| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සම්‌මොහවිනොදනී-අට්‌ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(5.) පඤ්‌චකනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
(5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
804. පඤ්‌චවිධෙන ඤාණවත්‌ථුනිද්‌දෙසෙ පීතිඵරණතාදීසු පීතිං ඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති ද්‌වීසු ඣානෙසු පඤ්‌ඤා පීතිඵරණතා නාම. සුඛං ඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති තීසු ඣානෙසු පඤ්‌ඤා සුඛඵරණතා නාම. පරෙසං චෙතොඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති චෙතොපරියපඤ්‌ඤා චෙතොඵරණතා නාම. ආලොකං ඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති දිබ්‌බචක්‌ඛුපඤ්‌ඤා ආලොකඵරණතා නාම. පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං පච්‌චවෙක්‌ඛණානිමිත්‌තං නාම. තෙනෙව වුත්‌තං ‘‘ද්‌වීසු ඣානෙසු පඤ්‌ඤා පීතිඵරණතා’’තිආදි. තත්‌ථ ච පීතිඵරණතා සුඛඵරණතා ද්‌වෙ පාදා විය, චෙතොඵරණතා ආලොකඵරණතා ද්‌වෙ හත්‌ථා විය, අභිඤ්‌ඤාපාදකජ්‌ඣානං මජ්‌ඣිමකායො විය, පච්‌චවෙක්‌ඛණානිමිත්‌තං සීසං විය. ඉති භගවා පඤ්‌චඞ්‌ගිකං සම්‌මාසමාධිං අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගසම්‌පන්‌නං පුරිසං විය කත්‌වා දස්‌සෙසි. අයං පඤ්‌චඞ්‌ගිකො සම්‌මාසමාධීති අයං හත්‌ථපාදසීසසදිසෙහි පඤ්‌චහි අඞ්‌ගෙහි යුත්‌තො සම්‌මාසමාධීති පාදකජ්‌ඣානසමාධිං කථෙසි.
804. Pañcavidhena ñāṇavatthuniddese pītipharaṇatādīsu pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma. Sukhaṃ pharamānā uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma. Paresaṃ cetopharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma. Ālokaṃ pharamānā uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇānimittaṃ nāma. Teneva vuttaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā’’tiādi. Tattha ca pītipharaṇatā sukhapharaṇatā dve pādā viya, cetopharaṇatā ālokapharaṇatā dve hatthā viya, abhiññāpādakajjhānaṃ majjhimakāyo viya, paccavekkhaṇānimittaṃ sīsaṃ viya. Iti bhagavā pañcaṅgikaṃ sammāsamādhiṃ aṅgapaccaṅgasampannaṃ purisaṃ viya katvā dassesi. Ayaṃ pañcaṅgiko sammāsamādhīti ayaṃ hatthapādasīsasadisehi pañcahi aṅgehi yutto sammāsamādhīti pādakajjhānasamādhiṃ kathesi.
අයං සමාධි පච්‌චුප්‌පන්‌නසුඛො චෙවාතිආදීසු අරහත්‌තඵලසමාධි අධිප්‌පෙතො. සො හි අප්‌පිතප්‌පිතක්‌ඛණෙ සුඛත්‌තා පච්‌චුප්‌පන්‌නසුඛො. පුරිමො පුරිමො පච්‌ඡිමස්‌ස පච්‌ඡිමස්‌ස සමාධිසුඛස්‌ස පච්‌චයත්‌තා ආයතිං සුඛවිපාකො. සන්‌තං සුඛුමං ඵලචිත්‌තං පණීතං මධුරරූපං සමුට්‌ඨාපෙති. ඵලසමාපත්‌තියා වුට්‌ඨිතස්‌ස හි සබ්‌බකායානුගතං සුඛසම්‌ඵස්‌සං ඵොට්‌ඨබ්‌බං පටිච්‌ච සුඛසහගතං කායවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති. ඉමිනාපි පරියායෙන ආයතිං සුඛවිපාකො. කිලෙසෙහි ආරකත්‌තා අරියො. කාමාමිසවට්‌ටාමිසලොකාමිසානං අභාවා නිරාමිසො. බුද්‌ධාදීහි මහාපුරිසෙහි සෙවිතත්‌තා අකාපුරිසසෙවිතො. අඞ්‌ගසන්‌තතාය ආරම්‌මණසන්‌තතාය සබ්‌බකිලෙසදරථසන්‌තතාය ච සන්‌තො. අතප්‌පනීයට්‌ඨෙන පණීතො. කිලෙසපටිප්‌පස්‌සද්‌ධියා ලද්‌ධත්‌තා කිලෙසපටිප්‌පස්‌සද්‌ධිභාවස්‌ස වා ලද්‌ධත්‌තා පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිලද්‌ධො. පටිප්‌පස්‌සද්‌ධං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධීති හි ඉදං අත්‌ථතො එකං. පටිප්‌පස්‌සද්‌ධකිලෙසෙන වා අරහතා ලද්‌ධත්‌තාපි පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිලද්‌ධො. එකොදිභාවෙන අධිගතත්‌තා එකොදිභාවමෙව වා අධිගතත්‌තා එකොදිභාවාධිගතො. අප්‌පගුණසාසවසමාධි විය සසඞ්‌ඛාරෙන සප්‌පයොගෙන චිත්‌තෙන පච්‌චනීකධම්‌මෙ නිග්‌ගය්‌හ කිලෙසෙ වාරෙත්‌වා අනධිගතත්‌තා න සසඞ්‌ඛාරනිග්‌ගය්‌හවාරිතගතො. තඤ්‌ච සමාධිං සමාපජ්‌ජන්‌තො තතො වා වුට්‌ඨහන්‌තො සතිවෙපුල්‌ලප්‌පත්‌තත්‌තා සතොව සමාපජ්‌ජති සතොව වුට්‌ඨහති. යථාපරිච්‌ඡින්‌නකාලවසෙන වා සතො සමාපජ්‌ජති සතො වුට්‌ඨහති. තස්‌මා යදෙත්‌ථ ‘‘අයං සමාධි පච්‌චුප්‌පන්‌නසුඛො චෙව ආයතිඤ්‌ච සුඛවිපාකො’’ති එවං පච්‌චවෙක්‌ඛමානස්‌ස පච්‌චත්‌තංයෙව අපරප්‌පච්‌චයං ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති – තං එකමඞ්‌ගං. එස නයො සෙසෙසුපි. එවමිමෙහි පඤ්‌චහි පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණෙහි අයං සමාධි පඤ්‌චඤාණිකො සම්‌මාසමාධි නාම වුත්‌තොති.
Ayaṃ samādhi paccuppannasukho cevātiādīsu arahattaphalasamādhi adhippeto. So hi appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samādhisukhassa paccayattā āyatiṃ sukhavipāko. Santaṃ sukhumaṃ phalacittaṃ paṇītaṃ madhurarūpaṃ samuṭṭhāpeti. Phalasamāpattiyā vuṭṭhitassa hi sabbakāyānugataṃ sukhasamphassaṃ phoṭṭhabbaṃ paṭicca sukhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Imināpi pariyāyena āyatiṃ sukhavipāko. Kilesehi ārakattā ariyo. Kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvā nirāmiso. Buddhādīhi mahāpurisehi sevitattā akāpurisasevito. Aṅgasantatāya ārammaṇasantatāya sabbakilesadarathasantatāya ca santo. Atappanīyaṭṭhena paṇīto. Kilesapaṭippassaddhiyā laddhattā kilesapaṭippassaddhibhāvassa vā laddhattā paṭippassaddhiladdho. Paṭippassaddhaṃ paṭippassaddhīti hi idaṃ atthato ekaṃ. Paṭippassaddhakilesena vā arahatā laddhattāpi paṭippassaddhiladdho. Ekodibhāvena adhigatattā ekodibhāvameva vā adhigatattā ekodibhāvādhigato. Appaguṇasāsavasamādhi viya sasaṅkhārena sappayogena cittena paccanīkadhamme niggayha kilese vāretvā anadhigatattā na sasaṅkhāraniggayhavāritagato. Tañca samādhiṃ samāpajjanto tato vā vuṭṭhahanto sativepullappattattā satova samāpajjati satova vuṭṭhahati. Yathāparicchinnakālavasena vā sato samāpajjati sato vuṭṭhahati. Tasmā yadettha ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti evaṃ paccavekkhamānassa paccattaṃyeva aparappaccayaṃ ñāṇaṃ uppajjati – taṃ ekamaṅgaṃ. Esa nayo sesesupi. Evamimehi pañcahi paccavekkhaṇañāṇehi ayaṃ samādhi pañcañāṇiko sammāsamādhi nāma vuttoti.
පඤ්‌චකනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා.
Pañcakaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්‌ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 16. ඤාණවිභඞ්‌ගො • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / 16. ඤාණවිභඞ්‌ගො • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 16. ඤාණවිභඞ්‌ගො • 16. Ñāṇavibhaṅgo
