| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
३. पल्लङ्कविमानवण्णना
3. Pallaṅkavimānavaṇṇanā
पल्लङ्कसेट्ठे मणिसोण्णचित्तेति पल्लङ्कविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने। तेन च समयेन सावत्थियं अञ्ञतरस्स उपासकस्स धीता कुलपदेसादिना सदिसस्स तत्थेव अञ्ञतरस्स कुलपुत्तस्स दिन्ना, सा च होति अक्कोधना सीलाचारसम्पन्ना पतिदेवता समादिन्नपञ्चसीला, उपोसथे सक्कच्चं उपोसथसीलानि च रक्खति। सा अपरभागे कालं कत्वा तावतिंसेसु उप्पज्जि। तं आयस्मा महामोग्गल्लानत्थेरो हेट्ठा वुत्तनयेनेव गन्त्वा –
Pallaṅkaseṭṭhemaṇisoṇṇacitteti pallaṅkavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena ca samayena sāvatthiyaṃ aññatarassa upāsakassa dhītā kulapadesādinā sadisassa tattheva aññatarassa kulaputtassa dinnā, sā ca hoti akkodhanā sīlācārasampannā patidevatā samādinnapañcasīlā, uposathe sakkaccaṃ uposathasīlāni ca rakkhati. Sā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajji. Taṃ āyasmā mahāmoggallānatthero heṭṭhā vuttanayeneva gantvā –
३०७.
307.
‘‘पल्लङ्कसेट्ठे मणिसोण्णचित्ते, पुप्फाभिकिण्णे सयने उळारे।
‘‘Pallaṅkaseṭṭhe maṇisoṇṇacitte, pupphābhikiṇṇe sayane uḷāre;
तत्थच्छसि देवि महानुभावे, उच्चावचा इद्धि विकुब्बमाना॥
Tatthacchasi devi mahānubhāve, uccāvacā iddhi vikubbamānā.
३०८.
308.
‘‘इमा च ते अच्छरायो समन्ततो, नच्चन्ति गायन्ति पमोदयन्ति।
‘‘Imā ca te accharāyo samantato, naccanti gāyanti pamodayanti;
देविद्धिपत्तासि महानुभावे, मनुस्सभूता किमकासि पुञ्ञं।
Deviddhipattāsi mahānubhāve, manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावा, वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
गाथाहि पुच्छि।
Gāthāhi pucchi.
सापिस्स इमाहि गाथाहि ब्याकासि –
Sāpissa imāhi gāthāhi byākāsi –
३०९.
309.
‘‘अहं मनुस्सेसु मनुस्सभूता, अड्ढे कुले सुणिसा अहोसिं।
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, aḍḍhe kule suṇisā ahosiṃ;
अक्कोधना भत्तु वसानुवत्तिनी, उपोसथे अप्पमत्ता अहोसिं॥
Akkodhanā bhattu vasānuvattinī, uposathe appamattā ahosiṃ.
३१०.
310.
‘‘मनुस्सभूता दहरा अपापिका, पसन्नचित्ता पतिमाभिराधयिं।
‘‘Manussabhūtā daharā apāpikā, pasannacittā patimābhirādhayiṃ;
दिवा च रत्तो च मनापचारिनी, अहं पुरे सीलवती अहोसिं॥
Divā ca ratto ca manāpacārinī, ahaṃ pure sīlavatī ahosiṃ.
३११.
311.
‘‘पाणातिपाता विरता अचोरिका, संसुद्धकाया सुचिब्रह्मचारिनी।
‘‘Pāṇātipātā viratā acorikā, saṃsuddhakāyā sucibrahmacārinī;
अमज्जपा नो च मुसा अभाणिं, सिक्खापदेसु परिपूरकारिनी॥
Amajjapā no ca musā abhāṇiṃ, sikkhāpadesu paripūrakārinī.
३१२.
312.
‘‘चातुद्दसिं पञ्चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।
‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;
पाटिहारियपक्खञ्च, पसन्नमानसा अहं॥
Pāṭihāriyapakkhañca, pasannamānasā ahaṃ.
३१३.
313.
‘‘अट्ठङ्गुपेतं अनुधम्मचारिनी, उपोसथं पीतिमना उपावसिं।
‘‘Aṭṭhaṅgupetaṃ anudhammacārinī, uposathaṃ pītimanā upāvasiṃ;
इमञ्च अरियं अट्ठङ्गवरेहुपेतं, समादियित्वा कुसलं सुखुद्रयं।
Imañca ariyaṃ aṭṭhaṅgavarehupetaṃ, samādiyitvā kusalaṃ sukhudrayaṃ;
पतिम्हि कल्याणी वसानुवत्तिनी, अहोसिं पुब्बे सुगतस्स साविका॥
Patimhi kalyāṇī vasānuvattinī, ahosiṃ pubbe sugatassa sāvikā.
