| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
२६. पञ्चाबाधवत्थुकथा
26. Pañcābādhavatthukathā
८८. मगधेसूति एत्थ बहुवचनपदेन वुत्तत्ता जनपदस्स नामन्ति आह ‘‘मगधनामके जनपदे’’ति। अमनुस्सानञ्चाति मनुस्सेहि अञ्ञसत्तानञ्च। उस्सन्नसद्दो च उस्सदसद्दो च वुड्ढिप्पत्तपरियायोति आह ‘‘उस्सन्ना वुड्ढिप्पत्ता’’ति। ‘‘फातिप्पत्ता’’ति इमिना तमेवत्थं दस्सेति। तेहीति कुट्ठादीहि पञ्चहि आबाधेहि।
88.Magadhesūti ettha bahuvacanapadena vuttattā janapadassa nāmanti āha ‘‘magadhanāmake janapade’’ti. Amanussānañcāti manussehi aññasattānañca. Ussannasaddo ca ussadasaddo ca vuḍḍhippattapariyāyoti āha ‘‘ussannā vuḍḍhippattā’’ti. ‘‘Phātippattā’’ti iminā tamevatthaṃ dasseti. Tehīti kuṭṭhādīhi pañcahi ābādhehi.
तत्थाति कुट्ठादीसु पञ्चसु आबाधेसु। आबाधिकं आभुसो बाधति पीळेतीति आबाधो, अङ्गपच्चङ्गं कुटति छिन्दतीति कुट्ठं। ‘‘रत्तकुट्ठं वा’’तिआदीसु वासद्देन सेतकुट्ठादीनिपि सङ्गण्हाति। कीटिभ दद्दु खज्जु आदिप्पभेदम्पीति कीटिभो च दद्दु च खज्जु च कीटिभदद्दुखज्जुयो , ता आदयो येसं कुट्ठानन्ति कीटिभदद्दुखज्जुआदयो, तेसं पभेदो कीटिभदद्दु खज्जुआदिप्पभेदो, तम्पि। तत्थ कीटिभोति कीट इभोति पदविभागो कातब्बो। तत्थ कीटोति किमि। इमिना कीटकुलावकं ‘‘कीटो’’ति गहेतब्बं, कीटो वियाति कीटो, कुट्ठविसेसो। इभोति गजो। इमिना गजस्स सबलं ‘‘इभो’’ति गहेतब्बं। इभो वियाति इभो, कुट्ठविसेसो। कीटोयेव इभो कीटिभो, कुट्ठाबाधविसेसो, यं लोके ‘‘कुट्टाबाध विसेसो’’इति वोहरन्ति। दद्दूति कच्छु। सा हि सरीरं दंसति विदंसति, हिंसतीति वा दद्दुति वुच्चति। एकस्स दकारस्स रकारं कत्वा ‘‘दद्दु’’तिपि पाठो। यं लोके ‘‘प्वे?’’इति वोहरन्ति। खज्जूति कण्डुवनं। तञ्हि सरीरं खज्जति ब्यथति खदति, हिंसतीति वा खज्जूति वुच्चति। यं लोके ‘‘खज्ज’’इति वोहरन्ति। ‘‘कच्छू’’तिपि पाठो, सो अपाठो दद्दुसद्देन तस्स गहितत्ता। तन्ति कुट्ठं। पकतिपटिच्छन्नट्ठानेति पकतिया पटिच्छन्नट्ठाने, यथानिवत्थपारुतट्ठानेति अत्थो। इमिना विसेसतो पटिच्छन्नं निवत्तेति। अवड्ढनकपक्खे ठितं सचे होतीति योजना। पकतिवण्णेति =०७ पकतिछवियं। यथा अवणा छवि होति, तथाति अत्थो। इदं वणवत्थुं सन्धाय न वुत्तं।
Tatthāti kuṭṭhādīsu pañcasu ābādhesu. Ābādhikaṃ ābhuso bādhati pīḷetīti ābādho, aṅgapaccaṅgaṃ kuṭati chindatīti kuṭṭhaṃ. ‘‘Rattakuṭṭhaṃ vā’’tiādīsu vāsaddena setakuṭṭhādīnipi saṅgaṇhāti. Kīṭibha daddu khajju ādippabhedampīti kīṭibho ca daddu ca khajju ca kīṭibhadaddukhajjuyo , tā ādayo yesaṃ kuṭṭhānanti kīṭibhadaddukhajjuādayo, tesaṃ pabhedo kīṭibhadaddu khajjuādippabhedo, tampi. Tattha kīṭibhoti kīṭa ibhoti padavibhāgo kātabbo. Tattha kīṭoti kimi. Iminā kīṭakulāvakaṃ ‘‘kīṭo’’ti gahetabbaṃ, kīṭo viyāti kīṭo, kuṭṭhaviseso. Ibhoti gajo. Iminā gajassa sabalaṃ ‘‘ibho’’ti gahetabbaṃ. Ibho viyāti ibho, kuṭṭhaviseso. Kīṭoyeva ibho kīṭibho, kuṭṭhābādhaviseso, yaṃ loke ‘‘kuṭṭābādha viseso’’iti voharanti. Daddūti kacchu. Sā hi sarīraṃ daṃsati