| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
(९) ४. मचलवग्गो
(9) 4. Macalavaggo
१-६. पाणातिपातसुत्तादिवण्णना
1-6. Pāṇātipātasuttādivaṇṇanā
८१-८६. चतुत्थस्स पठमादीनि उत्तानत्थानेव। पञ्चमे (सं॰ नि॰ टी॰ १.१.१३२) ‘‘नीचे कुले पच्चाजातो’’तिआदिकेन अप्पकासभावेन तमतीति तमो, तेन तमेन युत्तोति तमो पुग्गलो वुच्चति। तथा हि तंयोगतो पुग्गलस्स तब्बोहारो यथा ‘‘मच्छेरयोगतो मच्छरो’’ति, तस्मा तमोति अप्पकासभावेन तमो तमभूतो अन्धकारं विय जातो, अन्धकारत्तं वा पत्तोति अत्थो। वुत्तलक्खणं तममेव परम्परतो अयनं गति निट्ठा एतस्साति तमपरायणो। उभयेनपि तमग्गहणेन खन्धतमो कथितो, न अन्धकारतमो। खन्धतमोति च सम्पत्तिरहिता खन्धपवत्तियेव दट्ठब्बा। ‘‘उच्चे कुले पच्चाजातो’’तिआदिकेन पकासभावेन जोतेतीति जोति, तेन जोतिनायुत्तोतिआदि सब्बं वुत्तनयेन वेदितब्बं। इतरे द्वेति जोतितमपरायणो, जोतिजोतिपरायणोति इतरे द्वे पुग्गले।
81-86. Catutthassa paṭhamādīni uttānatthāneva. Pañcame (saṃ. ni. ṭī. 1.1.132) ‘‘nīce kule paccājāto’’tiādikena appakāsabhāvena tamatīti tamo, tena tamena yuttoti tamo puggalo vuccati. Tathā hi taṃyogato puggalassa tabbohāro yathā ‘‘maccherayogato maccharo’’ti, tasmā tamoti appakāsabhāvena tamo tamabhūto andhakāraṃ viya jāto, andhakārattaṃ vā pattoti attho. Vuttalakkhaṇaṃ tamameva paramparato ayanaṃ gati niṭṭhā etassāti tamaparāyaṇo. Ubhayenapi tamaggahaṇena khandhatamo kathito, na andhakāratamo. Khandhatamoti ca sampattirahitā khandhapavattiyeva daṭṭhabbā. ‘‘Ucce kule paccājāto’’tiādikena pakāsabhāvena jotetīti joti, tena jotināyuttotiādi sabbaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Itare dveti jotitamaparāyaṇo, jotijotiparāyaṇoti itare dve puggale.
वेणुवेत्तादिविलीवेहि पेळभाजनादिकारका विलीवकारका। मिगमच्छादीनं निसादनतो नेसादा, मागविकमच्छबन्धादयो। रथेसु चम्मेन नहणकरणतो रथकारा, चम्मकारा। पुइति करीसस्स नामं, तं कुसेन्ति अपनेन्तीति पुक्कुसा, पुप्फछड्डका। दुब्बण्णोति विरूपो। ओकोटिमकोति आरोहाभावेन हेट्ठिमको, रस्सकायोति अत्थो। तेनाह ‘‘लकुण्डको’’ति। लकु विय घटिका विय डेति पवत्ततीति लकुण्डको, रस्सो। कणति निमीलतीति काणो। तं पनस्स निमीलनं एकेन अक्खिना द्वीहिपि वाति आह ‘‘एकच्छिकाणो वा उभयच्छिकाणो वा’’ति। कुणनं कुणो, हत्थवेकल्लं, सो एतस्स अत्थीति कुणी। खञ्जो वुच्चति पादविकलो। हेट्ठिमकायसङ्खातो सरीरस्स पक्खो पदेसो हतो अस्साति पक्खहतो। तेनाह ‘‘पीठसप्पी’’ति। पदीपे पदीपने एतब्बं नेतब्बन्ति पदीपेय्यं, तेलकपालादिउपकरणं। वुत्तन्ति अट्ठकथायं वुत्तं।
