| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਪਞ੍ਚਕਨਯવਣ੍ਣਨਾ
Pañcakanayavaṇṇanā
੧੬੭. ਆਕਾਰਭੇਦਨ੍ਤਿ ਆਕਾਰવਿਸੇਸਂ। ਅਨੇਕਾਕਾਰਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਚ ਨਿਰવਸੇਸਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਭਗવਤਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਮੁਖੇ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੬; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੮੫; ਪਟਿ॰ ੩.੫)। ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਂ ਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਹਿ ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਨਯਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਨੁਪ੍ਪવੇਸਿਨੋ। ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ ਕਿਂ ਸવਿਚਾਰਤਾਯ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਂ ਉਦਾਹੁ ਅવਿਤਕ੍ਕਤਾਯ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਨ੍ਤਿ ਸਿਯਾ ਆਸਙ੍ਕਾਤਿ ਤਦਾਸਙ੍ਕਾਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਮਿਦਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾਤਿਆਦਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਸੁ ਚ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਨ ਕੇવਲਂ ਇਧੇવ, ਅਥ ਖੋ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਸੁਪੀਤਿ ਦੇਸਨਨ੍ਤਰੇਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਤ੍ਤਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਭਜਨਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਤਕ੍ਕવੂਪਸਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇਪਿ ਪਞ੍ਚਕਨਯਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
167. Ākārabhedanti ākāravisesaṃ. Anekākārā hi dhammā, te ca niravasesaṃ yāthāvato bhagavatā abhisambuddhā. Yathāha – ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. 3.5). Dutiyajjhānapakkhikaṃ na paṭhamajjhānapakkhikanti adhippāyo. Tenevāha ‘‘paṭhamajjhānameva hī’’tiādi. Atthato hi catukkapañcakanayā aññamaññānuppavesino. Pañcakanaye dutiyajjhānaṃ kiṃ savicāratāya paṭhamajjhānapakkhikaṃ udāhu avitakkatāya dutiyajjhānapakkhikanti siyā āsaṅkāti tadāsaṅkānivattanatthamidaṃ vuttaṃ. Kasmātiādinā tattha kāraṇamāha. Suttantadesanāsu ca dutiyajjhānameva bhajantīti sambandho. Ca-saddena na kevalaṃ idheva, atha kho suttantadesanāsupīti desanantarepi yathāvuttajjhānassa paṭhamajjhānapakkhikattābhāvaṃ dasseti. Idāni bhajanampi dassetuṃ ‘‘vitakkavūpasamā’’tiādi vuttaṃ. Tena suttantepi pañcakanayassa labbhamānataṃ dasseti.
ਨਨੁ ਚ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿਯੇવ ਝਾਨਾਨਿ વਿਭਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਪਞ੍ਚਕਨਯੋ ਨਤ੍ਥਿਯੇવਾਤਿ? ਨ, ‘‘ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੋ ਸਮਾਧੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਮਾਧਿਤ੍ਤਯਾਪਦੇਸੇਨ ਪਞ੍ਚਕਨਯਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਚਤੁਕ੍ਕਨਯਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਕਨਯੋ વਿਭਤ੍ਤੋਤਿ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਪਞ੍ਚਕਨਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾਤਿ ਹਿ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ વਿਚਾਰਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਞ੍ਚ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਤਥਾ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਚ વਿਨਾ ਸਹ ਚ વਿਚਾਰੇਨ વਿਤਕ੍ਕਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਸਹ વਿਨਾ ਚ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਚਾਰਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅવਿਚਾਰਨ੍ਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਞ੍ਚਾਤਿ વਾ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਸਕ੍ਕਾ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ।
Nanu ca suttante cattāriyeva jhānāni vibhattānīti pañcakanayo natthiyevāti? Na, ‘‘savitakkasavicāro samādhī’’tiādinā samādhittayāpadesena pañcakanayassa labbhamānattā. Catukkanayanissito pana katvā pañcakanayo vibhattoti tatthāpi pañcakanayo niddhāretabbo. Vitakkavicārānaṃ vūpasamāti hi vitakkassa vicārassa vitakkavicārānañca vitakkavicārānanti sakkā vattuṃ. Tathā avitakkaavicārānanti ca vinā saha ca vicārena vitakkappahānena avitakkaṃ saha vinā ca vitakkena vicārappahānena avicāranti avitakkaṃ avicāraṃ avitakkaavicārañcāti vā tividhampi sakkā saṅgaṇhituṃ.
