| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๒๖. ปญฺจาพาธวตฺถุกถา
26. Pañcābādhavatthukathā
๘๘. มคเธสูติ เอตฺถ พหุวจนปเทน วุตฺตตฺตา ชนปทสฺส นามนฺติ อาห ‘‘มคธนามเก ชนปเท’’ติฯ อมนุสฺสานญฺจาติ มนุเสฺสหิ อญฺญสตฺตานญฺจฯ อุสฺสนฺนสโทฺท จ อุสฺสทสโทฺท จ วุฑฺฒิปฺปตฺตปริยาโยติ อาห ‘‘อุสฺสนฺนา วุฑฺฒิปฺปตฺตา’’ติฯ ‘‘ผาติปฺปตฺตา’’ติ อิมินา ตเมวตฺถํ ทเสฺสติฯ เตหีติ กุฎฺฐาทีหิ ปญฺจหิ อาพาเธหิฯ
88.Magadhesūti ettha bahuvacanapadena vuttattā janapadassa nāmanti āha ‘‘magadhanāmake janapade’’ti. Amanussānañcāti manussehi aññasattānañca. Ussannasaddo ca ussadasaddo ca vuḍḍhippattapariyāyoti āha ‘‘ussannā vuḍḍhippattā’’ti. ‘‘Phātippattā’’ti iminā tamevatthaṃ dasseti. Tehīti kuṭṭhādīhi pañcahi ābādhehi.
ตตฺถาติ กุฎฺฐาทีสุ ปญฺจสุ อาพาเธสุฯ อาพาธิกํ อาภุโส พาธติ ปีเฬตีติ อาพาโธ, องฺคปจฺจงฺคํ กุฎติ ฉินฺทตีติ กุฎฺฐํฯ ‘‘รตฺตกุฎฺฐํ วา’’ติอาทีสุ วาสเทฺทน เสตกุฎฺฐาทีนิปิ สงฺคณฺหาติฯ กีฎิภ ททฺทุ ขชฺชุ อาทิปฺปเภทมฺปีติ กีฎิโภ จ ททฺทุ จ ขชฺชุ จ กีฎิภททฺทุขชฺชุโย , ตา อาทโย เยสํ กุฎฺฐานนฺติ กีฎิภททฺทุขชฺชุอาทโย, เตสํ ปเภโท กีฎิภททฺทุ ขชฺชุอาทิปฺปเภโท, ตมฺปิฯ ตตฺถ กีฎิโภติ กีฎ อิโภติ ปทวิภาโค กาตโพฺพฯ ตตฺถ กีโฎติ กิมิฯ อิมินา กีฎกุลาวกํ ‘‘กีโฎ’’ติ คเหตพฺพํ, กีโฎ วิยาติ กีโฎ, กุฎฺฐวิเสโสฯ อิโภติ คโชฯ อิมินา คชสฺส สพลํ ‘‘อิโภ’’ติ คเหตพฺพํฯ อิโภ วิยาติ อิโภ, กุฎฺฐวิเสโสฯ กีโฎเยว อิโภ กีฎิโภ, กุฎฺฐาพาธวิเสโส, ยํ โลเก ‘‘กุฎฺฎาพาธ วิเสโส’’อิติ โวหรนฺติฯ ททฺทูติ กจฺฉุฯ สา หิ สรีรํ ทํสติ วิทํสติ, หิํสตีติ วา ททฺทุติ วุจฺจติฯ เอกสฺส ทการสฺส รการํ กตฺวา ‘‘ททฺทุ’’ติปิ ปาโฐฯ ยํ โลเก ‘‘เปฺว?’’อิติ โวหรนฺติฯ ขชฺชูติ กณฺฑุวนํฯ ตญฺหิ สรีรํ ขชฺชติ พฺยถติ ขทติ, หิํสตีติ วา ขชฺชูติ วุจฺจติฯ ยํ โลเก ‘‘ขชฺช’’อิติ โวหรนฺติฯ ‘‘กจฺฉู’’ติปิ ปาโฐ, โส อปาโฐ ททฺทุสเทฺทน ตสฺส คหิตตฺตาฯ ตนฺติ กุฎฺฐํฯ ปกติปฎิจฺฉนฺนฎฺฐาเนติ ปกติยา ปฎิจฺฉนฺนฎฺฐาเน, ยถานิวตฺถปารุตฎฺฐาเนติ อโตฺถฯ อิมินา วิเสสโต ปฎิจฺฉนฺนํ นิวเตฺตติฯ อวฑฺฒนกปเกฺข ฐิตํ สเจ โหตีติ โยชนาฯ ปกติวเณฺณติ =๐๗ ปกติฉวิยํฯ ยถา อวณา ฉวิ โหติ, ตถาติ อโตฺถฯ อิทํ วณวตฺถุํ สนฺธาย น วุตฺตํฯ
Tatthāti kuṭṭhādīsu pañcasu ābādhesu. Ābādhikaṃ ābhuso bādhati pīḷetīti ābādho, aṅgapaccaṅgaṃ kuṭati chindatīti kuṭṭhaṃ. ‘‘Rattakuṭṭhaṃ vā’’tiādīsu vāsaddena setakuṭṭhādīnipi saṅgaṇhāti. Kīṭibha daddu khajju ādippabhedampīti kīṭibho ca daddu ca khajju ca kīṭibhadaddukhajjuyo , tā ādayo yesaṃ kuṭṭhānanti kīṭibhadaddukhajjuādayo, tesaṃ pabhedo kīṭibhadaddu khajjuādippabhedo, tampi. Tattha kīṭibhoti kīṭa ibhoti padavibhāgo kātabbo. Tattha kīṭoti kimi. Iminā kīṭakulāvakaṃ ‘‘kīṭo’’ti gahetabbaṃ, kīṭo viyāti