३१४.
314.
‘‘एतादिसं कुसलं जीवलोके, कम्मं करित्वान विसेसभागिनी।
‘‘Etādisaṃ kusalaṃ jīvaloke, kammaṃ karitvāna visesabhāginī;
कायस्स भेदा अभिसम्परायं, देविद्धिपत्ता सुगतिम्हि आगता॥
Kāyassa bhedā abhisamparāyaṃ, deviddhipattā sugatimhi āgatā.
३१५.
315.
‘‘विमानपासादवरे मनोरमे, परिवारिता अच्छरासङ्गणेन।
‘‘Vimānapāsādavare manorame, parivāritā accharāsaṅgaṇena;
सयंपभा देवगणा रमेन्ति मं, दीघायुकिं देवविमानमागत’’न्ति॥
Sayaṃpabhā devagaṇā ramenti maṃ, dīghāyukiṃ devavimānamāgata’’nti.
३०७. तत्थ पल्लङ्कसेट्ठेति पल्लङ्कवरे उत्तमपल्लङ्के। तंयेवस्स सेट्ठतं दस्सेतुं ‘‘मणिसोण्णचित्ते’’ति वुत्तं, विविधरतनरंसिजालसमुज्जलेहि मणीहि चेव सुवण्णेन च विचित्ते ‘‘तत्था’’ति ‘‘सयने’’ति च वुत्ते सयितब्बट्ठानभूते पल्लङ्कसेट्ठे।
307. Tattha pallaṅkaseṭṭheti pallaṅkavare uttamapallaṅke. Taṃyevassa seṭṭhataṃ dassetuṃ ‘‘maṇisoṇṇacitte’’ti vuttaṃ, vividharatanaraṃsijālasamujjalehi maṇīhi ceva suvaṇṇena ca vicitte ‘‘tatthā’’ti ‘‘sayane’’ti ca vutte sayitabbaṭṭhānabhūte pallaṅkaseṭṭhe.
३०८. तेति तुय्हं समन्ततो। ‘‘पमोदयन्ती’’ति पदं पन अपेक्खित्वा ‘‘त’’न्ति विभत्ति विपरिणामेतब्बा। पमोदयन्तीति वा पमोदनं करोन्ति, पमोदनं तुय्हं उप्पादेन्तीति अत्थो।
308.Teti tuyhaṃ samantato. ‘‘Pamodayantī’’ti padaṃ pana apekkhitvā ‘‘ta’’nti vibhatti vipariṇāmetabbā. Pamodayantīti vā pamodanaṃ karonti, pamodanaṃ tuyhaṃ uppādentīti attho.
३१०. दहरा अपापिकाति दहरापि अपापिका। ‘‘दहरासु पापिका’’ति वा पाठो, सोयेवत्थो। ‘‘दहरस्सापापिका’’तिपि पठन्ति, दहरस्स सामिकस्स अपापिका, सक्कच्चं उपट्ठानेन अनतिचरियाय च भद्दिकाति अत्थो। तेन वुत्तं ‘‘पसन्नचित्ता’’तिआदि। अभिराधयिन्ति आराधेसिं। रत्तोति रत्तियं।
310.Daharā apāpikāti daharāpi apāpikā. ‘‘Daharāsu pāpikā’’ti vā pāṭho, soyevattho. ‘‘Daharassāpāpikā’’tipi paṭhanti, daharassa sāmikassa apāpikā, sakkaccaṃ upaṭṭhānena anaticariyāya ca bhaddikāti attho. Tena vuttaṃ ‘‘pasannacittā’’tiādi. Abhirādhayinti ārādhesiṃ. Rattoti rattiyaṃ.
