තස්‌මා තත්‌ථ තත්‌ථ ආගතපදානුරූපෙන යොජනා වෙදිතබ්‌බා’’ති අනුගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තං. උජ්‌ඣායනත්‌ථො අදින්‌නස්‌සාදින්‌නත්‌තාව, තෙ උජ්‌ඣායිංසු.
88. ‘‘Evarūpaṃ vācaṃ bhāsitvā’’ti ca pāṭho. Lomena tvaṃ mutto, mā punapi evarūpamakāsīti idaṃ kiṃ byāpādadīpakaṃ, dārūsupi lobhakkhandhadīpakaṃ vacanaṃ sotāpannassa sato tassa rājassa patirūpaṃ. Nanu nāma ‘‘pubbe kataṃ sukataṃ bhante, vadeyyātha punapi yenattho’’ti pavāretvā atīva pītipāmojjaṃ uppādetabbaṃ tena siyāti? Saccametaṃ sotāpannattā atīva buddhamāmako dhammamāmako saṅghamāmako ca, tasmā bhikkhūnaṃ akappiyaṃ asahanto, sikkhāpadapaññattiyā ca okāsaṃ kattukāmo ‘‘supayuttāni me dārūnī’’ti tuṭṭhacittopi evamāhāti veditabbaṃ. Imehi nāma evarūpe ṭhāne. ‘‘Āgatapadānurūpenāti aññehi vā padehi, ito thokatarehi vā āgatakāle tadanurūpā yojanā kātabbā’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Na kevalaṃ imasmiṃyeva sikkhāpade, aññesupi āgacchanti, tasmā tattha tattha āgatapadānurūpena yojanā veditabbā’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. Ujjhāyanattho adinnassādinnattāva, te ujjhāyiṃsu.
රුද්‍රදාමකො නාම රුද්‍රදාමකාදීහි උප්‌පාදිතො. බාරාණසිනගරාදීසු තෙහි තෙහි රාජූහි පොරාණසත්‌ථානුරූපං ලක්‌ඛණසම්‌පන්‌නා උප්‌පාදිතා නීලකහාපණා. තෙසං කිර තිභාගං අග්‌ඝති රුද්‍රදාමකො, තස්‌මා තස්‌ස පාදො ථුල්‌ලච්‌චයවත්‌ථු හොති. මාසකො පන ඉධ අප්‌පමාණං. කහාපණො කිඤ්‌චිකාලෙ ඌනවීසතිමාසකො හොති, කිඤ්‌චි කාලෙ අතිරෙකවීසතිමාසකො. තස්‌මා තස්‌ස කහාපණස්‌ස චතුත්‌ථභාගො පඤ්‌චමාසකො විය අතිරෙකපඤ්‌චමාසකො වා ඌනපඤ්‌චමාසකො වා පාදොති වෙදිතබ්‌බං. ඉමස්‌සත්‌ථස්‌ස දීපනත්‌ථං ‘‘තදා රාජගහෙ වීසතිමාසකො කහාපණො හොතී’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ රජතමයො සුවණ්‌ණමයො තම්‌බමයො ච කහාපණො හොති. සුවණ්‌ණභූමියං විය පාදොපි යත්‌ථ තම්‌බමයොව කතො හොති, තත්‌ථ සොව පාදොති ආචරියො. යස්‌මා පාදො එකනීලකහාපණග්‌ඝනකො, තස්‌මා තස්‌ස පාදස්‌ස චතුත්‌ථභාගොව සියා පාදොති එකෙ. ඉදං න යුජ්‌ජති. යො ච තත්‌ථ පාදාරහො භණ්‌ඩො, තස්‌ස චතුත්‌ථභාගස්‌සෙව පාරාජිකවත්‌ථුභාවප්‌පසඞ්‌ගතො. යදි පාදාරහං භණ්‌ඩං පාරාජිකවත්‌ථු, සිද්‌ධං ‘‘සොව පාදො පච්‌ඡිමං පාරාජිකවත්‌ථූ’’ති . න හි සබ්‌බත්‌ථ භණ්‌ඩං ගහෙත්‌වා නීලකහාපණග්‌ඝෙන අග්‌ඝාපෙන්‌ති. යස්‌මා තස්‌ස තස්‌සෙව කහාපණග්‌ඝෙන අග්‌ඝාපෙන්‌ති, තස්‌මා තස්‌ස තස්‌ස ජනපදස්‌ස පාදොව පාදොති තදග්‌ඝනකමෙව පාදග්‌ඝනකන්‌ති සිද්‌ධං, ‘‘සො ච ඛො පොරාණස්‌ස නීලකහාපණස්‌ස වසෙන, න ඉතරෙසන්‌ති යත්‌ථ පන නීලකහාපණා වළඤ්‌ජං ගච්‌ඡන්‌ති, තත්‌ථෙවා’’ති කෙචි වදන්‌ති, උපපරික්‌ඛිත්‌වා ගහෙතබ්‌බං.
Rudradāmako nāma rudradāmakādīhi uppādito. Bārāṇasinagarādīsu tehi tehi rājūhi porāṇasatthānurūpaṃ lakkhaṇasampannā uppāditā nīlakahāpaṇā. Tesaṃ kira tibhāgaṃ agghati rudradāmako, tasmā tassa pādo thullaccayavatthu hoti. Māsako pana idha appamāṇaṃ. Kahāpaṇo kiñcikāle ūnavīsatimāsako hoti, kiñci kāle atirekavīsatimāsako. Tasmā tassa kahāpaṇassa catutthabhāgo pañcamāsako viya atirekapañcamāsako vā ūnapañcamāsako vā pādoti veditabbaṃ. Imassatthassa dīpanatthaṃ ‘‘tadā rājagahe vīsatimāsako kahāpaṇo hotī’’tiādi vuttaṃ. Tattha rajatamayo suvaṇṇamayo tambamayo ca kahāpaṇo hoti. Suvaṇṇabhūmiyaṃ viya pādopi yattha tambamayova kato hoti, tattha sova pādoti ācariyo. Yasmā pādo ekanīlakahāpaṇagghanako, tasmā tassa pādassa catutthabhāgova siyā pādoti eke. Idaṃ na yujjati. Yo ca tattha pādāraho bhaṇḍo, tassa catutthabhāgasseva pārājikavatthubhāvappasaṅgato. Yadi pādārahaṃ bhaṇḍaṃ pārājikavatthu, siddhaṃ ‘‘sova pādo pacchimaṃ pārājikavatthū’’ti . Na hi sabbattha bhaṇḍaṃ gahetvā nīlakahāpaṇagghena agghāpenti. Yasmā tassa tasseva kahāpaṇagghena agghāpenti, tasmā tassa tassa janapadassa pādova pādoti tadagghanakameva pādagghanakanti siddhaṃ, ‘‘so ca kho porāṇassa nīlakahāpaṇassa vasena, na itaresanti yattha pana nīlakahāpaṇā vaḷañjaṃ gacchanti, tatthevā’’ti keci vadanti, upaparikkhitvā gahetabbaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / පාළිමුත්‌තකවිනිච්‌ඡයවණ්‌ණනා • Pāḷimuttakavinicchayavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / පාළිමුත්‌තකවිනිච්‌ඡයවණ්‌ණනා • Pāḷimuttakavinicchayavaṇṇanā