vidaṃsati, hiṃsatīti vā dadduti vuccati. Ekassa dakārassa rakāraṃ katvā ‘‘daddu’’tipi pāṭho. Yaṃ loke ‘‘pve?’’Iti voharanti. Khajjūti kaṇḍuvanaṃ. Tañhi sarīraṃ khajjati byathati khadati, hiṃsatīti vā khajjūti vuccati. Yaṃ loke ‘‘khajja’’iti voharanti. ‘‘Kacchū’’tipi pāṭho, so apāṭho daddusaddena tassa gahitattā. Tanti kuṭṭhaṃ. Pakatipaṭicchannaṭṭhāneti pakatiyā paṭicchannaṭṭhāne, yathānivatthapārutaṭṭhāneti attho. Iminā visesato paṭicchannaṃ nivatteti. Avaḍḍhanakapakkhe ṭhitaṃ sace hotīti yojanā. Pakativaṇṇeti =07 pakatichaviyaṃ. Yathā avaṇā chavi hoti, tathāti attho. Idaṃ vaṇavatthuṃ sandhāya na vuttaṃ.
मेदगण्डोति मेदो अस्मिं अत्थीति मेदो, गण्डति फोटो भवतीति गण्डो, मेदोयेव गण्डो मेदगण्डो। यं लोके ‘‘मेदगण्डोइति वोहरन्ति। कोलट्ठीति कोलं वुच्चति बदरफलं, तस्स अट्ठि कोलट्ठि। अवड्ढनकपक्खे ठिते सतीति योजना। सञ्छविन्ति संविज्जमानछविं, सञ्जातछविं वा। उण्णिगण्डाति उद्धं नमन्तीति उण्णियो, तायेव गण्डा उण्णिगण्डा। ये लोके ‘‘उण्णिगण्डा’’ इति वोहरन्ति। तत्थ तत्थाति तस्मिं तस्मिं सरीरपदेसे। खीरपीळकाति खीरं एत्थ अत्थीति खीरा, ता एव पीळका खीरपीळका। या लोके ‘‘खीरपीळका’’ इति च इति च वोहरन्ति। तासूति पीळकासु। खीरपीळका नाम गण्डा होन्तीति सम्बन्धो। खरपीळकाति खरसभावा पीळका। खरसभावत्ता तेन सत्ता मरणम्पि गच्छन्ति, मरणमत्तम्पि दुक्खं। या लोके इति ‘‘खीरपीळका’’ वोहरन्ति। पदुमकण्णिका नाम गण्डा होन्तीति सम्बन्धो। पदुमस्स कण्णिका विय पदुमकण्णिका। या लोके ‘‘पदुमकण्णिका’’इति वोहरन्ति। सासपबीजका नाम गण्डाति सम्बन्धो। सासपस्स बीजं पमाणमेतासन्ति सासपबीजका। या लोके ‘‘सासपबीजका’’ इति वोहरन्ति। ता सब्बाति सब्बा ता पीळका, गण्डजातियो वा। तासूति पीळकासु, गण्डजातीसु वा।
Medagaṇḍoti medo asmiṃ atthīti medo, gaṇḍati phoṭo bhavatīti gaṇḍo, medoyeva gaṇḍo medagaṇḍo. Yaṃ loke ‘‘medagaṇḍoiti voharanti. Kolaṭṭhīti kolaṃ vuccati badaraphalaṃ, tassa aṭṭhi kolaṭṭhi. Avaḍḍhanakapakkhe ṭhite satīti yojanā. Sañchavinti saṃvijjamānachaviṃ, sañjātachaviṃ vā. Uṇṇigaṇḍāti uddhaṃ namantīti uṇṇiyo, tāyeva gaṇḍā uṇṇigaṇḍā. Ye loke ‘‘uṇṇigaṇḍā’’ iti voharanti. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ sarīrapadese. Khīrapīḷakāti khīraṃ ettha atthīti khīrā, tā eva pīḷakā khīrapīḷakā. Yā loke ‘‘khīrapīḷakā’’ iti ca iti ca voharanti. Tāsūti pīḷakāsu. Khīrapīḷakā nāma gaṇḍā hontīti sambandho. Kharapīḷakāti kharasabhāvā pīḷakā. Kharasabhāvattā tena sattā maraṇampi gacchanti, maraṇamattampi dukkhaṃ. Yā loke iti ‘‘khīrapīḷakā’’ voharanti. Padumakaṇṇikā nāma gaṇḍā hontīti sambandho. Padumassa kaṇṇikā viya padumakaṇṇikā. Yā loke ‘‘padumakaṇṇikā’’iti voharanti. Sāsapabījakā nāma gaṇḍāti sambandho. Sāsapassa bījaṃ pamāṇametāsanti sāsapabījakā. Yā loke ‘‘sāsapabījakā’’ iti voharanti. Tā sabbāti sabbā tā pīḷakā, gaṇḍajātiyo vā. Tāsūti pīḷakāsu, gaṇḍajātīsu vā.