३११. अचोरिकाति चोरियरहिता, अदिन्नादाना पटिविरताति अत्थो। ‘‘विरता च चोरिया’’तिपि पाठो, थेय्यतो च विरताति अत्थो । संसुद्धकायाति परिसुद्धकायकम्मन्तताय सम्मदेव सुद्धकाया, ततो एव सुचिब्रह्मचारिनी सामिकतो अञ्ञत्थ अब्रह्मचरियासम्भवतो। तथा हि वुत्तं –
311.Acorikāti coriyarahitā, adinnādānā paṭiviratāti attho. ‘‘Viratā ca coriyā’’tipi pāṭho, theyyato ca viratāti attho . Saṃsuddhakāyāti parisuddhakāyakammantatāya sammadeva suddhakāyā, tato eva sucibrahmacārinī sāmikato aññattha abrahmacariyāsambhavato. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘मयञ्च भरिया नातिक्कमाम,
‘‘Mayañca bhariyā nātikkamāma,
अम्हेपि भरिया नातिक्कमन्ति।
Amhepi bhariyā nātikkamanti;
अञ्ञत्र ताहि ब्रह्मचरियं चराम,
Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma,
तस्मा हि अम्हं दहरा नि मिय्यरे’’ति॥ (जा॰ १.१०.९७)।
Tasmā hi amhaṃ daharā ni miyyare’’ti. (jā. 1.10.97);
अथ वा सुचिब्रह्मचारिनीति सुचिनो सुद्धस्स ब्रह्मस्स सेट्ठस्स उपोसथसीलस्स, मग्गब्रह्मचरियस्स वा अनुरूपस्स पुब्बभागब्रह्मचरियस्स वसेन सुचिब्रह्मचारिनी।
Atha vā sucibrahmacārinīti sucino suddhassa brahmassa seṭṭhassa uposathasīlassa, maggabrahmacariyassa vā anurūpassa pubbabhāgabrahmacariyassa vasena sucibrahmacārinī.
३१३. अनुधम्मचारिनीति अरियानं धम्मस्स अनुधम्मं चरणसीला। इमञ्च अनन्तरं वुत्तं निद्दोसताय अरियं, अट्ठङ्गवरेहि अट्ठहि उत्तमङ्गेहि अरियत्ता एव वा अरियट्ठङ्गवरेहि उपेतं आरोग्यट्ठेन अनवज्जट्ठेन च कुसलं सुखविपाकताय सुखानिसंसताय च सुखुद्रयं उपावसिन्ति योजना।
313.Anudhammacārinīti ariyānaṃ dhammassa anudhammaṃ caraṇasīlā. Imañca anantaraṃ vuttaṃ niddosatāya ariyaṃ, aṭṭhaṅgavarehi aṭṭhahi uttamaṅgehi ariyattā eva vā ariyaṭṭhaṅgavarehi upetaṃ ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena ca kusalaṃ sukhavipākatāya sukhānisaṃsatāya ca sukhudrayaṃ upāvasinti yojanā.
३१४. विसेसभागिनीति विसेसस्स दिब्बस्स सम्पत्तिभवस्स भागिनी। सुगतिम्हि आगताति सुगतिं आगता उपगता, सुगतिम्हि वा सुगतियं दिब्बसम्पत्तियं आगता। ‘‘सुगतिञ्हि आगता’’तिपि पाठो। तत्थ हीति निपातमत्तं, हेतुअत्थो वा, यस्मा सुगतिं आगता, तस्मा विसेसभागिनीति योजना।
314.Visesabhāginīti visesassa dibbassa sampattibhavassa bhāginī. Sugatimhi āgatāti sugatiṃ āgatā upagatā, sugatimhi vā sugatiyaṃ dibbasampattiyaṃ āgatā. ‘‘Sugatiñhi āgatā’’tipi pāṭho. Tattha hīti nipātamattaṃ, hetuattho vā, yasmā sugatiṃ āgatā, tasmā visesabhāginīti yojanā.
३१५. विमानपासादवरेति विमानेसु उत्तमपासादे, विमानसङ्खाते वा अग्गपासादे, विमाने वा विगतमाने अप्पमाणे महन्ते वरपासादे परिवारिता अच्छरासङ्गणेन सयंपभा पमोदामि, ‘‘अम्ही’’ति वा पदं आनेत्वा योजेतब्बं। दीघायुकिन्ति हेट्ठिमेहि देवेहि दीघतरायुकताय तत्रूपपन्नेहि अनप्पायुकताय च दीघायुकिं मं यथावुत्तं देवविमानमागतं उपगतं देवगणा रमेन्तीति योजना। सेसं वुत्तनयमेव।
315.Vimānapāsādavareti vimānesu uttamapāsāde, vimānasaṅkhāte vā aggapāsāde, vimāne vā vigatamāne appamāṇe mahante varapāsāde parivāritā accharāsaṅgaṇena sayaṃpabhā pamodāmi, ‘‘amhī’’ti vā padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Dīghāyukinti heṭṭhimehi devehi dīghatarāyukatāya tatrūpapannehi anappāyukatāya ca dīghāyukiṃ maṃ yathāvuttaṃ devavimānamāgataṃ upagataṃ devagaṇā ramentīti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva.
पल्लङ्कविमानवण्णना निट्ठिता।
Pallaṅkavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ३. पल्लङ्कविमानवत्थु • 3. Pallaṅkavimānavatthu
