Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(౫.) పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా
(5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
౯౪౦. పఞ్చకనిద్దేసే యస్మా యేసం సక్కాయదిట్ఠిఆదీని అప్పహీనాని, తే భవగ్గేపి నిబ్బత్తే ఏతాని ఆకడ్ఢిత్వా కామభవేయేవ పాతేన్తి, తస్మా ఓరమ్భాగియాని సంయోజనానీతి వుత్తాని. ఇతి ఏతాని పఞ్చ గచ్ఛన్తం న వారేన్తి, గతం పన ఆనేన్తి. రూపరాగాదీనిపి పఞ్చ గచ్ఛన్తం న వారేన్తి, ఆగన్తుం పన న దేన్తి. రాగాదయో పఞ్చ లగ్గనట్ఠేన సఙ్గా, అనుపవిట్ఠట్ఠేన పన సల్లాతి వుత్తా.
940. Pañcakaniddese yasmā yesaṃ sakkāyadiṭṭhiādīni appahīnāni, te bhavaggepi nibbatte etāni ākaḍḍhitvā kāmabhaveyeva pātenti, tasmā orambhāgiyāni saṃyojanānīti vuttāni. Iti etāni pañca gacchantaṃ na vārenti, gataṃ pana ānenti. Rūparāgādīnipi pañca gacchantaṃ na vārenti, āgantuṃ pana na denti. Rāgādayo pañca lagganaṭṭhena saṅgā, anupaviṭṭhaṭṭhena pana sallāti vuttā.
౯౪౧. చేతోఖిలాతి చిత్తస్స థద్ధభావా కచవరభావా ఖాణుకభావా. సత్థరి కఙ్ఖతీతి సత్థు సరీరే వా గుణే వా కఙ్ఖతి. సరీరే కఙ్ఖమానో ‘ద్వత్తింసవరలక్ఖణపటిమణ్డితం నామ సరీరం అత్థి ను ఖో నత్థీ’తి కఙ్ఖతి. గుణే కఙ్ఖమానో ‘అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నజాననసమత్థం సబ్బఞ్ఞుతఞాణం అత్థి ను ఖో నత్థీ’తి కఙ్ఖతి. విచికిచ్ఛతీతి విచినన్తో కిచ్ఛతి, దుక్ఖం ఆపజ్జతి, వినిచ్ఛేతుం న సక్కోతి. నాధిముచ్చతీతి ‘ఏవమేత’న్తి అధిమోక్ఖం న పటిలభతి . న సమ్పసీదతీతి గుణేసు ఓతరిత్వా నిబ్బిచికిచ్ఛభావేన పసీదితుం అనావిలో భవితుం న సక్కోతి.
941. Cetokhilāti cittassa thaddhabhāvā kacavarabhāvā khāṇukabhāvā. Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno ‘dvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno ‘atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Vicikicchatīti vicinanto kicchati, dukkhaṃ āpajjati, vinicchetuṃ na sakkoti. Nādhimuccatīti ‘evameta’nti adhimokkhaṃ na paṭilabhati . Na sampasīdatīti guṇesu otaritvā nibbicikicchabhāvena pasīdituṃ anāvilo bhavituṃ na sakkoti.
ధమ్మేతి పరియత్తిధమ్మే చ పటివేధధమ్మే చ. పరియత్తిధమ్మే కఙ్ఖమానో ‘తేపిటకం బుద్ధవచనం చతురాసీతిధమ్మక్ఖన్ధసహస్సానీతి వదన్తి, అత్థి ను ఖో ఏతం నత్థీ’తి కఙ్ఖతి. పటివేధధమ్మే కఙ్ఖమానో ‘విపస్సనానిస్సన్దో మగ్గో నామ , మగ్గనిస్సన్దో ఫలం నామ, సబ్బసఙ్ఖారపటినిస్సగ్గో నిబ్బానం నామాతి వదన్తి, తం అత్థి ను ఖో నత్థీతి కఙ్ఖతి’.
Dhammeti pariyattidhamme ca paṭivedhadhamme ca. Pariyattidhamme kaṅkhamāno ‘tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ caturāsītidhammakkhandhasahassānīti vadanti, atthi nu kho etaṃ natthī’ti kaṅkhati. Paṭivedhadhamme kaṅkhamāno ‘vipassanānissando maggo nāma , magganissando phalaṃ nāma, sabbasaṅkhārapaṭinissaggo nibbānaṃ nāmāti vadanti, taṃ atthi nu kho natthīti kaṅkhati’.