kīṭo, kuṭṭhaviseso. Ibhoti gajo. Iminā gajassa sabalaṃ ‘‘ibho’’ti gahetabbaṃ. Ibho viyāti ibho, kuṭṭhaviseso. Kīṭoyeva ibho kīṭibho, kuṭṭhābādhaviseso, yaṃ loke ‘‘kuṭṭābādha viseso’’iti voharanti. Daddūti kacchu. Sā hi sarīraṃ daṃsati vidaṃsati, hiṃsatīti vā dadduti vuccati. Ekassa dakārassa rakāraṃ katvā ‘‘daddu’’tipi pāṭho. Yaṃ loke ‘‘pve?’’Iti voharanti. Khajjūti kaṇḍuvanaṃ. Tañhi sarīraṃ khajjati byathati khadati, hiṃsatīti vā khajjūti vuccati. Yaṃ loke ‘‘khajja’’iti voharanti. ‘‘Kacchū’’tipi pāṭho, so apāṭho daddusaddena tassa gahitattā. Tanti kuṭṭhaṃ. Pakatipaṭicchannaṭṭhāneti pakatiyā paṭicchannaṭṭhāne, yathānivatthapārutaṭṭhāneti attho. Iminā visesato paṭicchannaṃ nivatteti. Avaḍḍhanakapakkhe ṭhitaṃ sace hotīti yojanā. Pakativaṇṇeti =07 pakatichaviyaṃ. Yathā avaṇā chavi hoti, tathāti attho. Idaṃ vaṇavatthuṃ sandhāya na vuttaṃ.
เมทคโณฺฑติ เมโท อสฺมิํ อตฺถีติ เมโท, คณฺฑติ โผโฎ ภวตีติ คโณฺฑ, เมโทเยว คโณฺฑ เมทคโณฺฑฯ ยํ โลเก ‘‘เมทคโณฺฑอิติ โวหรนฺติฯ โกลฎฺฐีติ โกลํ วุจฺจติ พทรผลํ, ตสฺส อฎฺฐิ โกลฎฺฐิฯ อวฑฺฒนกปเกฺข ฐิเต สตีติ โยชนาฯ สญฺฉวินฺติ สํวิชฺชมานฉวิํ, สญฺชาตฉวิํ วาฯ อุณฺณิคณฺฑาติ อุทฺธํ นมนฺตีติ อุณฺณิโย, ตาเยว คณฺฑา อุณฺณิคณฺฑาฯ เย โลเก ‘‘อุณฺณิคณฺฑา’’ อิติ โวหรนฺติฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ สรีรปเทเสฯ ขีรปีฬกาติ ขีรํ เอตฺถ อตฺถีติ ขีรา, ตา เอว ปีฬกา ขีรปีฬกาฯ ยา โลเก ‘‘ขีรปีฬกา’’ อิติ จ อิติ จ โวหรนฺติฯ ตาสูติ ปีฬกาสุฯ ขีรปีฬกา นาม คณฺฑา โหนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ขรปีฬกาติ ขรสภาวา ปีฬกาฯ ขรสภาวตฺตา เตน สตฺตา มรณมฺปิ คจฺฉนฺติ, มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํฯ ยา โลเก อิติ ‘‘ขีรปีฬกา’’ โวหรนฺติฯ ปทุมกณฺณิกา นาม คณฺฑา โหนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ปทุมสฺส กณฺณิกา วิย ปทุมกณฺณิกาฯ ยา โลเก ‘‘ปทุมกณฺณิกา’’อิติ โวหรนฺติฯ สาสปพีชกา นาม คณฺฑาติ สมฺพโนฺธฯ สาสปสฺส พีชํ ปมาณเมตาสนฺติ สาสปพีชกาฯ ยา โลเก ‘‘สาสปพีชกา’’ อิติ โวหรนฺติฯ ตา สพฺพาติ สพฺพา ตา ปีฬกา, คณฺฑชาติโย วาฯ ตาสูติ ปีฬกาสุ, คณฺฑชาตีสุ วาฯ
Medagaṇḍoti medo asmiṃ atthīti medo, gaṇḍati phoṭo bhavatīti gaṇḍo, medoyeva gaṇḍo medagaṇḍo. Yaṃ loke ‘‘medagaṇḍoiti voharanti. Kolaṭṭhīti kolaṃ vuccati badaraphalaṃ, tassa aṭṭhi kolaṭṭhi. Avaḍḍhanakapakkhe ṭhite satīti yojanā. Sañchavinti saṃvijjamānachaviṃ, sañjātachaviṃ vā. Uṇṇigaṇḍāti uddhaṃ namantīti uṇṇiyo, tāyeva gaṇḍā uṇṇigaṇḍā. Ye loke ‘‘uṇṇigaṇḍā’’ iti voharanti. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ sarīrapadese. Khīrapīḷakāti khīraṃ ettha atthīti khīrā, tā eva pīḷakā khīrapīḷakā. Yā loke ‘‘khīrapīḷakā’’ iti ca iti ca voharanti. Tāsūti pīḷakāsu. Khīrapīḷakā nāma gaṇḍā hontīti sambandho. Kharapīḷakāti kharasabhāvā pīḷakā. Kharasabhāvattā tena sattā maraṇampi gacchanti, maraṇamattampi dukkhaṃ. Yā loke iti ‘‘khīrapīḷakā’’ voharanti. Padumakaṇṇikā nāma gaṇḍā hontīti sambandho. Padumassa kaṇṇikā viya padumakaṇṇikā. Yā loke ‘‘padumakaṇṇikā’’iti voharanti. Sāsapabījakā nāma gaṇḍāti sambandho. Sāsapassa bījaṃ pamāṇametāsanti sāsapabījakā. Yā loke ‘‘sāsapabījakā’’ iti voharanti. Tā sabbāti sabbā tā pīḷakā, gaṇḍajātiyo vā. Tāsūti pīḷakāsu, gaṇḍajātīsu vā.
ปทุมปุณฺฑรีกปตฺตวณฺณนฺติ ปทุมํ นาม รตฺตํ, ปุณฺฑรีกํ นาม เสตํ, เตสํ ปุปฺผปตฺตสฺส วณฺณํ วิย วณฺณเมตสฺสาติ ปทุมปุณฺฑรีกปตฺตวณฺณํ, สงฺขกุฎฺฐํฯ ยํ โลเก ‘‘ปทุมปุณฺฑรีกปตฺตวณฺณํ, สงฺขกุฎฺฐํ’’ อิติ โวหรนฺติฯ เยนาติ กุเฎฺฐนฯ คุนฺนํ สรีรํ สพลํ วิย มนุสฺสานํ สรีรํ สพลํ โหตีติ โยชนาฯ ตสฺมินฺติ กิลาเสฯ โสสพฺยาธีติ ขยโรโคฯ โส หิ ยสฺมา มํสโลหิตาทีนิ โสสาเปติ, ตสฺมา โสโสติ วุจฺจติฯ ยํ โลเก ‘‘สาํส’’ อิติ จ ‘‘โสสพฺยาธิ’’ อิติ จ โวหรนฺติฯ ตสฺมินฺติ โสสพฺยาธิมฺหิฯ อปมาโรติ อปสฺมาโรฯ โส หิ สารโต อปคตตฺตา ‘‘อปมาโร’’ติ วุจฺจติ สการสฺส มการํ กตฺวาฯ ยํ โลเก ‘‘อปมาร’’ อิติ จ ‘‘อรู?’’อิติ จ โวหรนฺติฯ ตตฺถาติ ทฺวีสุ อุมฺมาเทสุฯ อาธาเร เจตํ ภุมฺมวจนํฯ ทุตฺติกิโจฺฉ โหตีติ สมฺพโนฺธฯ
Padumapuṇḍarīkapattavaṇṇanti padumaṃ nāma rattaṃ, puṇḍarīkaṃ nāma setaṃ, tesaṃ pupphapattassa vaṇṇaṃ viya vaṇṇametassāti padumapuṇḍarīkapattavaṇṇaṃ, saṅkhakuṭṭhaṃ. Yaṃ loke ‘‘padumapuṇḍarīkapattavaṇṇaṃ, saṅkhakuṭṭhaṃ’’ iti voharanti. Yenāti kuṭṭhena. Gunnaṃ sarīraṃ sabalaṃ viya manussānaṃ sarīraṃ sabalaṃ hotīti yojanā. Tasminti kilāse. Sosabyādhīti khayarogo. So hi yasmā maṃsalohitādīni sosāpeti, tasmā sosoti vuccati. Yaṃ loke ‘‘sāṃsa’’ iti ca ‘‘sosabyādhi’’ iti ca voharanti. Tasminti sosabyādhimhi. Apamāroti apasmāro. So hi sārato apagatattā ‘‘apamāro’’ti vuccati sakārassa makāraṃ katvā. Yaṃ loke ‘‘apamāra’’ iti ca ‘‘arū?’’Iti ca voharanti. Tatthāti dvīsu ummādesu. Ādhāre cetaṃ bhummavacanaṃ. Duttikiccho hotīti sambandho.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๒๖. ปญฺจาพาธวตฺถุ • 26. Pañcābādhavatthu
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ปญฺจาพาธวตฺถุกถา • Pañcābādhavatthukathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา • Pañcābādhavatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา • Pañcābādhavatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา • Pañcābādhavatthukathāvaṇṇanā