पदुमपुण्डरीकपत्तवण्णन्ति पदुमं नाम रत्तं, पुण्डरीकं नाम सेतं, तेसं पुप्फपत्तस्स वण्णं विय वण्णमेतस्साति पदुमपुण्डरीकपत्तवण्णं, सङ्खकुट्ठं। यं लोके ‘‘पदुमपुण्डरीकपत्तवण्णं, सङ्खकुट्ठं’’ इति वोहरन्ति। येनाति कुट्ठेन। गुन्नं सरीरं सबलं विय मनुस्सानं सरीरं सबलं होतीति योजना। तस्मिन्ति किलासे। सोसब्याधीति खयरोगो। सो हि यस्मा मंसलोहितादीनि सोसापेति, तस्मा सोसोति वुच्चति। यं लोके ‘‘सांस’’ इति च ‘‘सोसब्याधि’’ इति च वोहरन्ति। तस्मिन्ति सोसब्याधिम्हि। अपमारोति अपस्मारो। सो हि सारतो अपगतत्ता ‘‘अपमारो’’ति वुच्चति सकारस्स मकारं कत्वा। यं लोके ‘‘अपमार’’ इति च ‘‘अरू?’’इति च वोहरन्ति। तत्थाति द्वीसु उम्मादेसु। आधारे चेतं भुम्मवचनं। दुत्तिकिच्छो होतीति सम्बन्धो।
Padumapuṇḍarīkapattavaṇṇanti padumaṃ nāma rattaṃ, puṇḍarīkaṃ nāma setaṃ, tesaṃ pupphapattassa vaṇṇaṃ viya vaṇṇametassāti padumapuṇḍarīkapattavaṇṇaṃ, saṅkhakuṭṭhaṃ. Yaṃ loke ‘‘padumapuṇḍarīkapattavaṇṇaṃ, saṅkhakuṭṭhaṃ’’ iti voharanti. Yenāti kuṭṭhena. Gunnaṃ sarīraṃ sabalaṃ viya manussānaṃ sarīraṃ sabalaṃ hotīti yojanā. Tasminti kilāse. Sosabyādhīti khayarogo. So hi yasmā maṃsalohitādīni sosāpeti, tasmā sosoti vuccati. Yaṃ loke ‘‘sāṃsa’’ iti ca ‘‘sosabyādhi’’ iti ca voharanti. Tasminti sosabyādhimhi. Apamāroti apasmāro. So hi sārato apagatattā ‘‘apamāro’’ti vuccati sakārassa makāraṃ katvā. Yaṃ loke ‘‘apamāra’’ iti ca ‘‘arū?’’Iti ca voharanti. Tatthāti dvīsu ummādesu. Ādhāre cetaṃ bhummavacanaṃ. Duttikiccho hotīti sambandho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / २६. पञ्चाबाधवत्थु • 26. Pañcābādhavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / पञ्चाबाधवत्थुकथा • Pañcābādhavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पञ्चाबाधवत्थुकथावण्णना • Pañcābādhavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पञ्चाबाधवत्थुकथावण्णना • Pañcābādhavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पञ्चाबाधवत्थुकथावण्णना • Pañcābādhavatthukathāvaṇṇanā