సఙ్ఘే కఙ్ఖతీతి ‘ఉజుప్పటిపన్నోతిఆదీనం పదానం వసేన ఏవరూపం పటిపదం పటిపన్నా చత్తారో మగ్గట్ఠా చత్తారో ఫలట్ఠాతి అట్ఠన్నం పుగ్గలానం సమూహభూతో సఙ్ఘో నామ అత్థి ను ఖో నత్థీ’తి కఙ్ఖతి. సిక్ఖాయ కఙ్ఖమానో ‘అధిసీలసిక్ఖా నామ అధిచిత్తసిక్ఖా నామ అధిపఞ్ఞా సిక్ఖా నామాతి వదన్తి, సా అత్థి ను ఖో నత్థీ’తి కఙ్ఖతి.
Saṅghe kaṅkhatīti ‘ujuppaṭipannotiādīnaṃ padānaṃ vasena evarūpaṃ paṭipadaṃ paṭipannā cattāro maggaṭṭhā cattāro phalaṭṭhāti aṭṭhannaṃ puggalānaṃ samūhabhūto saṅgho nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Sikkhāya kaṅkhamāno ‘adhisīlasikkhā nāma adhicittasikkhā nāma adhipaññā sikkhā nāmāti vadanti, sā atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati.
చేతసోవినిబన్ధాతి చిత్తం బన్ధిత్వా ముట్ఠియం కత్వా వియ గణ్హన్తీతి చేతసోవినిబన్ధా. కామేతి వత్థుకామేపి కిలేసకామేపి. కాయేతి అత్తనో కాయే. రూపేతి బహిద్ధా రూపే. యావదత్థన్తి యత్తకం ఇచ్ఛతి తత్తకం. ఉదరావదేహకన్తి ఉదరపూరం. తఞ్హి ఉదరం అవదేహనతో ఉదరావదేహకన్తి వుచ్చతి. సేయ్యసుఖన్తి మఞ్చపీఠసుఖం ఉతుసుఖం వా. పస్ససుఖన్తి యథా సమ్పరివత్తకం సయన్తస్స దక్ఖిణపస్సవామపస్సానం సుఖం హోతి, ఏవం ఉప్పన్నసుఖం. మిద్ధసుఖన్తి నిద్దాసుఖం. అనుయుత్తోతి యుత్తపయుత్తో విహరతి. పణిధాయాతి పత్థయిత్వా. సీలేనాతిఆదీసు సీలన్తి చతుపారిసుద్ధిసీలం. వతన్తి వతసమాదానం. తపోతి తపచరణం. బ్రహ్మచరియన్తి మేథునవిరతి. దేవో వా భవిస్సామీతి మహేసక్ఖదేవో వా భవిస్సామి. దేవఞ్ఞతరో వాతి అప్పేసక్ఖదేవేసు వా అఞ్ఞతరో. కుసలధమ్మే ఆవరన్తి నివారేన్తీతి నీవరణాని.
Cetasovinibandhāti cittaṃ bandhitvā muṭṭhiyaṃ katvā viya gaṇhantīti cetasovinibandhā. Kāmeti vatthukāmepi kilesakāmepi. Kāyeti attano kāye. Rūpeti bahiddhā rūpe. Yāvadatthanti yattakaṃ icchati tattakaṃ. Udarāvadehakanti udarapūraṃ. Tañhi udaraṃ avadehanato udarāvadehakanti vuccati. Seyyasukhanti mañcapīṭhasukhaṃ utusukhaṃ vā. Passasukhanti yathā samparivattakaṃ sayantassa dakkhiṇapassavāmapassānaṃ sukhaṃ hoti, evaṃ uppannasukhaṃ. Middhasukhanti niddāsukhaṃ. Anuyuttoti yuttapayutto viharati. Paṇidhāyāti patthayitvā. Sīlenātiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Vatanti vatasamādānaṃ. Tapoti tapacaraṇaṃ. Brahmacariyanti methunavirati. Devo vā bhavissāmīti mahesakkhadevo vā bhavissāmi. Devaññataro vāti appesakkhadevesu vā aññataro. Kusaladhamme āvaranti nivārentīti nīvaraṇāni.
