| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
४९. पंसुकूलवग्गो
49. Paṃsukūlavaggo
१-१०. पंसुकूलसञ्ञकत्थेरअपदानादिवण्णना
1-10. Paṃsukūlasaññakattheraapadānādivaṇṇanā
एकूनपञ्ञासमवग्गे पठमापदानं सुविञ्ञेय्यमेव।
Ekūnapaññāsamavagge paṭhamāpadānaṃ suviññeyyameva.
१४. दुतियापदाने अधिच्चुप्पत्तिका बुद्धाति अधिच्चेन अकारणेन उप्पत्तिका सयम्भूता, अञ्ञेहि देवब्रह्ममारादीहि उपदेसदायकेहि रहिता सयम्भूञाणेन उप्पन्ना जाता पातुभूताति अत्थो।
14. Dutiyāpadāne adhiccuppattikā buddhāti adhiccena akāraṇena uppattikā sayambhūtā, aññehi devabrahmamārādīhi upadesadāyakehi rahitā sayambhūñāṇena uppannā jātā pātubhūtāti attho.
१६. ओदुम्बरिकपुप्फं वाति उदुम्बररुक्खे पुप्फं दुल्लभं दुल्लभुप्पत्तिकं इव। चन्दम्हि ससकं यथाति चन्दमण्डले ससलेखाय रूपं दुल्लभं यथा। वायसानं यथा खीरन्ति काकानं निच्चं रत्तिन्दिवं खुद्दापीळितभावेन खीरं दुल्लभं यथा, एवं दुल्लभं लोकनायकं चतुरासङ्ख्येय्यं वा अट्ठासङ्ख्येय्यं वा सोळसासङ्ख्येय्यं वा कप्पसतसहस्सं पारमियो पूरेत्वा बुद्धभावतो दुल्लभो लोकनायकोति अत्थो।
16.Odumbarikapupphaṃ vāti udumbararukkhe pupphaṃ dullabhaṃ dullabhuppattikaṃ iva. Candamhi sasakaṃ yathāti candamaṇḍale sasalekhāya rūpaṃ dullabhaṃ yathā. Vāyasānaṃ yathā khīranti kākānaṃ niccaṃ rattindivaṃ khuddāpīḷitabhāvena khīraṃ dullabhaṃ yathā, evaṃ dullabhaṃ lokanāyakaṃ caturāsaṅkhyeyyaṃ vā aṭṭhāsaṅkhyeyyaṃ vā soḷasāsaṅkhyeyyaṃ vā kappasatasahassaṃ pāramiyo pūretvā buddhabhāvato dullabho lokanāyakoti attho.
३०. ततियापदाने मधुं भिसेहि सवतीति पोक्खरमधुपदुमकेसरेहि सवति पग्घरति। खीरं सप्पिं मुळालिभीति खीरञ्च सप्पिरसञ्च पदुममुळालेहि सवति पग्घरति। तस्मा तदुभयं मम सन्तकं बुद्धो पटिग्गण्हतूति अत्थो।
30. Tatiyāpadāne madhuṃ bhisehi savatīti pokkharamadhupadumakesarehi savati paggharati. Khīraṃ sappiṃ muḷālibhīti khīrañca sappirasañca padumamuḷālehi savati paggharati. Tasmā tadubhayaṃ mama santakaṃ buddho paṭiggaṇhatūti attho.
चतुत्थपञ्चमछट्ठापदानानि उत्तानानेव।
Catutthapañcamachaṭṭhāpadānāni uttānāneva.
११९. सत्तमापदाने चत्तालीसदिजापि चाति द्विक्खत्तुं जाताति दिजा। कुमारवये उट्ठितदन्तानं पतितत्ता पुन उट्ठितदन्ता दिजा, ते च दन्ता। ब्याकरणञ्च हेट्ठा निदानकथायं वुत्तमेव।
119. Sattamāpadāne cattālīsadijāpi cāti dvikkhattuṃ jātāti dijā. Kumāravaye uṭṭhitadantānaṃ patitattā puna uṭṭhitadantā dijā, te ca dantā. Byākaraṇañca heṭṭhā nidānakathāyaṃ vuttameva.
अट्ठमापदानं उत्तानमेवाति।
Aṭṭhamāpadānaṃ uttānamevāti.
१७१. नवमापदाने तदाहं माणवो आसिन्ति यदा सुमेधपण्डितो दीपङ्करभगवतो सन्तिका ब्याकरणं लभि, तदा अहं मेघो नाम ब्राह्मणमाणवो हुत्वा सुमेधतापसेन सह इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा सिक्खापदेसु सिक्खितो केनचि पापसहायेन संसट्ठो संसग्गदोसेन पापवितक्कादिवसं गतो मातुघातकम्मवसेन नरके अग्गिजालादिदुक्खमनुभवित्वा ततो चुतो समुद्दे तिमिङ्गलमहामच्छो हुत्वा निब्बत्तो, समुद्दमज्झे गच्छन्तं महानावं गिलितुकामो गतो। दिस्वा मं वाणिजा भीता ‘‘अहो गोतमो भगवा’’ति सद्दमकंसु। अथ महामच्छो पुब्बवासनावसेन बुद्धगारवं उप्पादेत्वा ततो चुतो सावत्थियं विभवसम्पन्ने ब्राह्मणकुले निब्बत्तो सद्धो पसन्नो सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा पब्बजित्वा सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणित्वा दिवसस्स तिक्खत्तुं उपट्ठानं गन्त्वा सरमानो वन्दति। तदा भगवा ‘‘चिरं धम्मरुची’’ति मं आह।
171. Navamāpadāne tadāhaṃ māṇavo āsinti yadā sumedhapaṇḍito dīpaṅkarabhagavato santikā byākaraṇaṃ labhi, tadā ahaṃ megho nāma brāhmaṇamāṇavo hutvā sumedhatāpasena saha isipabbajjaṃ pabbajitvā sikkhāpadesu sikkhito kenaci pāpasahāyena saṃsaṭṭho saṃsaggadosena pāpavitakkādivasaṃ gato mātughātakammavasena narake aggijālādidukkhamanubhavitvā tato cuto samudde timiṅgalamahāmaccho hutvā nibbatto, samuddamajjhe gacchantaṃ mahānāvaṃ gilitukāmo gato. Disvā maṃ vāṇijā bhītā ‘‘aho gotamo bhagavā’’ti saddamakaṃsu. Atha mahāmaccho pubbavāsanāvasena buddhagāravaṃ uppādetvā tato cuto sāvatthiyaṃ vibhavasampanne brāhmaṇakule nibbatto saddho pasanno satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇitvā divasassa tikkhattuṃ upaṭṭhānaṃ gantvā saramāno vandati. Tadā bhagavā ‘‘ciraṃ dhammarucī’’ti maṃ āha.
१८४. अथ सो थेरो ‘‘सुचिरं सतपुञ्ञलक्खण’’न्तिआदीहि गाथाहि थोमेसि। भन्ते, सतपुञ्ञलक्खणधर गोतम। पतिपुब्बेन विसुद्धपच्चयन्ति पुब्बे दीपङ्करपादमूले परिपुण्णपारमीपच्चयसम्भारो सुट्ठु चिरं कालं मया न दिट्ठो असीति अत्थो। अहमज्जसुपेक्खनन्ति अज्ज इमस्मिं दिवसे अहं सुपेक्खनं सुन्दरदस्सनं, सुन्दरदिट्ठं वा निरुपमं विग्गहं उपमारहितसरीरं गोतमं वत एकन्तेन पस्सामि दक्खामीति अत्थो।
184. Atha so thero ‘‘suciraṃ satapuññalakkhaṇa’’ntiādīhi gāthāhi thomesi. Bhante, satapuññalakkhaṇadhara gotama. Patipubbena visuddhapaccayanti pubbe dīpaṅkarapādamūle paripuṇṇapāramīpaccayasambhāro suṭṭhu ciraṃ kālaṃ mayā na diṭṭho asīti attho. Ahamajjasupekkhananti ajja imasmiṃ divase ahaṃ supekkhanaṃ sundaradassanaṃ, sundaradiṭṭhaṃ vā nirupamaṃ viggahaṃ upamārahitasarīraṃ gotamaṃ vata ekantena passāmi dakkhāmīti attho.