ਦੁਤਿਯਨ੍ਤਿ ਚ વਿਤਕ੍ਕਰਹਿਤੇ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਦ੍વਯਰਹਿਤੇ ਚ ਞਾਯਾਗਤਾ ਦੇਸਨਾ। ਦੁਤਿਯਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વਿਚਾਰਮਤ੍ਤਰਹਿਤੇਪਿ ਦ੍વਯਪ੍ਪਹਾਨਾਧਿਗਤਸਮਾਨਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਕਨਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਦੁਤਿਯੇ વੂਪਸਨ੍ਤੋਪਿ વਿਤਕ੍ਕੋ ਤਂਸਹਾਯવਿਚਾਰਾવੂਪਸਮੇਨ ਨ ਸਮ੍ਮਾવੂਪਸਨ੍ਤੋਤਿ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਦ੍વਯਰਹਿਤੇ વਿਯ વਿਚਾਰવੂਪਸਮੇਨੇવ ਤਦੁਪਸਮਂ ਸੇਸਧਮ੍ਮਸਮਾਨਤਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਤਤਿਯਂ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇਸਂ વਿਭਤ੍ਤਂ। ਦੁવਿਧਸ੍ਸਪਿ ਸਹਾਯવਿਰਹੇਨ ਅਞ੍ਞਥਾ ਚ વਿਤਕ੍ਕਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅવਿਤਕ੍ਕਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸਮਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾਪਿ ਦੁਤਿਯਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। વਿਚਾਰਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਦ੍વਯਰਹਿਤਂ વਿਯ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ વਿਭਤ੍ਤਂ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ વਾ ਸਹਚਾਰੀਸੁ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਸੁ ਏਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਰਟ੍ਠਮੇવ ਦੋਸਤੋ ਦਿਸ੍વਾ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਸਹਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਤਤਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਤਤਿਯਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਪਠਮਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਭਾવੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਭਾવੋ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਰੂਪਤੋ ਪਞ੍ਚਕਨਯੋ ਨ વਿਭਤ੍ਤੋਤਿ? વਿਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਤੋ। ਯਥਾਨੁਲੋਮਦੇਸਨਾ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਤਿ।
Dutiyanti ca vitakkarahite vitakkavicāradvayarahite ca ñāyāgatā desanā. Dutiyaṃ adhigantabbattā vicāramattarahitepi dvayappahānādhigatasamānadhammattā. Evañca katvā pañcakanayaniddese dutiye vūpasantopi vitakko taṃsahāyavicārāvūpasamena na sammāvūpasantoti vitakkavicāradvayarahite viya vicāravūpasameneva tadupasamaṃ sesadhammasamānatañca dassentena ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti tatiyaṃ catukkanaye dutiyena nibbisesaṃ vibhattaṃ. Duvidhassapi sahāyavirahena aññathā ca vitakkappahānena avitakkattaṃ samādhijaṃ pītisukhattañca samānanti samānadhammattāpi dutiyanti niddeso. Vicāramattampi hi vitakkavicāradvayarahitaṃ viya ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti avitakkavicāramattaṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti avitakkaṃ samādhijaṃ pītisukhanti vibhattaṃ. Paṭhamajjhāne vā sahacārīsu vitakkavicāresu ekaṃ atikkamitvā dutiyampi tatraṭṭhameva dosato disvā ubhayampi sahātikkamantassa pañcakanaye tatiyaṃ vuttaṃ tatiyaṃ adhigantabbattā. Paṭhamato anantarabhāvena panassa dutiyabhāvo ca uppajjati. Kasmā panettha sarūpato pañcakanayo na vibhattoti? Vineyyajjhāsayato. Yathānulomadesanā hi suttantadesanāti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਂ • Rūpāvacarakusalaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਪਞ੍ਚਕਨਯੋ • Pañcakanayo
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਪਞ੍ਚਕਨਯવਣ੍ਣਨਾ • Pañcakanayavaṇṇanā