మాతా జీవితా వోరోపితా హోతీతి మనుస్సేనేవ సకజనికా మనుస్సమాతా జీవితా వోరోపితా హోతి. పితాపి మనుస్సపితావ. అరహాపి మనుస్సఅరహావ. దుట్ఠేన చిత్తేనాతి వధకచిత్తేన.
Mātā jīvitā voropitā hotīti manusseneva sakajanikā manussamātā jīvitā voropitā hoti. Pitāpi manussapitāva. Arahāpi manussaarahāva. Duṭṭhena cittenāti vadhakacittena.
సఞ్ఞీతి సఞ్ఞాసమఙ్గీ. అరోగోతి నిచ్చో. ఇత్థేకే అభివదన్తీతి ఇత్థం ఏకే అభివదన్తి, ఏవమేకే అభివదన్తీతి అత్థో. ఏత్తావతా సోళస సఞ్ఞీవాదా కథితా. అసఞ్ఞీతి సఞ్ఞావిరహితో. ఇమినా పదేన అట్ఠ అసఞ్ఞీవాదా కథితా. తతియపదేన అట్ఠ నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీవాదా కథితా. సతో వా పన సత్తస్సాతి అథవా పన విజ్జమానస్సేవ సత్తస్స. ఉచ్ఛేదన్తి ఉపచ్ఛేదం. వినాసన్తి అదస్సనం. విభవన్తి భావవిగమం. సబ్బానేతాని అఞ్ఞమఞ్ఞవేవచనానేవ. తత్థ ద్వే జనా ఉచ్ఛేదదిట్ఠిం గణ్హన్తి – లాభీ చ అలాభీ చ. తత్థ లాభీ అరహతో దిబ్బేన చక్ఖునా చుతిం దిస్వా ఉపపత్తిం అపస్సన్తో, యో వా చుతిమత్తమేవ దట్ఠుం సక్కోతి న ఉపపాతం, సో ఉచ్ఛేదదిట్ఠిం గణ్హాతి. అలాభీ ‘కో పరలోకం జానాతీ’తి కామసుఖగిద్ధతాయ వా ‘యథా రుక్ఖతో పణ్ణాని పతితాని న పున విరుహన్తి, ఏవం సత్తా’తిఆదినా వితక్కేన వా ఉచ్ఛేదం గణ్హాతి. ఇధ పన తణ్హాదిట్ఠీనం వసేన తథా చ అఞ్ఞథా చ వికప్పేత్వావ ఉప్పన్నా సత్త ఉచ్ఛేదవాదా కథితా. తేసఞ్హి ఇదం సఙ్గహవచనం. దిట్ఠధమ్మనిబ్బానం వా పనేకేతి ఏత్థ దిట్ఠధమ్మోతి పచ్చక్ఖధమ్మో వుచ్చతి. తత్థ తత్థ పటిలద్ధత్తభావస్సేతం అధివచనం. దిట్ఠధమ్మే నిబ్బానం దిట్ఠధమ్మనిబ్బానం; ఇమస్మింయేవ అత్తభావే దుక్ఖా వూపసమ్మన్తి అత్థో. ఇదం పఞ్చన్నం దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవాదానం సఙ్గహవచనం.
Saññīti saññāsamaṅgī. Arogoti nicco. Ittheke abhivadantīti itthaṃ eke abhivadanti, evameke abhivadantīti attho. Ettāvatā soḷasa saññīvādā kathitā. Asaññīti saññāvirahito. Iminā padena aṭṭha asaññīvādā kathitā. Tatiyapadena aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā kathitā. Sato vā pana sattassāti athavā pana vijjamānasseva sattassa. Ucchedanti upacchedaṃ. Vināsanti adassanaṃ. Vibhavanti bhāvavigamaṃ. Sabbānetāni aññamaññavevacanāneva. Tattha dve janā ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhanti – lābhī ca alābhī ca. Tattha lābhī arahato dibbena cakkhunā cutiṃ disvā upapattiṃ apassanto, yo vā cutimattameva daṭṭhuṃ sakkoti na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Alābhī ‘ko paralokaṃ jānātī’ti kāmasukhagiddhatāya vā ‘yathā rukkhato paṇṇāni patitāni na puna viruhanti, evaṃ sattā’tiādinā vitakkena vā ucchedaṃ gaṇhāti. Idha pana taṇhādiṭṭhīnaṃ vasena tathā ca aññathā ca vikappetvāva uppannā satta ucchedavādā kathitā. Tesañhi idaṃ saṅgahavacanaṃ. Diṭṭhadhammanibbānaṃ vā paneketi ettha diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccati. Tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ; imasmiṃyeva attabhāve dukkhā vūpasammanti attho. Idaṃ pañcannaṃ diṭṭhadhammanibbānavādānaṃ saṅgahavacanaṃ.