१८५-१८६. सुचिरं विहततमो मयाति विसेसेन हततमो विद्धंसितमोहो त्वं मयापि सुट्ठु चिरं थोमितोति अत्थो। सुचिरक्खेन नदी विसोसिताति एसा तण्हानदी सुन्दररक्खेन गोपनेन विसेसेन सोसिता, अभब्बुप्पत्तिकता तयाति अत्थो। सुचिरं अमलं विसोधितन्ति सुट्ठु चिरं दीघेन अद्धुना अमलं निब्बानं विसेसेन सोधितं, सुट्ठु कतं अधिगतं तयाति अत्थो। नयनं ञाणमयं महामुने। चिरकालसमङ्गितोति महामुने महासमण ञाणमयं नयनं दिब्बचक्खुं चिरकालं समधिगतो सम्पत्तो त्वन्ति अत्थो। अविनट्ठो पुनरन्तरन्ति अहं पुन अन्तरं अन्तराभवे मज्झे परिनट्ठो परिहीनो अहोसिन्ति अत्थो। पुनरज्जसमागतो तयाति अज्ज इमस्मिं काले तया सद्धिं पुनपि समागतो एकीभूतो सह वसामीति अत्थो। न हि नस्सन्ति कतानि गोतमाति गोतम सब्बञ्ञुबुद्ध, तया सद्धिं कतानि समागमादीनि न हि नस्सन्ति याव खन्धपरिनिब्बाना न विना भविस्सन्तीति अत्थो। सेसं उत्तानमेवाति।
185-186.Suciraṃ vihatatamo mayāti visesena hatatamo viddhaṃsitamoho tvaṃ mayāpi suṭṭhu ciraṃ thomitoti attho. Sucirakkhena nadī visositāti esā taṇhānadī sundararakkhena gopanena visesena sositā, abhabbuppattikatā tayāti attho. Suciraṃ amalaṃ visodhitanti suṭṭhu ciraṃ dīghena addhunā amalaṃ nibbānaṃ visesena sodhitaṃ, suṭṭhu kataṃ adhigataṃ tayāti attho. Nayanaṃ ñāṇamayaṃ mahāmune. Cirakālasamaṅgitoti mahāmune mahāsamaṇa ñāṇamayaṃ nayanaṃ dibbacakkhuṃ cirakālaṃ samadhigato sampatto tvanti attho. Avinaṭṭho punarantaranti ahaṃ puna antaraṃ antarābhave majjhe parinaṭṭho parihīno ahosinti attho. Punarajjasamāgato tayāti ajja imasmiṃ kāle tayā saddhiṃ punapi samāgato ekībhūto saha vasāmīti attho. Na hi nassanti katāni gotamāti gotama sabbaññubuddha, tayā saddhiṃ katāni samāgamādīni na hi nassanti yāva khandhaparinibbānā na vinā bhavissantīti attho. Sesaṃ uttānamevāti.
धम्मरुचियत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Dhammaruciyattheraapadānavaṇṇanā samattā.
दसमापदानं सुविञ्ञेय्यमेवाति।
Dasamāpadānaṃ suviññeyyamevāti.
एकूनपञ्ञासमवग्गवण्णना समत्ता।
Ekūnapaññāsamavaggavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi
२. बुद्धसञ्ञकत्थेरअपदानं • 2. Buddhasaññakattheraapadānaṃ
३. भिसदायकत्थेरअपदानं • 3. Bhisadāyakattheraapadānaṃ
७. पुलिनुप्पादकत्थेरअपदानं • 7. Pulinuppādakattheraapadānaṃ
९. धम्मरुचियत्थेरअपदानं • 9. Dhammaruciyattheraapadānaṃ