Veṇuvettādivilīvehi peḷabhājanādikārakā vilīvakārakā. Migamacchādīnaṃ nisādanato nesādā, māgavikamacchabandhādayo. Rathesu cammena nahaṇakaraṇato rathakārā, cammakārā. Puiti karīsassa nāmaṃ, taṃ kusenti apanentīti pukkusā, pupphachaḍḍakā. Dubbaṇṇoti virūpo. Okoṭimakoti ārohābhāvena heṭṭhimako, rassakāyoti attho. Tenāha ‘‘lakuṇḍako’’ti. Laku viya ghaṭikā viya ḍeti pavattatīti lakuṇḍako, rasso. Kaṇati nimīlatīti kāṇo. Taṃ panassa nimīlanaṃ ekena akkhinā dvīhipi vāti āha ‘‘ekacchikāṇo vā ubhayacchikāṇo vā’’ti. Kuṇanaṃ kuṇo, hatthavekallaṃ, so etassa atthīti kuṇī. Khañjo vuccati pādavikalo. Heṭṭhimakāyasaṅkhāto sarīrassa pakkho padeso hato assāti pakkhahato. Tenāha ‘‘pīṭhasappī’’ti. Padīpe padīpane etabbaṃ netabbanti padīpeyyaṃ, telakapālādiupakaraṇaṃ. Vuttanti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
आगमनविपत्तीति आगमनट्ठानवसेन विपत्ति ‘‘आगमो एत्था’’ति कत्वा। पुब्बुप्पन्नपच्चयविपत्तीति पठमुप्पन्नपच्चयवसेन विपरावत्ति। चण्डालादिसभावा हिस्स मातापितरो पठमुप्पन्नपच्चयो। पवत्तपच्चयविपत्तीति पवत्ते सुखपच्चयविपत्ति। तादिसे निहीनकुले उप्पन्नोपि कोचि विभवसम्पन्नो सिया, अयं पन दुग्गतो दुरूपो। आजीवुपायविपत्तीति आजीवनुपायवसेन विपत्ति। सुखेन हि जीविकं पवत्तेतुं उपायभूता हत्थिसिप्पादयो इमस्स नत्थि, पुप्फछड्डनसिलाकोट्टनादिकम्मं पन कत्वा जीविकं पवत्तेति। तेनाह ‘‘कसिरवुत्तिके’’ति। अत्तभावविपत्तीति उपधिविपत्ति। दुक्खकारणसमायोगोति कायिकचेतसिकदुक्खुप्पत्तिया पच्चयसमोधानं। सुखकारणविपत्तीति सुखपच्चयपरिहानि। उपभोगविपत्तीति उपभोगसुखस्स विनासो अनुपलद्धि। जोति चेव जोतिपरायणभावो च सुक्कपक्खो। छट्ठं उत्तानमेव।
Āgamanavipattīti āgamanaṭṭhānavasena vipatti ‘‘āgamo etthā’’ti katvā. Pubbuppannapaccayavipattīti paṭhamuppannapaccayavasena viparāvatti. Caṇḍālādisabhāvā hissa mātāpitaro paṭhamuppannapaccayo. Pavattapaccayavipattīti pavatte sukhapaccayavipatti. Tādise nihīnakule uppannopi koci vibhavasampanno siyā, ayaṃ pana duggato durūpo. Ājīvupāyavipattīti ājīvanupāyavasena vipatti. Sukhena hi jīvikaṃ pavattetuṃ upāyabhūtā hatthisippādayo imassa natthi, pupphachaḍḍanasilākoṭṭanādikammaṃ pana katvā jīvikaṃ pavatteti. Tenāha ‘‘kasiravuttike’’ti. Attabhāvavipattīti upadhivipatti. Dukkhakāraṇasamāyogoti kāyikacetasikadukkhuppattiyā paccayasamodhānaṃ. Sukhakāraṇavipattīti sukhapaccayaparihāni. Upabhogavipattīti upabhogasukhassa vināso anupaladdhi. Joti ceva jotiparāyaṇabhāvo ca sukkapakkho. Chaṭṭhaṃ uttānameva.
पाणातिपातसुत्तादिवण्णना निट्ठिता।
Pāṇātipātasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya
१. पाणातिपातसुत्तं • 1. Pāṇātipātasuttaṃ
२. मुसावादसुत्तं • 2. Musāvādasuttaṃ
३. अवण्णारहसुत्तं • 3. Avaṇṇārahasuttaṃ
४. कोधगरुसुत्तं • 4. Kodhagarusuttaṃ
५. तमोतमसुत्तं • 5. Tamotamasuttaṃ
६. ओणतोणतसुत्तं • 6. Oṇatoṇatasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
१-५. पाणातिपातादिसुत्तपञ्चकवण्णना • 1-5. Pāṇātipātādisuttapañcakavaṇṇanā
६. ओणतोणतसुत्तवण्णना • 6. Oṇatoṇatasuttavaṇṇanā