౯౪౨. వేరాతి వేరచేతనా. బ్యసనాతి వినాసా. అక్ఖన్తియాతి అనధివాసనాయ. అప్పియోతి దస్సనసవనపటికూలతాయ న పియాయితబ్బో. చిన్తేతుమ్పి పటికూలత్తా మనో ఏతస్మిం న అప్పేతీతి అమనాపో. వేరబహులోతి బహువేరో. వజ్జబహులోతి బహుదోసో.
942. Verāti veracetanā. Byasanāti vināsā. Akkhantiyāti anadhivāsanāya. Appiyoti dassanasavanapaṭikūlatāya na piyāyitabbo. Cintetumpi paṭikūlattā mano etasmiṃ na appetīti amanāpo. Verabahuloti bahuvero. Vajjabahuloti bahudoso.
ఆజీవకభయన్తి ఆజీవం జీవితవుత్తిం పటిచ్చ ఉప్పన్నం భయం . తం అగారికస్సపి హోతి అనగారికస్సపి. తత్థ అగారికేన తావ ఆజీవహేతు బహుం అకుసలం కతం హోతి. అథస్స మరణసమయే నిరయే ఉపట్ఠహన్తే భయం ఉప్పజ్జతి. అనగారికేనాపి బహు అనేసనా కతా హోతి. అథస్స మరణకాలే నిరయే ఉపట్ఠహన్తే భయం ఉప్పజ్జతి. ఇదం ఆజీవకభయం నామ. అసిలోకభయన్తి గరహభయం పరిససారజ్జభయన్తి కతపాపస్స పుగ్గలస్స సన్నిపతితం పరిసం ఉపసఙ్కమన్తస్స సారజ్జసఙ్ఖాతం భయం ఉప్పజ్జతి. ఇదం పరిససారజ్జభయం నామ. ఇతరద్వయం పాకటమేవ.
Ājīvakabhayanti ājīvaṃ jīvitavuttiṃ paṭicca uppannaṃ bhayaṃ . Taṃ agārikassapi hoti anagārikassapi. Tattha agārikena tāva ājīvahetu bahuṃ akusalaṃ kataṃ hoti. Athassa maraṇasamaye niraye upaṭṭhahante bhayaṃ uppajjati. Anagārikenāpi bahu anesanā katā hoti. Athassa maraṇakāle niraye upaṭṭhahante bhayaṃ uppajjati. Idaṃ ājīvakabhayaṃ nāma. Asilokabhayanti garahabhayaṃ parisasārajjabhayanti katapāpassa puggalassa sannipatitaṃ parisaṃ upasaṅkamantassa sārajjasaṅkhātaṃ bhayaṃ uppajjati. Idaṃ parisasārajjabhayaṃ nāma. Itaradvayaṃ pākaṭameva.
౯౪౩. దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవారేసు పఞ్చహి కామగుణేహీతి మనాపియరూపాదీహి పఞ్చహి కామకోట్ఠాసేహి బన్ధనేహి వా. సమప్పితోతి సుట్ఠు అప్పితో అల్లీనో హుత్వా. సమఙ్గీభూతోతి సమన్నాగతో. పరిచారేతీతి తేసు కామగుణేసు యథాసుఖం ఇన్ద్రియాని చారేతి సఞ్చారేతి ఇతో చితో చ ఉపనేతి; అథ వా పన లళతి రమతి కీళతీతి. ఏత్థ చ దువిధా కామగుణా – మానుస్సకా చేవ దిబ్బా చ. మానుస్సకా మన్ధాతుకామగుణసదిసా దట్ఠబ్బా; దిబ్బా పరనిమ్మితవసవత్తిదేవరాజస్స కామగుణసదిసాతి. ఏవరూపే కామే ఉపగతఞ్హి తే పరమదిట్ఠధమ్మనిబ్బానప్పత్తో హోతీతి వదన్తి. తత్థ పరమదిట్ఠధమ్మనిబ్బానన్తి పరమం దిట్ఠధమ్మనిబ్బానం, ఉత్తమన్తి అత్థో.
943. Diṭṭhadhammanibbānavāresu pañcahi kāmaguṇehīti manāpiyarūpādīhi pañcahi kāmakoṭṭhāsehi bandhanehi vā. Samappitoti suṭṭhu appito allīno hutvā. Samaṅgībhūtoti samannāgato. Paricāretīti tesu kāmaguṇesu yathāsukhaṃ indriyāni cāreti sañcāreti ito cito ca upaneti; atha vā pana laḷati ramati kīḷatīti. Ettha ca duvidhā kāmaguṇā – mānussakā ceva dibbā ca. Mānussakā mandhātukāmaguṇasadisā daṭṭhabbā; dibbā paranimmitavasavattidevarājassa kāmaguṇasadisāti. Evarūpe kāme upagatañhi te paramadiṭṭhadhammanibbānappatto hotīti vadanti. Tattha paramadiṭṭhadhammanibbānanti paramaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, uttamanti attho.
దుతియవారే హుత్వా అభావట్ఠేన అనిచ్చా; పటిపీళనట్ఠేన దుక్ఖా; పకతిజహనట్ఠేన విపరిణామధమ్మాతి వేదితబ్బా. తేసం విపరిణామఞ్ఞథాభావాతి తేసం కామానం విపరిణామసఙ్ఖాతా అఞ్ఞథాభావా. ‘యమ్పి మే అహోసి తమ్పి మే నత్థీ’తి వుత్తనయేన ఉప్పజ్జన్తి సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసా. తత్థ అన్తోనిజ్ఝాయనలక్ఖణో సోకో; తన్నిస్సితలాలప్పలక్ఖణో పరిదేవో; కాయపటిపీళనలక్ఖణం దుక్ఖం; మనోవిఘాతలక్ఖణం దోమనస్సం; విఘాతలక్ఖణో ఉపాయాసో.
Dutiyavāre hutvā abhāvaṭṭhena aniccā; paṭipīḷanaṭṭhena dukkhā; pakatijahanaṭṭhena vipariṇāmadhammāti veditabbā. Tesaṃ vipariṇāmaññathābhāvāti tesaṃ kāmānaṃ vipariṇāmasaṅkhātā aññathābhāvā. ‘Yampi me ahosi tampi me natthī’ti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā. Tattha antonijjhāyanalakkhaṇo soko; tannissitalālappalakkhaṇo paridevo; kāyapaṭipīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ; manovighātalakkhaṇaṃ domanassaṃ; vighātalakkhaṇo upāyāso.
వితక్కితన్తి అభినిరోపనవసేన పవత్తో వితక్కో. విచారితన్తి అనుమజ్జనవసేన పవత్తో విచారో. ఏతేన ఏతన్తి ఏతేన వితక్కేన చ విచారేన చ ఏతం పఠమజ్ఝానం ఓళారికం సకణ్టకం వియ ఖాయతి.
Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. Vicāritanti anumajjanavasena pavatto vicāro. Etena etanti etena vitakkena ca vicārena ca etaṃ paṭhamajjhānaṃ oḷārikaṃ sakaṇṭakaṃ viya khāyati.
పీతిగతన్తి పీతిమేవ. చేతసో ఉప్పిలావితన్తి చిత్తస్స ఉప్పిలభావకరణం. చేతసో ఆభోగోతి ఝానా వుట్ఠాయ తస్మిం సుఖే పునప్పునం చిత్తస్స ఆభోగో మనసికారోతి. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
Pītigatanti pītimeva. Cetaso uppilāvitanti cittassa uppilabhāvakaraṇaṃ. Cetaso ābhogoti jhānā vuṭṭhāya tasmiṃ sukhe punappunaṃ cittassa ābhogo manasikāroti. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā / ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo